Cảm nhận lẽ sống cao đẹp của con người qua bài thơ Ánh trăng của Nguyễn Duy – https://laodongdongnai.vn

Cảm nhận lẽ sống cao đẹp của con người qua bài thơ Ánh trăng của Nguyễn Duy

• Mở bài:

Nguyễn Duy được xem là một trong những gương mặt tiêu biểu cho thế hệ những nhà thơ trẻ trưởng thành trong giai đoạn thơ ca kháng chiến chống Mĩ. Thơ Nguyễn Duy vừa mộc mạc gần gũi, vừa có tính chiều sâu tư tưởng, nó nói lên những băn khoăn trăn trở của nhà thơ trước cuộc đời vốn nhiều biến đống, đổi thay. Bài thơ Ánh trăng được Nguyễn Duy viết vào năm 1978, ba năm sau khi đất nước sạch bóng quân thù. Toàn bài thơ là những hoài niệm đẹp đẽ về những năm tháng đã qua và là lời nói tự cảnh tỉnh chính mình về lẽ sống ân nghĩa, thuỷ chung cao đẹp trong cuộc đời của mỗi con người.

• Thân bài:

Bài thơ mang dáng dấp một câu truyện nhỏ được kể theo trình tự thời hạn, trong đó ánh trăng là hình tượng xuyên suốt, giàu ý nghĩa hình tượng. Ánh trăng không chỉ là tiếng lòng, là những suy ngẫm riêng tư của Nguyễn Duy mà là của cả một lớp người, một thế hệ đang tự cảnh tình, tự nhắc nhở mình về lối sống ơn nghĩa thuỷ chung so với quá khứ của dân tộc bản địa .

Mở đầu bài thơ là những hồi ức, hoài niệm đẹp đẽ của tác giả về những năm tháng tuổi thơ bên đồng quê ngập tràn ánh trăng, những năm tháng sống ở chiến trường nơi núi rừng hoang vắng, bóng trăng soi vằng vặc trên đầu núi:

Hồi nhỏ sống với đồng
Với sông rồi với bể
Hồi chiến tranh ở rừng
Vầng trăng thành tri kỉ

Không gian sống của tuổi thơ là “ đồng ”, là “ sông ”, là “ bể ”, là một khoảng trống làng quê dịu dàng êm ả, thanh thản. Không gian ấy đã nuôi lớn tâm hồn của con người gắn liền với những năm tháng hồn nhiên, những kỉ niệm êm đềm bên cạnh những người thân yêu ruột thịt. Không gian ấy rất đỗi thiêng liêng, nên thơ và tuyệt đẹp. Nó trở đi trở lại trong thơ của Nguyễn Duy bằng những hình ảnh vô cùng mộc mạc bình dị, đặc trưng cho làng quê Nước Ta. Hình ảnh dòng sông, con đò, cây đa, bến nước, đồng ruộng bát ngát, biển khơi xa thẳm, sung chát đào chua, cánh cò, câu ca mẹ hát là nguồn sống cuộn trào trong kí ức không khi nào mờ phai
Trong khoảng trống ấy, vầng vầng trăng hiện hữu lộng lẫy mờ tỏ. Đối với tuổi thơ, vầng trăng trên cao vẫn là cái gì đó xa xôi vời vợi. Mãi đến khi trở thành một người lính cầm súng xa nhà đi chiến đấu ở núi rừng hoang vu, quạnh vắng thì lúc ấy vầng trăng mới trở nên gắn bó, đi vào tâm hồn người chiến sỹ .
Trăng trở thành người bạn san sẻ với con người những buồn vui, khó khăn đời lính. Ánh trăng lộng lẫy mờ ảo bàng bạc cả khoảng trống. Ánh trăng nên thơ tuyệt đẹp giúp con người quên đi những nhọc nhằn, khó khăn vất vả sau một ngày hành quân khó khăn, giúp con người không cảm thấy trống trải, buồn bã, đơn độc giữa núi rừng heo hút. Ánh trăng làm vơi đi nỗi nhớ quê nhà bởi trong lòng người chiến sỹ vầng trăng sẻ chia .
Trăng ở núi rừng hay trăng ở quê nhà thì cũng chỉ là một vầng trăng ấy mà thôi. Con người nhìn vầng trăng mà nguôi ngoai thương nhớ. Và không biết tự khi nào trăng trở thành người bạn tri âm tri kỉ, gắn bó với con người. Từ “ hồi ” lặp đi lặp lại hai lần nhấn mạnh vấn đề hai quy trình tiến độ từ thuở ấu thơ cho đến lúc trưởng thành của con người với biết bao thăng trầm dịch chuyển .
Vầng trăng đã gắn bó thân thương với con người từ lúc nhỏ đến lúc trưởng thành, cả trong niềm hạnh phúc và gian lao. Trăng là vẻ đẹp của quốc gia bình dị, hồn hậu ; của vạn vật thiên nhiên vĩnh hằng, tươi mát, thơ mộng. Vầng trăng không những trở thành người bạn tri kỉ, mà đã trở thành “ vầng trăng tình nghĩa ” hình tượng cho quá khứ nghĩa tình, thủy chung :

Trần trụi với thiên nhiên
Hồn nhiên như cây cỏ
Ngỡ không bao giờ quên
Cái vầng trăng tình nghĩa.

Từ láy “ trần trụi ” gợi lên một cách sống mộc mạc, chân chất, bình dị, thân mật gắn bó với vạn vật thiên nhiên. Tâm hồn vô tư, “ hồn nhiên như cây cối ” chân chất, thiệt thà, không tính toan vụ lợi. Với những năm tháng sống thân mật, gắn bó với vạn vật thiên nhiên biết bao nghĩa tình cùng tâm hồn thuỷ chung, trong sáng, hồn hậu của một con người gắn bó với đồng, với sông, với bể, thi sĩ đã từng “ ngỡ không khi nào quên cái vầng trăng tình nghĩa ” ấy. Cái vầng trăng đã một thời gắn bó sẻ chia những buồn vui khó khăn, cái vầng trăng đã thức tỉnh trong con người những rung động, những xúc cảm trước cái đẹp, trước cái chân – thiện – mĩ hiện hữu diệu kì .
Nhưng rồi thơi gian trôi qua, đời sống thay đổi, cuộc chiến tranh lùi xa vào dĩ vãng, con người từ giã núi rừng trở lại thành phố, vết thương khít lại, con người mở màn thay đổi :

Từ hồi về thành phố
Quen ánh điện cửa gương
Vầng trăng đi qua ngõ
Như người dưng qua đường.

Cuộc sống đã khác nhiều, không còn là nơi núi rừng hoang vu quạnh vắng với đời sống khó khăn, khó khăn vất vả, thiếu thốn mà là thành phố rực rỡ tỏa nắng ánh đèn với nhà cao cửa rộng, không thiếu những tiện lợi vật chất. Con người đã quen rồi với “ ánh điện, cửa gương ” nơi phồn hoa đô hội và như Tố Hữu đã từng bâng khuân :

Phố đông còn nhớ bản làng
Sáng đèn còn nhớ mảnh trăng giữa rừng.

Cho nên không biết tự lúc nào và tự bao giờ, con người trở nên vô tình, vô cảm:

Vầng trăng đi qua ngõ
Như người dưng qua đường

Vầng trăng vẫn hiện hữu, vẫn mỗi ngày và mỗi đêm lộng lẫy toả sáng. Còn con người có vẻ như dửng dưng, vô tình không hay biết. Trăng vẫn đẹp, vẫn nên thơ và toả rạng rạn trên khung trời còn con người thì hờ hững không đoái hoài đến .
Phép đối giữa hai khổ thơ giữa một bên là “ cái vầng trăng tình nghĩa ” một thời gắn bó, ơn sâu nghĩa nặng trái chiều với vầng trăng trọn vẹn lạ lẫm “ như người dưng qua đường ”. Từ đó, tác giả muốn nói lên cái vô tâm, bạc nghĩa của lòng người, thuận tiện quên lãng những tháng năm gắn bó đã qua .
Hình ảnh nhân hoá “ vầng trăng đi qua ngõ ” làm cho vạn vật thiên nhiên trở nên vô cùng thân thiện. Ánh trăng như dữ thế chủ động bí mật, lặng lẽ dõi theo và tìm cách gặp gỡ người bạn năm cũ. Ta tự hỏi đã bao lần vầng trăng đi qua ngõ để được gặp gỡ, hội ngộ cùng người nhưng con người thì vẫn khép chặt khung cửa, dửng dưng không hay biết. Song, cuộc sống với những giật mình không báo trước, một sự cố xảy đến và trong phút giây con người hội ngộ với vầng trăng xưa cũ :

Thình lình đèn điện tắt
phòng buyn-đinh tối om
vội bật tung cửa sổ
đột ngột vầng trăng tròn.

Đèn điện tắt, căn phòng tối om, ngột ngạt, bức bối, con người “ vội bật tung hành lang cửa số ” với mong ước thoát khỏi cái vùng tối của khoảng trống đang vây bủa chính mình. Đột ngột vầng trăng tròn Open. Từ láy “ bất thần ” miêu tả vấn đề vầng trăng Open một cách giật mình, thình lình, nhanh gọn khiến cho con người cũng cảm thấy bàng hoàng, ngỡ ngàng. Sự Open giật mình của vầng trăng khiến nhà thơ ngỡ ngàng, hoảng sợ, gợi cho nhà thơ bao kỉ niệm, nghĩa tình .
Sau phút bàng hoàng vì giật mình ấy là cả một nỗi niềm xót xa, xúc động dâng trào mãnh liệt trong tâm hồn tác giả khi đối lập với vầng trăng tròn, khi cả một quá khứ thời xưa chợt hiện về trong kí ức :

Ngửa mặt lên nhìn mặt
Có cái gì rưng rưng
Như là đồng là bể
Như là sông là rừng

Mặt đối mặt, con người đối lập với vầng trăng với người bạn xưa cũ, với những năm tháng tươi đẹp đã qua hay cũng là đối lập với chính lòng mình, với con người của những tháng thời xưa cũ, những năm tháng đạn bom ác liệt đầy mất mát, đau thương nhưng thấm đượm nghĩa tình đồng đội, chiến sỹ .
Từ láy “ rưng rưng ” gợi lên trạng thái xúc cảm vô cùng xúc động của nhà thơ khi cả một quá khứ rất lâu rồi chợt hiện về trong tâm lý. Điệp từ “ như thể ” lặp đi lặp lại 2 lần diễn đạt một cách tinh xảo tâm trạng của một con người đang thả lòng mình trong quá khứ thời xưa. Đây cánh đồng, đây dòng sông, đây bể khơi bát ngát xa thẳm của những năm tháng tuổi thơ. Đây là núi rừng của những năm đánh giặc. Tất cả, toàn bộ như sống dậy và vẫn vẹn nguyên trong trái tim, trong nỗi nhớ của người chiến sỹ .
Cấu trúc song hành của hai câu thơ tích hợp với nhịp điệu thơ dồn dập cùng giải pháp tu từ so sánh, điệp ngữ, nhân hoá và liệt kê như muốn khắc họa rõ hơn kí ức về thời hạn gắn bó chan hòa với vạn vật thiên nhiên, với vầng trăng lớn lao sâu nặng, nghĩa tình, tri kỉ. Chính thứ ánh sáng dung dị và đôn hậu đó của trăng đã chiếu tỏ nhiều kỉ niệm thân thương, thức tỉnh bao tâm tình vốn tưởng chừng ngủ quên trong góc tối tâm hồn người lính. Chất thơ mộc mạc, chân thành như vầng trăng hiền hòa, ngôn từ hàm súc, giàu tính biểu cảm như “ có cái gì rưng rưng ”, đoạn thơ đã đánh động tình cảm nơi người đọc .
Nói sao hết nỗi mừng vui xúc động pha cả sự xót xa ngậm ngùi, ân hận của một con người đã bấy lâu nay sống vô tâm, hờ hững, quên lãng quá khữ, bè bạn, đồng đội thì nay tìm lại được chính mình, tìm lại được những gì mà một thời mình đã từng coi là thiêng liêng cao đẹp, là suốt đời “ ngỡ không khi nào quên ”. Trong khoảng thời gian ngắn được sống lại những năm tháng tươi đẹp của quá khứ rất lâu rồi, thấy được sự vô tâm hờ hững, sự thay đổi của chính mình thì cũng là lúc con người nhận ra :

Trăng cứ tròn vành vạch
Kể chi người vô tình
Ánh trắng im phăng phắc
Đủ cho ta giật mình

“ Trăng cứ tròn vành vạch ” vẫn đẹp một cách viên mãn tròn đầy, vẫn ngày ngày bí mật lặng lẽ toả sáng, làm đẹp cuộc sống mặc cho con người cứ “ vô tình ” hờ hững. “ Ánh trăng im phăng phắc ” là hình ảnh nhân hoá khiến cho ánh trăng giống như một con người bao dung, độ lượng không hề hờn dỗi trách móc trước sự thay đổi của lòng dạ con người .

Sự im lặng mạnh mẽ ấy đủ sức thức tỉnh lương tâm con người vốn đã ngập ngụa trong đời sống tiện nghi. Nó đủ khiến con người giật mình nhận ra sự thay đổi của bản thân mình, mình đã đánh mất chính mình, đánh mất những gì tốt đẹp trong con người mình mà mình không hề hay biết. Mình đã quên đi thiên nhiên tươi đẹp, quên đi quá khữ nghĩa tình. Mình đã để cho những bộn bề, lo toan của cuộc sống nơi chốn thành phố xa hoa rực rỡ, nhà cao cửa rộng nó lôi kéo làm cho mình mờ mắt chìm đắm nên không còn nhận ra vẻ đẹp của thiên nhiên, của hiện hữu nhiệm màu. Mình chỉ sống ở hiện tại mà hoàn toàn quên lãng quá khứ, quên đi những an nghĩa, những gì tốt đẹp đã qua. Giật mình để thức tỉnh, để sửa đổi, làm con người mình trở nên tốt đẹp hơn.

Bài thơ có sự phối hợp hài hoà giữa tự sự và trữ tình ; giọng thơ tâm tình, suy tư trì trệ dần ; ngôn từ thơ giàu tính triết lí. Nhà thơ đã rất thành công xuất sắc hình tượng ánh trăng, hình tượng thơ đa nghĩa tượng trưng cho cái đẹp của thiện nhiên, của sự sống, sự thanh cao trong sáng thuần khiết, vẻ đẹp tâm hồn của con người ; quá khứ tươi đẹp, những năm tháng cuộc chiến tranh gian nan thắm đượm nghĩa tình đồng đội đồi chí, tình quân dân cá nước .
Bài thơ cất lên như một lời cảnh tỉnh, nhắc nhở chân thành, không riêng gì có ý nghĩa so với một lớp người, một thế hệ vừa đi qua cuộc chiến tranh mà còn có ý nghĩa so với nhiều người vì nó đặt ra một yếu tố đó là thái độ so với quá khứ, với những người đã khuất và với cả chính mình : Đừng khi nào quên lãng quá khứ, hãy trân trọng nghĩa tình của quê nhà quốc gia, đừng đánh mất những điều tốt đẹp trong con người mình chỉ vì đời sống kim tiền xa hoa, phù phiếm

• Kết bài

Ánh trăng là bài thơ hay, khơi gợi những suy nghĩ về đạo lí, truyền thống “Uống nước nhớ nguồn” đẹp đẽ của dân tộc. Ánh trăng thật sự là một tấm gương soi để ta thấy được con người thật của mình, để tìm lại cái đẹp tinh khôi của tâm hồn mình mà đôi khi ta đã đánh mất mà không hề hay biết.

Source: https://laodongdongnai.vn
Category: Chia Sẻ Kiến Thức