Dân ca dân nhạc VN – Dân ca H’Mông/Miêu
Chào những bạn ,
Hôm nay mình trình làng đến những bạn Dân ca H’Mông ( Mông ) tiếp theo Dân ca M’Nông .
Miêu (tiếng Trung: 苗; bính âm: Miáo) là một nhóm dân tộc được công nhận là một trong 55 dân tộc thiểu số tại Trung Hoa. Người Miêu bao gồm các phân nhóm: H’Mông, Hmu, Hmao và Ghao Xong. Người Miêu bên ngoài Trung Hoa chủ yếu thuộc phân nhóm H’Mông và được gọi là người Mèo (ở Việt Nam), người Mẹo (ở Lào); tiếng Thái: แม้ว Maew hay ม้ง Mông). Ngày nay, họ tạo thành nhóm dân tộc lớn thứ 5 tại Trung Hoa và cũng là một trong các dân tộc thiểu số có dân số đáng kể tại Việt Nam.
Bạn đang đọc: Dân ca dân nhạc VN – Dân ca H’Mông/Miêu
Hai thuật ngữ, “Miêu” và “H’Mông” (“Mèo” và “H’Mông” tại Việt Nam), hiện thời đều được sử dụng để chỉ một trong những nhóm thổ dân ở Trung Hoa. Họ sống chủ yếu ở miền nam Trung Hoa, trong các tỉnh Quý Châu, Hồ Nam, Vân Nam, Tứ Xuyên, Quảng Tây và Hồ Bắc. Theo điều tra dân số năm 2000, số lượng người Miêu ở Trung Hoa khoảng 9,6 triệu. Ngoài phạm vi Trung Hoa họ còn sống ở Thái Lan, Lào (ở đó gọi là Lào Sủng), Việt Nam và Myanma do di cư bắt đầu vào khoảng thế kỷ 18, cũng như tới Hoa Kỳ, Guyana thuộc Pháp, Pháp và Úc như là kết quả của các cuộc di cư gần đây sau khi kết thúc Chiến tranh Việt Nam. Tất cả các nhóm này cộng lại xấp xỉ 8 triệu người nói tiếng Miêu. Tại Việt Nam, có khoảng trên 780.000 người H’Mông. Nhóm ngôn ngữ này bao gồm 3 thứ tiếng và 30-40 thổ ngữ có thể hiểu lẫn nhau được, cùng với tiếng Bunu thuộc về nhánh Miêu trong hệ ngữ H’Mông-Miền (hay hệ Miêu-Dao).
Các nhà nghiên cứu phương Tây giải quyết và xử lý yếu tố thuật ngữ này không thống nhất. Những người tiên phong sử dụng tên gọi theo kiểu Nước Trung Hoa trong một loạt những phiên âm : Miao, Meau, Meo, Mo, Miao-tse, Miao-tsze, Miao-tseu ( Miêu tộc ) v.v. Tuy nhiên, do ảnh hưởng tác động của người H’Mông ở Lào ( một phân nhóm của người Miêu ) 1 số ít nhà nghiên cứu đương đại đã đồng ý thuật ngữ khác là “ H’Mông ” .
Cho đến nay tất cả chúng ta đều biết đến tiếng H’Mông là một ngôn từ nằm trong hệ ngôn từ Miêu-Dao ( hay Mông-Miền ). Nhưng trên trong thực tiễn yếu tố phân loại theo quan hệ họ hàng của ngôn từ này đã từng có nhiều quan điểm khá khác nhau. Một số nhà ngôn ngữ học xếp ngôn từ H’Mông thuộc nhánh Miêu-Dao trong hệ Hán-Tạng. Trong những quan điểm đáng quan tâm ta phải kể đến Paul K. Benedict với quan điểm quy những ngôn từ trong khu vực thành 2 hệ cơ bản : Hán-Tạng và Nam Thái ( Austro-Thai ). Trong đó vị trí những ngôn từ Miêu-Dao được xác định trong hệ Nam Thái .
Còn André G. Haudricourt từng bước đem so sánh cả mạng lưới hệ thống thanh điệu và cả lớp từ vựng cơ bản giữa những ngôn từ Miêu-Dao với những ngôn từ của hệ Hán-Tạng và hệ Nam Á. Ông đã cho rằng “ những ngôn từ Miao-Yao hình như tạo nên mối liên hệ giữa những ngôn từ Nam Á và những ngôn từ Tạng-Miến ”. Đây cũng chính là cơ sở để một hướng những nhà ngôn từ sau này không xếp những ngôn từ Miêu-Dao vào Nam Á hay Hán-Tạng mà là một họ ngôn từ độc lập vì những kiến giải của Haudricourt “ không thuần tuý là sự so sánh từ vựng mà là sự phục nguyên, một thao tác bộc lộ tính quy luật của những quy đổi âm thanh ”. Kế thừa những nghiên cứu và điều tra đi trước, Martha Ratliff đã đưa ra một bảng phân loại những ngôn từ Mông-Miền ( hay Miêu-Dao ) khá cụ thể trong đó tác giả đã xác định ngành Mông trắng ( Mông Đơư ) như sau :
– Hệ ngôn ngữ (language family): Mông-Miền (Hmong-Mien)
– Nhóm ngôn ngữ: Mông (Hmongic)
– Nhánh: thuộc các phương ngôn Tứ Xuyên – Quý Châu – Vân Nam, còn gọi là nhánh Mông phía Tây (West Hmongic branch)
– Tiểu nhánh: Tứ Xuyên – Quý Châu – Vân Nam
– Phương ngữ: Mông trắng (White Mông)
Trong cuốn từ điển Bách khoa thư ngôn từ đã phân những ngôn từ H’Mông – Miền ( hay Miêu-Dao ) thành hai nhánh chính :
– H’Mông – gồm có: Dananshan Hmong, Hmong Đông, Hmong Bắc, Hmong Tây, Hmong Daw, Hmong Njua, Miao Đỏ, Pa Heng, Punu
– Miền (hay Dao) – gồm có: Ba Pai, Mien, Biao Mien, Iu mien, Mun, She
ở đây Mông Leng (Mông Lềnh) được xác định như một tên gọi khác của ngành Mông Njua (Mông Xanh) nằm trong nhánh H’Mông.
Người Miêu có lịch sử dân tộc có lẽ rằng từ cuối thời kỳ băng hà. Lịch sử sơ kỳ của họ hoàn toàn có thể lần theo dấu vết của những câu truyện truyền khẩu và những lễ nghi an táng của họ .
Trong truyện truyền khẩu, thần thoại cổ xưa của người Miêu nói rằng họ đã đến từ những vùng đất cực kỳ lạnh lẽo, ở nơi đó bóng tối lê dài 6 tháng và ánh sáng cũng lê dài 6 tháng. Từ nơi này, họ đã đến Trung Quốc theo những chuyến đi săn. Một người thợ săn và con chó của ông đã theo đuổi con mồi trong 1 số ít ngày trong tuyết. Người thợ săn hết lương thực và phải quay về để sẵn sàng chuẩn bị liên tục đi săn mà không có con chó của mình. Khi người thợ săn khởi đầu lên đường trở lại thì con chó đã ở phía sau sống lưng ông. Người thợ săn hôn hít con chó của mình và phát hiện thấy có những hạt cây lạ dính trên lông của nó. Lúc đó, tuy người Miêu cho rằng toàn thể quốc tế đã được thám hiểm hết, nhưng những hạt lạ đã dẫn dắt họ tới Trung Quốc .
Nơi thứ hai trong đó miêu tả người Miêu từ nơi nào đến diễn ra trong nghi thức an táng “ chỉ đường ” của họ. Trong nghi thức này, người đã chết được hướng dẫn cho về với tổ tiên. Người ta tin rằng người đã chết rời bỏ quốc tế này để trở về với cội nguồn của họ, là một nơi cực kỳ lạnh lẽo. Thời kỳ băng hà ở đầu cuối đã kết thúc cách đây khoảng chừng 10.000 năm và nó xảy ra cùng thời gian với sự sinh ra của người văn minh. Các điều kiện kèm theo được miêu tả trong truyện truyền khẩu và nghi thức an táng của người Miêu chắc như đinh nói đến một quốc tế chỉ có toàn tuyết và băng giá, là những thứ thấy được cho đến khi kết thúc thời kỳ băng hà gần đây nhất .
Tại Trung Hoa, Vương quốc Miêu đầu tiên được ghi chép có tên gọi là Cửu Lê và những người cai trị nó có tước hiệu là Chiyou (Xi Vưu) (trong tiếng Hoa) hay Txiv Yawg (trong tiếng H’Mông). “Trí Zờ” có nghĩa là “Ông-cha”, và là tước hiệu tương đương nhưng không ít quyền lực hơn hoàng đế. Các tổ tiên “Xi Vưu” được coi là dân tộc Liangzhu. Jiuli được cho là có quyền lực đối với 9 bộ tộc và 81 thị tộc.
Theo truyền thuyết Trung Hoa, bộ tộc của Xi Vưu đã bị đánh bại ở Trác Lộc (涿鹿, một địa danh cổ trên ranh giới tỉnh Hồ Bắc và Liêu Ninh ngày nay) bởi liên minh quân sự của Hoàng Đế và Viêm Đế, các thủ lĩnh của bộ tộc Hoa Hạ (華夏) khi họ tranh giành quyền làm chủ lưu vực sông Hoàng Hà. La bàn được cho là lý do quyết định trong chiến thắng của người Hoa Hạ. Trận đánh này, được cho là diễn ra vào thế kỷ 26 TCN, đã diễn ra dưới điều kiện thời tiết mù sương và người Hoa Hạ đã có thể chiến thắng tổ tiên của người Miêu là nhờ có la bàn.
Sau thất bại, bộ tộc bắt đầu của người Miêu được chia ra thành hai nhóm bộ tộc nhỏ, là Miêu và Lê ( 黎 ). Người Miêu liên tục vận động và di chuyển về phía Tây Nam còn người Lê về phía Đông Nam giống như bộ tộc Hoa Hạ ( ngày này là người Hán ) lan rộng ra xuống phía Nam. Trong suốt chiều dài lịch sử vẻ vang Nước Trung Hoa, họ được nói đến như những kẻ “ man di ” do sự chênh lệch ngày càng tăng trong văn hóa truyền thống và kỹ thuật so với người Hán. Một bộ phận những bộ tộc này đã bị đồng điệu thành người Hán trong thời kỳ nhà Chu ( 1122 TCN-256 TCN ) .
Có một phiên bản khác của thời kỳ hậu Cửu Lê, người dân của Cửu Lê chia thành 3 nhóm đi theo 3 hướng khác nhau. Người ta nói rằng Xi Vưu có 3 con trai, và sau khi Cửu Lê thất thủ thì con trai cả của ông dẫn một số ít người về phía Nam, con trai thứ dẫn 1 số ít người về phía Bắc còn người con trai út ở lại Trác Lộc và đã bị đồng nhất theo văn hóa truyền thống Hoa Hạ. Những người đi về phía Nam xây dựng ra nhà nước San Miêu. Có lẽ vì sự phân loại thành nhiều nhóm nhỏ nên rất nhiều dân tộc ở Viễn Đông coi Xi Vưu là tổ tiên của mình, và vì vậy nhiều câu hỏi được đặt ra về bộ tộc thực sự của Xi Vưu cũng giống như của người Miêu hay những dân tộc khác. Ví dụ, người Triều Tiên cũng cho Xi Vưu là tổ tiên của mình. Ngoài ra, theo chủ trương hợp nhất những bộ tộc lúc bấy giờ của Trung Quốc, Xi Vưu được nhắc đến như thể một trong những tổ tiên của người Trung Quốc cùng với những tổ tiên của người Hán là Hoàng Đế và Viêm Đế .
Nằm trong một vương quốc đa dân tộc, dân tộc H’Mông được coi là một thành viên quan trọng trong hội đồng những dân tộc thiểu số ở Nước Ta. Dân tộc H’Mông cư trú thường ở độ cao từ 800 đến 1500 m so với mực nước biển gồm hầu hết những tỉnh miền núi phía Bắc trong một địa phận khá to lớn, dọc theo biên giới Việt-Trung và Việt-Lào từ TP Lạng Sơn đến Nghệ An, trong đó tập trung chuyên sâu đa phần ở những tỉnh thuộc Đông và Tây bắc Nước Ta như : Hà Giang, Tỉnh Lào Cai, Lai Châu, Sơn La … Do tập quán du mục nên 1 số ít người H’Mông trong những năm 1980, 1990 đã di dân vào tận Tây Nguyên, sống rải rác ở một số ít nơi thuộc Gia Lai và Kon Tum .
Theo Tổng tìm hiểu dân số và nhà ở năm 2009, người H’Mông ở Nước Ta có dân số 1.068.189 người, đứng hàng thứ 8 trong bảng list những dân tộc ở Nước Ta, cư trú tại 62 trên tổng số 63 tỉnh, thành phố. Người H’Mông cư trú tập trung chuyên sâu tại những tỉnh :
– Hà Giang (231.464 người, chiếm 31,9% dân số toàn tỉnh và 21,7% tổng số người H’Mông tại Việt Nam)
– Điện Biên (170.648 người, chiếm 34,8% dân số toàn tỉnh và 16,0% tổng số người H’Mông tại Việt Nam)
– Sơn La (157.253 người, chiếm 14,6% dân số toàn tỉnh và 14,7% tổng số người H’Mông tại Việt Nam)
– Lào Cai (146.147 người, chiếm 23,8% dân số toàn tỉnh và 13,7% tổng số người H’Mông tại Việt Nam)
– Lai Châu (83.324 người)
– Yên Bái (81.921 người)
– Cao Bằng (51.373 người)
– Nghệ An (28.992 người)
– Đắk Lắk (22.760 người)
– Đắk Nông (21.952 người)
– Bắc Kạn (17.470 người)
– Tuyên Quang (16.974 người)
– Thanh Hóa (14.799 người).
Trên thực tiễn cho thấy những dân cư H’Mông ở Nước Ta vẫn có quan hệ với những dân cư đồng tộc ở những nước khác, đặc biệt quan trọng là những địa phận sát biên giới giữa Nước Ta với Nước Trung Hoa và Lào .
Các thần thoại cổ xưa đều cho biết rằng người H’Mông là tộc người di cư vào Nước Ta sớm nhất khoảng chừng 300 năm và muộn nhất là 100 năm về trước. H’Mông là tên tự gọi có nghĩa là người ( Môngz ). Còn những dân tộc khác còn gọi dân tộc này với những tên Miêu, Mèo, Mẹo. Căn cứ vào đặc thù về dân tộc học và ngôn ngữ học, người ta chia tộc H’Mông ra làm những ngành : H’Mông Trắng ( Môngz Đơư ), H’Mông Hoa ( Môngz Lênhs ), H’Mông Đỏ ( Môngz Si ), H’Mông Đen ( Môngz Đuz ), H’Mông Xanh ( Môngz Dua ), Na Miểu ( Mèo nước ). Trong đó, cũng có quan điểm cho rằng H’Mông Hoa và H’Mông Đỏ là một .
Tiếng H’Mông là một ngôn từ không có chữ viết. Năm 1961 giải pháp chữ H’Mông theo tự dạng Latin đã được chính phủ nước nhà Nước Ta phê chuẩn ( đơn cử bộ chữ được kiến thiết xây dựng theo ngữ âm ngành H’Mông Lềnh Sa Pa — Tỉnh Lào Cai ) có bổ trợ thêm 1 số ít âm vị của những ngành H’Mông khác, gồm 59 phụ âm ( có 3 âm vị phụ âm của ngành H’Mông Đơư và H’Mông Sua ), 28 vần và 8 thanh. Vào thập niên 1970, trào lưu học chữ H’Mông tăng trưởng khá mạnh ở hầu hết những tỉnh miền núi phía Bắc của Nước Ta, nơi có nhiều người H’Mông sinh sống. Nhưng đến nay với nhiều nguyên do khác nhau mà tình hình học chữ H’Mông đã không còn tăng trưởng như trước kia nữa .
Nhà ở của người H’Mông được kiến thiết xây dựng tương đối thống nhất. Nhà được kiến thiết xây dựng trên nền đất, gồm 3 gian 2 chái. Gian giữa đặt bàn thờ cúng, hai bên sắp xếp nhà bếp và buồng ngủ. Buồng ngủ không được sắp xếp ngang hàng với bàn thờ cúng. Nhà giàu có được thiết kế xây dựng bền vững và kiên cố, cột gỗ kê trên đá tảng đẽo hình đèn lồng hay như quả bí, mái lợp ngói, gác lát ván. Nhà của người nghèo thiết kế xây dựng đơn thuần, cột ngoảm, vách nứa hay ván bổ, mái tranh. Nhà được mở từ 2 đến 3 cửa, cửa chính đối lập với bàn thờ cúng. Các chuồng trại chăn nuôi làm tách riêng ra một khu vực .
Người H’Mông trồng ngô, lúa trên nương rẫy, ruộng bậc thang, ngoài những còn trồng lanh, bông, lúa mạch. Trước đây trồng cây thuốc phiện. Công cụ sản xuất hầu hết là chiếc cày. Chiếc cày của người Hmông rất nổi tiếng về độ bền cũng như tính hiệu suất cao. Chăn nuôi hầu hết bò, lợn, gà, ngựa, nhất là ngựa thồ .
Người H’Mông tăng trưởng phong phú những nghề bằng tay thủ công như đan lát, rèn, làm yên cương ngựa, đồ gỗ, nhất là những đồ đựng, làm giấy bản, đồ trang sức đẹp bằng bạc Giao hàng nhu yếu và thị hiếu của dân cư. Các thợ thủ công Hmông hầu hết là thợ bán chuyên nghiệp làm ra những loại sản phẩm nổi tiếng như lưỡi cày, nòng súng, những đồ đựng bằng gỗ ghép .
Người H’Mông ăn Tết năm mới truyền thống cuội nguồn từ đầu tháng 12 âm lịch, sớm hơn Tết Nguyên Đán một tháng theo cách tính lịch truyền thống của người H’Mông, tương thích với nông lịch truyền thống lịch sử .
Người H’Mông là dân tộc theo chính sách phụ hệ. Tính phụ quyền trong mái ấm gia đình người H’Mông rất mạnh, người đàn ông đóng vai trò quyết định hành động mọi việc trong mái ấm gia đình và là người thừa kế gia tài trong mái ấm gia đình. Người phụ nữ không được thừa kế gia tài trong mái ấm gia đình, khi lấy chồng thì thứ gia tài duy nhất người con gái được mang về nhà chồng là những đồ trang sức đẹp bằng bạc và váy áo .
Người H’Mông có đời sống văn nghệ khá phong phú và đa dạng, đặc biệt quan trọng là văn học truyền miệng có rất nhiều thể loại, như Truyện truyền thuyết thần thoại về anh hùng văn hóa tìm ra loại giống và dạy người H’Mông cách trồng ngô, lúa, trồng lanh làm vải mặc … Truyện cổ tích về những con vật chiếm khá nhiều, đặc biệt quan trọng là truyện về Hổ …
Kềnh H’Mông là nhạc cụ thổi hơi của người H’Mông. Một số dân tộc khác cũng có loại nhạc cụ kềnh. Người Kinh gọi kềnh là khèn, vì thế kềnh H’Mông còn được gọi là khèn Mèo.
Kềnh H’Mông có 6 ống trúc rỗng ruột với độ dài ngắn khác nhau. Những ống này xuyên qua 1 bầu gỗ. Phần trên của đầu bầu gỗ thuôn nhỏ, nối với 1 ống trúc khác tạo thành ống thổi. Trên mỗi thân ống trúc nằm ngang có 1 lưỡi gà nhỏ bằng đồng nằm ở chỗ cắm qua bầu gỗ, gần đó, phía bên ngoài bầu gỗ là lỗ bấm. Muốn tạo ra âm thanh của ống nào, người ta bịt tay vào lỗ bấm của ống đó, thổi hơi vào khiến lưỡi gà rung lên phát ra âm thanh. Lúc hít hơi vào lưỡi gà cũng bị ảnh hưởng tác động cho ra âm thanh. Tùy theo mức độ dài ngắn, to nhỏ mà những ống có âm thanh khác nhau. Riêng ống ngắn nhất và ống dài nhất có 2 lưỡi gà song song phát ra đồng âm. Nhìn chung, khi bịt lỗ hay mở ra đều hoàn toàn có thể tạo âm thanh khi thổi. Kỹ thuật sử dụng kềnh H’Mông cơ bản là những thế bấm như vỗ, vê, ngắt, láy rền, đánh chồng âm, hợp âm và hoà âm …
Kềnh H’Mông giống như nhiều loài khèn khác, là nhạc cụ đa thanh, âm sắc có nhiều chất sắt kẽm kim loại, hơi rè nhưng can đảm và mạnh mẽ. Nhạc cụ này có âm vực trong vòng 1 quãng tám, mỗi ống chỉ phár ra 1 âm thanh. Một số nghệ nhân đã nâng cấp cải tiến loại kềnh này thành 8 – 9 ống hoặc vẫn giữ nguyên 6 ống nhưng làm khóa bịt mở lỗ bấm để tạo thêm vài âm nữa, do đó âm vực rộng hơn đôi chút .
Người H’Mông thổi kềnh trong những cuộc vui, tang ma hay lúc đi từ nhà đến chợ. Hiện nay, họ có nhiều loại kềnh với kích cỡ khác nhau ( nhỏ, vừa và to ). Theo truyền thống lịch sử, nhạc cụ này do phái mạnh sử dụng, thường dùng để đệm hát .
Sáo H’Mông hay Sáo Mèo là nhạc cụ của người H’Mông ở miền Bắc Việt Nam. Nó thường được sử dụng để giải trí sau giờ phút lao động mệt nhọc. Tuy nhiên nó còn là phương tiện giao duyên hữu hiệu của các chàng trai đối với con gái trong bản làng.
Sáo H’Mông có năng lực miêu tả ngôn từ của người H’Mông, thay họ nói lên tình cảm trong lòng. Ngày xưa sáo H’Mông chỉ là nhạc cụ độc tấu cho số lượng người nghe hạn chế. Ngày nay nhiều nghệ nhân đã tăng cung bậc, âm vực và độ vang của nhạc cụ này để giúp nó có năng lực hòa tấu với những nhạc cụ khác hay độc tấu có dàn nhạc đệm .
Sáo H’Mông truyền thống làm bằng ống nứa dày hoặc trúc, dài khoảng chừng 20 cm và có đường kính khoảng chừng 0,7 cm. Trên 1 đầu ống có lưỡi gà đồng, còn trên thân ống có từ 2 đến 4 lỗ bấm nằm cùng hàng. Lưỡi gà đồng còn được gọi là lam, hình tam giác cân được khía ra trên 1 miếng đồng mỏng mảnh hình chữ nhật. Người ta cài miếng đồng này vào thân sáo và dùng sáp ép lại cho khỏi xê dịch. Người diễn ngậm cả đầu ống có lưỡi gà vào 1 bên miệng để thổi. Ở phía dưới có một lỗ bấm nằm giữa lỗ bấm đầu và lỗ bấm thứ hai phía trên .
Loại sáo H’Mông nâng cấp cải tiến có thân ống to hơn, đường kính khoảng chừng 2 cm và dài đến 45 cm. Nó được khoét tổng số 9 lỗ bấm, người thổi chỉ cần áp vào phần thân ống có lưỡi gà vào miệng rồi dùng đôi môi bịt quanh lưỡi gà để thổi. Khi những lỗ bấm được bịt hoặc mở chúng sẽ phát ra âm thanh cao thấp khác nhau lúc thổi .
Sáo H’Mông dân gian có âm vực chưa đủ 1 quãng tám nhưng ở loại nâng cấp cải tiến có thêm 1 âm trầm nữa, thấp hơn âm trầm nhất 1 quãng tám. Âm sắc của sáo H’Mông trong trẻo, mềm mịn và mượt mà, tuy nhiên còn có cả âm rè. Nếu người thổi không tạo ra được âm sắc truyền thống của người H’Mông thì đồng bào H’Mông không công nhận đó là tiếng sáo H’Mông vì nó không nói được tiếng H’Mông .
Để diễn sáo này người ta thường sử dụng kỹ thuật rung, đánh lưỡi, phi, nhấn hơi, vuốt và láy…
Ngày nay nhiều nghệ nhân đã tăng cung bậc, âm vực và độ vang của nhạc cụ này để giúp nó có khả năng hòa tấu với những nhạc cụ khác hay độc tấu có dàn nhạc đệm.
Đàn Môi là từ tiếng Việt để chỉ một loại nhạc cụ dân tộc làm bằng tre, phổ biến hầu hết trong các cộng đồng dân tộc ở Việt Nam với nhiều tên gọi khác nhau.
Đàn môi được dùng trong hoạt động và sinh hoạt giao duyên tỏ tình của người dân tộc thiểu số ( người H’mông ), nam hay nữ sử dụng đều được. Họ đánh những bài tình ca mà ai cũng thuộc nên người nghe ngầm hiểu ý của người sử dụng nhạc cụ .
Đàn môi Nước Ta thường làm bằng 1 miếng đồng dát mỏng hay mảnh tre vót mỏng mảnh tạo dáng chiếc lá tre. Người ta cắt một chiếc lưỡi dài theo chiều thân đàn, phần đầu lưỡi rời ra chỉ còn phần gốc dính vào thân đàn. Chiếc lưỡi này là bộ phận rung của nhạc cụ. Phần cuối thân đàn có buộc 1 sợi dây hay có 1 tay cầm. Khi thổi người ta giữ sợi dây hay tay cầm bằng tay trái, đặt đàn cách đôi môi một chút ít, đủ để không chạm vào răng. Ngón cái của tay phải bật vào đầu đàn khiến lưỡi rung lên, chuyển chấn động đến khoang miệng và vang lên trong khoang miệng. Khi đổi khác khẩu hình âm thanh sẽ phát ra khác nhau, tuy nhiên số lượng âm không nhiều, cao độ không chuẩn, hơi nhòe và nghe nhỏ .
Gọi đàn môi là do thói quen gọi lâu ngày ở Nước Ta. Thật ra nhạc cụ chưa hẳn là đàn, chính do những nhà nghiên cứu nghiên cứu và phân tích nó theo nhiều cách khác nhau. Có người cho rằng đàn môi là nhạc cụ dây vì có lưỡi là dây rung, khoang miệng là bộ phận tăng âm. Người khác bảo đàn môi là nhạc cụ hơi vì chiếc lưỡi làm trách nhiệm lưỡi gà như trong khèn. Quan điểm thứ 3 cho rằng nó là nhạc cụ tự thân vang, nguồn âm thanh xuất phát từ chiếc lưỡi rung body toàn thân .
Nếu gật đầu đàn môi là nhạc cụ dây thì ta có quyền gọi nó là đàn. Trên quốc tế nhiều nước cũng có đàn môi với tên gọi khác và vật liệu làm đàn cũng khác so với loại đàn môi ở Nước Ta, một ví dụ là Jew’s harp, phổ cập ở Châu Âu .
Sáo Bầu (Hulusi) là loại nhạc cụ thổi của các dân tộc thiểu số Trung Hoa, được tộc H’Mông rất yêu thích và thường xuyên sử dụng. Hình bên ngoài và kết cấu của Sáo Bầu rất đặc biệt, nó hoàn toàn là một quả bầu nguyên vẹn, cắm ba ống sáo và ba lưỡi gà kim loại lên quả bầu là thành Sáo Bầu. Đoạn cán quả bầu cắm ống sáo để thổi, thân bầu trở thành hộp âm của sáo, phần đáy quả bầu cắm ba ống sáo to nhỏ khác nhau, mỗi ống sáo gắn lưỡi gà bằng bạc hoặc bằng đồng, ống sáo giữa là to hơn cả, trên đó khoét bảy lỗ nhỏ, có thể thổi các giai điệu, hai ống sáo phụ chỉ có thể thổi hòa âm với cây sáo chính.Cũng như các loại nhạc cụ sáo, âm lượng của nó tương đối nhỏ, song âm thanh của cây sáo chính rất êm dịu, dưới âm nền của hai cây sáo phụ, khiến người nghe có một cảm giác mang vẻ đẹp kín đáo, mông lung. Bởi vì âm thanh láy nền của nó mượt mà thướt tha như ̀tiếng tơ lụa bay theo chiều gió, cho nên người ta còn gọi Sáo Bầu là “Sáo Bầu tơ”. Sáo Bầu thường dùng để thổi các bài sơn ca, đặc biệt là sành về thổi những bản nhạc trôi chảy, giai điệu thường ngân dài, hợp âm phong phú, âm thanh du dương hài hòa, có thể bày tỏ tư tưởng tình cảm của người thổi.
Người H’Mông say đắm dân ca dân tộc mình, đó là Tiếng hát tình yêu ( gầu plềnh ), Tiếng hát cưới xin ( gầu xuống ) … Trong những dịp tiệc tùng, đặc biệt quan trọng là hội Gầu tào ( đón năm mới ), những bài hát dân ca này không riêng gì bộc lộ bằng lời mà còn hoàn toàn có thể giãi bày trải qua những nhạc cụ dân tộc ( sáo, khèn, kèn lá, đàn môi … ). Thanh niên thích chơi khèn, vừa thổi vừa múa. Kèn lá, đàn môi là phương tiện đi lại đa phần để người trẻ tuổi trao đổi tâm tình sau một ngày lao động căng thẳng mệt mỏi .
Kho tàng dân ca của tộc H’Mông có bài “ Xuân về trên bản H’Mông ” khá nổi tiếng và thông dụng luôn làm say đắm lòng người .
Các bài dân ca khác của tộc H’Mông :
DỪNG CHÂN (Dân Ca Mèo)
Xa vời rừng ban xinh tươi,
nở trắng ngàn đỉnh đồi,
Nắng chiều vàng non khơi, xa vời
Bên lửa hồng ai ngóng chờ người năm xưa,
Nàng hẹn mong anh nói nên lời, nàng yêu
Anh không rời
Bên lửa hồng ai đón chờ người năm xưa
Nàng còn đây bao tháng năm chờ
Nàng còn đây không mờ
Mưa chiều, dừng chân anh ơi
Kià mưa tràn đỉnh đồi
Hoa buồn vì mưa rơi, không cười
Bên lửa hồng nay đón chờ người năm xưa,
Nàng hẹn mong anh nói nên lời,
nàng yêu anh không rời
Bên lửa hồng nay đón người về dừng chân
Nàng đợi qua bao tháng năm chờ,
Nàng còn đây không mờ.
HÁT RU CON (KHỔNG MÍ NHỦA)
Ơ ! Em ơi ngủ ! Em chị ngủ ngon
Em chị chóng ngoan đừng khóc
Mẹ mua nhiều quà
A ru hỡi mẹ mua thật nhiều xôi.
Hát Ru Con (Mèo Vạt-Hà Giang)
Chim về ngàn yêu thương,
Con Ơi ngoan con ngũ hỡi con
Ơi con ngũ ngàn lời yêu thương với đời con
Chập chùng ngoài xa đêm đêm nghe tiềng rừng vọng nơi đây
Ru hỡi ơi, ru hởi ru ơi.
Nhắn Gửi (Dân ca H’Mông)
Nhắn Gửi đôi lời cùng anh
Hỏi núi gọi suối bao giờ
Mừng đón anh về
Nhắn gửi đôi lời cùng em
Trông vời lưng núi
Hẹn em chờ đến ngày anh trồng lúa
Trồng xong nương sắn mùa
Em đợi chờ đón anh về
Nhắn gửi đôi lời cùng em
Xa người yêu dấu anh còn đi
Anh dặn em đừng lo
Dù mưa nắng bao ngày anh về cùng em
Xa anh thì nhớ
Đừng xa lòng em
Đừng thương nhớ
Nào ai ngoài
Ngày trông tháng chờ
Một sáng anh về Vui sống cùng anh.
Cô Nói Sao (Dân ca H’Mông)
Có bao giờ tôi thấy như vậy đâu!
Có ai ngờ bố mẹ cô đã nói vờ!
Nói cô đã đi suối
Mà sao thấy mời những người anh em đã về đây.
Có ai ngờ bố mẹ cô đã nói vờ!
Nói cô lấy củi trong rừng,
sao tôi thấy mời những người thông gia hai họ khắp nơi kéo về
Cô nói sao (âm ngữ H’Mông):
(Cha tang tu tang dua nê gày xinh!
Cha co lềnh nả lềnh chí dúa u trù!
Háy tua dùa mông chí đề ê dúa mông
Hu lùa dơê kế dề ho.
Cha cao lềnh nả lềnh chí dúa u trù
Hay tua dúa mồng chi tơ na Say dúa mồng
Hu lua dở ua kê trù kê lùa i tùa dua ca da)
NHỚ EM YÊU (Dân Ca H’Mông)
A Chiều, lòng anh nhớ gọi em. Mái !
Chiều, kìa tiếng sáo gọi em lưng đồi.
Vầng trăng lên sáng rồi, bừng lên núi
Nhớ người yêu, lòng anh buồn
Buồn ăn chẳng no lòng
Kìa tiếng sáo gọi em ơi Mái !
Dưới đây mình có những bài :
– Thanh âm của núi
– Nét văn hóa độc đáo trong Nghi lễ “Sâu khấu” của người Mông, Yên Bái
– Lễ hội Gầu Tào – nghi thức độc đáo của người Mông
– Độc đáo Lễ hội “Cúng rừng” của người Mông, Lào Cai
– Lễ cúng họ của người Mông ở Yên Bái
– Hội chọi bò truyền thống của người Mông, Đắk Lắk
– Ngôi nhà truyền thống – Nét kiến trúc độc đáo của người Mông, Hà Giang
– Trang phục dân tộc H’Mông
– Hoa văn – họa tiết trên thổ cẩm của người H’Mông
Cùng với 27 clips toàn diện và tổng thể văn hóa truyền thống dân tộc H’Mông để những bạn tiện việc tìm hiểu thêm và chiêm ngưỡng và thưởng thức .
Mời những bạn .
Túy Phượng
( Theo Wikipedia và DTV )
Thanh âm của núi
( Hà Phong )
Vẻ đẹp của sắc tố được cảm nhận bằng mắt, vẻ đẹp của âm thanh cảm nhận bằng tai. U u tiếng gió, rào rào tiếng mưa, trầm hùng tiếng thác đổ … Lời của Khèn ngân rung cõi lòng, dẫn dắt người nghe ngược thời hạn về với thuở hồng hoang, kỳ vĩ. Dòng chảy văn hóa truyền thống của người Mông vẫn ngàn năm mãnh liệt, dù được cất lên lãng đãng trôi trong bình minh sớm, hay thảnh thơi phiêu du dưới ánh chiều tà, đều làm cho người nghe rung cảm, phút chốc muốn hóa thành thi sĩ .
Trong cuộc sống, ai đã một lần lên Tây Bắc để được nghe tiếng Khèn Mông ( H’Mông ). Để nhớ, để thương, để vấn vương tơ lòng … Âm thanh cây Khèn truyền bảo của người Mông hoàn toàn có thể làm đắm say cả những hành khách không dễ chiều nhất. Với người Mông, tiếng Khèn là sợi dây tâm linh nối người sống và người đã khuất, là “ cây cầu ” bắc lời tỏ tình đôi lứa, là những câu truyện cổ được kể bằng âm thanh .
Đến buổi chợ phiên, Khèn trên vai song hành cùng người xuống chợ, để rồi khi hương rượu ngô nồng mùi men lá mềm môi, Khèn cùng người khởi đầu tấu lên những giai điệu hoang dã, nguyên khôi mà say đắm của núi, của rừng .
Khèn Mông được chế tác bằng gỗ cùng sáu ống trúc lớn, nhỏ, dài, ngắn khác nhau. Sáu ống trúc tượng trưng cho tình bạn bè tụ hợp. Chúng được xếp khôn khéo, song song trên thân Khèn. Nhìn và tưởng tượng thêm một chút ít thấy chúng như dòng nước đang trôi. Dòng nước đó chở thứ âm thanh huyền diệu, chảy mãi từ nguồn lịch sử dân tộc cho đến tận bến bờ hiện tại .
Được sinh ra và lớn lên giữa chốn núi rừng nên Khèn so với tôi không lạ, vậy mà mỗi khi nghe những thanh âm dìu dặt của Khèn, tôi như mụ mị, thả mặc tâm hồn mình long dong theo tiếng Khèn. Mười lần như một, đeo đẳng trong tôi cảm xúc tiếng Khèn như sợi tơ lóng lánh dưới ánh sáng của mặt trời .
Tôi đã từng được ngồi nghe cụ già người Mông kể lại : Ngày xưa, tổ tiên người Mông giỏi lắm, rất nhiều chàng trai vừa biết thổi khèn, vừa múa trên những chiếc cọc dựng sát gần nhau. Ở phía dưới dân làng đốt những đống lửa, ai không khéo, không giỏi, rơi xuống sẽ bị bỏng. Những chàng trai giỏi nhất luôn là mơ ước để những cô gái chọn lấy làm chồng .
Những nghệ nhân dân gian thời đó chẳng khác gì võ sư đã đạt đến tuyệt đỉnh công phu Kung fu. Cũng đã có lần tôi thử thổi Khèn, nhưng chỉ bật được ra những âm thanh yếu ớt. Thế mới biết để thổi được Khèn, người ta phải có một làn hơi thật khỏe. Vậy mà đàn ông người Mông đều hoàn toàn có thể thổi Khèn một cách nhẹ nhàng, thanh thoát. Phải chăng khí núi đã hun đúc, tạo nên hai lá phổi khỏe mạnh dành Tặng Kèm cho người Mông ?
Xưa, dân tộc Mông vốn sống du cư. Lịch sử trên những nẻo đường thiên lý không ít mồ hôi và nước mắt. Và Khèn chính là người bạn làm vui bên kiếp đời lang bạt. Từng có thời kỳ, số phận người Mông trầm luân giữa bờ mê lú của loài hoa anh túc. Vậy mà tiếng Khèn vẫn không tắt, nó âm ỉ, vĩnh cửu để trở thành bảo vật truyền lại cho những thế hệ sau, trở thành một phần văn hóa truyền thống không hề thiếu của người Mông .
Tiếng Khèn ngấm sâu vào máu thịt người Mông, thân quen như miếng “ mèn mén ” ( bột ngô đồng ) mẹ mớm từ lúc mới biết ăn dặm. Con trai 13 tuổi đã có cây Khèn trên vai mỗi khi lên nương, xuống chợ. Âm thanh của Khèn can đảm và mạnh mẽ như chính đời sống người Mông, bởi nếu không kiên cường can đảm và mạnh mẽ, người Mông xưa kia chắc khó lòng đương đầu nổi với sự khắc nghiệt nơi núi cao, đá dựng .
Cuộc sống người Mông, bước chân ra khỏi cửa là chạm núi, chạm mây, mặt đất khi nào cũng như nghiêng nghiêng sẵn sàng chuẩn bị thử thách. Người và trâu cày nương mà như làm xiếc, chân duỗi, chân quỳ men theo sườn dốc, lưỡi cày len lỏi trong đá, moi lên từng chút đất một. Cây ngô lớn lên từ đất, từ đá được tưới đẫm bởi mồ hôi người Mông, cây nào cũng trưởng thành. Người Mông hầu hết gắn số phận mình với rừng, đôi chân quấn xà – cạp tung hoành, tạo nên lối mòn, đến tận cả những đỉnh núi cao, hoang vu nhất. Người Mông bảo : “ Không có một ngọn núi nào cao bằng đầu gối ”. Tự tin và tự tôn đến thế là cùng .
Đã có lần, tôi phát hiện những nghệ nhân dân gian thổi Khèn nơi đỉnh núi mênh mang lộng gió, tóc bị thổi ngược ra phía sau, bước chân tưng bừng trên bãi cỏ. Hình bóng họ in trên nền trời xanh, hệt một tuyệt tác của vạn vật thiên nhiên. Núi vút ngàn cao, rừng bát ngát rộng cũng chẳng thể làm chìm khuất đi tiếng Khèn đầy khát khao, dạt dào sức sống. Khoảnh khắc xuất thần và đáng nhớ ấy trong đời không phải khi nào cũng dễ gặp .
Và cứ muốn nghe mãi, để được bâng khuâng, mơ màng, hư hư, thực thực trong cõi âm thanh. Nhưng cũng có vẻ như, chỉ có vẻ đẹp yên bình, bát ngát của đất trời mới giúp cho tiếng Khèn mang một ma lực, một mãnh lực vang vọng và nồng nàn đến vậy … ” Khắc đi, khắc đến ”, câu nói cửa miệng của người Mông giống như lời mời mày mò, hãy mạnh dạn bước chân trên con đường, đến với thanh âm của núi. Đến với tiếng Khèn một ngày, để nhớ tiếng Khèn một đời .
Nét văn hóa truyền thống độc lạ trong Nghi lễ “ Sâu khấu ” của người Mông, Yên Bái
( TH-Cinet-DTV )
“ Sâu khấu ” là Nghi lễ cúng cho cả dòng họ của người Mông xã Chế Cu Nha ( Mù Cang Chải, Yên Bái ), mang ý nghĩa cầu một năm mới bình an, niềm hạnh phúc, biểu lộ ý thức đoàn kết, trợ giúp lẫn nhau giữa những người cùng huyết thống .
Cũng như hội đồng người Mông sống ở miền núi phía bắc, người Mông xã Chế Cu Nha có đời sống văn hoá tín ngưỡng khá phong phú và đa dạng, sự phong phú ở đây được bộc lộ trong từng dòng họ, từng mái ấm gia đình qua cách thờ cúng, kiêng kỵ và ý niệm khác nhau về quốc tế tâm linh. Người Mông rất coi trọng dòng họ gồm có những người có chung tổ tiên. Vì thế hàng năm bà con đều tổ chức triển khai Nghi lễ “ Sâu khấu ” .
Nghi lễ “ Sâu khấu ” được tổ chức triển khai vào dịp cuối năm, thường diễn ra vào buổi tối, tùy thuộc vào mỗi dòng họ và những điều đại kị mà mỗi dòng họ có những ngày tổ chức triển khai khác nhau. Địa điểm tổ chức triển khai được biến hóa theo từng năm, mỗi mái ấm gia đình trong dòng họ sẽ đứng ra tổ chức triển khai nghi lễ một lần theo chu kỳ luân hồi tuần tự từ nhà này sang nhà khác .
Theo ý niệm của người Mông, việc tổ chức triển khai lễ cúng luân phiên để mỗi nhà, mỗi mái ấm gia đình có điều kiện kèm theo biểu lộ tấm lòng thành so với tổ tiên, thần linh. Trước khi diễn ra nghi lễ này, gia chủ tổ chức triển khai lễ cúng có nghĩa vụ và trách nhiệm thông tin trước với mọi người trong dòng họ để cùng đàm đạo, phân công, thống nhất về thời hạn, khu vực và kinh phí đầu tư tổ chức triển khai nghi lễ .
Lễ vật chính trong lễ cúng là thịt lợn ; gà trống 2 con để làm lễ chính đã được luộc chín, 1 con gà trống còn sống để khi triển khai nghi lễ ; giấy dó được gấp và dán quanh nơi thờ cúng, biểu lộ những thiêng vật trong nghi lễ ; chỉ 3 màu gồm : đỏ, vàng và trắng ; những ống tre cùng 1 số ít lễ vật, hình tượng khác .
Khi mọi việc đã sẵn sàng chuẩn bị xong, mâm lễ cúng đã sắp rất đầy đủ, những người trong dòng họ tề tụ đông đủ cùng tham gia làm lễ cúng. Mọi người lấy tổng thể số chỉ ba màu bện chặt vào nhau và nối thành sợi dây dài, những tập giấy đó cắt thành khuôn và gập, sắp xếp theo nghi lễ, tượng trưng cho những thiêng vật mà người Mông ý niệm để thờ cúng cho như mong muốn trong năm. Trưởng dòng họ ( thầy cúng ) với phục trang truyền thống cuội nguồn đầu đội mũ làm bằng giấy bìa màu trắng, tay cầm thanh la, sau đó ngồi và mở màn làm lễ .
Thầy cúng cầm bó hương khấn cầu những hương hồn của thần núi, thần sông phù hộ cho dòng họ một năm mới mưa thuận gió hòa, gặp nhiều điều suôn sẻ, tránh được tai ương … gọi những vật nuôi như gia súc, gia cầm về chuồng trại, xua đuổi những gì không suôn sẻ của năm cũ, mọi thành viên trong dòng họ quỳ gối chắp tay lạy ba lạy khi có nhu yếu của thầy cúng. Trong quy trình làm lễ, một người đàn ông trong dòng họ được phân công phụ giúp thầy cúng, cầm 2 chân con gà trống, sau đó làm động tác đưa lên đưa xuống tạo hai cánh gà thành hai cánh quạt, quạt vào những tấm giấy dó, nếu những mảnh giấy bay đi thì là điềm lành cho năm tới, nếu những mảnh giấy dó không bay có nghĩa là năm mới sẽ không gặp suôn sẻ .
Tiếp đến, thầy cúng sẽ gặp và làm tư tưởng để động viên mọi người không sợ rủi ro xấu, cứ yên tâm lao động sản xuất, sống đúng đạo lý của người Mông, của dòng họ thì sẽ được thần linh, tổ tiên phù hộ .
Sau khi nghi lễ kết thúc, mọi người trong dòng họ xuất hiện tại nghi lễ xếp theo một vòng tròn, thầy cúng dùng những sợi chỉ màu đã được bện và nối sẵn, đi theo một vòng tròn những người trong dòng họ, cuộn chỉ đi hết đến người sau cuối, cũng là đích của gia chủ đó sang năm đến lượt tổ chức triển khai nghi lễ. Đây là sợi chỉ ràng buộc của đồng bào Mông, bộc lộ sự đoàn kết nội bộ của dòng họ .
Có thể thấy, Nghi lễ “ Sâu khấu ” dân tộc Mông xã Chế Cu Nha là một nét văn hóa truyền thống truyền thống lịch sử rực rỡ mang tính kết nối hội đồng, dòng họ, khuyên dạy con người nên sống thiện, sống có ích, tạo nên một hội đồng tốt đẹp .
Lễ hội Gầu Tào – nghi thức độc lạ của người Mông
( Lê Sơn-Trần Ngọc-Cinet )
Dân tộc Mông là dân tộc có một đời sống ý thức, tâm linh rất đa dạng và phong phú và phong phú, tạo nên truyền thống cuội nguồn văn hóa truyền thống Mông với rất nhiều nét rực rỡ. Một trong những liên hoan tiêu biểu vượt trội biểu lộ truyền thống cuội nguồn của người Mông chính là tiệc tùng Gầu Tào .
Nhắc tới truyền thống cuội nguồn văn hóa truyền thống của người Mông, không riêng gì nói tới những tập quán canh tác, chăn nuôi, ăn ở … mà còn ở tín ngưỡng, phong tục, tâm linh. Trong đó, toàn bộ những tín ngưỡng về hoạt động và sinh hoạt vật chất, sinh hoạt tinh thần đều xoay quanh mối quan hệ mái ấm gia đình, dòng họ, làng bản và những tín ngưỡng đó đều được tái hiện qua tiệc tùng Gầu Tào .
Lễ hội Gầu Tào là tiệc tùng lớn nhất, đông người tham gia nhất, được coi là tiệc tùng tiêu biểu vượt trội và rực rỡ nhất của người Mông .
“ Gầu Tào ” với mục tiêu là cúng tạ trời đất, thần linh phù hộ ban cho mái ấm gia đình sự khỏe mạnh, thịnh vượng, cầu phúc, cầu lộc ban cho dân bản, mở hội tạ ơn trời đất, núi sông đã ban cho tài lộc, mùa màng bội thu, gia súc, gia cầm đầy chuồng … Đây cũng là dịp để bà con trong bản tụ họp, đi dạo chuẩn bị sẵn sàng bước vào một năm mới, một mùa canh tác mới .
Thời gian mở hội thường trong khoảng chừng từ ngày mồng một đến ngày 15 tháng giêng. Nếu hội tổ chức triển khai 3 năm liền thì mỗi năm tổ chức triển khai 3 ngày liền, hội làm gộp một năm sẽ tổ chức triển khai 9 ngày. Lễ hội Gầu Tào gồm 2 phần lễ và hội. Hội thường được tổ chức triển khai ở toàn bộ những làng xã, huyện lị và có đồng bào Mông sinh sống, được tổ chức triển khai trên một khu đất đồi tương đối phẳng phiu để thuận tiện cho việc đi lại, đi dạo hoặc những nơi có cảnh sắc đẹp với đồi núi, cây cổ thụ tạo không khí thiêng liêng. Lễ hội Gầu Tào hoàn toàn có thể do một mái ấm gia đình, một dòng họ hay một làng bản đứng ra tổ chức triển khai .
Tại khu vực được thầy cúng lựa chọn và là nơi dựng cây nêu ( là cây mai cao ráo ngọn lá và được trang trí thêm những hình nộm, những hoa văn bằng nhiều sắc tố ) để thông tin cho bà con nơi đây sắp diễn ra liên hoan Gầu Tào. Đồng thời tại điểm đó được dựng hai cây gỗ to, bóc vỏ, cao chừng 10 m, bên trên có xà ngang. Tại điểm ngọn được treo một bầu rượu lộc và buộc một sợi dây thừng to thả xuống làm dây leo cho những chàng trai trong bản thi thố .
Ngay từ cuối tháng chạp, khi được thầy cúng bói xin mở hội. Gia đình mở hội cầu phúc hay cầu mệnh, trong mái ấm gia đình cử ra một người chặt cây làm cây nêu. Đầu tiên lễ dựng nêu được tổ chức triển khai. Nơi trồng cây nêu ( cũng là khu vực mở hội ). Cây nêu được chôn nơi cao nhất thường là đỉnh đồi. Khi dựng xong, gia chủ còn làm lễ cúng ở ngay chân cột nêu mời tổ tiên những thần phù hộ cho có con, mọi thành viên đều khỏe mạnh, bằng an kế tục việc làm ăn, làm mặc theo dòng họ. Cây nêu được dựng lên, những làng gần, làng xa biết rằng tết năm nay sẽ mở hội Gầu tào. Mọi người đều hiểu sẵn sàng chuẩn bị dự hội .
Sau phần của thầy mo, làm những thủ tục lễ bái, hầu hết là dùng những từ hoa mỹ ( pàng lỳ ) thanh cao, những câu ví mỹ miều, những câu tục ngữ ( lù txà ) khoa trương. Mọi người tụ tập đến bãi mở hội. Khắp bãi dựng thêm nhiều lều lợp lá cây cho người già nhà hàng chúc tụng. Bãi bằng nhất được dọn ra cho trẻ nhỏ đánh quay .
Các nơi khác trong bãi, tổ chức triển khai những game show cho ngày hội được lao lý trước. Các nơi này mỗi nơi đều có quán xử ( chủ sự ) quản trị chung. Ngoài ra cần có xừ quan ( quản trị ) chăm sóc việc ẩm thực ăn uống, có hấu pầu tờ ( quản củi đuốc ), hấu pầu giê ( trông nom xay giã dần sàng ) cùng với xừ quan .
Kết thúc tiệc tùng, chủ nhà làm lễ, cây nêu được hạ xuống. Thày mo đốt thẻ giấy, hốt than cho vào gáo nước, vừa đi vừa cầu khấn. Sau mỗi đoạn khấn vái, thày lại hấp một ngụm nước phun ra xung quanh. Mảnh vải đỏ thì mang về treo trong nhà cầu mong sự bình an và thịnh vượng .
Tiếp theo, những chàng trai, cô gái cùng nhau bước vào những tiết mục thi thố rực rỡ. Những tiếng khèn, những tiếng cười reo được vang lên náo nức khắp làng bản, báo hiệu một mùa xuân mới đã về và cũng hứa hẹn một năm mới mùa màng bội thu, một đời sống ấm no, sung túc và thịnh vượng .
Một số hình ảnh tại Lễ hội Gầu Tào :
Độc đáo Lễ hội “ Cúng rừng ” của người Mông, Tỉnh Lào Cai
( TH-TQ-DTV )
Cũng như nhiều dân tộc khác, dân tộc Mông nói chung và người Mông Tỉnh Lào Cai nói riêng có một nền văn hóa truyền thống đa dạng và phong phú phong phú, được biểu lộ trải qua những liên hoan. Trong số đó, độc lạ và rực rỡ nhất phải kể đến “ Lễ hội cúng rừng ” của người Mông xã Sín Chéng, huyện Si Ma Cai .
Được tổ chức triển khai vào ngày 06/6 Âm lịch hàng năm, Lễ hội cúng rừng có ý nghĩa rất là quan trọng trong đời sống tâm linh của người Mông xã Sín Chéng. Đây là một trong những liên hoan lớn nhất, độc lạ và quan trọng nhất trong năm so với người Mông nơi đây .
Theo những già làng nơi đây kể lại : liên hoan cúng rừng đã có từ truyền kiếp và được gắn liền với triết lý đa thần của dân cư nông nghiệp. Trong đời sống tâm linh của người Mông luôn sống sót những thần thoại cổ xưa cổ xưa, những câu truyện huyền bí kể về sự rất thiêng của những khu rừng cấm, rừng thiêng. Họ luôn tin rằng trong rừng có “ Thần rừng ” quản lý và che chở phù hộ cho dân làng trong đời sống hàng ngày, vì thế, Thần rừng được tôn thờ, sùng kính như so với ông bà tổ tiên. Tín ngưỡng thờ “ Thần rừng ” của người Mông như một sợi dây tâm linh được truyền từ thế hệ này, sang thế hệ khác. Vì thế lúc bấy giờ thôn nào của xã Sín Chéng cũng có một khu rừng cấm nằm ở vị trí đẹp nhất của thôn, với những qui định “ bất khả xâm phạm ” .
Lễ vật để cúng rừng gồm : 1 con gà trống, 1 con lợn nhỏ, 4 chén rượu, 1 ít mẻ, 1 ít cơm tẻ, hương và giấy bản. Các lễ vật này được bầy trên một chiếc bàn được làm bằng tre hoặc vầu. Thầy mo thực thi nghi lễ cúng “ Thần rừng ” qua hai lần cúng, cúng khi con vật còn sống và sau khi đã chế biến chín. Thức ăn chín được đặt trên lá chuối hoặc lá khoai mon rừng và để lên bàn cúng, cùng với 4 chén rượu và một chút ít mẻ để vào 2 chiếc lá khoai. Mỗi lần cúng đều có bài cúng riêng và tương ứng với một thời hạn nhất định trong buổi lễ. Trước khi con vật được đem đi chế biến để cúng lần thứ hai, thầy cúng sẽ cắt tiết gà rồi lấy lông nhúng vào bát tiết dán lên gốc cây cổ thụ, báo với “ Thần rừng ” là dân làng đang dâng lễ vật lên “ Thần rừng ”, có như vậy mới linh nghiệm và “ Thần rừng ” mới đồng ý .
Điều đặc biệt quan trọng của tiệc tùng cúng rừng của người Mông nơi đây là : ngoài việc cúng “ Thần rừng ”, đây còn là dịp được xem như một cuộc họp tổng kết năm của thôn trong công tác làm việc bảo vệ rừng, cuộc họp tổng kết này có sự tham gia của toàn bộ những chủ hộ trong thôn, cán bộ chỉ huy cấp uỷ, chính quyền sở tại xã và cán bộ kiểm lâm. Việc thực thi những qui ước, hương ước về bảo vệ rừng, tình hình tăng trưởng sản xuất, xóa đói giảm nghèo, bảo mật an ninh trật tự thôn bản, những khoản góp phần, những khoản được Nhà nước tương hỗ … đều được đem ra đàm đạo công khai minh bạch .
Sau phần lễ, bà con dân bản tập trung chuyên sâu ở khu đất trống ở cửa rừng để nghe cán bộ thôn, cán bộ xã tiến hành những thông tư, nghị quyết, kế hoạch tăng trưởng kinh tế tài chính – văn hóa – xã hội, hoạt động nhân dân đoàn kết giúp sức nhau trong lúc hoạn nạn khó khăn vất vả, những hộ dân trong thôn không được thả rông gia súc phá hoại hoa màu, không vi phạm những quy ước, hương ước thôn bản, đặc biệt quan trọng là quy ước về bảo vệ và tăng trưởng rừng .
Lễ hội cúng rừng của người Mông nói chung và người Mông xã Sín Chéng nói riêng còn có một ý nghĩa khác là cầu mong cho một năm mưa thuận gió hòa, cây cối tốt tươi, mùa màng bội thu, con cháu khỏe mạnh, đời sống no ấm, yên vui .
Ngoài ý nghĩa tâm linh tiệc tùng cúng rừng còn có vai trò, công dụng to lớn trong việc kết nối hội đồng những dân tộc, gắn con người với vạn vật thiên nhiên, thế cho nên đã trải qua nhiều thế hệ, xong liên hoan cúng thần rừng của người Mông vẫn còn nguyên giá trị và được lưu truyền từ đời nay sang đời khác .
Lễ cúng họ của người Mông ở Yên Bái
( TH-Cinet-DTV )
Lễ cúng họ là một nghi lễ rất là rực rỡ và độc lạ của người Mông Si Suối Giàng ( Yên Bái ) .
Trong những hoạt động và sinh hoạt tín ngưỡng của người Mông Si ở xã Suối Giàng, huyện Văn Chấn ( Yên Bái ), lễ cúng họ biểu lộ ý thức đoàn kết, trợ giúp lẫn nhau giữa những người cùng huyết thống .
Lễ được tổ chức triển khai tiếp tục hàng năm, tùy thuộc vào mỗi dòng họ và những điều kiêng cự mà mỗi dòng họ có những ngày tổ chức triển khai khác nhau. Địa điểm tổ chức triển khai được đổi khác theo từng năm, mỗi mái ấm gia đình trong dòng họ sẽ đứng ra tổ chức triển khai nghi lễ một lần theo chu kỳ luân hồi tuần tự từ nhà này sang nhà khác .
Theo ý niệm của người Mông nơi đây, việc tổ chức triển khai lễ cúng họ luân phiên để mỗi nhà, mỗi mái ấm gia đình có điều kiện kèm theo bộc lộ tấm lòng thành so với tổ tiên, thần linh. Đến lượt nhà nào được vinh dự tổ chức triển khai nghi lễ cho cả dòng họ thì mái ấm gia đình đó phải tự lo liệu hàng loạt mọi ngân sách của buổi lễ từ vật, đồ dâng cúng và thực phẩm thết đãi cả dòng họ trong ngày hôm đó .
Lễ vật chính trong lễ cúng là thịt lợn. Gia chủ sẽ phải sẵn sàng chuẩn bị một con lợn từ 50 – 70 kg gọi là lợn Zù xu để tổ chức triển khai nghi lễ cúng. Ngoài việc dùng làm lễ vật, lợn Zù xu còn dùng làm thực phẩm trong đợt nghỉ lễ, một phần trả công cho thầy cúng và những người giúp việc …
Để trang hoàng cho lễ cúng, gia chủ chôn chính giữa ngôi nhà một ngọn của cây Zàng. Cành chè của những mái ấm gia đình trong dòng họ sẽ được treo lên trên thân cây Zàng. Đồng bào ý niệm, cây Zàng cùng với cây chè vè có công dụng trừ ma, do vậy những mái ấm gia đình đều buộc chung những cành chè vè cùng cây Zàng sẽ tạo ra sức mạnh tổng hợp xua tan mọi điều xấu xa .
Lễ cúng được tổ chức triển khai tại hai nơi. Đầu tiên, thầy cúng với phục trang truyền thống cuội nguồn cầm hương cúng khấn trước cây Zàng đại ý cầu xin thần linh phù hộ cho dòng họ một năm được mưa thuận gió hòa, gặp nhiều điều suôn sẻ, tránh được tai ương …
Lễ cúng tiếp theo được thực thi sau khi kết thúc lễ cúng ở trong nhà, thầy cúng nhổ cây Zàng mang ra cửa chính, đi vòng ra phía sau nhà theo hướng tay phải, làm nghi thức xua đuổi tà ma cho cả dòng họ. Tất cả bạn bè, con cháu đều đi theo sau thầy cúng ra phía sau nhà. Thầy cúng phụ mang theo một con dao và một cây nỏ, tổng thể những dụng cụ sử dụng trong lễ cúng đều dùng cho nghi thức đuổi ma trừ tà. Cây Zàng sau đó lại được chôn vào chính giữa ngôi nhà, thầy cúng lại liên tục cúng cầu xin thần linh bảo vệ cho dòng họ thoát hẳn khỏi sự quấy phá của ma tà .
Kết thúc lễ cúng, thầy cúng dùng con dao chặt đôi bó chè vè và cho bạn bè, con cháu mang đi vứt thật xa ngôi nhà của gia chủ với ý niệm vứt bỏ đi những điều không suôn sẻ. Do vậy, người dân tin rằng, ai càng đi xa thì người đó và mái ấm gia đình của họ sẽ càng như mong muốn hơn. Cùng đó, thầy cúng phụ dùng cây nỏ bắn lên trời 3 mũi tên để xua đuổi tà ma về làm hại những mái ấm gia đình mặc dầu ở dưới đất hay trên không trung .
Các nghi lễ hoàn thành, mọi thành viên trong gia tộc quây quần ăn uống, trò chuyện. Sau lễ cúng Zù xu là các trò chơi dân gian như đánh quay, đẩy gậy, bắn nỏ, ném pao… thể hiện tinh thần đoàn kết, gắn bó cộng đồng, dòng họ. Khi kết thúc mọi nghi lễ, tất cả dòng họ quây quần vui vẻ bên mâm rượu, ôn lại truyền thống dòng họ, ông trưởng họ nhắc nhở con cháu luôn nhớ đến công ơn tổ tiên, ông bà và quy ước của dòng họ.
Zù xu – lễ cúng họ của người Mông nơi vùng cao Mù Cang Chải là một nét văn hóa truyền thống đặc sắc mang tính gắn kết cộng đồng, dòng họ, khuyên dạy con người nên sống thiện, sống có ích, tạo nên một cộng đồng tốt đẹp cần được lưu giữ, bảo tồn và phát huy.
Hội chọi bò truyền thống lịch sử của người Mông, Đắk Lắk
( Cinet-DTV )
Chọi bò là thú chơi không hề thiếu trong đời sống ý thức của đồng bào Mông huyện Krông Bông ( Đắc Lắk ), nó đã trở thành nét văn hóa truyền thống rực rỡ trong những ngày đầu xuân của bà con dân tộc nơi đây .
Cứ mỗi độ Tết đến, xuân về, việc làm đồng áng đã tạm xong, người Mông ở những thôn trên địa phận huyện Krông Bông lại nô nức sẵn sàng chuẩn bị liên hoan xuân. Lễ hội xuân thường diễn ra từ ngày mùng 2 và lê dài đến mùng 6 tết Nguyên đán, với nhiều nội dung đa dạng và phong phú như : múa khèn, hát dân ca, thổi ví lè, thổi lá, ném còn, chọi cù … nhưng độc lạ nhất vẫn là hội chọi bò .
Theo lời kể của bà con nơi đây : hội chọi bò biểu lộ cho sức mạnh, sự dẻo dai, đoàn kết, tăng trưởng của đồng bào Mông ; được hình thành từ thập niên hai mươi của thế kỷ trước và được lưu truyền đến ngày này. Trước đây, khi còn ở quê nhà cũ, điều kiện kèm theo kinh tế tài chính chưa tăng trưởng, giao thông vận tải đi lại khó khăn vất vả, hội chọi bò thường được tổ chức triển khai vào dịp Tết truyền thống của người Mông ( khoảng chừng đầu tháng 12 dương lịch ), với quy mô nhỏ trong bản để tạo không khí vui mắt ngày tết. Những năm gần đây, tiệc tùng này được tổ chức triển khai vào dịp tết Nguyên đán, song song với những hoạt động giải trí vui xuân khác với quy mô tổ chức triển khai lan rộng ra hơn, có sự tham gia của nhiều thôn, nhiều xã .
Để có được những con bò tốt tham gia hội chọi bò, nhiều mái ấm gia đình đã cất công đi những nơi chọn mua. Những con bò được chọn phải có thân mình thon chắc, chân cân đối, trán sần sùi và quan trọng nhất là cặp sừng to, dài, cong vừa và nhọn về nuôi. Nuôi bò chọi yên cầu nhiều công phu : thức ăn phải chọn loại cỏ thật tốt và non, ngoài những còn phải cho ăn thêm những loại thức ăn khô, nhiều tinh bột như ngô, sắn. Bò chọi được nuôi nhốt và không được giao phối với bò cái, khoảng chừng 2 tháng lại cho bò chọi thử một lần để rèn luyện kỹ thuật chọi .
Trước khi diễn ra tiệc tùng, công tác làm việc bảo vệ bảo đảm an toàn cho người xem luôn được chú trọng. Bãi chọi thường được chọn là nơi đất trống, thấp, trũng, có cỏ dày càng tốt. Đến ngày hội, hàng ngàn người dân, hành khách thuộc những dân tộc Mông, Mường, Tày trong những bộ phục trang truyền thống lịch sử sặc sỡ sắc tố … ùn ùn đổ về TT hội thi để xem những chú bò tranh tài .
Các cặp bò bốc thăm tranh tài, những con thắng ở vòng loại được chọn vào vòng chung kết ; ở vòng chung kết cũng triển khai bốc thăm chia bảng, từng cặp bò thi đấu loại trực tiếp. Bốn con bò thắng lợi sau cuối sẽ vào bán kết và chung kết để chọn thương hiệu Nhất, Nhì, Ba. Phần thưởng cho những con thắng cuộc chính là sự cổ vũ nhiệt tình của người xem .
Hội chọi bò của đồng bào Mông nơi đây xem như một ngày hội của dân làng, không những ở trong xã mà bà con lân cận khắp nơi từ già đến trẻ dù mưa hay nắng, đi lại khó khăn vất vả cũng đến tận mắt tận mắt chứng kiến .
Khác với tiệc tùng chọi trâu khi trâu thắng cuộc sẽ bị giết để tế thần linh, còn trong hội chọi bò, những chú bò thắng cuộc sẽ không bị giết thịt mà được gia chủ, người dân trong bản rất là yêu thương, coi đó là một sự như mong muốn mang đến nhiều tài lộc cho dân bản trong năm mới .
Ngôi nhà truyền thống cuội nguồn – Nét kiến trúc độc lạ của người Mông, Hà Giang
( TQ-DTV )
Hà Giang là mảnh đất quy tụ của phong phú nền văn hoá. Đó là mảnh đất của 22 tộc người cư trú và mỗi dân tộc mang đến cho nơi đây một nét văn hoá độc lạ riêng. Trong số đó rực rỡ nhất phải kể đến văn hóa truyền thống người Mông. Nhắc đến văn hóa truyền thống người Mông là nói đến kiến trúc độc lạ của những ngôi nhà truyền thống lịch sử .
Với môi trường tự nhiên sống ở trên những sườn núi cao, khí hậu lạnh khắc nghiệt, đã tác động ảnh hưởng thâm thúy đến kiến trúc nhà ở của người Mông nơi đây. Từ ý niệm sống, môi trường tự nhiên đã hình thành nên nét độc lạ trong văn hóa truyền thống kiến trúc của ngôi nhà trình, tường bằng đất, lợp ngói hay tranh là tương thích nhất, với ưu điểm vừa giữ ấm về mùa đông, thoáng mát trong ngày hè và lại hoàn toàn có thể chống được kẻ tà đạo, thú dữ …
Đồng bào dân tộc Mông rất chú trọng việc chọn đất làm nhà. Sau khi chọn được đất tốt, đất lành, người ta triển khai san nền, kê móng, trình tường nhà. Công việc trình tường nhà được bà con dân tộc Mông thực thi khá công phu với một số ít lao lý như người lạ không được vào khu vực nhà đang trình tường, nhất là phụ nữ. Để trình tường nhà, bà con phải làm những chiếc khuôn gỗ có chiều dài 1,5 m, rộng 0,45 m – 0,5 m. Khi trình tường, người ta đổ đất đầy khuôn gỗ, dùng những chiếc vồ nền chặt đất. Đất dùng để trình tường phải được vô hiệu sạch rễ cây, đá to, cỏ rác. Khi tiến hành trình tường, người ta kêu gọi vài chục người trẻ tuổi trai tráng trong làng đến giúp ; cứ như vậy khuôn nọ tiếp nối đuôi nhau khuôn kia cho đến khi triển khai xong. Sau khi trình tường xong, gia chủ sẽ triển khai chọn ngày tốt, hợp với tuổi chủ nhà mới được vào rừng chặt hạ cây cột cái, cây đòn nóc .
Kiến trúc ngôi nhà của người Mông tương đối thống nhất theo một khuôn mẫu, dù to hay nhỏ đều phải có 3 gian 2 cửa ( gồm một cửa chính, một cửa phụ và tối thiểu là 2 hành lang cửa số ). Ngôi nhà hoàn toàn có thể có một hoặc 2 chái nhà, nhưng đều không tương quan trực tiếp đến 3 gian nhà chính. Ba gian nhà chính của người Mông được sắp xếp như sau : Gian bên trái dùng để đặt nhà bếp nấu nướng và buồng ngủ của vợ chồng gia chủ ; gian bên phải dùng để đặt nhà bếp sưởi và giường khách ; gian giữa thường rộng hơn 2 gian bên và là gian để bàn thờ cúng tổ tiên, đồng thời cũng là nơi tiếp khách, siêu thị nhà hàng của mái ấm gia đình. Phòng ngủ của vợ chồng, con cháu được sắp xếp riêng. Người Mông thường ngủ bằng phản gỗ hoặc giát bằng tre mai đập giập .
Cửa chính nhà của ngưòi Mông cũng phải tìm gỗ tốt để làm, nếu là tre nứa thì phải là thân trúc hoặc mai già. Cửa khi nào cũng mở vào trong chứ không mở ra ngoài. Người Mông không sử dụng bản lề, then chốt bằng sắt mà trọn vẹn bằng gỗ, bởi người Mông coi cửa mở ra đóng vào là lòng bụng con người, trong khi đó bản lề sắt thép là những vật cứng được ví như dao kiếm. Ngoài cửa chính, nhà của người Mông còn có cửa phụ, là lối để đưa vật dụng cho người chết vào nhà lúc tang ma. Chỉ khi đưa ra nghĩa trang mới đi qua cửa chính .
Một nét độc lạ nữa trong cấu trúc nhà truyền thống lịch sử của người Mông là tổng thể những ngôi nhà thường được xếp đá xung quanh vô cùng chắc như đinh. Để có được hàng rào đá hoàn hảo bao quanh ngôi nhà và mảnh đất rộng chừng 200 – 300 mét vuông, gia chủ cùng với người thân trong gia đình phải mất hàng tháng trời nhặt những mảnh đá vỡ quanh nhà về xếp thành hàng rào đá. Những viên đá có kích cỡ khác nhau với nhiều góc cạnh được xếp lèn vào nhau, tạo nên bức tường bao bền vững và kiên cố, phẳng mà không cần sử dụng chất kết dính nào. Chiếc cổng gỗ có mái và dán giấy đỏ xen giữa bờ rào đá trước nhà, được người Mông trang điểm tạo nên vẻ ấm cúng giữa cái lạnh mùa đông ở Cao nguyên đá .
Cùng với việc làm nhà mới là làm chuồng gia súc. Chuồng gia súc được làm chếch với cửa chính, tuỳ thuộc vào hướng gió. Để làm chuồng gia súc, người ta cũng phải xem tuổi gia chủ, tính ngày tháng rồi mới làm. Người Mông rất yêu quý gia súc, có khi còn làm chuồng gia súc tốt hơn làm nhà ở. Khi làm chuồng gia súc người HMông đều thắp hương cúng ma chuồng, ma trại phù hộ cho gia súc hay ăn chóng lớn, dễ nuôi .
Trải qua hàng thế kỷ, người Mông Hà Giang thời nay vẫn không ngừng phát minh sáng tạo để nâng cấp cải tiến ngôi nhà truyền thống cuội nguồn của mình cho tương thích với điều kiện kèm theo tự nhiên, cũng như trong hoạt động và sinh hoạt, lao động sản xuất mà vẫn không quên gìn giữ những nét đặc trưng truyền thống lịch sử của dân tộc .
Trang phục dân tộc H’Mông
Trang phục dân tộc H’Mông đa phần may bằng vải lanh tự dệt. Đậm đà tính cách tộc người trong tạo hình và trang trí với kỹ thuật phong phú .
Trang phục nam Hmông độc lạ khác nhiều tộc người trong khu vực ; phục trang nữ khó lẫn lộn với những tộc khác bởi phong thái tạo dáng và trang trí công phu, phối hợp kỹ thuật nhuộm, vẽ sáp ong, thêu, ghéo, dệt hoa văn với kiểu váy rộng và đẹp
Trang phục nữ Người H’Mông có nhiều nhóm khác nhau, phục trang nữ những nhóm cũng có sự độc lạ. Tuy nhiên nhìn chung hoàn toàn có thể thấy phụ nữ Hmông thường mặc áo bốn thân, xẻ ngực không cài nút, gấu áo không khâu hoặc cho vào trong váy. Ôống tay áo thường trang trí hoa văn những đường vằn ngang từ nách đến cửa tay, đường viền cổ và nẹp hai thân trước được trang trí viền vải khác màu ( thường là đỏ và hoa văn trên nền chàm ) .
Phụ nữ Hmông còn dùng loại áo xẻ nách phải trang trí cổ, hai vai xuống ngực giữa và cửa ống tay áo. Phía sau gáy thường được đính miệng và trang trí hoa văn sum sê bằng chỉ ngũ sắc. Váy phụ nữ Hmông là loại váy kín, nhiều nếp gấp, rộng, khi xòe ra có hình tròn trụ. Váy là một tiêu chuẩn nhiều người đã dựa vào để phân biệt những nhóm Hmông ( Hóa, Xanh, Trắng, Đen … ) .
Đó là những loại váy trắng, váy đen, váy in hoa, vẽ sáp ong phối hợp thêu. Váy được mang trên người với chiếc thắt lưng vải được thêu trang trí ở đoạn giữa. Khi mặc váy thường mang theo tạp dề .
Tạp dề mang trước bụng phủ xuống chân là giao thoa giữa miếng vải hình tam giác và chữ nhật ; phần trang trí hoa văn là miếng vải hình tam giác cân phía trên, miếng hình chữ nhật là màu chàm đen, size tùy từng bộ phận người Hmông .
Phụ nữ thường để tóc dài quấn quanh đầu, có 1 số ít nhóm đội khăn quấn thành khối cao trên đầu. Đồ trang sức đẹp gồm có khuyên tai, vòng cổ, vòng tay, vòng chân, nhẫn .
Trang phục truyền thống lịch sử của phụ nữ Mông gồm áo xẻ ngực, váy, tấm vải che phía trước váy, thắt lưng và xà cạp .
Áo của người phụ nữ ( tiếng Mông là so ) có cổ phía trước hình chữ V, được nẹp thêm vải màu tuỳ thích ; phía sau là một bức thêu hình chữ nhật được trang trí hoa văn rất hòa giải, nhã nhặn và gắn đồng bạc, tạo âm thanh vui nhộn cho bộ phục trang. Hai ống tay áo thường được thêu hoa văn là những đường vằn ngang với đủ sắc tố từ nách đến cửa tay. Đây là nơi hoa văn tập trung nhiều nhất làm điển hình nổi bật chiếc áo của người Mông .
Váy phụ nữ Mông ( gọi là Ta ) là loại váy mở, có nhiều nếp gấp, rộng, khi xòe ra thướt tha như cánh hoa. Phần cạp váy được khâu xếp lại cho vừa một vòng bụng và có hai dây để buộc. Trên nền váy chàm, hoa văn được thêu, in và ghép từng tấm thật ấn tượng và độc lạ. Phần thêu hoa văn được triển khai ở nửa dưới của váy .
Hoa văn ( tiếng Mông gọi là pàng tau ) trong phục trang của người Mông hoa hầu hết là hoa văn hình học như hình chữ nhật, hình vuông vắn, hình thoi, hình xoáy ốc và đôi lúc có những mô típ hoa văn chưa xác lập được như thế này. Những mô típ hoa văn được hình thành trên cơ sở sợi ngang của kỹ thuật dệt trên khung cửi và sau này được lặp lại trong kỹ thuật thêu. Màu sắc chủ yếu được thêu trên váy là màu xanh, đỏ, đen, vàng .
Nói đến trang phuc dan toc của phụ nữ Mông không hề thiếu được “ lăng ” là chiếc thắt lưng. Trong bộ phục trang của phụ nữ Mông còn có “ xế ” ( tấm vải che trước váy ) và “ khử lau ” ( xà cạp quấn chân ). Đồng bào Mông ý niệm, đeo “ xế ” và quấn xà cạp là bộc lộ sự ý tứ và kín kẽ của người phụ nữ. Phụ nữ Mông thường để tóc dài và quấn vòng quanh đầu rồi đội khăn, tạo nên một sắc thái độc lạ riêng khó nhầm lẫn với những dân tộc khác .
Trang phục nam người H’Mông thường mặc áo cánh ngắn ngang hoặc dưới thắt lưng, thân hẹp, ống tay hơi rộng. Aáo nam có hai loại : năm thân và bốn thân. Loại bốn thân xẻ ngực, hai túi trên, hai túi dưới. Loại năm thân xẻ nách phải dài quá mông. Loại bốn thân thường không trang trí loại năm thân được trang trí những đường vằn ngang trên ống tay. Quần phái mạnh là loại chân què ống rất rộng so với những tộc trong khu vực. Đầu thường chít khăn, có nhóm đội mũ xung quanh có đính những hình tròn trụ bạc chạm khắc hoa văn, có khi mang vòng bạc cổ, có khi không mang .
Không tỏa nắng rực rỡ sắc màu, không điển hình nổi bật như phục trang phụ nữ, phục trang của con trai người Mông rất độc lạ và riêng có, không bị lẫn lộn với bất kỳ dân tộc nào trong hội đồng những dân tộc Nước Ta .
Con trai dân tộc Mông mặc quần màu đen, ống rất rộng để hoàn toàn có thể leo đồi, núi và múa khèn thuận tiện. Trong phục trang của phái mạnh người Mông còn có chiếc thắt lưng ( còn gọi là lăng dua la ) với nhiều ý nghĩa khác nhau .
Trang phục của cả nam và nữ dân tộc Mông đều là do đôi bàn tay khôn khéo của người phụ nữ dân tộc Mông làm ra. Với sự chịu khó và trí tưởng tượng đa dạng chủng loại, người phụ nữ Mông đã trở thành người nghệ sĩ tạo nên những tác phẩm nghệ thuật và thẩm mỹ làm say đắm lòng người .
oOo
Phim tài liệu: Chợ tình trên cao nguyên Mộc Châu – dân tộc H’Mông:
Tết của người H’Mông có gì đặc biệt?:
Cuộc Sống Dân Tộc H’Mông:
Lễ hội Tu Su dân tộc H’Mông:
Nghề dệt lanh của người H’Mông:
Chợ tình Sapa với người H’Mông:
Chuyện tình Khâu Vai – Hà Giang:
Độc đáo trò chơi dân gian người H’Mông:
Nhạc cụ dân tộc Mông – Mường Lát – Thanh Hóa:
Khèn người H’Mông:
Múa khèn dân tộc H’Mong:
Tiếng khèn người H’Mông thổi khi đi cưới vợ:
Ông vua sáo Mông:
Múa Sênh Tiền – Dân tộc H’Mông:
Độc tấu Sáo Mông:
Độc tấu Sáo Bầu “Xuân về trên bản H’Mông” – nghệ nhân Thào A Tủa biểu diễn:
Độc tấu Sáo Mèo “Xuân về trên bản H’Mông” – nghệ nhân Thào A Tủa biểu diễn:
Xuân về trên Bản H’Mông – tiếng sáo truyền cảm độc đáo nhất của bé Thào A Tùng cùng sự phụ họa Đàn Môi của một nghệ nhân:
Xuân về trên bản Mèo – Sáo Mèo đặc biệt:
Xuân về trên bản H’Mông – Nguyễn Thiệp:
Sáo và múa dân tộc H’Mong:
Điêu múa H’Mông:
Múa Dân tộc Mông – Đoàn NT Cao nguyên xanh – Mèo Vạc:
Dân Ca H’Mông – Đỉnh Núi Có Hoa Chân Núi Thơm (Bản tiếng Trung):
Laaj Tsawb 2014 邹兴兰 Sings”Nkauj Muam Nrau Nus” during “Hmong Int’l Huashan – Hauvtoj Festival 2014” – (Ca sĩ Laaj Tsawb [dân tộc H’Mông] hát bài “Nkauj Muam Nrau Nus” trong “Lễ hội “Hmong Int’l Huashan – Hauvtoj 2014”):
Ca sĩ Laaj Tsawb (dân tộc H’Mông) hát bài “”Nkauj Muam Nrau Nus” trong “Lễ hội năm mới 2012”:
Share this:
- Thêm
Thích bài này:
Thích
Đang tải …
Có liên quan
Source: https://laodongdongnai.vn
Category: Nông Thôn
