Đại Cương Về Xương Và Hệ Xương – Giáo Trình Bộ Y Tế

PHẦN 2: CẤU TẠO – THÀNH PHẦN CỦA XƯƠNG

4. CẤU TẠO BÊN TRONG CỦA XƯƠNG

Có thể quan sát bằng mắt thường ( cấu tạo đại thể ) và bằng kính hiển vi hay kính lúp ( cấu tạo vi thể ) .

4.1. Cấu tạo đại thể

Có những phần chung và phần riêng cho mỗi xương hay mỗi loại xương.

4.1.1. Cấu tạo chung của xương

Nêu cưa bất kể một xương nào ra ta cũng thấy có 2 phần chính :
– Xương đặc ( substantia compacta ) ở ngoài, rắn, chắc, mịn, vàng nhạt .
– Xương xốp ( substantia spongiosa ) ở trong, do nhiều bè xương bắt chéo nhau chằng chịt, để hở những hốc nhỏ trông như bọt biển .
Ngoài ra, trên một xương tươi còn thấy rõ :
– Ở ngoài cùng, bọc lớp xương đặc còn một lớp màng ngoài xương hay ngoại cốt mạc ( periosteum ) là một màng link mỏng mảnh dưới 2 mm, chắc, dính chặt vào xương. Lớp trong của cốt mạc mang nhiều mạch máu và thần kinh để nuôi xương, và có nhiều tế bào tre ( cốt bào ) đóng vai trò quan trọng trong việc tăng trưởng xương về chiều ngang .
– Ở trong cùng, bên trong lớp xương xốp là tủy xương ( medulla ossium ). Có hai loại tủy xương :
+ Tủy đỏ ( medulla ossium rubra ) là nơi tạo huyết, có ở trong những hốc xương xốp ( ở hàng loạt những xương của thai nhi và trẻ sơ sinh, và ở riêng những phần xương xốp của người lớn ) .

+ Tủy vàng ( medulla ossium flava ) chứa nhiều tế bào mỡ, chỉ có ở trong những ống tủy ở thân xương dài người lớn, bên trong cùng lớp xương xốp .

Hình 2.2. Cấu trúc một xương dài điển hình
1. Sụn khớp.
2. Sụn đầu xương
3. Xương xốp
4. Xương đặc.
5. Ngoại cốt mạc.
6. Ổ (ống) tủy

4.1.2. Đặc điểm cấu tạo riêng của mỗi loại xương

– Xương dài :
+ Ở thân xương, lớp xương đặc ở ngoài làm thành một ống xương dày ở giữa, và mỏng dính dần ở 2 đầu ; lớp xương xốp ở trong, ngược lại, mỏng mảnh ở giữa và dày dần lên ở 2 đầu ; trong cùng là một ống tủy dài, chứa đầy tuỷ vàng .
+ Ở 2 đầu xương, lớp xương đặc chỉ còn là một lớp mỏng mảnh phủ bọc ở ngoài, và bên trong là những khối xương xốp chứa đầy tủy đỏ .
– Xương ngắn : cấu trúc cũng tựa như như đầu xương dài : gồm một khối xương xốp ở trong, bọc bởi một vỏ mỏng dính xương đặc ở ngoài .
– Xương dẹt : hợp bởi hai bản xương đặc kẹp ở giữa một lớp xương xốp. Có chỗ xương mỏng dính, hai bản xương đặc dính sát vào nhau và không còn lớp xương xốp nữa .
– Ở những xương sọ : bản ngoài ( lamina externa ) rất chắc, bản trong ( lamina interma ) giòn, và dễ vỡ, lớp xương xốp ở giữa ( kẹp giữa 2 ban ) mang tên riêng là lõi xốp ( diploe ) .

4.1.3. Ý nghĩa cấu tạo của các xương

Cấu tạo hình ống của xương đặc trong thân xương dài, cũng như cách sắp xếp những bè xương trong xương xốp đều có tính năng làm nhẹ bớt khối lượng, giảm bớt số lượng vật chất thiết yếu cho cấu trúc xương, đồng thời làm tăng sức chống đỡ của xương so với sức ép, sức kéo và sức gẫy .
Các bè xương khi nào cũng được sắp xếp theo những khunh hướng nhất định, thích nghi với công dụng của mỗi xương, nghĩa là theo chiều những lực mà nó phải chịu dựng .

Ví dụ: các bờ của xương chày chịu đựng sức nặng của cơ thể theo chiều dọc, khi xuống tới xương sên và xương gót đã tỏa theo hai toán: một hướng xuống dưới và ra trước, và một hướng xuống dưới và ra sau, theo 2 điểm tựa chính của bàn chân.

Tóm lại, kiến trúc của xương tương thích với công dụng riêng của nó, và tương thích với những quy luật chung của kiến trúc thiết kế xây dựng, theo một nguyên tắc chung là : “ với một khối lượng và số lượng vật chất hạn chế tối thiểu, bảo vệ tỷ lệ vững chãi tối đa ” .

4.2. Cấu tạo vi thể

Xương là một mô link, trong đó những tế bào đã biến thành tế bào xương ( cốt bào ) sắp xếp theo những khoảng cách đều đặn, và trong đó có ngọt ngào những chất vô cơ, đa phần là muối calci ( dưới dạng phức tạp phosphat calci và hyđroxyd calci ) bảo phủ và bao trùm kín những sợi keo .
Về cơ bản, mô xương gồm những lá mỏng mảnh được tạo nên bởi hỗn hợp những chất vô cơ và hữu cơ. Và những vùng dày hơn được tạo thành bởi sự hình thành những lá cộng thêm chồng chất lên những lá trước .
Khác với sụn, xương có chứa những mạch máu phân chia một cách đều đặn. Trong quy trình tăng trưởng, những mạch máu của xương bị vây quanh bởi những lá xương tân tạo, và tạo thành những ống xương hay ống Havers .
Những ống đó chạy hầu hết theo chiều dọc trong một xương dài, và những lá xương đồng tâm bao quanh tạo thành một mạng lưới hệ thống những ống phân nhánh và tiếp nối đuôi nhau với nhau, gọi là mạng lưới hệ thống Havers .

5. CÁC MẠCH MÁU CỦA XƯƠNG

Gồm 2 loại chính : mạch dưỡng cốt và mạch cốt mạc .

5.1. Mạch nuôi xương (mạch dưỡng cốt)

Chui vào xương qua lỗ nuôi ( lỗ dưỡng cốt ), chạy trong một ống xiên chếch vào tới ống tủy. Trong tủy xương động mạch chia thành 2 ngành ngược nhau, chạy dọc theo chiều dài của ống tủy và phân loại thành những ngành nhỏ dần nuôi xương. Các ngành này chui vào trong những ống Havers trong xương đặc, và tiếp nối đuôi nhau với những nhánh của mạch cốt mạc .

5.2. Mạch màng xương (mạch cốt mạc)

Ở quanh thân xương và đầu xương ( trừ những diện khớp ) có nhiều mạch rất nhỏ qua cốt mạc tới phần ngoài xương, và tiếp nối đuôi nhau với những nhánh của động mạch nuôi xương chính từ trong ra .

6. THÀNH PHẨN HÓA HỌC CỦA XƯƠNG

Thành phần hóa học bảo vệ cho xương có tỷ lệ chắc đặc biệt quan trọng với 2 đặc thù : rắn và đàn hồi. Tính rắn do những chất vô cơ và tính đàn hồi do những chất hữu cơ. Cụ thể như sau :

6.1. Xương tươi (ở người lớn)

Chứa 50 % nước ; 15,75 % mỡ ; 12,45 % chất hữu cơ ; 21,8 % chất vô cơ .

6.2. Xương khô (đã lấy mỡ và nước)

Còn 2/3 là chất vô cơ và 1/3 là chất hữu cơ .
– Chất hữu cơ ( 33,30 % ) : hầu hết là chất cốt giao ( osseine ), gồm những sợi keo và những tế bào xương .
– Chất vô cơ ( 66,70 % ) : đa phần là những chất muối vôi .
Phosphat Ca : 51,04 %
Carbonat Ca : 11,30 %
Kluorur Ca : 2.00 %

Phosphat Mg: 1.16%

Carbonat và chlorur Ca : 1.2 %
Các thành phần hóa học cũng biến hóa theo chức phận của mỗi xương, theo tuổi, giới, chính sách dinh dưỡng và bệnh tật. Đặc biệt, 1 số ít vitamin A, D, C và 1 số ít bệnh nội tiết hoàn toàn có thể tác động ảnh hưởng đến kiến trúc và cấu tạo hóa học của xương .
Ở người trẻ xương ít chất vô cơ, nhiều chất hữu cơ nên mềm dẻo. Ở người già, xương nhiều chất vô cơ, ít chất hữu cơ nên giòn, dễ gãy .

Source: https://laodongdongnai.vn
Category: Chia Sẻ Kiến Thức