Người Ngái ở Việt Nam – Vài nét chấm phá

Dân số Ngái, theo tìm hiểu năm 1999, ở Nước Ta có 4841 người, tập trung chuyên sâu đông nhất là ở Thái Nguyên, Bắc Giang, Đồng Nai, Tuyên Quang, Cao Bằng, TP Lạng Sơn, Đắk Lắk, Bình Thuận, Vũng Tàu và thành phố Hồ Chí Minh. Năm 2009, theo tổng tìm hiểu dân số và nhà tại, người Ngái chỉ còn lại 1035 người. Đây là một trong số ít trường hợp có sự suy giảm đáng kể, rất cần nhận được sự chăm sóc quan tâm từ những cơ quan chức năng, địa phương và hội đồng. Theo tìm hiểu dân số, người Ngái xuất hiện ở 27 trên 63 tỉnh và thành phố nước ta. Tuy nhiên, địa phận cư trú truyền thống cuội nguồn của họ là ở 1 số ít tỉnh miền núi phía Bắc như Thái Nguyên, Bắc Cạn, Tuyên Quang, Cao Bằng. Những tỉnh như Tây Nguyên, Đắk Lắk, Đồng Nai, Vũng Tàu hay thành phố Hồ Chí Minh … đều là những quê nhà thứ hai hoặc nhiều hơn thế, do những điều kiện kèm theo khách quan, chủ quan khác mà họ đã di cư tới .
Người Ngái sống đa phần bằng nghề nông. Họ làm ruộng trồng lúa, theo đó, đào kênh mương, đắp đập, tạo hồ nước là một thế mạnh của dân tộc này. Đến những địa phận sinh thái xanh mới, người Ngái thuận tiện thích ứng, ví như đánh cá ven bờ, đắp đê biển. Ngoài nông nghiệp truyền thống lịch sử, người Ngái còn có nhiều nghề thủ công trợ giúp cho nông nghiệp, đó là dệt chiếu, rèn, mộc, làm gạch ngói và nung vôi .

Ở các địa phương mà người Ngái sống tập trung như xóm Tam Thái (huyện Đồng Hỷ, Thái Nguyên) hay Lục Nam (Bắc Giang), bà con còn giữ được hình thức hát giao duyên, gọi là Sường cô hay Xướng ca. Ảnh: VOV4.

Nông nghiệp của hội đồng Ngái được thực thi theo mùa vụ và địa thế căn cứ vào những hiện tượng kỳ lạ tự nhiên như tiếng chim hót, lá cây rụng, hoa nở để gieo trồng. Hệ thống thủy lợi mương phái của người Ngái khá quy mô với chiều dài vài chục ki-lô-mét .
Trong mái ấm gia đình hội đồng dân tộc Ngái, người chồng quyết định hành động mọi việc làm quan trọng, con trai được tôn vinh, con gái không được chia gia tài trừ khi cha mẹ chết và phải về nhà chồng sau khi cưới. Đó là những đặc thù nổi bật của chính sách phụ hệ .
Lễ cưới truyền thống lịch sử của dân tộc Ngái phải trải qua hai lần : Lễ Thành hôn và Lễ Nhập phòng. Để cưới vợ cho con, nhà trai dữ thế chủ động chọn tìm đối tượng người tiêu dùng dạm hỏi. Khi có thai, phụ nữ Ngái kiêng cữ rất cẩn trọng : Không ăn ốc, thịt bò, dê, không may vá và mua áo quần. Sau khi sinh con khoảng chừng 2 tháng ( 40 ngày với con đầu lòng, 20 ngày với con thứ ), người mẹ / sản phụ mới được về với mẹ đẻ của mình. Họ nhà vợ, đại diện thay mặt là ông cậu có vai trò quan trọng trong mái ấm gia đình người Ngái. Ông cậu được coi như người cha của những chị em gái. Sau khi những cháu gái sinh con, người cậu có quyền đặt tên cho những cháu .

Ma chay của người Ngái khá chu đáo nhưng không quá cầu kỳ. Sau khi chôn cất, người chết được cúng 6 lần: 21 ngày, 35 ngày, 42 ngày, 49 ngày, 63 ngày, 70 ngày. Ba năm sau khi mất mới làm lễ đoạn tang.

Văn hóa niềm tin của hội đồng Ngái khá nhiều mẫu mã. Hát Sướng Cô là lối hát giao duyên nam nữ. Hát giao duyên đối đáp hoàn toàn có thể lê dài từ 5 đến 7 đêm vẫn ít khi bị trùng lặp, chứng tỏ kho tàng dân ca của người Ngái là vô cùng giàu sang và sự ứng xử hết sức tài khéo để tạo nên thành công xuất sắc trong đối đáp. Người Ngái có một kho tàng tục ngữ nói về kinh nghiệm tay nghề làm ăn và lối sống. Họ cũng có nhiều game show dân gian đậm sắc tố của dân cư nói ngôn từ Hán – Tạng, đó là múa sư tử, múa gậy, chơi rồng rắn .
Nhà cửa của người Ngái là nhà đất với quy mô vừa phải, gồm 3 gian, 2 chái. Nhà được thiết kế xây dựng quây quần theo quy mô làng xóm, thường được dựa trên những sườn đồi, thung lũng, ven biển hoặc trên hòn đảo, gần những dòng suối hoặc sông – nơi cung ứng nước tưới tiêu và hoạt động và sinh hoạt của hội đồng làng .

Trang phục của người Ngái giống dân tộc Nùng, với màu xanh chàm lẫn điệp với màu xanh lá cây của núi rừng, không có màu sặc sỡ như một số dân tộc khác ở miền núi phía Bắc Việt Nam. Ngoài quần áo, trang phục của người Ngái còn có mũ, nón – những vật dụng làm ra từ lá, mây tre. Họ cũng đội khăn và che ô. Những nhóm người Ngái ở trong Nam, sau khi rời khỏi bản quán, quê hương, không còn giữ được bản sắc ăn mặc truyền thống nữa, họ giống như người Kinh, với quần Tây, áo sơ-mi là phổ biến.

Đôi nét chấm phá trên đây so với người Ngái quả là chưa nói được nhiều về đời sống văn hóa truyền thống vật chất và niềm tin của hội đồng này nhưng qua đây, tất cả chúng ta cũng đã thấy hai hiện tượng kỳ lạ đáng được chăm sóc để kịp thời ứng phó với quy trình biến hóa, đó là sự suy giảm dân số vốn đã quá nhỏ nhoi. Việc tăng trưởng và bảo lưu giống nòi cũng chính là bảo lưu đặc trưng văn hóa truyền thống hội đồng, hẳn là nghĩa vụ và trách nhiệm của người Ngái là trước hết, tuy nhiên cũng không hề là sự lãnh đạm của toàn xã hội và cần có những chủ trương thích hợp từ nhà nước để bảo tồn nòi giống và văn hóa truyền thống của dân tộc Ngái ngay tức thì. Hiện tượng người Ngái ly hương, sinh sống và thao tác ở quê nhà mới cũng đang mất dần truyền thống, dưới ảnh hưởng tác động của hội đồng dân tộc hầu hết hoặc những dân tộc sinh sống liền kề, rất cần một sự xu thế của chính quyền sở tại địa phương qua tham mưu của Ủy ban dân tộc, của ngành Văn hóa. Tôi nghĩ rằng, đây không phải là hiện tượng kỳ lạ đơn lẻ, chỉ có ở dân tộc Ngái, mà nó diễn ra ở nhiều hội đồng khác, do di dân đến nơi ở mới, theo đó, cần phải có một khuynh hướng kế hoạch, một chủ trương tương thích, trước mắt cũng như vĩnh viễn để bảo lưu truyền thống cuội nguồn văn hóa truyền thống của hội đồng, trước rất nhiều thử thách đang đặt ra, chứ không chỉ là câu truyện di dân tự do, như đã thấy .
Bài viết này chưa đưa ra được ý tưởng sáng tạo mà chỉ mang ý nghĩa cảnh báo nhắc nhở những cơ quan chức năng rằng, cần chăm sóc hơn nữa để văn hóa truyền thống quốc gia còn giữ trọn được sự giàu sang truyền thống trước xu thế hội nhập ngày càng nhanh của quốc tế mà Nước Ta tất cả chúng ta không hề nằm ngoài xu thế này .

TS Phạm Quốc Quân

Source: https://laodongdongnai.vn
Category: Nông Thôn