Thổ Cẩm Là Gì? Đặc Trưng Màu Sắc & Hoa Văn Thổ Cẩm Các Dân Tộc » Hải Triều

Thổ cẩm là một sản phẩm có truyền thống lâu đời được các nghệ nhân truyền nghề lại cho đến tận bây giờ. Và hiện nay chất liệu này đã được sử dụng hầu hết trên toàn đất nước không riêng gì các làng nghề thổ cẩm. Để biết rõ hơn về thổ cẩm là gì? Mời các bạn cùng May In Thêu Hải Triều tìm hiểu ngay sau đây.

I. Thổ cẩm là gì ?

1. Khái niệm

Là loại vải được dệt thủ công bằng tay từ những sợi vải có nguồn gốc từ cây lanh, cây bông và cây gai. Bề mặt vải thổ cẩm được dệt rất cụ thể, có những ô hoa văn nổi lên như thêu bằng tay, nhưng thực ra toàn bộ quy trình để tạo ra tấm vải thổ cẩm đều được thực thi trên khung cửi .

Vải thổ cẩm được làm thủ công bởi những người dân ở vùng dân tộc thiểu số. Mỗi hoa văn được dệt lên vải thể hiện cho từng bản sắc riêng của các dân tộc. Vải thổ cẩm là sản phẩm lâu đời được những người dân Tây Nguyên sử dụng để may các loại trang phục, nhưng ngày nay loại vải này được rất nhiều người ưa chuộng bởi những ưu điểm và chúng mang lại rất vượt trội.

2. Nguồn gốc các màu nhuộm trên thổ cẩm

Có thể nói thổ cẩm là loại vải đứng đầu trong việc tích hợp đa sắc tố để tạo nên đặc trưng riêng cho vải. Tuy nhiên những sắc tố dùng để nhuộm những sợi vải không phải từ chất màu hoá học mà chúng được lấy từ vạn vật thiên nhiên :

• Màu vàng: Được lấy từ củ nghệ, sau khi sợi vải được nhuộm sẽ được đem đi để phơi khô trong tự nhiên.
• Màu đỏ: Ở các vùng đất tại miền núi có một loại cây được gọi là Krung. Để lấy được màu đỏ từ cây này, các nghệ nhân sẽ lấy vỏ thân cây sau đó giã ra rồi đem đi nấu.
• Màu đen: Để lấy được màu đen, người ra sẽ ngâm bùn non với lá chùm bầu trong vài ngày.
• Màu xanh: Những vỏ con ốc suối sẽ được đem đi nấu cho khô. Ngâm chúng thành vôi rồi sau đó sẽ ngâm với lá chàm.
• Màu nâu đỏ: Vỏ cây sủi sẽ được ngâm với giấm, đun sôi trong vòng 3 tiếng và để nguội qua đêm. Khi ngâm sợi vải phải pha thêm phèn.
• Màu nâu hoặc màu đỏ sẫm: Được nhuộm từ các loại vỏ thân cây.

II. Quy trình sản xuất vải thổ cẩm

Mỗi vùng miền sẽ có những cách dệt thổ cẩm khác nhau, tuy nhiên chúng đều trải qua những bước và hầu hết được làm từ sợi bông ( cotton ) :

1. Sơ chế bông

Trồng bông và thu hoạch: Cây bông thường sẽ được trồng sau Tết Nguyên Đán. Cây bông sẽ được thu hoạch sau khi sinh trưởng được khoảng 6 tháng, cây bông trưởng thành là khi có hoa nở đã nở. Cây bông sẽ phải được thu hoạch vào những ngày có nắng.

Cán bông: Sau khi bông được thu hoạch, sẽ đem đi phơi khô. Những quả bông này tiếp tục được bật ra bằng dụng cụ chuyên dụng giúp cho sợi bông được tơi và nhuyễn và sau khi được bật chúng sẽ trở thành dạng thô. Các sợi bông thô sẽ được cán tiếp nhằm tạo sự liên kết giữa các sợi bông.

2. Kéo sợi

Vò con cúi: Dùng que tre có kích thước như chiếc đũa nhưng dài khoảng 40cm. Lấy một ít sợi bông trải ra sau đó cho que tre lên trên rồi vò lại sao cho bông cuộn chặt trên đầu que tre và to bằng khoảng ngón chân cái. Mỗi que bông như vậy được gọi là một con cúi.

Kéo sợi: Dùng từng con cúi để kéo thành sợi vải, vừa kéo sẽ vừa cuộn sợi vải lại thành những ống chỉ có độ dài khoảng 15cm.

3. Xử lý sợi vải

Ngâm cháo vải: Tiếp đến các sợi vải sẽ được ngâm vào nước cháo, những sợi vải sẽ được chia thành 2 phần. Một phần chỉ nhuộm trước khi dệt, một phần chỉ sẽ được dệt rồi mới nhuộm.

Nhuộm chỉ: Những sợi chỉ dùng để dệt hoa văn sẽ được đem đi nhuộm trước, màu nhuộm chủ yếu được lấy từ thân cây hoặc các loại lá.

4. Mắc khung cửi

Mắc vải: Đây là giai đoạn đòi hỏi những người thực sự lành nghề và có bàn tay khéo léo. Công việc này phải có nhiều người cùng tham gia một lúc mới có thể hoàn thành được. Lúc này sẽ có một người đứng đầu giăng vải, những người còn lại sẽ dùng lược to để đánh giúp sợi vải không bị rối.

Lên khung cửi: Sao khi hoàn thành quy trình mắc vải, sẽ bước tiếp đến công đoạn đan co, sỏ khổ. Đây là giai đoạn gài hoa theo mẫu thổ cẩm có sẵn nhằm khi dệt xong hoa văn sẽ xuất hiện trên tấm vải.

5. Thành phẩm

Dệt vải: Dệt thổ cẩm thường khó hơn rất nhiều vì phải nhớ từng con chỉ và hoa văn để thay các ống chỉ màu cho đúng. Nếu trong quá trình dệt có bị sai hay quên thì phải tháo ra và sửa ngay lại chỗ đó.

Nhuộm vải: Các tấm vải thổ cẩm sau khi dệt xong sẽ được đem đi nhuộm màu. Màu sắc nền của vải thường có màu đen, đỏ và nâu. Đây là những màu sắc nền cơ bản của vải thổ cẩm.

III. Đặc trưng sắc tố và hoa văn thổ cẩm của những dân tộc

Tuy đều là thổ cẩm, những mỗi vùng miền, dân tộc sẽ có những sắc tố và những mẫu hoa văn khác nhau, tượng trưng ý nghĩa riêng cho từng truyền thống dân tộc. Mỗi hoa văn sẽ là hình tượng cho từng tôn giáo, tín ngưỡng và nhân sinh quan khác nhau :

1. Khmer

Mỗi tấm vải thổ cẩm được những nghệ nhân dệt một cách thuần thục. Hoa văn được dệt một cách tinh xảo và đầy tinh xảo. Tất cả những tấm vải thổ cẩm của người Khmer đều được dệt hoa văn trực tiếp lên mặt phẳng vải .

2. H’ Mông

Đối với vải thổ cẩm của người H’ Mông, bề mặt vải được dệt các kiểu hoa văn có hình chữ thập, chữ công và chữ đinh một cách liên tục và được chuyển biến linh động. Ngoài các hình hoa văn trên, vải còn được kết hợp cùng với những ô hình có dạng quả trám hoặc tam giác và các đường viền hình gãy khúc.

3. Dao

Những tấm vải thổ cẩm của người Dao chuộng hoa văn đơn thuần cũng như tỷ lệ giữa hoa văn và nền vải nhiều hơn so với những vùng miền khác. Và sắc tố chủ yếu của người Dao thường là màu đỏ trên nền vải đen .

4. H’rê

Có thể nói vải thổ cẩm của người H’re có sự phối hợp giữa người Dao và người H ’ mông. Màu sắc tiêu biểu vượt trội của H’rê cũng là đỏ và đen. Cùng phối hợp với những kiểu hoa văn có dạng hình thoi lớn. Những hình thoi này thường được dệt tiếp nối đuôi nhau nhau tạo thành từng con sông, con suối .

5. Bana

Với dân tộc Bana, những sắc tố chủ yếu được dệt thành vải là đen, đỏ và trắng. Những hoa văn trên mặt phẳng vải biểu lộ cho đời sống hoạt động và sinh hoạt hàng ngày của người dân nơi đây. Ngoài ra hoa văn còn hình tượng cho vạn vật thiên nhiên, rừng núi, hoa lá .

6. Mường

Hoa văn thổ cẩm của người Mường cũng tượng trưng cho núi rừng và cho vạn vật thiên nhiên đơn cử như hạt gấc, hoa hồi, hoa dẻ, quả trám …

7. Thái

Vải thổ cẩm của người Thái rất điển hình nổi bật bởi chúng được dệt với nhiều sắc tố khác nhau như đỏ, đen, tím, trắng, xanh lá cây. Các hoạ tiết được sắp xếp đối xứng nhau. Ngoài ra hoa văn trên vải thổ cẩm của người Thái còn bộc lộ sự vĩnh cửu của vạn vật thiên nhiên, thiên hà .

IV. Ứng dụng của vải thổ cẩm trong đời sống

1. May trang phục truyền thống

Đối với những làng nghề dệt thổ cẩm, thì vải thổ cẩm được con người ở đây sử dụng để may những loại phục trang truyền thống lịch sử. Ngoài ra khăn quàng đầu cũng rất được nhiều nơi sử dụng vải thổ cẩm để may như dân tộc Thái, Hà Nì, Dao Đỏ … mỗi loại phục trang bộc lộ được truyền thống văn hoá và truyền thống lịch sử riêng của từng vùng miền .

2. Các loại khăn quàng

Khăn quàng thổ cẩm là một tác phẩm thẩm mỹ và nghệ thuật, và khăn quàng cũng sẽ được dệt hoa văn mang đặc trưng riêng theo từng truyền thống và theo truyền thống cuội nguồn của từng nơi sản xuất ra nó .
Khăn choàng thổ cẩm không những được bà con dân tộc thiểu số sử dụng mà ngày này đó còn là một xu thế thời trang thông dụng được nhiều người ưu thích .

3. Trang phục thổ cẩm trong thời trang

Nhiều nhà phong cách thiết kế đã sử dụng vật liệu thổ cẩm trong những bộ sưu tập trình diễn thời trang. Với vẻ đẹp tinh xảo mang đậm nét truyền thống lịch sử của dân cư Việt, nhiều bộ sưu tập được nhìn nhận rất cao và tạo được ấn tượng đẹp với những nước bạn .

Chất liệu thổ cẩm được sử dụng để may những kiểu váy văn minh, áo và quần. Ngoài ra vải thổ cẩm còn được dùng rất nhiều để may những loại ví, túi xách tạo được phong thái đậm chất ngầu và sự điển hình nổi bật cho người sử dụng. Giày thổ cẩm cũng có nét đẹp riêng, nếu bạn biết cách phối đồ thì giày dép thổ cẩm cũng sẽ là item tuyệt vời trong set đồ của bạn

V. Một số quan tâm khi sử dụng vải thổ cẩm

Vải thổ cẩm được làm hoàn toàn từ các thành phần tự nhiên mặc dù có nhiều đặc tính tốt. Nhưng như khả năng bám màu thì vải sẽ kém hơn các loại vải khác. Vì vậy khi sử dụng vải thổ cẩm cần lưu ý một số vấn đề sau:

• Không sử dụng chất tẩy mạnh: Không sử dụng những chất tẩy mạnh làm cho sắc màu dễ bị phai và làm cho vải dễ bị bào mòn.
• Nên giặt bằng tay: Vải thổ cẩm nếu như giặt bằng tay sẽ tốt hơn, bởi chất liệu không được bổ sung các loại chất hoá học giúp cho vải tăng độ bền. Chính vì lẽ đó, giật tay để áo quần được sử dụng lâu hoan, kéo dài tuổi thọ.
• Không ngâm quá lâu: Ngâm vải quá lâu cũng sẽ làm cho vải dễ bị phai màu hơn do bị ngâm chất tẩy trong một thời gian dài. Bởi vậy nếu muốn vệ sinh các sản phẩm từ vải thổ cẩm thì các bạn nên giặt ngay hoặc chỉ ngâm khoảng 15 đến 20 phút trước khi giặt.
• Phơi tránh ánh nắng: Chất liệu cotton của tạo ra vải có độ thoáng khí rất cao, nên không nhất thiết phải phơi áo quần giữa thời tiết nắng nóng. Chỉ cần không ẩm ướt và có gió thì vải cũng đã đủ điều kiện để làm khô.
• Không bảo quản nơi có độ ẩm cao: Vải thổ cẩm hút ẩm cũng rất tốt nhờ vào tính năng của sợi bông. Vì vậy nếu khi chưa sử dụng đến, bạn không được để áo quần ở những nơi có độ ẩm cao. Làm như vậy sẽ dễ sinh nấm mốc và có mùi hôi khó chịu.

Việt Nam có 54 dân tộc anh em, mỗi nơi sẽ có những bản sắc văn hoá riêng. Tuy nhiên vải thổ cẩm lại là sản phẩm được hầu hết mọi người ở đất nước ta ưa chuộng. Hy vọng qua bài viết này, mọi người đã phần nào nắm rõ được những kiến thức cơ bản về loại vải thổ cẩm này. Cảm ơn các bạn đã theo dõi và hẹn gặp các độc giả trong những lần tiếp theo.

Có thể bạn chăm sóc :

Source: https://laodongdongnai.vn
Category: Nông Thôn