Hungary – Wikipedia tiếng Việt

Hungary (tiếng Hungary: Magyarország) là một quốc gia không giáp biển thuộc khu vực Trung Âu.[2] Có diện tích 93.030 kilômét vuông (35.920 dặm vuông Anh) thuộc lưu vực Carpathian, nước này giáp với Slovakia về phía bắc, Ukraine về phía đông bắc, Romania về phía đông và đông nam, Serbia về phía nam, Croatia và Slovenia về phía tây nam, và Áo ở phía tây. Hungary là một quốc gia không giáp biển và có dân số 10 triệu người, chủ yếu là người Hungary gốc và một dân tộc thiểu số Romani đáng kể. Tiếng Hungary, ngôn ngữ chính thức, là ngôn ngữ Uralic được sử dụng rộng rãi nhất trên thế giới và nằm trong số ít các ngôn ngữ không thuộc Ấn-Âu được sử dụng rộng rãi ở châu Âu.[13] Budapest là thủ đô và thành phố lớn nhất của đất nước này; các khu vực đô thị lớn khác bao gồm Debrecen, Szeged, Miskolc, Pécs và Győr.

Lãnh thổ của Hungary thời nay trong nhiều thế kỷ đã là nơi qua lại của nhiều dân tộc bản địa khác nhau, gồm có người Celt, người La Mã, những sắc tộc Đức, người Hung, người Tây Slav và người Avar. Nền tảng của nhà nước Hungary được xây dựng vào cuối thế kỷ thứ chín sau Công nguyên với cuộc chinh phục lưu vực Carpathian của hoàng tử Hungary Árpád. [ 14 ] [ 15 ] Cháu cố của ông là Stephen I lên ngôi vào năm 1000, quy đổi vương quốc của mình thành một vương quốc Cơ đốc giáo. Đến thế kỷ 12, Hungary trở thành một cường quốc trong khu vực, đạt đến tầm cao văn hóa truyền thống và chính trị vào thế kỷ 15. [ 16 ] Sau Trận Mohács năm 1526, vương quốc này bị Đế chế Ottoman chiếm đóng một phần ( 1541 – 1699 ). Hungary nằm dưới sự quản lý của nhà Habsburg vào đầu thế kỷ 18, sau đó sát nhập với Đế quốc Áo để xây dựng Đế quốc Áo-Hung, một cường quốc vào đầu thế kỷ 20. [ 17 ]Đế quốc Áo-Hung sụp đổ sau Chiến tranh quốc tế thứ nhất và Hòa ước Trianon sau đó đã thiết lập biên giới hiện tại của Hungary, dẫn đến việc mất 71 % chủ quyền lãnh thổ, 58 % dân số và 32 % dân số sắc tộc Hungary. [ 18 ] [ 19 ] [ 20 ] Sau thời kỳ hỗn loạn giữa những đại chiến, Hungary gia nhập phe Trục trong Thế chiến thứ hai, chịu thiệt hại và thương vong đáng kể. [ 21 ] [ 22 ] Hungary thời hậu chiến trở thành một vương quốc vệ tinh của Liên Xô, dẫn đến việc xây dựng Cộng hòa Nhân dân Hungary. Sau cuộc cách mạng thất bại năm 1956, Hungary trở thành một thành viên tương đối tự do hơn, mặc dầu vẫn bị đàn áp, của Khối phía Đông. Việc Hungary dỡ bỏ hàng rào biên giới với Áo đã đẩy nhanh sự sụp đổ của Khối phía Đông, và sau đó là Liên Xô. [ 23 ] Ngày 23 tháng 10 năm 1989, Hungary trở thành một nước cộng hòa dân chủ nghị viện. [ 24 ] Hungary gia nhập Liên minh Châu Âu năm 2004 và là một phần của Khu vực Schengen từ năm 2007. [ 25 ]

Hungary là một cường quốc tầm trung trong các vấn đề quốc tế, phần lớn là do ảnh hưởng về văn hóa và kinh tế của nó.[26] Nước này được coi là một quốc gia phát triển với nền kinh tế thu nhập cao và xếp hạng “rất cao” trong Chỉ số Phát triển Con người, với công dân được chăm sóc sức khỏe toàn dân và giáo dục trung học miễn phí.[27][28] Hungary có một lịch sử lâu đời với những đóng góp đáng kể về nghệ thuật, âm nhạc, văn học, thể thao, khoa học và công nghệ.[29][30][31][32] Đây là điểm đến du lịch nổi tiếng thứ mười ba ở châu Âu, thu hút 15,8 triệu khách du lịch quốc tế vào năm 2017.[33] Hungary là thành viên của nhiều tổ chức quốc tế, bao gồm Liên Hợp Quốc, NATO, WTO, Ngân hàng Thế giới, IIB, AIIB, Hội đồng Châu Âu và Nhóm Visegrád.[34]

Thời kỳ Tiền Magyar ( trước năm 896 )[sửa|sửa mã nguồn]

Quá trình di cư của người Hungary ( Magyar ) Người Hungary tiến vào đồng bằng CarpathSau khi Đế chế Tây La Mã sụp đổ trước sự xâm nhập của những bộ tộc Đức và Carpath, nhiều dân tộc bản địa khác nhau đã chuyển dời đến châu Âu sinh sống. Một trong số sớm nhất đó là người Hung, những người đã thiết kế xây dựng hẳn một đế chế hùng mạnh tại châu Âu với vị thủ lĩnh nổi tiếng Attila. Trước đây có quan điểm cho rằng Attila là vị vua tiên phong khai sinh ra dân tộc bản địa Hungary nhưng ngày này, nhiều quan điểm lịch sử dân tộc lại cho rằng nguồn gốc tên gọi ” Hungary ” không phải đến từ bộ lạc du mục người Trung Á này mà bắt nguồn từ người Magyar ( chính là người Hungary sau này ) vào thế kỷ VII, lúc đó là một phần của Liên minh Bulgar với tên gọi On-Ogour, có nghĩa là ” Mười Mũi Tên ” .Sau khi đế chế của người Hung suy tàn, bộ tộc Đức Ostrogoth và sau đó là người Lombard đã đến vùng đồng bằng Pannonia, người Gepid đồng thời cũng hiện hữu tại phía đông bồn địa Carpath trong vòng 100 năm. Vào khoảng chừng năm 560, người Avar xây dựng nước Avar Khaganate hùng mạnh, chinh phục những dân tộc bản địa láng giềng. Đất nước này sau đó bị suy yếu bởi những cuộc chinh chiến liên miên rồi kết thúc sự sống sót 250 năm sau đó khi người Frank dưới sự chỉ huy của Charlemagne tiến vào chinh phục từ phía tây và người Bulgaria dưới sự chỉ huy của Krum uy hiếp từ phía đông. Không một vương quốc nào được xây dựng trên chủ quyền lãnh thổ Hungary sau đó cho đến khi Arpad, thủ lĩnh của người Magyar ( Hungary ) thống nhất những bộ lạc Magyar lại và tiến vào vùng đồng bằng Pannonia sinh sống năm 896 .

Hungary thời trung cổ ( 896 – 1526 )[sửa|sửa mã nguồn]

Vương miện thánh và những bảo vật của nhà vua HungaryHungary là một trong những vương quốc có lịch sử dân tộc truyền kiếp nhất tại châu Âu. Đất nước này được xây dựng năm 996, trước khi những tiểu vương quốc ở Pháp hay Đức được xây dựng và sớm hơn cả sự thống nhất những vương quốc Anglo-Saxon tại hòn đảo Anh. Nước Hungary trung cổ có diện tích quy hoạnh lớn hơn nước Pháp và dân số đứng hàng thứ ba tại châu Âu lúc bấy giờ. Vào thế kỷ IX, Arpad, một thủ lĩnh người Magyar đã thống nhất những bộ lạc Magyar lại rồi đưa họ vào vùng đồng bằng Pannonia sinh sống. Với một lực lượng quân đội hùng mạnh, người Hungary đã mở nhiều cuộc cuộc chiến tranh chinh phục và thậm chí còn đã từng tiến công sang tận Tây Ban Nha. Đến thời hoàng tử Geza, ông đã quyết định hành động đưa quốc gia Hungary tiến theo quy mô chính trị và xã hội của những nước Tây Âu và trở thành một vương quốc Công giáo .Năm 1000 công nguyên, Vương quốc Hungary theo Công giáo được xây dựng với sự kiện vua István I đăng quang với chiếc vương miện được gửi đến từ giáo hoàng. Ông là con trai của Geza và mang dòng máu của thủ lĩnh Arpad. Năm 1006, vua István I củng cố quyền lực tối cao, tàn phá những người trái chiều theo truyền thống lịch sử tôn giáo nguyên thủy hoặc định liên minh với Đế chế Byzantine. Ông hoàn thành xong việc biến Hungary thành một nhà nước phong kiến theo Công giáo, đồng thời lan rộng ra chủ quyền lãnh thổ và dân cư .

Năm 1222, vua Hungary András II khởi xướng Bộ luật Vàng (Golden Bull) của Hungary, có thể coi như bản hiến pháp đầu tiên trên lục địa châu Âu và tương tự như Magna Carta tại Anh mà sau đó, tất cả các vua Hungary khi đăng quang phải tuyên thệ. Bộ luật Vàng này hạn chế bởi quyền hạn của nhà vua và mở rộng quyền lực của giới quý tộc, hợp pháp hóa quyền bất tuân lệnh cũng như các quyền lợi khác của họ. Sau đó không lâu, Nghị viện Hungary được thành lập.

Khoảng năm 1241 – 1242, quốc gia Hungary bị tàn phá nặng nề trước sự xâm lăng hung hãn của quân Mông Cổ, lúc đó đang tiến công khắp nhiều vùng đất từ châu Á đến châu Âu. Các nhà sử học đã ước tính có khoảng chừng 50% trong số 2 triệu dân của Hungary bấy giờ đã thiệt mạng trong cuộc chiến tranh. Sau khi quân Mông Cổ rút đi, vua Béla IV đã củng cố lại sức mạnh phòng thủ của quốc gia và cho kiến thiết xây dựng lại nhiều pháo đài trang nghiêm bằng đá. Kết quả là khi người Mông Cổ lại sang xâm lấn năm 1286, họ đã bị mạng lưới hệ thống phòng thủ của người Hungary chặn lại và bị đánh thua tại Pest .Vương triều Arpad sống sót đến năm 1301 thì chấm hết. Sau đó, vua Károly Róbert, người có họ ngoại với Arpad đã lên ngôi và trở thành vị vua tiên phong của triều đại Angevin. Dưới sự quản lý của ông, nhiều chủ trương kinh tế tài chính và tiền tệ đã được thực thi, thôi thúc nền kinh tế tài chính Hungary tăng trưởng, nhiều đô thị tăng trưởng tỏa nắng rực rỡ. Vị vua tiếp nới của triều đại Angevin là Lajos I Đại đế ( 1342 – 1382 ) đã đưa chủ quyền lãnh thổ Hungary lan rộng ra từ bờ Biển Đen đến biển Adriatic và sau đó còn trở thành vua của Ba Lan, tạo tiền đề cho mối quan hệ tốt đẹp giữa hai nước Hungary – Ba Lan .Sau Ý, Hungary là vương quốc tiên phong tại lục địa châu Âu Open trào lưu Phục Hưng. Năm 1472, một xưởng in chính thức được xây dựng tại thành phố Buda. Dưới triều vua Mátyás Corvin ( 1458 – 1490 ), Hungary trở thành một TT văn hóa truyền thống lớn của châu Âu. Thư viện Bibliotheca Corviniana là bộ sưu tập lớn nhất châu Âu những bộ biên niên sử, những tác phẩm triết học và khoa học trong thế kỷ XV. Thư viện này đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa truyền thống quốc tế .Vào cuối thế kỷ XV, Hungary khởi đầu suy tàn dưới sự quản lý của vị vua bất tài Ulászló II. Năm 1514, một cuộc khởi nghĩa nông dân bùng nổ tại Hungary nhưng sau đó bị giới quý tộc đàn áp đẫm máu. Trong khi đó, Đế chế Ottoman ngày một vững mạnh và uy hiếp Hungary. Năm 1521, pháo đài trang nghiêm quan trọng bậc nhất của Hungary tại Beograd ngày này thất thủ, và đến năm 1526, quân đội Hungary bị tàn phá trong trận Mohács. Cuộc cải cách tôn giáo diễn ra cùng thời hạn đó tại châu Âu càng khiến Hungary trở nên hỗn loạn và tiến đến bờ vực sụp đổ .

Sự chiếm đóng của Ottoman quy trình tiến độ 1526 – 1686[sửa|sửa mã nguồn]

Thất bại tại trận Mohács với sự kiện vua Lajos II tử trận đã khởi đầu một thời kỳ hỗn loạn lê dài tại quốc gia Hungary. Giới quý tộc Hungary cùng lúc bầu lên hai vị vua là Ferdinand Habsburg ( 1526 – 1540 ) và János Szapolyai ( 1527 – 1540 ), hai bên thiết kế xây dựng quân đội của riêng mình và đánh lẫn nhau khiến quốc gia ngày càng suy yếu. Năm 1541, người Ottoman chinh phục được thành phố Buda và khiến Hungary vỡ thành ba mảnh : một phần ba ở phía tây-bắc nằm dưới sự quản lý của triều đình Habsburg, một phần ba ở miền trung ( thuộc chủ quyền lãnh thổ Hungary thời nay ) bị Ottoman và một phần ba ở phía đông trở thành Công quốc Transilvania, một nước lớn bán độc lập, chư hầu của Ottoman. Khoảng 150 năm sau đó, triều đình Habsburg đã giành lại hàng loạt quyền trấn áp Hungary .Trong thời hạn này, thành phố Pozsony, tức Bratislava ( Hà Nội Thủ Đô Slovakia thời nay ) đã trở thành Hà Nội Thủ Đô mới của Hungary. Thành phố Nagyszombat ( nay là Trnava ) trở thành một TT tôn giáo lớn. Từ năm 1604 đến năm 1711, những đại chiến chống lại ách áp bức của người Áo cũng tăng lên, tiêu biểu vượt trội là cuộc khởi nghĩa của Rakoczi Ferenc nhưng sau đó đã bị thất bại .

Từ Cách mạng Hungary 1848 đến Đế chế Áo-Hung[sửa|sửa mã nguồn]

Cách mạng Hungary năm 1848Ngày 15 tháng 3 năm 1848, những cuộc biểu tình lớn nổ ra trên những đường phố Pest và Buda trong cao trào cách mạng tư sản đang lan khắp châu Âu năm 1848. Đối mặt với những cuộc nổi dậy liên tục ngay tại chính kinh đô Viên, triều đình Habsburg đã phải trong thời điểm tạm thời gật đầu những nhu yếu của người Hungary. Nhưng sau khi cuộc cách mạng tại Áo bị đàn áp, triều đình Habsburg đã kích động người Croatia, Serbia và Romania chống lại cơ quan chính phủ Hungary. nhà nước cách mạng của Hungary cũng nhận được sự ủng hộ của một bộ phận lớn người Slovak, Đức, Rusyn, Do Thái. Tướng János Damjanich, một người Serbia đã trở thành người anh hùng lịch sử vẻ vang của dân tộc bản địa Hungary khi chỉ huy một đội quân cách mạng của nước này. Lúc khởi đầu, quân đội Hungary đã giành được 1 số ít thắng lợi trong bước đầu nhưng sau khi triều đình Habsburg cầu viện nước Nga, quân Nga hoàng đã tràn vào và dập tắt cuộc khởi nghĩa. Ngày 6 tháng 10 năm 1849, 13 vị tướng lĩnh trong quân đội cách mạng Hungary và thủ tướng Lajos Batthyany đã bị xử tử .Sau khi nước Áo bị quân Phổ đánh bại năm 1866, để củng cố quyền lực tối cao của mình tại châu Âu, đế quốc Áo đã link với vương quốc Hungary để xây dựng Đế quốc Áo-Hung ( năm 1867 ). Đế quốc Áo-Hung gồm 2 phần là Áo và Hungary, mỗi nước có chính phủ nước nhà và những chủ trương quân sự chiến lược, đối ngoại riêng không liên quan gì đến nhau với nhau. Thời kỳ này, Vương quốc Hungary đã có những bước tiến ấn tượng về mặt kinh tế tài chính, trong bước đầu được công nghiệp hóa mặc dầu cơ cấu tổ chức kinh tế tài chính vẫn đa phần dựa trên nông nghiệp, còn khá lỗi thời so với những nước tư bản Tây Âu .Trong Chiến tranh quốc tế thứ nhất, Áo-Hung chiến đấu bên phe Liên minh Trung tâm của Đế chế Đức, Bulgaria và Đế chế Ottoman. Những khó khăn vất vả về kinh tế tài chính, những thất bại quân sự cũng như sự bất mãn của người dân đã khiến Đế quốc Áo-Hung sụp đổ trọn vẹn vào năm 1918, trên cơ sở đó hình thành những vương quốc mới là Áo, Tiệp Khắc và Hungary .

Hungary giữa hai cuộc thế chiến[sửa|sửa mã nguồn]

Vào tháng 3 năm 1919, những người cộng sản giành chính quyền sở tại ở Hungary. Vào tháng 4, Béla Kun công bố xây dựng Cộng hòa Xô viết Hungary, tuy nhiên chính thể xô viết này chỉ sống sót được một thời hạn ngắn ngủi .Vào ngày 13 tháng 6 năm 1919, Hội nghị Hòa bình Versailles đã ra lệnh cho Hungary phải từ bỏ những chủ quyền lãnh thổ phía bắc và Romania phải rời khỏi Tiszántúl. Hungary đã tuân thủ mệnh lệnh đó tính cho đến ngày 30 tháng 6 năm 1919. Nhưng quân đội Romania đã khước từ không chịu rời khỏi Tiszántúl .Chiến tranh nổ ra sau đó giữa Hungary và Romania đã dẫn tới thất bại của Hồng quân Hungary. Tính đến tháng 8 năm 1919, hơn 50% của Hungary thời nay, gồm có cả Budapest, bị chiếm đóng bởi Romania. Sự chiếm đóng của quân Romania lê dài đến tháng 11 năm 1919 khi quân đội Romania rút đi .Lực lượng quân đội cánh hữu Hungary, chỉ huy bởi cựu Đô đốc Áo-Hungary Miklós Horthy, tiến vào Budapest ngay sau khi quân đội Romania rút đi và lấp đầy chỗ trống của quyền chỉ huy nhà nước. Vào tháng 1 năm 1920, bầu cử diễn ra để bầu một QH đa nguyên. Đô đốc Horthy được bầu vào chức thủ tướng, do đó đã hồi sinh lại chính thức hoàng gia Hungary. Tuy nhiên, không còn có ” Vua của Hungary ” nữa mặc cho những nỗ lực của nhà quản lý Habsburg trước đó để trở lại vị trí nắm quyền. Horthy đã nắm quyền thủ tướng cho đến 16 tháng 10 năm 1944. Nhưng sau năm 1932, những khuynh hướng độc tài đã từ từ trở lại vì ảnh hưởng tác động của chủ nghĩa Phát xít và Đại khủng hoảng cục bộ .Vào 4 tháng 6 năm 1920, Hòa ước Trianon được ký kết, thiết lập những đường biên giới của Hungary. Hungary mất 71 % chủ quyền lãnh thổ và khoảng chừng 66 % dân số. Khoảng 1/3 dân số Magyar trở thành dân tộc thiểu số ở những nước lân cận. Hungary cũng bị mất cảng biển duy nhất tại Fiume ( ngày này là Rijeka ). Do đó, chính trị Hungary và văn hóa truyền thống thời kỳ giữa hai cuộc thế chiến bị tác động ảnh hưởng lớn bởi chủ nghĩa Phục hồi lại tổ quốc trong quá khứ. Xuyên suốt thời kì này kinh tế tài chính Hungary rất là mất không thay đổi, tuy trở nên phồn thịnh sau cuộc chiến tranh nhưng lại tổn thất nặng trong và sau Đại khủng hoảng cục bộ, và không thay đổi chỉ hơi không thay đổi một chút ít trước khởi đầu của Chiến tranh quốc tế thứ hai. Nước này xích lại gần hơn những vương quốc phát xít Đức và Ý trong những năm của thập kỉ 1930 với nỗ lực làm đảo ngược một số ít hậu quả của Hòa ước Trianon, với việc một số ít chủ quyền lãnh thổ bị mất trước kia được Đức và Ý nhượng lại cho Hungary .

Hungary trong Chiến tranh quốc tế thứ hai[sửa|sửa mã nguồn]

Vào năm 1941, Hungary tham gia cuộc xâm lược Nam Tư, chiếm được một số ít đất đai và tham gia vào Phe Trục trong quy trình đó ( để phản đối, thủ tướng Pál Teleki đã tự sát ). Vào 22 tháng 6 1941, khi quân Đức xâm lược Liên Xô trong Chiến dịch Barbarossa, Hungary tuyên chiến vào ngày 26 tháng 6, tham gia Chiến tranh quốc tế thứ hai. Vào cuối năm 1941, quân Hungary ở Mặt trận phía đông đã thắng lợi tại Trận Uman. Đến năm 1943, sau khi Quân đoàn Hungary thứ 2 chịu thất bại nặng nề tại sông Don, nhà nước Hungary tìm cách thương lượng đầu hàng quân Đồng Minh. Vào ngày 19 tháng 3 năm 1944, để đối phó với sự trở mặt này, quân Đức lặng lẽ chiếm Hungary trong Chiến dịch Margarethe. Nhưng, đến giờ đây thì người ta biết rõ là người Hungary không muốn làm vệ tinh cho Đức. Vào ngày 15 tháng 10 1944, Horthy đã cố gắng nỗ lực yếu ớt để đưa quốc gia ra khỏi đại chiến. Lúc này quân Đức mở Chiến dịch Panzerfaust và Horthy được sửa chữa thay thế bởi một nhà nước bù nhìn dưới quyền thủ tướng thân Đức Ferenc Szálasi. Szálasi và Đảng Mũi tên Chữ thập thân phát xít của ông ta trung thành với chủ với quân Đức cho đến hết đại chiến. Vào cuối năm 1944, quân Hungary ở Mặt trận phía đông lại thắng lợi một lần nữa ở trận đánh Debrecen. Nhưng ngay lập tức sau đó là sự xâm lăng Hungary của quân độ Xô viết và trận đánh Budapest. Trong khi quân Đức chiếm đóng vào tháng 5-6 năm 1944, Đảng Mũi tên Chữ thập và công an Hungary đã trục xuất gần 440.000 dân Do Thái, đa phần là đến trại tập trung chuyên sâu Auschwitz [ 35 ]. Cuộc chiến đã làm Hungary thiệt hại nặng nề và tổn thất 60 % nền kinh tế tài chính làm tổn thất nhiều nhân mạng. Vào 13 tháng 2 năm 1945, thành phố Hà Nội Thủ Đô Hungary đầu hàng không điều kiện kèm theo. Vào 8 tháng 5 năm 1945, Chiến tranh quốc tế thứ hai ở châu Âu chính thức chấm hết .

Thời đại Xô viết 1945 – 1989[sửa|sửa mã nguồn]

Sau khi Phát xít Đức thất bại, quân đội Xô viết đã chiếm đóng hầu hết đất nước và qua ảnh hưởng của họ Hungary dần dần trở thành một nước cộng sản thân cận với Liên Xô. Sau năm 1948, lãnh đạo Cộng sản Mátyás Rákosi đã thiết lập chế độ theo kiểu Stalin với bắt buộc hợp tác xã hóa và kinh tế kế hoạch. Sự cầm quyền của nhà nước Rákosi đã vượt quá sức chịu đựng của người dân Hungary sau chiến tranh. Điều này đã dẫn tới cuộc chính biến tại Hungary 1956 và Hungary tạm thời rút lui khỏi khối Hiệp ước Warszawa. Liên Xô đã trả đũa mạnh mẽ với biện pháp vũ trang, gửi trên 150.000 quân và 2.500 xe tăng[36]. Gần 200.000 người đã bỏ chạy khỏi đất nước trong khoảng thời gian ngắn khi các biên giới để ngỏ vào năm 1956. Từ những năm thập niên 1960 đến cuối những năm thập niên 1980, Hungary thường được gọi một cách mỉa mai là “trại lính vui vẻ nhất” bên trong khối Đông Âu.[cần dẫn nguồn] Điều này xảy ra dưới thời cầm quyền độc đoán của nhà lãnh đạo mà vai trò còn nhiều tranh cãi, János Kádár. Người lính Xô viết cuối cùng rời đất nước Hungary vào năm 1991 và kết thúc sự hiện diện của quân đội Liên Xô ở Hungary.

Cộng hòa Hungary 1989 – đến nay[sửa|sửa mã nguồn]

Trong cuối thập kỉ 1980, Hungary đã đứng vị trí số 1 trào lưu giải tán Hiệp ước Warszawa và chuyển sang một thể chế dân chủ nhiều ứng viên. Điều này nghĩa là mặc dầu có nhiều ứng viên, đảng cộng sản, MSZMP, vẫn không được đem ra bàn cãi. Tuy nhiên, những ứng viên độc lập được bầu lên để phản đối lại đảng. Vào thời gian đó, áp lực đè nén cải cách tăng dần từ bên trong đảng. Họ cũng vận động và di chuyển về phía một nền kinh tế thị trường. Vào 23 tháng 10 năm 1989, Mátyás Szűrös công bố Cộng hòa Hungary thứ III và trở thành tổng thống lâm thời. Bầu cử tự do ở Hungary diễn ra lần tiên phong vào năm 1990. Theo sau sự sụp đổ của Liên Xô vào năm 1991, Hungary tăng trưởng một mối quan hệ gần hơn với Tây Âu cũng như những nước Trung Âu. Nước này trở thành một thành viên của nhóm Visegrad vào năm 1991, gia nhập NATO năm 1999, và trở thành một nước thành viên của Liên minh châu Âu vào 1 tháng 5 năm 2004 .
Hungary nằm ở Trung Âu, Bắc giáp Slovakia, Đông giáp Ukraina và România, Nam giáp Serbia và Croatia, Tây giáp Slovenia và Áo. Địa lý của Hungary theo truyền thống lịch sử được xác lập bởi hai con sông chính : sông Danube và sông Tisza. Đất nước được chia thành ba miền địa lý : Dunántúl ( ” vượt qua sông Danube “, Transdanubia ), Tiszántúl ( ” ngoại Tisza ” ), và Duna-Tisza köze ( ” giữa sông Danube và Tisza ” ). Dòng Danube chảy theo hướng bắc-nam trải qua TT Hungary hiện tại, và cả quốc gia này nước nằm trong lưu vực thoát nước .Transdanubia, trải dài về phía tây TT của quốc gia cho đến Áo, là một vùng đồi núi hầu hết với địa hình phong phú bởi những ngọn núi thấp. Chúng gồm có dải Alps ở phía đông, Alpokalja ở phía tây của quốc gia. Dãy núi Transdanubian ở vùng TT Transdanubia, dãy núi Mecsek và dãy núi Villány ở phía nam. Các vùng đồng bằng Alfold ở bắc Transdanubia. Hồ Balaton và hồ Hévíz là những hồ lớn nhất ở Trung Âu và hồ nhiệt đới gió mùa lớn nhất trên quốc tế, cũng như ở Transdanubia. Kisalfold trải dài trên hầu hết những khu vực phía đông và đông nam của quốc gia. Phía bắc của vùng đồng bằng là chân núi Carpathians gần biên giới Slovakia. Kékes là ngọn núi cao nhất ở Hungary với độ cao 1.014 m. Theo WWF, chủ quyền lãnh thổ của Hungary thuộc vùng sinh thái xanh của rừng hỗn giao Pannonian .Hungary có 10 vườn vương quốc, 145 khu bảo tồn vạn vật thiên nhiên nhỏ và 35 khu bảo vệ cảnh sắc .
Khí hậu Hungary nằm trong miền khí hậu lục địa khô, mùa đông lạnh, mùa hè nóng và ẩm. Chính kiểu khí hậu này tạo điều kiện kèm theo cho sự phát triên những thảm thực vật thảo nguyên Giao hàng cho ngành chăn nuôi trên những đồng cỏ. Lượng mưa lớn và giảm dần từ Tây sang Đông .
Ô nhiễm không khí ; ô nhiễm đô thị và công nghiệp ( hồ Balaton ) ; yếu tố cải tổ thiên nhiên và môi trường khi gia nhập Liên hiệp châu Âu yên cầu một khoản góp vốn đầu tư khá lớn ( 4 tỉ USD / 6 năm ) .

Thể chế nhà nước[sửa|sửa mã nguồn]

Hungary theo quy mô Cộng hòa nghị viện. Tổng thống do Quốc hội bầu, nhiệm kỳ 5 năm. Quốc hội 1 viện gồm 386 ghế, hình thành từ list trúng cử của những đảng có chân trong Quốc hội ( phải đạt 5 % tổng số phiếu bầu hợp lệ trở lên ) và những đại biểu thắng cử trực tiếp tại những khu vực bầu cử. Quốc hội có nhiệm kỳ 4 năm. Thủ tướng do Tổng thống đề cử từ đảng hoặc liên minh giành được đa phần trong Quốc hội và phải được Quốc hội bỏ phiếu trải qua. Các thành viên nhà nước do Thủ tướng đề cử và Tổng thống chỉ định .

Các đảng phái chính[sửa|sửa mã nguồn]

Liên minh Công dân Hungary – FIDESZ, chiếm 263 ghế trong Quốc hội, Chủ tịch Đảng: Viktor Orban; Đảng XHCN Hungary – MSZP, chiếm 59 ghế trong Quốc hội, Chủ tịch Đảng: Atilla Mesterhazy; Phong trào vì một Hungary tốt đẹp hơn – JOBBIK, chiếm 47 ghế trong Quốc hội, Chủ tịch: Gabor Vona; Đảng “Chính trị có thể khác đi” – LMP, chiếm 16 ghế trong Quốc hội.[cần dẫn nguồn]

Phân cấp hành chính[sửa|sửa mã nguồn]

Hungary là một vương quốc thống nhất, được chia thành 19 hạt ( megye ). Ngoài ra, Hà Nội Thủ Đô ( főváros ) của nước này – Budapest, là một thực thể độc lập, không thuộc bất kỳ tỉnh nào. Các hạt và TP. hà Nội là 20 đơn vị chức năng NUTS cấp 3 của Hungary. Các tỉnh được chia tiếp thành 174 Q. ( járás ) tính đến ngày 1 tháng 1 năm 2013 [ 37 ]. Ngoài ra còn có 23 thị xã có quy định cấp Q. ( megyei jogú város ). Chính quyền địa phương của những thị xã này đã lan rộng ra quyền hạn, nhưng những thị xã này thuộc về chủ quyền lãnh thổ của Q. tương ứng thay vì là những đơn vị chức năng chủ quyền lãnh thổ độc lập. Hội đồng quận và những đô thị có vai trò khác nhau và nghĩa vụ và trách nhiệm riêng không liên quan gì đến nhau tương quan đến chính quyền sở tại địa phương. Vai trò của những Q. về cơ bản là hành chính và tập trung chuyên sâu vào tăng trưởng kế hoạch, trong khi những trường mẫu giáo, những khu công trình nước công cộng, giải quyết và xử lý rác thải, chăm nom người cao tuổi và những dịch vụ cứu hộ cứu nạn được quản trị bởi những đô thị. Từ năm 1996, những Q. trên và thành phố Budapest đã được gộp lại thành 7 vùng nhằm mục đích mục tiêu thống kê và tăng trưởng. Bảy khu vực này tạo thành những đơn vị chức năng cấp hai của NUTS ở Hungary, gồm có : Vùng Trung tâm Hungary, vùng Trung Transdanubia, vùng Bắc Đồng bằng Lớn, vùng Bắc Hungary, vùng Nam Transdanubia, vùng Nam Đồng bằng lớn, và vùng Tây Transdanubia .
Bản đồ hành chính Hungary
Hungary có ảnh hưởng tác động đáng kể ở Trung và Đông Âu và là một cường quốc trong những yếu tố quốc tế [ 38 ] [ 39 ]. Các chủ trương đối ngoại của Hungary được dựa trên bốn cam kết cơ bản : Hợp tác với những nước Đại Tây Dương, hội nhập châu Âu, tăng trưởng quốc tế và tuân theo pháp luật quốc tế. Nền kinh tế tài chính Hungary khá cởi mở và dựa rất nhiều vào thương mại quốc tế .Hungary là thành viên của Liên Hiệp Quốc kể từ tháng 12 năm 1955 và là thành viên của Liên minh châu Âu, NATO, OECD, Tập đoàn Visegrád, WTO, Ngân hàng Thế giới, AIIB và IMF. Hungary đã tiếp đón vị trí quản trị của Hội đồng Liên minh châu Âu trong nửa năm vào năm 2011 và tiếp theo là vào năm 2024. Năm năm ngoái, Hungary là nhà hỗ trợ vốn tăng trưởng OECD, DAC lớn thứ năm trên quốc tế, chiếm 0,13 % Tổng thu nhập quốc dân .Thành phố TP. hà Nội của Hungary, Budapest, là nơi có hơn 100 đại sứ quán và cơ quan [ 40 ]. Đây cũng là nơi đặt trụ sở chính nhiều tổ chức triển khai quốc tế, trong đó có Viện Đổi mới và Công nghệ Châu Âu, Trường Cao đẳng Cảnh sát châu Âu, Cao ủy Liên Hiệp Quốc về người tị nạn, Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hiệp Quốc, Trung tâm Quốc tế về quy đổi Dân chủ, Viện Giáo dục Quốc tế, Tổ chức Lao động quốc tế, Tổ chức di trú Quốc tế, Thương Hội Chữ thập đỏ và Trăng lưỡi liềm đỏ quốc tế, Trung tâm môi trường tự nhiên khu vực Trung và Đông Âu, Ủy ban Danube và những tổ chức triển khai khác [ 41 ] .Từ năm 1989, tiềm năng chủ trương đối ngoại số 1 của Hungary đã đạt được sự hội nhập vào những tổ chức triển khai kinh tế tài chính và bảo mật an ninh phương Tây. Hungary đã tham gia chương trình Đối tác vì Hòa bình vào năm 1994 và đã tích cực tương hỗ những trách nhiệm độc lập ở Bosna. Hungary từ năm 1989 cũng đã cải tổ mối quan hệ láng giềng bằng cách ký kết những hiệp ước cơ bản với România, Slovakia và Ukraina. Những điều này từ bỏ tổng thể những yêu sách chủ quyền lãnh thổ điển hình nổi bật và đặt nền tảng cho những mối quan hệ mang tính kiến thiết xây dựng. Tuy nhiên, yếu tố về quyền dân tộc thiểu số Hungary ở România, Slovakia và Serbia khiến stress song phương bùng lên. Kể từ năm 2017, quan hệ với Ukraina nhanh gọn xấu đi về yếu tố người Hungary ở Ukraina [ 42 ]. Hungary từ năm 1989 đã ký kết tổng thể những hiệp ước tương quan đến OSCE và làm quản trị Văn phòng của OSCE vào năm 1997 .
Ngay từ những năm 1960, Hungary đã tìm cách tự do hóa nền kinh tế tài chính một cách số lượng giới hạn và từ năm 1990 đã chuyển hẳn sang nền kinh tế thị trường .Gần 1/5 lực lượng lao động làm nông nghiệp, đa phần sản xuất ngô, lúa mì, kiều mạch, củ cải đường, hoa quả, hạt hướng dương và nho. Mặc dù có trữ lượng than đáng kể, Hungary vẫn phải nhập hơn 50% số nguyên vật liệu. Có bô xít và khí tự nhiên. Du lịch và những ngành sản xuất thép, hoá chất, phân bón, dược liệu, máy móc và xe cộ đóng vai trò quan trọng ; sản xuất điện năng đạt 35,104 tỷ kw / h, điện nguyên tử 35 %, thuỷ điện 1 %, tiêu thụ 33,317 tỷ kWh. Từ đầu những năm 1990, những xí nghiệp sản xuất tư nhân được xây dựng ( 80 % GDP do tư nhân sản xuất ra ) và góp vốn đầu tư quốc tế được khuyến khích lôi cuốn 50 % số dự án Bất Động Sản góp vốn đầu tư quốc tế vào khu vực Trung – Đông Âu )Trong những năm 1990 – 1994, kinh tế tài chính lâm vào thực trạng khủng hoảng cục bộ trầm trọng. Từ tháng 7 năm 1994, nhà nước liên hiệp trung tả đã kiểm soát và điều chỉnh một số ít chủ trương kinh tế tài chính theo hướng tích cực. Nền kinh tế tài chính đang bước vào không thay đổi, thu nhập đầu người 91997 ) đạt 4.510 USD, tăng trưởng đạt 4,7 % ; Xuất khẩu đạt 22,6 tỷ USD, nhập khẩu 25,1 tỷ USD ; nợ quốc tế : 27 tỷ USD .Từ năm 1997, nền kinh tế tài chính mở màn đi vào quỹ đạo tăng trưởng không thay đổi, GDP tăng trưởng 4-5 % / năm. Từ cuối năm 2008, Hungary bị ảnh hưởng tác động mạnh của khủng hoảng cục bộ kinh tế tài chính quốc tế, thâm hụt ngân sách cao ( 9,5 % GDP ), mỗi năm phải trả lãi nợ quốc tế tới 4 % GDP, gánh nặng phúc lợi xã hội cao nhất khu vực Trung Âu ( 60 % GDP ) và buộc phải đề xuất IMF tương hỗ 25 tỉ USD để cứu mạng lưới hệ thống ngân hàng nhà nước khỏi sụp đổ, đồng thời phải vận dụng những giải pháp khắc khổ. Năm 2009 nền kinh tế tài chính tăng trưởng âm 6,3 %. Sang năm 2010, kinh tế tài chính Hungary đã hồi sinh, thâm hụt ngân sách giảm còn 3,8 %, lạm phát kinh tế 4,5 %, dự trữ ngoại tệ khá ( 45,7 tỷ USD ), GDP tăng trưởng 0,8 %. Tuy nhiên tỷ suất thất nghiệp còn cao ( 11,5 % ), nợ quốc tế nhiều ( 134,6 tỷ USD ), nợ công lên đến hơn cả 80 % GDP .Tính đến năm năm nay, GDP của Hungary đạt 117.065 USD, đứng thứ 58 quốc tế và đứng thứ 22 châu Âu .

Các ngành công nghiệp chủ chốt[sửa|sửa mã nguồn]

Chế tạo máy, thiết bị đo lường và thống kê đúng chuẩn, xe hơi, nhôm, lọc hóa dầu, hóa chất, dược phẩm, thiết bị y tế … Các mẫu sản phẩm nông nghiệp đa phần gồm : lúa mì, ngô, hạt hướng dương, củ cải ngọt, thịt gia súc, gia cầm, sữa …

Hungary quan hệ thương mại chủ yếu với các nước Châu Âu. Năm 2010, xuất khẩu của Hungary đạt 93,7 tỷ USD, các mặt hàng xuất chủ yếu gồm máy móc, thiết bị (chiếm 61%), các sản phẩm chế tạo khác (28,7%), thực phẩm (6,5%), nguyên liệu (2%)… Các đối tác chủ yếu là Đức (chiếm 25,5% tổng kim ngạch), Italia (5,7%), Anh (5,4%), Pháp (5,4%), România (5,3%), Slovakia (5%), Áo (4,5%). Nhập khẩu đạt 87,4 tỷ USD, các mặt hàng nhập chủ yếu gồm máy móc, thiết bị (50%), nhiên liệu và điện (11%), thực phẩm và nguyên liệu… Các đối tác chủ yếu là Đức (25%), Trung Quốc (8,6%), Nga (7,3%), Áo (6%), Hà Lan (4,7%), Pháp (4,5%), Slovakia (4%), Italia (4%), Ba Lan (4%).

Tính tới ngày 31 tháng 12 năm 2010, Hungary đã lôi cuốn được 72,6 tỷ USD vốn FDI và đã góp vốn đầu tư ra quốc tế 20,5 tỷ USD .

Chính sách ODA[sửa|sửa mã nguồn]

Từ năm 2004, Hungary mở màn dành ngân sách cho việc cấp ODA và ngân sách ODA năm 2010 đã đạt mức 0,17 % tổng thu nhập vương quốc ( GNI ), đúng như cam kết với EU. Các nghành nghề dịch vụ Hungary ưu tiên cấp ODA gồm có : san sẻ kinh nghiệm tay nghề chính trị – kinh tế tài chính của Hungary, chuyển giao ứng dụng công nghệ thông tin, giáo dục, y tế, nông nghiệp, công nghiệp thực phẩm, giải quyết và xử lý nước, tăng trưởng hạ tầng, vận tải đường bộ, đo vẽ map, bảo vệ môi trường tự nhiên .
Một giáo đường Do Thái ở Sopron, Hungary

Tôn giáo Hungary ( 2011 ) [ 43 ]

 Công giáo Roma (37.1%)

 Chính thống giáo Hy Lạp (1.8%)

 Thần học Calvin (11.6%)

 Giáo học Luther (2.2%)

 Khác (1.9%)

 Không tôn giáo (16.7%)

 Thuyết vật linh (1.5%)

 Không xác định (27.2%)

Tính đến năm 2011, [ 44 ] có 39 % người Hungary là người Công giáo, 11,6 % là Thần học Calvin, 2.2 là Giáo hội Luther, khoảng chừng 2 % theo những tôn giáo khác, 16,7 % là không theo tôn giáo trong đó 1,5 % là người vô thần. Trong cuộc thăm dò ý kiến ​ ​ Eurobarometer năm 2005, 44 % người Hungary đã vấn đáp họ tin rằng có một Thiên Chúa, 31 % vấn đáp họ tin rằng có một số ít thế lực siêu nhiên, và 19 % không tin rằng có một Thiên Chúa. [ 45 ]Đa số người Hungary đã trở thành Kitô hữu trong thế kỷ XI. Vua tiên phong của Hungary là István I, trở thành vị vua phương Tây tiên phong theo Công giáo, mặc dầu mẹ của ông là Sarolt, được rửa tội theo nghi lễ Chính Thống giáo Đông phương. Dân số Hungary vẫn đa phần là Công giáo cho đến thế kỷ XVI, khi cuộc Cải cách Kháng Cách diễn ra do Luther đề xướng tiên phong và ngay sau đó là John Calvin, đã đưa Kháng Cách trở thành phái Kitô giáo lớn trong dân số .Trong nửa sau của thế kỷ XVI, những giáo sĩ dòng Tên đã đứng vị trí số 1 một chiến dịch Phục hồi lại Công giáo trong toàn cõi Hungary. Các tu sĩ Dòng Tên đã xây dựng những cơ sở giáo dục, gồm có cả Đại học Công giáo Pázmány Péter, là một trong những trường ĐH truyền kiếp nhất vẫn còn sống sót ở Hungary. Vào thế kỷ XVII, Hungary một lần nữa trở thành quốc gia Công giáo .Phần phía đông của quốc gia, đặc biệt quan trọng là xung quanh thành phố Debrecen, vẫn còn có những hội đồng Tin Lành đáng kể. Giáo hội Cải cách ở Hungary là nhà thời thánh lớn thứ hai ở Hungary với 1.622.000 tín hữu, và 600.000 tín hữu tích cực. Giáo hội có 1.249 hội Trụ sở và 27 Mục sư và 1.550 Truyền đạo. Giáo hội Cải cách tương hỗ 129 cơ sở giáo dục và có 4 chủng viện thần học tại Debrecen, Sárospatak, và Budapest. [ 46 ]Chính Thống giáo ở Hungary đã trở thành tôn giáo đa phần của 1 số ít dân tộc thiểu số trong cả nước, [ 47 ] đặc biệt quan trọng là hội đồng người Romania, người Nga, người Ukraina, và người Serb .Hungary đã từng là quê nhà của một hội đồng Giáo hội Công giáo Armenia khá lớn. Họ thực hành thực tế theo nghi thức Armenia, nhưng họ đã hiệp thông với Giáo hội Công giáo Rôma dưới quyền tối thượng của giáo hoàng .Trong lịch sử dân tộc, Hungary cũng từng có một hội đồng Do Thái giáo lớn, đặc biệt quan trọng là khi nhiều người Do Thái, bị khủng bố ở Nga, đã tìm thấy nơi trú ẩn trong Vương quốc Hungary vào thế kỷ XIX. Điều tra dân số của tháng 1 năm 1941 cho thấy 6,2 % dân số, tức là 846.000 người, được coi là người Do Thái theo pháp lý phân biệt chủng tộc của thời gian đó. Trong số này, 725.000 được coi là Fan Hâm mộ Do Thái giáo. [ 48 ] Một số người Do Thái Hungary đã hoàn toàn có thể thoát khỏi Holocaust trong Thế chiến II, nhưng hầu hết ( có lẽ rằng 550.000 người ), hoặc bị đưa đên những trại tập trung, từ đó phần nhiều họ đã không trở lại, hoặc bị giết bởi phát xít Đức. Người Do Thái còn lại ở Hungary lúc bấy giờ sống ở TT Budapest, đặc biệt quan trọng là trong khu vực VI. Các giáo đường Do Thái lớn nhất châu Âu nằm ở Budapest. [ 49 ]Trong những thập kỷ gần đây Phật giáo đã lan rộng đến Hungary, hầu hết là Phật giáo Kim cương thừa trải qua những hoạt động giải trí truyền giáo của những tăng sĩ Phật giáo Tây Tạng. Vì ở Hungary, tôn giáo được khuyến khích nên những tổ chức triển khai Phật giáo khác nhau đã hình thành, trong đó có Giáo hội Phật giáo Hungary ( Magyarországi Buddhista Egyházközösség ), và những tổ chức triển khai khác, đa phần vẫn là Phật giáo hệ phái Kim cương thừa .

1. ^ Ở Hungary, một người hoàn toàn có thể có nhiều sắc tộc, do đó tổng số vượt quá 100 % .

Source: https://laodongdongnai.vn
Category: Phát Minh