Nhà sàn Tây Bắc: đặc điểm, chức năng và kiến trúc đặc trưng
Kiến trúc nhà sàn Tây Bắc là một trong những đặc trưng văn hóa tiêu biểu của đồng bào các dân tộc Tày, Mường, Thái… Mặc dù xã hội ngày càng phát triển, nhưng vẻ đẹp và bản sắc độc đáo với lối kiến trúc đặc trưng này vẫn được người dân lưu giữ. Hãy cùng Tre Trúc Thái Dương tìm hiểu về đặc điểm, chức năng và kiến trúc của nhà sàn Tây Bắc qua bài viết dưới đây nhé!
Nội Dung Chính
Nhà sàn tây bắc là kiểu nhà như thế nào?
Đặc điểm chung
Từ xa xưa, kiến trúc nhà sàn dân tộc Tày, Thái, Mường… không chỉ đơn thuần là nơi để che nắng hay che mưa hàng ngày, mà ngôi nhà còn là nơi bảo vệ con người tránh được sự tấn công của thú giữ trên rừng.
Nhà sàn Tây Bắc được dựng trên những cột bằng gỗ quý đặt trên mặt đất hoặc trên mặt nước. Kiến trúc nhà sàn đa phần được thiết kế xây dựng đa phần bằng những vật tư tự nhiên của núi rừng như : gỗ, lá cọ lợp mái, tre, nứa …
Mỗi dân tộc đều có những đặc điểm xây dựng riêng về kiến trúc, hoa văn hay kiểu cách thiết kế. Tuy nhiên, các nhà sàn đều có đặc điểm chung là có kích thước lớn và rất cao. Ngôi nhà được dựng trên những cột gỗ lớn và sử dụng 8 cây to, thẳng và khỏe để làm cột. Mái nhà được lợp bằng lá gianh hoặc lá cọ.
Các khu công trình kiến trúc nhà sàn thường thì vẫn sử dụng gỗ, do ưu điểm và nguồn cung ứng gỗ tự nhiên dồi dào. Nó bền đẹp cho thời hạn sử dụng vĩnh viễn, gỗ càng sử dụng lâu thì sắc tố càng tự nhiên .Tiểu cảnh quanh nhà sàn Tây Bắc là những chậu hoa lá cây cảnh hoặc vườn cây mang tới một khoảng trống thoáng mát và trong lành. Có thể thấy, đây là những khu công trình độc lạ mang vẻ đẹp truyền thống lịch sử, giá trị văn hóa truyền thống của con người dân tộc Tây Bắc cho tới nay .
Chức năng
Ngoài công dụng để dân cư sinh sống và bảo vệ con người khỏi những thú dữ ở trong rừng thì nhà sàn còn có một số ít công dụng sau :
- Nhà sàn là nơi thực hành thực tế những phong tục, nghi lễ, là nơi đón rước khách và tổ chức triển khai những sự kiện quan trọng của làng. Ngoài ra, những trưởng họ, trường làng hoàn toàn có thể tới đây để trao đổi và đàm đạo với nhau về việc nước việc làng .
- Nhà sàn còn là nơi diễn ra những nghi thức cầu may, thờ cúng, nơi những nghệ nhân trong làng hoàn toàn có thể truyền lại giá trị về văn hóa truyền thống truyền thống dân tộc mình cho thế hệ sau. Truyền tải nét đẹp và duy trì những nghi lễ truyền thống lịch sử của quốc gia mình. Nhưng cạnh bên đó, với sự tăng trưởng những dân tộc vùng núi Tây Bắc cũng đã hòa nhập với phong cách thiết kế văn minh, khắc phục những phong cách thiết kế lỗi thời rất lâu rồi, nhưng không làm mất đi vẻ đẹp truyền thống dân tộc .
- Ngoài ra, nhà sàn cao còn là nơi lưu giữ những nghề thủ công truyền thống như cồng, chiêng, trống, vật tế …
Kiến trúc đặc trưng
Tuy đời sống ngày càng tăng trưởng, nhưng ở những vùng núi Tây Bắc họ vẫn giữ và kiến thiết xây dựng nhà sàn, trở thành một đẹp và trào lưu nhà ở phổ cập ở đây. Việc cư trú trên nhà sàn cũng được xem như một di sản văn hóa truyền thống truyền thống lịch sử của Nước Ta .
Nhà sàn Tây Bắc được làm từ những vật liệu tự nhiên, thô sơ trong rừng sâu và trở thành những kiểu nhà ở phổ biến của dân tộc miền Tây Bắc. Được xây dựng thành những cột trụ vững chắc trên mặt đất hoặc là nước. Để tránh thú dữ trong rừng sâu, người dân thường xây dựng nhà sàn cao hơn các loại nhà mái ngói thông thường.
Tuy nhiên, quy mô này dù không được kiến thiết xây dựng theo tiêu chuẩn nào bởi mỗi dân tộc lại có một phong cách thiết kế khác nhau tùy theo điều kiện kèm theo sống của từng vùng. Nguyên vật liệu hầu hết để làm nhà tại là bằng gỗ, nứa, tre, vầu, …
Phân loại nhà sàn Tây Bắc
Nhà sàn dân tộc Mường
Đặc điểm
Bao quanh những ngôi nhà sàn là bạt ngàn cây xanh của núi rừng Tây Bắc. Ngôi nhà được kiến thiết xây dựng trên một sườn đồi và trên sườn núi. Đây là phong tục của người Mường khi chọn nơi làm nhà theo tiêu chuẩn cả thế, hướng tụ linh khí của trời đất và vạn vật xung quanh để mang lại như mong muốn và sức khỏe thể chất cho mọi người sống trong nhà .Người Mường chọn hướng nhà cẩn trọng, bởi họ tin rằng xây nhà đúng hướng sẽ mang lại suôn sẻ cho mái ấm gia đình. Theo ý niệm của người Mường, làm nhà không nên làm nhà ngược hướng với những ngọn đồi .Cách bài trí khoảng trống sống của người Mường cũng rất đặc biệt quan trọng. Một ngôi nhà sàn sẽ có cầu thang lẻ, bởi theo ý niệm của người Mường, không dùng số chắn để phong cách thiết kế bậc cầu thang vì đây là điều kiêng kỵ và không đem lại nhiều suôn sẻ .
Nhà sàn dân tộc Mường thường sử dụng gỗ quý, tre nứa,… trong rừng tự nhiên để xây dựng.
Chức năng
Nhà sàn của người Mường thường được chia thành ba khu vực, mỗi khu vực sẽ có tính năng riêng .
- Phần trên là gác dùng để tích trữ lương thực cùng với vật dụng mái ấm gia đình .
- Phần sàn là nơi ở hoạt động và sinh hoạt và nghỉ ngơi .
- Phần dưới sàn làm công cụ sản xuất, nhốt gia súc và gia cầm. Bạn hoàn toàn có thể đổi khác cách trang trí và sắp xếp vật phẩm tùy từng nhà, nhưng cấu trúc cơ bản của nhà sàn đều có 3 phần như trên .
Kiến trúc
Nhà sàn dân tộc Mường có rất nhiều hành lang cửa số nên luôn ấm về mùa đông và thoáng mát, thông thoáng vào mùa hè. Nhà sàn thường làm cột bằng gỗ và xà thường là loại cây tốt hàng trăm năm không mục nát như gỗ lim xanh, lái …Những chiếc cột được dựng lên tiên phong được gọi là cột thiêng và là nơi đặt bàn thờ cúng tổ tiên ngay sau cây cột, nên cột chính khi nào cũng được dựng trước .Cầu thang gỗ hình chữ nhật thường là những thân cây tròn được khoét thành bậc cầu thang là số lẻ 3, 5, 7, 9 bậc tùy theo chiều cao của ngôi nhà. Tín ngưỡng của người Mường coi số lẻ là số lượng suôn sẻ .Nhà sàn của người Mường có hai cầu thang, cầu thang chính ở bên phải và cầu thang thứ hai ở bên trái. Cầu thang chính dành cho khách đến thăm nhà, hoặc những sự kiện quan trọng của mái ấm gia đình như đám ma, đám cưới, …Bếp được coi là linh hồn của nhà sàn người Mường, không riêng gì là nơi chuẩn bị sẵn sàng bữa ăn, mà còn là nơi diễn ra những hoạt động giải trí chính của mái ấm gia đình và hội đồng. Nhà bếp chính nằm bên trong gian dưới của nhà sàn, có hành lang cửa số và gần vại nước .Gian khách còn có nhà bếp phụ chỉ dùng để đun, sấy và đun nước nóng pha trà. Ở gian nhà bếp chính ở gian trong, người ta làm những giá đỡ cao, chắc như đinh để phơi lương thực, thực phẩm như ngô, gạo, thịt trâu, bò … Giao hàng đời sống ẩm thực ăn uống hàng ngày .
Nhà sàn dân tộc Thái
Đặc điểm
Từ rất lâu rồi, ý niệm của người Thái là tạo ra một ngôi nhà bảo đảm an toàn, hoàn toàn có thể chống chọi với điều kiện kèm theo tự nhiên khắc nghiệt. Chính thế cho nên mà những ngôi nhà sàn truyền thống lịch sử đã sinh ra cùng con người hàng nghìn năm và giúp họ sống sót và tăng trưởng .
Để làm được những ngôi nhà sàn, người Thái phải chọn loại gỗ tốt làm khung nhà và mái tranh. Nhà sàn thường cách mặt đất khoảng 2 mét, sàn được lát bằng cây bương, nguyên liệu tre, hoặc gỗ.
Điều đặc biệt quan trọng của một ngôi nhà sàn truyền thống cuội nguồn là nó không sử dụng những mảnh sắt nhỏ trong phong cách thiết kế kiến thiết xây dựng, mặc dầu nó gồm có những loại gỗ và cây có dóng … Tất cả là mạng lưới hệ thống buộc, chằng đều rất công phu và cầu kỳ bằng những thanh tre, giàn mây đan bằng vỏ cây quý trong rừng .Tuy đơn sơ, mộc mạc nhưng ngôi nhà sàn rất chắc như đinh, bền chắc, chống chọi được mưa rừng quanh năm, gió núi và khí hậu khí ẩm. Có ngôi nhà sống sót lên tới hàng trăm năm tuổi .
Chức năng
Cấu trúc phổ cập của một ngôi nhà truyền thống cuội nguồn của người Thái là ba hoặc năm gian. Không gian trong nhà được ngầm phân loại theo giới, hay chức vụ của gia chủ ( khách ) .
- Đối với một ngôi nhà năm gian, gian chính là hai gian lớn nhất ( phòng khách và phòng thờ ). Phòng khách là khoảng trống ngay khi bạn đi lên cầu thang và bước vào nhà. Đây cũng là khu vực dành cho phái mạnh, thường được tiếp đón những vị khách. Trong hai khoảng trống này, phụ nữ hiếm khi ở lại lâu .
Gian nhà chính là phòng ngủ của hai vợ chồng và các con. Ngoài ra, còn có một gian bếp và thêm không gian để đặt đường ống nước, thiết bị và tủ.
- Từ ngăn thứ 3, diện tích quy hoạnh khoảng trống hẹp hơn và phân biệt rõ ràng theo giới tính. Đây là khu vực có phụ nữ sinh sống. Đây cũng là nơi người Thái thường cất những loại nông sản như lúa, ngô dự trữ trên tầng gác phía trên nhà bếp lửa sau khi thu hoạch .
- Phần gầm sàn dưới nhà thường là nơi nhốt gia súc .
Kiến trúc
Người Thái là một trong 54 dân tộc của Nước Ta, sinh sống đa phần ở những vùng núi cao. Các hội đồng người Thái cũng có năng lực sống trong những ngôi làng trên cao trong những thung lũng cao nguyên đá. Dân tộc Thái sống trên những đồi núi cao, khô ráo, tạo nên nếp sống đặc trưng của mình .Người Thái sinh sống trên núi cao tạo nên một kiểu kiến trúc nhà lầu cao rất độc lạ. Ngôi nhà trên tầng cao thoáng mát, mộc mạc nhưng mỗi khi quây quần bên nhau lại cảm nhận được sự ấm cúng của mái ấm gia đình .Nhà sàn truyền thống cuội nguồn là dạng nhà sàn cao, bằng gỗ, lợp tranh, 5-7 gian, cao khoảng chừng 1,3 – 2,4 m. Nhà có hai cầu thang, một cầu thang dành cho nam ( 7 bậc ), dành cho nữ ( 9 bậc ). Ngôi nhà có những cụ thể đặc trưng và tinh xảo như đường Khau cút, hoa văn làm bằng tay và hành lang cửa số .
Những ngôi nhà sàn dân tộc Thái đen có mái khum khum tạo hình toàn bộ ngôi nhà giống như những con rùa. Ngược lại với người Thái trắng thì nhà sàn có những mái phẳng.
Nhận thấy sự tăng trưởng và những đổi khác của đời sống và thiên nhiên và môi trường xung quanh, người Thái dần đã hình thành lối sống và kiến thiết xây dựng kiểu nhà ở giống như những dân tộc khác như Kinh, Mường. Nhưng một phần nào đó, họ vẫn giữ được nét mộc mạc và đậm truyền thống của dân tộc mình qua những ngôi nhà sàn truyền thống cuội nguồn .
Nhà sàn dân tộc Tày
Đặc điểm
Rong ruổi khắp những tỉnh phía Tây Bắc, ta phát hiện rất nhiều ngôi nhà sàn dân tộc Tày cũ kỹ nhưng vẫn đứng vững. Có những ngôi nhà sàn được người dân phong cách thiết kế và ở từ rất lâu khoảng chừng vài chục năm .Người dân cần sẵn sàng chuẩn bị không thiếu vật tư trong tự nhiên tương thích để phong cách thiết kế nhà sàn như : gỗ, lá cọ, ván … Bà con cần phải leo lên những ngọn núi cao sâu trong rừng và tìm kiếm những cây nhiều năm tốt tươi .Tất cả ngôi nhà sàn đều được lợp bằng lá cọ, đây có lẽ rằng là đặc thù điển hình nổi bật của nhà sàn Tây Bắc. Mái lợp lá cọ khiến ngôi nhà trở nên thoáng mát và duyên dáng hơn, đậm sắc văn hóa truyền thống dân tộc Tày. Mỗi ngôi nhà trên tầng cao cần hơn 1000 lá cọ để lợp mái .
Nhà sàn dân tộc Tày có đặc điểm riêng khác với kiến trúc của người Mường và Thái là chỉ có một chiếc cầu thang chung để đi lên xuống nhà. Đi hết tháng là cửa nhà, vào sâu trong nhà có các gian sinh hoạt, nấu nướng, sinh hoạt. Chính vì thế mà các vật liệu làm nhà đều được quay ngọn về phía cửa chính. Đặc điểm này cũng rất độc đáo trong văn hóa làm nhà sàn của người Tày.
Chức năng
Thông thường, nhà sàn người Tày sẽ được phong cách thiết kế với diện tích quy hoạnh rất lớn và được sắp xếp thành nhiều gian nhà. Hầu hết những gian đều sẽ đảm nhiệm một công dụng riêng .
- Bàn thờ được đặt ở gian giữa trong nhà, nơi đây là nơi rất thiêng của mái ấm gia đình, thờ cúng ông bà tổ tiên và cầu mong sự phù hộ cho con cháu ấm no, bình an .
- Các ngăn phụ dùng để ở, để đồ, …
Được phân loại khu vực nhưng không có tường bao che chắn, nhà sàn người Tày là một khoảng trống mở, kể cả là phòng ngủ .
Kiến trúc
Nhà sàn dân tộc Tày thường sống sót 4 kiểu khác nhau :
- Nhà Quan Ma : Loại nhà sàn thường có bốn gian với những cột trụ cắm sâu xuống đất, được đổi khác từ kiểu nhà lều để bảo vệ người và vật nuôi khỏi động vật hoang dã hoang dã .
- Nhà Lều : Là kiểu nhà đơn thuần và thô sơ nhất của người Tày .
- Nhà Cai Tư : Một dạng biến thể của nhà Quan Ma, thường có 5 gian ( 3 gian chính và 2 gian bên trái ). Cột nhà Cai Tư được đỡ bằng đá .
- Nhà Con Thong : Kiểu nhà sàn phổ cập nhất của người Tày lúc bấy giờ. Nhà Con Thong có những đặc thù điển hình nổi bật so với những mô hình nhà ở khác. Sử dụng 8 cột gỗ chính và 16 cột quân, nên có diện tích quy hoạnh sử dụng lớn hơn nhiều so với nhà Cai Tư. Về phong cách thiết kế, nhà Con Thong có thêm hiên chạy dọc chạy dọc theo tầng khiến ngôi nhà bên cạnh thêm chắc như đinh, nhưng vẫn mang tính hình khối và thẩm mỹ và nghệ thuật cao .
Vật liệu làm nhà thường dùng trong kiến trúc nhà ở của người Tày được lựa chọn rất kỹ lưỡng. Từ cột nhà, ván, sàn nhà, cây cọ … người Tày cần phải trải qua quy trình khảo sát kỹ lưỡng, đi khắp rừng sâu, núi cao mới tìm được loại gỗ tốt về lâu dài hơn để làm nhà sàn .
>> Xem thêm: Nhà sàn Tây Nguyên có đặc điểm gì khác biệt so với nhà sàn Tây Bắc.
Lời kết
Trên đây là những đặc điểm, chức năng và kiến trúc của nhà sàn Tây Bắc nói chung và những kiểu nhà sàn dân tộc Mường, Thái, Tày nói riêng. Hy vọng rằng qua bài viết này, Tre Trúc Thái Dương đã giúp bạn hiểu hơn về những kiểu nhà sàn phổ biến và đậm nét văn hóa truyền thống của các dân tộc vùng núi Tây Bắc.
Nếu người mua có nhu yếu khám phá rõ hơn về kiến trúc nhà sàn Tây Bắc truyền thống cuội nguồn này cùng những vật tư tốt nhất để làm nhà sàn, hãy liên hệ với Tre Trúc Thái Dương để được tư vấn cụ thể nhất nhé !
Source: https://laodongdongnai.vn
Category: Nông Thôn
