DÂN TỘC H’MÔNG Ở VIỆT NAM: NGUỒN GỐC TỘC NGƯỜI VÀ DÂN SỐ

1. Quá trình di cư của người H’mông vào Việt NamNgười H’mông ở Việt Nam hiện nay đều có nguồn gốc từ phương Bắc. Theo các truyền thuyết của Trung Quốc thì người H’mông xuất hiện sớm nhất ở khu vực trung và hạ lưu sông Trường Giang. Cách đây 5000 năm đã có liên minh bộ lạc do tù trưởng Suy Vưu làm thủ lĩnh. Suy Vưu tức là Vua của Cửu Lê. Cũng trong thời kỳ này có liên minh bộ lạc khác do Hiên Viên đứng đầu, nổi lên ở thượng nguồn sông Hoàng Hà. Hai liên minh bộ lạc này luôn xung đột với nhau, cuối cùng Cửu Lê bị bại trận, Hiên Viên xưng Hoàng đế (vào khoảng 2.700 năm TCN).Ở thời kỳ của vua Nghiêu, Thuấn, Vũ (theo truyền thuyết) lại xuất hiện liên minh mới là “Tam Miêu”, “Hữu Miêu” hoặc “Miêu Dân” và khá hùng mạnh. Họ đã đứng lên chiến đấu rất kiên cường chống lại các thế lực nhà nước do các Vua đứng đầu. Trong các thế kỷ 16 đến 11 T.Cn, phần lớn người dân “Tam Miêu” cùng các tộc người khác ở miền trung lưu Trường Giang được gọi là “Kinh Sở”, có thời kỳ còn gọi là “Nam Man”, đời sống kinh tế khá phát đạt, có một bộ phận được gọi là “Kinh man” rất cường thịnh. Đến các triều Ân, Chu, nhà nước Trung Quốc vẫn coi Kinh Man là thù địch. Từ đó trở đi, sự đối địch giữa Nam Man và Bắc Địch ngày một gia tăng, làm cho tình hình Trung Quốc không lúc nào được yên ổn.Như vậy từ Cử Lê đến Tam Miêu, Nam Man, Kinh Sở đều có mối liên hệ về nguồn gốc với nhau. Có thể coi đó là tổ tiên của người H’mông hiện nay. Lúc đầu người H’mông cư trú ở phía bắc sông Hoàng Hà, giai đoạn phát triển nhất của họ là Tam Miêu, về sau do sự phát triển và mở rộng lãnh thổ của người Hán, họ lui dần xuống phía nam của con sông này. Sau nhiều cuộc chiến diễn ra rất khốc liệt giữa người Hán với người H’mông, người H’mông luôn thua trận và phải rút về lưu vực sông Dương Tử, rồi vượt qua con sông này đi về phía Nam và Tây Nam, khu vực giáp giới với 5 tỉnh của Trung Quốc hiện nay là Hồ Nam (Tương), Quý Châu (Kiềm), Tứ Xuyên (Xuyên), Hồ Bắc (Ngạc) và Quảng Tây (Quế), lấy Nguyên Giang làm trung tâm.
Theo những nhà dân tộc học Nước Ta thì phần đông những người H’mông ở những tỉnh miền núi phía Bắc đều di cư trực tiếp từ Quý Châu, Quảng Tây và Vân Nam ( Trung Quốc ) sang. Riêng 1 số ít nhóm ở Thanh Hoá, Nghệ An di cư đến Nước Ta qua Lào. Người H’mông đến Việt Nam bằng những con đường khác nhau và chia thành nhiều đợt, trong đó có 3 đợt chính :
– Đợt thứ nhất, khoảng chừng 100 hộ, thuộc những họ Lù, Giàng từ Quý Châu đến khu vực những huyện Đồng Văn, Mèo Vạc, tỉnh Hà Giang, thời hạn vào quãng cuối đời Minh, đầu đời Thanh của lịch sử vẻ vang Trung Quốc, tương tự với những năm có trào lưu của người Miêu ở Quý Châu chống lại chủ trương “ cải tổ quy lưu ” và bị thất bại, cách đây trên 300 năm. Từ đây, họ khởi đầu liên tục di cư vào sâu hơn đến những tỉnh thuộc Đông Bắc Nước Ta
– Đợt thứ hai, khoảng chừng trên 100 hộ, trong đó có những hộ thuộc họ Vàng, họ Lý cũng vào khu vực Đồng Văn. Còn một nhóm khác số người ít hơn, thuộc những họ Vàng, Lù, Chấu, Sùng, Hoàng, Vừ vào khu vực Si Ma Cai, Bắc Hà, tỉnh Tỉnh Lào Cai. Sau đó có khoảng chừng 30 hộ gồm những họ Vừ, Sùng chuyển sang phía Tây Bắc Nước Ta. Thời gian của đợt vận động và di chuyển này cách đây trên 200 năm. Một số hộ người H’mông này sau đó liên tục di cư rải rác đến những tỉnh của Tây Bắc Nước Ta

– Đợt thứ ba, số người Hmông di cư vào Việt Nam đông nhất, gồm khoảng trên 10 ngàn người. Phần lớn họ từ Quý Châu, có một số từ Quảng Tây và Vân Nam sang, chủ yếu vào các tỉnh Hà Giang, Lào Cai, Yên Bái… Thời gian của đợt di cư này tương đương với thời kỳ của phong trào “Thái Bình Thiên Quốc”, trong đó có người Miêu tham gia, chống lại nhà Mãn Thanh từ năm 1840 đến 1868. Về sau, họ tiếp tục di cư đến các huyện của các tỉnh thuộc Đông Bắc và Tây Bắc Việt Nam.

Về sau hàng năm vẫn có người H’mông di cư lẻ tẻ sang Nước Ta. Các con đường vận động và di chuyển của đồng bào là vào Đồng Văn rồi xuống Tuyên Quang. Riêng những nhóm H’mông cư trú ở hai tỉnh Thanh Hoá và Nghệ An và những huyện giáp biên giới Lào của Sơn La như Mai Sơn, Mộc Châu, Sốp Cộp, Sông Mã cũng từ Lào và những tỉnh miền núi miền Bắc vào xấp xỉ 100 năm trở lại đây .

Từ sau ngày đất nước ta thực hiện công cuộc đổi mới (1986), tình hình di chuyển của người H’mông luôn gia tăng, theo hai hướng Bắc – Nam và Đông – Tây. Vì vậy, số địa phương có người H’mông sinh sống ngày càng tăng lên đáng kể.

2. Vài nét về dân số người H’mông ở Việt Nam 

Trước năm 1960, dù có một số ít tài liệu được công bố về dân tộc H’mông, vẫn chưa có một khu công trình nào xác lập được đúng mực dân tộc H’mông ở Nước Ta có bao nhiêu người. Chỉ đến ngày 1 – 3 – 1960, với cuộc Tổng tìm hiểu dân số toàn miền Bắc, người ta mới biết được người H’mông có 105.521 người. Đến cuộc tổng tìm hiểu dân số toàn miền Bắc lần thứ hai ngày 1 – 4 – 1974, người Hmông có 348.722 người .
Như vậy, sau 14 năm dân số người H’mông tăng thêm 243.201 người. Tại cuộc Tổng tìm hiểu dân số toàn nước lần thứ nhất ( 1 – 10 – 1979 ), dân số H’mông là 411.074 người. Ở cuộc Tổng tìm hiểu dân số toàn nước lần thứ hai ( 1 – 4 – 1989 ), dân số H’mông là 558.053 người, vậy là sau khoảng chừng 10 năm, dân số H’mông tăng thêm 146.979 người, trung bình hàng năm trong quy trình tiến độ này tăng 3.2 %. Đến cuộc Tổng tìm hiểu dân số và nhà ở Nước Ta lần thứ ba ( 1 – 4 – 1999 ), dân số H’mông là 787.604 người, sau 10 năm tăng thêm 229.551 người, trung bình tăng hằng năm là 3.4 %. So với những dân tộc ở Nước Ta, vận tốc tăng dân số trung bình của người H’mông thuộc loại cao .
Người H’mông không những có tỉ lệ tăng trưởng dân số cao mà còn có vận tốc chuyển dời dân cư khá lớn. Nếu như năm 1960 họ chỉ xuất hiện ở 398 xã, năm 1979 xuất hiện ở 677 xã, thì năm 1989 họ đã xuất hiện ở 802 xã và năm 1999 xuất hiện ở trên 1.000 xã. Chỉ tính ở cuộc Tổng tìm hiểu dân số và nhà ở năm 1999, họ đã xuất hiện ở toàn bộ những vùng trong cả nước, đông nhất là khu vực Đông Bắc 445.782 người ( 56.60 % ), tiếp đến là Tây Bắc 289.000 người ( 36.69 % ), Bắc Trung Bộ 39.373 người ( 4.99 % ), Tây Nguyên 12.392 người ( 1.57 % ), đồng bằng Sông Hồng 533 người, Đông Nam Bộ 431 người và đồng bằng sông Cửu Long 53 người .
H’mông là một dân tộc có dân số tương đối đông ( trên 9 triệu người ), cư trú ở nhiều nước khác nhau trên quốc tế, trong đó đông nhất là ở Trung Quốc ( khoảng chừng 7,5 triệu người ). Ở Nước Ta, người H’mông có trên 80 vạn, ở Lào – khoảng chừng 25 vạn, ở xứ sở của những nụ cười thân thiện – 15 vạn … Trong vài ba thập niên gần đây, người H’mông còn xuất hiện ở 1 số ít quốc tế châu Á như : Pháp, Mỹ, Canada, Ốtxtrây lia …
Ở nước ta, người H’mông nằm trong nhóm những dân tộc nói ngôn từ H’mông – Dao ( gồm ba dân tộc : H’mông, Dao và Pà Thẻn ). Trước năm 1979, họ được gọi là người Mèo. Ở Trung Quốc, người H’mông được gọi là người Miêu. Ở Lào gọi là người Mẹo. Hiện nay, ngoài Trung Quốc, còn ở hầu hết những nước trên quốc tế, họ đều được gọi là H’mông .
Gần đây có người cho rằng, nên gọi dân tộc này là Mông, thay cho H’mông, nhưng cũng có những quan điểm khác không ưng ý và cho rằng bản thân trong chữ viết của họ, người H’mông viết tên dân tộc mình là Hmôngz ; lại có quan điểm cho rằng Mông là một tục từ không được đẹp và tác động ảnh hưởng đến niềm tin tự tôn của dân tộc này. Một số nhà khoa học quốc tế có quan tâm, nếu viết là Mông thì hoàn toàn có thể nhầm với dân tộc Mông ở Mông Cổ và Trung Quốc … Vì vậy, theo chúng tôi viết tên dân tộc này là H’mông, đó là cách viết đúng chuẩn nhất. Hiện nay ở nước ta có những nhóm H’mông như sau :

1. H’mông Đơ hoặc H’mông Đâu (H’mông trắng).
2. H’mông Đu (H’mông Đen).
3. H’mông Si (H’mông Đỏ).
4. H’mông Dua (H’mông Xanh).
5. H’mông Lềnh (H’mông Hoa).
6. H’mông Xúa (H’mông Lai).
7. Ná Mẻo (H’mông Nước).

Riêng nhóm Ná Mẻo, cho đến nay cũng có những quan điểm khác nhau, vì sống tách biệt với hội đồng H’mông nói chung và sống kề cận với những dân tộc nói ngôn từ Tày – Thái, Việt – Mường nên hiện có những đặc thù riêng, hoàn toàn có thể là một nhóm dân tộc H’mông hoặc là một nhóm của dân tộc khác, cần được điều tra và nghiên cứu tiếp .

H’mông Đơ hoặc H’mông Đâu ( H’mông trắng ) .
Tộc người H’Mông sinh sống hầu hết ở Sa Pa là người H’Mông Đen do quần áo của họ toàn màu đen nhưng phục trang của họ lại khác hẳn người H’Mông Đen ở nơi khác, vì thế thường được gọi là người H’Mông Sa Pa. Người đàn ông thường mặc quần màu đen hoặc xanh đen ( màu chàm ) giống nhau, áo cánh ngắn tay bên ngoài khoác áo không tay kiểu như áo gilê có vạt dài quá mông. Trên đầu đội một cái mũ bé tí, tròn, nông, ôm lấy đỉnh đầu trông như cái mũ của Giáo hoàng, có chiếc đen tuyền, có chiếc còn viền một vòng thêu thổ cẩm. Mũ của đám con trai còn được khâu thêm vào những dải vải màu hoặc những đồng xu tiền lủng lẳng. Người phụ nữ cũng mặc đồ đen, trên đầu cũng đội một chiếc khăn đen, vành thẳng đứng như một cuộn giấy cao vượt đỉnh đầu. Bên ngoài là một chiếc áo khoác không có tay, vạt dài gần tới gối như của đàn ông. Chiếc áo khoác này được lăn ép bằng sáp ong do đó có màu đen ánh bạc. Để giữ gìn, nhiều khi người ta mặc lộn mặt trái có màu trắng ra ngoài. Đặc biệt nhất là phụ nữ H’Mông Sa Pa lại mặc quần ngắn ngang đầu gối chứ không mặc váy. Họ cuốn xà cạp quanh bắp chân rất khéo bằng một băng vải hẹp .

H’mông Đu ( H’mông Đen )

H’mông Đỏ

Phong tục văn hoá của dân tộc H’mông

Nguồn : http://www.tinmoi.vn
Đồng bào có câu “ Lửa cháy đến đâu người Mông th

eo đến đó” hay “Người chạy theo nương” để nói về cuộc sống du canh nương rẫy. Sản phẩm nông nghiệp chính là ngô, lúa nương, khoai, mạch ba góc, ý dĩ, lạc, vừng, đậu và các loại rau… ở một vài nơi có ruộng bậc thang. Các loại quả táo, đào, mận, lê cũng rất nổi tiếng và đồng bào còn trồng cả các loại cây thuốc như tam thất, xuyên khung, đảm xâm…

Nghề dệt vải lanh là một trong những hoạt động giải trí sản xuất rực rỡ của người H’mông. Họ tăng trưởng phong phú những nghề thủ công bằng tay như đan lát, rèn, làm yên cương ngựa, đồ gỗ, nhất là những đồ đựng ; làm giấy bản, đồ trang sức đẹp bằng bạc Giao hàng nhu yếu và thị hiếu của dân cư. Các thợ thủ công H’mông phần nhiều là thợ bán chuyên nghiệp, làm ra những mẫu sản phẩm nổi tiếng như lưỡi cày, dao, cuốc, xẻng, nòng súng đạt trình độ kỹ thuật cao .
Người H’mông sống quần tụ trong từng bản có vài chục nóc nhà, họ thường thích sống khép kín, nhiều nơi đồng bào xây tường đá ngang đầu quanh nhà ở. Nhà cửa là loại nhà trệt, ba gian hai chái, có từ hai đến ba cửa. Phổ biến là nhà bưng ván hay vách nứa, mái tranh. Quanh làng vẫn còn lại đến ngày này những ngôi nhà của người H’mông giàu sang, trình tường xung quanh, cột gỗ thông kê trên đá tảng hình đèn lồng hay quả bí, mái lợp ngói âm khí và dương khí có gác lát ván .
Các vùng người H’mông sinh sống thường có chợ phiên, vừa là nơi trao đổi hàng hoá, vừa là nơi biểu lộ nhu yếu giao lưu tình cảm, hoạt động và sinh hoạt. Người H’mông quen dùng ngựa thồ hàng và cưỡi đi chợ, gùi có hai quai đeo vai. Con ngựa rất thân mật và thân thiện với từng mái ấm gia đình người H’mông. Chợ tình được tổ chức triển khai mỗi năm một lần ( chợ tình Sa Pa ) là một nét văn hoá đẹp rực rỡ của người H’mông .
Người H’mông rất coi trọng dòng họ, họ ý niệm : người cùng dòng họ là những người đồng đội có cùng tổ tiên, hoàn toàn có thể đẻ và chết trong nhà nhau, phải luôn luôn trợ giúp nhau, nuôi nấng nhau. Mỗi dòng họ cư trú quây quần thành một cụm, có một trưởng họ đảm nhiệm việc làm chung. Phong tục cấm ngặt những người cùng họ lấy nhau. Tình cảm gắn bó giữa những người trong họ thâm thúy. Trưởng họ là người có uy tín, được dòng họ tôn trọng, tin nghe .

Người H’mông cũng như nhiều dân tộc ít người khác tồn tại tín ngưỡng đa nguyên. Thờ cúng tổ tiên là thờ những người trong gia đình đã chết ba đời trở lại. Thờ cúng tổ tiên ở tất cả gia đình những người con trai đã tách ra ở riêng chứ không phải chỉ con trưởng. Bên cạnh thờ cúng tổ tiên, người H’mông còn tồn tại một hệ thống ma nhà với những lễ thức cúng bái riêng biệt.

Hôn nhân mái ấm gia đình của người H’mông theo tập quán tự do kén chọn bạn đời tri kỷ. Những người cùng dòng họ không lấy nhau. Thanh niên nam nữ được lựa chọn bạn đời tri kỷ. Việc lựa chọn một nửa yêu thương được bộc lộ ở tục “ cướp vợ ” trước đây. Người người trẻ tuổi cùng bè bạn cướp người con gái yêu quý về ở nhà mình vài hôm rồi thông tin cho mái ấm gia đình nhà gái biết. Vợ chồng người H’mông rất ít bỏ nhau, họ sống với nhau hòa thuận, cùng làm ăn, cùng lên nương, xuống chợ …
Trang phục của người phụ nữ H’mông rất sặc sỡ, phong phú giữa những nhóm dân tộc, gồm : váy, áo xẻ ngực có yếm sống lưng, tấm xiêm che trước bụng, thắt lưng, khăn quấn đầu, xà cạp quấn hai bụng chân. Váy hình nón cụt, xếp nếp xòe rộng chữ thập trong những hình vuông vắn, nhưng váy mang hình ống, khi mặc mới xếp nếp thắt lưng ngoài cạp ; Áo mở chếch ngực về phía bên trái, cài một khuy, cánh tay, cổ áo, gấu áo đều thêu hoa văn … Đồ trang sức đẹp gồm có khuyên tai, vòng cổ, vòng tay, vòng chân, nhẫn .
Trang phục của đàn ông H’mông giống như đàn ông Nùng : quần dài, đũng chân què cạp lá tọa, áo ngắn ống rộng cổ đứng mổ bụng khuy cài, quần áo đều màu chàm .

– Dân tộc H’mông hay Mông, Na Miẻo còn có các tên gọi khác là Mẹo, Mèo, Miếu Hạ, Mán Trắng.- Nhóm địa phương: Mông Đơ (Mông Trắng), Mông Lềnh (Mông Hoa), Mông Sí (Mông Đỏ), Mông Đú (Mông Đen), Mông Súa (Mông Mán), Mông Xanh.- Tiếng nói thuộc ngôn ngữ hệ Mông – Dao- Theo Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2009, người Mông ở Việt Nam có 1.068.189 người, cư trú tập trung tại các tỉnh Hà Giang, Điện Biên, Sơn La, Lào Cai, Yên Bái, Cao Bằng …

Người H’mông có đời sống văn nghệ khá đa dạng và phong phú, đặc biệt quan trọng là văn học truyền miệng có rất nhiều thể loại, như Truyện truyền thuyết thần thoại về anh hùng văn hóa tìm ra loại giống và dạy người H’mông cách trồng ngô, lúa, trồng lanh làm vải mặc … Truyện cổ tích về những con vật chiếm khá nhiều, đặc biệt quan trọng là truyện về hổ …
Người H’mông say đắm dân ca dân tộc mình, đó là Tiếng hát tình yêu ( gầu plềnh ), Tiếng hát cưới xin ( gầu xuống ) … mà họ thường hát khi lao động nương rẫy, trong lúc se sợi dệt vải, trong khi đi chợ, đi hội .
Trong những dịp liên hoan, đặc biệt quan trọng là hội Gầu tào ( đón năm mới ), những bài hát dân ca này không riêng gì bộc lộ bằng lời mà còn hoàn toàn có thể giãi bày trải qua những nhạc cụ dân tộc ( sáo, khèn, kèn lá, đàn môi … ). Thanh niên thích chơi khèn, vừa thổi vừa múa. Kèn lá, đàn môi là phương tiện đi lại để người trẻ tuổi trao đổi tâm tình. Sau một ngày lao động stress, người trẻ tuổi dùng khèn, đàn môi gửi gắm và biểu lộ tiếng lòng mình với bạn tình, ca tụng vẻ đẹp của đời sống, của quê nhà, quốc gia .
Trong hội đồng 54 dân tộc Nước Ta, dân tộc H’mông là một trong những dân tộc ít bị mai một hơn về truyền thống văn hóa truyền thống truyền thống lịch sử của dân tộc. Trong thời kỳ hội nhập quốc tế như lúc bấy giờ, để tăng trưởng mà không bị hoà tan, mất truyền thống, thì việc bảo tồn văn hoá dân tộc yên cầu phải có sự nghiên cứu và điều tra, tận tâm, bền chắc, lâu bền hơn. Có như vậy những giá trị văn hoá sẽ mãi mãi được gìn giữ và phát huy. /. __________________________

Tài liệu tham khảo:

1. Lã Văn Lô (1973): Bước đầu tìm hiểu các dân tộc thiểu số ở Việt Nam trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước. Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.
2. Người Hmông ở Việt Nam. Nxb Thông tấn, Hà Nội, 2005.
3. Lò Giàng Páo (1997): Tìm hiểu văn hoá vùng các dân tộc thiểu số. Nxb Văn hoá, Hà Nội.
4. http://vi.wikipedia.org/

Trang phục của người H’mông

gười H’mông có nhiều chi: H’mông Đơ (trắng), H’mông Lềnh (vàng), H’mông Sy (Đỏ), H’mông Súa (Hoa), H’mông Đu (Đen). Một bộ trang phục cổ truyền của phụ nữ gồm váy hình nón cụt, xếp nếp, phần mông bó chặt, phần thân váy xòe rộng. Áo có cổ lật ra phía sau gáy. Thắt lưng buông hai dải dài phía sau. Tấm vải che đằng trước váy. Vuông vải che ở phía mông. Khăn quấn đầu. Xà cạp và tấm áo khoác ngoài không có tay, có cổ lật ra phía sau gáy. Tất cả các chi trong dân tộc H’mông đều có kỹ thuật thêu khá tinh vi và có truyền thống giỏi trong trang trí bằng hình chắp vải mầu, vẽ sáp ong trên vải để lấy họa tiết mầu trắng trên nền mầu chàm. Hầu hết các họa tiết được thêu, vẽ, chắp vải trên nền vải lanh trắng hoặc vải đỏ, có định hình sẵn là các bộ phận của áo, váy. Sau khi hoàn thiện đồ án trang trí từng bộ phận riêng lẻ, người ta mới may ráp, hoàn chỉnh váy, áo… Đó là cách làm riêng của người H’mông, khác các dân tộc anh em đã thể hiện trang trí ngay trên thành phẩm của mình.

Source: https://laodongdongnai.vn
Category: Nông Thôn