Tìm hiểu về hoa văn thổ cẩm độc đáo của người Ê Đê ở Đắk Lắk

Gần 70 tuổi, bà H Nun Byă ( thường gọi amí Chuyên ), ở buôn Cư Êbông, xã Ea Kao, thành phố Buôn Ma Thuột có đến hơn 60 năm gắn bó với khung dệt. Bà H Nun kể, từ ngày nhỏ, bà đã thấy những mẹ, những bà tự tay dệt những tấm chăn, địu, váy, áo để sử dụng hàng ngày hay dùng làm của hồi môn khi cưới chồng, dùng làm quà tặng khuyến mãi ngay trong những dịp đặc biệt quan trọng, thậm chí còn dùng làm của cải tiễn người mất. Những tấm thổ cẩm là đồ vật quen thuộc được người phụ nữ tự tay dệt nên với những họa tiết độc lạ .
Phụ nữ Ê Đê tự tay dệt những tấm vải thổ cẩm với những hoa văn độc đáo.Theo bà H Nun, hoa văn trên phục trang của người Ê Đê thường có những màu chủ yếu là đen, đỏ, vàng và trắng. Từ rất lâu rồi, người Ê Đê thường dùng sợi bông làm nguyên vật liệu để dệt vải. Bông sau khi thu hoạch về được đánh tơi, kéo sợi rồi được nhuộm màu bằng bùn, lá, củ, rễ hoặc vỏ cây rừng. Khi đã có những sợi chỉ màu suôn sẻ, người ta sẽ lên khung, bện sợi và dệt, tạo hình hoa văn .

Bà H Num nói: “Ngày xưa người ta dùng bông kéo sợi và nhuộm màu. Họa tiết hoa văn hay dùng các màu trắng, đen và đỏ là phổ biến nhất. Có nhiều kiểu hoa văn lắm, loại 15, 17 sợi chỉ cũng có, 27 sợi chỉ cũng có, thậm chí 35 sợi chỉ cũng có nữa, khó nhất là làm hoa văn kngăm (loại hoa văn làm nổi hình ảnh muốn trang trí), kể cả hoa văn 10 sợi chỉ cũng dùng kngăm, theo đúng kiểu truyền thống sẽ dùng kngăm”.

Mỗi loại trang phục lại có những họa tiết hoa văn khác nhau.Tùy vào mỗi loại phục trang, người Ê Đê sẽ có cách trang trí và sắp xếp hoa văn khác nhau. Trang phục nam có hoa văn khác với phục trang nữ, phục trang hàng ngày có hoa văn khác với phục trang dùng trong những dịp lễ. Thậm chí hoa văn trên phục trang còn bộc lộ sự giàu sang và quyền uy của người mặc .

Bà H Yar Kbuôr, nghệ nhân dệt thổ cẩm ở buôn Ktla, xã Drai Sap, huyện Krông Ana, tỉnh Đắk Lắk cho biết, người Ê Đê có kỹ thuật Kteh, được xem là đỉnh cao của nghệ thuật trang trí hoa văn trên trang phục. Trước kia, chỉ những gia đình khá giả mới dùng trang phục hoặc lễ phục có hoa văn dùng kỹ thuật này. Theo đó, Kteh là kỹ thuật thủ công, kết hợp sợi chỉ màu tạo hoa văn xếp cùng hạt cườm hoặc hạt bo bo thành những dải hoa văn sít nhau, dệt sát phần biên gấu áo hoặc chân khố, chân váy.

“ Đối với kỹ thuật Kteh thì người Ê Đê rất lâu rồi thường dùng cho những bộ lễ phục, tức là phục trang mặc trong những dịp lễ, cúng và phục trang của người quyền quý và cao sang. Kteh là kỹ thuật khó, không phải ai cũng làm được và ngày này cũng không nhiều người học được vì nó khó hơn cách dệt và hoa văn thường thì ” .
Mỗi loại hoa văn có số sợi ngang, sợi dọc, cách nâng và hạ sợi khác nhau và được làm hoàn toàn thủ công.

Để tạo hình hoa văn, người dệt sẽ thiết kế bố cục, kích cỡ họa tiết từ khi bắt đầu lên khung, nhặt sợi. Mỗi loại hoa văn có số sợi dọc, sợi ngang, cách nâng và hạ sợi khác nhau, khi dệt sẽ tạo thành các dải họa tiết nối tiếp nhau chạy dài theo chiều dọc khổ vải. Trong quá trình xếp sợi, người dệt sẽ phối màu từ xen kẽ như đỏ – đen, đen – vàng, đỏ – chàm sẫm để khi dệt sẽ có những dải hoa văn nổi bật, tạo điểm nhấn cho trang phục. 

Kỹ thuật Kteh là đỉnh cao trong nghệ thuật trang trí trang phục của người Ê Đê.Theo bà H Yam Bkrông, Chủ nhiệm Hợp tác xã Dệt thổ cẩm Tơng Bông, ở buôn Tơng Jú, xã Ea Kao, TP. Buôn Ma Thuột, từ xưa, người Ê Đê thường dùng những thứ thân thiện trong tự nhiên để đưa vào họa tiết phục trang, thường đó là những con vật như chim, rùa, thằn lằn, baba ; những loại hoa lá, cây cối như dương xỉ, rau dớn, quả trám ; hay những vật phẩm trong hoạt động và sinh hoạt hàng ngày như cối giã gạo, nhà sàn. Ngày nay, với sự tăng trưởng của xã hội, sợi chỉ để dệt thổ cẩm hầu hết là sợi chỉ công nghiệp, tuy nhiên trang trí hoa văn, sắc tố vẫn được làm theo lối truyền thống lịch sử. Cùng với đó, nhiều phụ nữ Ê Đê còn cách điệu, phát minh sáng tạo trong khi dệt như : thêm sợi, thêm hình, phối màu để tạo được nhiều hoa văn độc lạ, giúp tấm thổ cẩm trở nên sặc sỡ, độc lạ hơn .
“ Họa tiết hoa văn Ê Đê có phân biệt, ví dụ điển hình như áo nam, áo nữ thì có họa tiết hình rồng, trên váy thì có họa tiết quả trám, chéo cành trúc, chéo 13 sợi, hoa văn 15 sợi tạo hình con rùa, con baba, … Hoa văn Ê Đê không có trong sách vở mà tùy theo tâm lý và sự phát minh sáng tạo của mỗi cá thể. Cho nên ngày này, khi chúng tôi muốn tạo ra những hoa văn to hơn thì cũng trên cơ sở thừa kế từ hoa văn cổ và làm mới hơn, tăng số sợi và phát minh sáng tạo thêm những họa tiết mới như hình ảnh bình hoa, con người hay ngôi nhà ”, bà H Yam Bkrông cho hay .
Trong đời sống tân tiến, phục trang thổ cẩm hầu hết không còn Open trong hoạt động và sinh hoạt hàng ngày của bà con người Ê Đê ở Đắk Lắk. Tuy nhiên, trong những dịp tiệc tùng và những nghi lễ quan trọng, người Ê Đê vẫn mặc những bộ phục trang thổ cẩm truyền thống cuội nguồn hay cải cách có sử dụng những họa tiết hoa văn. Những họa tiết hoa văn trở thành điểm nhấn trên phục trang, tạo sự độc lạ và làm ra nét riêng không liên quan gì đến nhau, dễ nhận diện của phục trang thổ cẩm Ê Đê giữa rất nhiều phục trang của những dân tộc khác cùng sinh sống tại Đắk Lắk. / .

Source: https://laodongdongnai.vn
Category: Nông Thôn