BST họa tiết thổ cẩm 12 dân tộc Nước Ta

Bộ sưu tập họa tiết thổ cẩm 12 dân tộc Việt Nam

Với 8 nhóm ngôn ngữ và 54 dân tộc, mỗi vùng miền đều mang những nét đặc trưng về văn hóa và đời sống, trong số đó trang phục là một trong những yếu tố góp phần xây dựng nên bản sắc riêng biệt cho mỗi dân tộc. Trang phục của dân tộc Việt Nam rất đa dạng và phong phú nhờ vào những họa tiết độc đáo mang tính biểu tượng và nhiều những yếu tố tiêu biểu cho văn hóa, truyền thống của mỗi tộc người như màu sắc, chất liệu, kiểu dáng. Hoa văn, trước hết đó là một biểu hiện của quan niệm thẩm mỹ, thông qua các bố cục mô típ, màu sắc, kỹ thuật… mặt khác trong đời sống cổ truyền của các dân tộc nó còn phản ánh những khía cạnh tâm lý, xã hội khác như tín ngưỡng chứa đựng bên trong các hình vẽ, các màu sắc, các phong cách bố cục hoa văn ấy là bản sắc văn hóa dân tộc, là tiến trình phát triển của lịch sử văn hóa, văn hóa và sự giao thoa văn hóa của các tộc người.

1. Nhóm Việt – Mường (Dân tộc Mường):

Người Mường sinh sống ở khu vực miền núi phía Bắc – Nước Ta, tập trung chuyên sâu đông nhất ở tỉnh Hòa Bình và những huyện miền núi tỉnh Thanh Hóa. Trang phục của người Mường mang nét đặc trưng riêng không liên quan gì đến nhau ở những vùng miền khác nhau. Ví dụ ở Tiêu Chí, hoa văn được thêu trên cạp váy ; còn ở Phú Thọ, họa tiết thường là hình học, thực vật đơn thuần, sắc tố tối ; hay ở Hòa Bình hoa văn gồm có động vật hoang dã, chim và thực vật … ; riêng tại Thanh Hóa, họa tiết có phần sinh động và sắc tố tươi đẹp hơn. Trang phục dân tộc Mường thường có áo, váy, khăn, yếm và áo dài ( tiệc tùng ) và tùy theo từng vùng miền phục trang sẽ có những cải cách khác nhau. Nam mặc áo cánh xẻ ngực, cổ tròn, cúc sừng vai, hai túi dưới hoặc thêm túi trên ngực trái. Bộ y phục nữ phong phú hơn phái mạnh và còn giữ được nét độc lạ. Khăn đội đầu là một mảnh vải trắng hình chữ nhật không thêu thùa, yếm, áo cánh ( phổ cập là màu trắng ) thân rất ngắn thường xé ở ngực và váy dài đến mắt cá chân gồm hai phần chính là thân váy và cạp váy. Cạp váy nổi tiếng bởi những hoa văn dệt kỳ công .

Họa tiết TT được mô phỏng theo mẫu họa tiết vùng eo váy ( kai wal ) của phụ nữ Mường ở Hòa Bình. Màu chàm thường là màu chủ yếu trong những phục trang của người Mường tại Hòa Bình, hồng đậm, đỏ và vàng cũng được sử dụng nhiều trong phục trang hàng ngày .

Jong bung (bàn chân nhện) trên su nhap (chân)

Chân của con rết

2. Nhóm Tày – Thái (Dân tộc Nùng):

Người Nùng sống tập trung chuyên sâu ở những tỉnh Đông Bắc bộ như TP Lạng Sơn, Cao Bằng, Bắc Kạn, Thái Nguyên, Bắc Giang, Tuyên Quang ( chiếm tới 84 % ). Y phục truyền thống cuội nguồn của người Nùng khá đơn thuần, thường làm bằng vải thô tự dệt, nhuộm chàm và hầu hết không có thêu thùa trang trí. Hoa văn hầu hết được trang trí trên cổ, nẹp áo và tay áo. Hoa văn trên cổ áo là những họa tiết hình vuông vắn, hình quả trám, xếp thành hình tam giác liền kề nhau. Độc đáo nhất là những hoa văn ở khuy cổ áo, được làm bằng bạc, có hình con bướm hai bên và gắn những tua hình tam giác. Đây là hình tượng biểu lộ sự cầu mong niềm hạnh phúc của người phụ nữ Nùng. Các hạt bạc còn được làm khuy áo, trang trí dọc nép áo, tạo cho phục trang nét sang trọng và quý phái riêng biết. Họa tiết đặc trưng nhất của người Nùng Phán Sình nổi tiếng hơn cả bởi nét tân tiến khi hình thoi dẹp được kết thành bông hoa, sắc tố cùng phong phú ( khác với màu tím than đơn sắc mà những nơi khác hay dùng ) .

Họa tiết trung tâm được mô phỏng theo mẫu họa tiết đặc trưng trên túi đeo vai của phụ nữ Nùng Phán Sình

Ngôi sao

Chân của con tắc kè

Mũi tên

3. Nhóm Tày – Thái (Dân tộc Thái):

Dân tộc Thái sinh sống hầu hết ở mảnh đất Mộc Châu, những người dân nơi đây có một nền văn hóa truyền thống vô cùng độc lạ, trên thổ cẩm Thái còn rất nhiều họa tiết và hoa văn khác. Lấy vạn vật thiên nhiên làm hình mẫu, thổ cẩm của người Thái không khác nào cảnh vạn vật thiên nhiên thu nhỏ. Đó là những hình thoi như quả trám chạy viền, hoa ban cách điệu, con suối với thác nước tung bọt trắng xóa, đây đó những chùm hoa buông dài như xà tích, lá đơn, lá kép, búp cây, dây leo … Thế giới động vật hoang dã cũng được phản ánh trên thổ cẩm rất phong phú, sự Open của những con vật không riêng gì để trang trí mà còn bộc lộ ý nghĩa tâm linh, tín ngưỡng nhất định. Trong thẩm mỹ và nghệ thuật trang trí hoa văn của người Thái, sắc tố linh hồn của người thêu, quyết định hành động sự thành bại của mỗi một hình thêu hoa văn. Màu chủ yếu trên những loại sản phẩm là màu xanh của cây cối, màu đỏ, hồng, trắng của hoa rừng, màu vàng rực rỡ của ánh nắng mặt trời .

Họa tiết TT được mô phỏng theo mẫu họa tiết đặc trưng trên những chiếc khăn Pêu độc lạ của người Thái. Diềm của khăn Piêu được trang trí bằng những cặp “ tín xáo ” thêu theo kiểu vắt chỉ thành từng nhóm hai, ba hoặc bốn đường song song. Giữa những nhóm “ tín xáo ” còn được trang trí thêm những hình “ tô pu ” ( con cua ) hay “ tô nhện ” ( con nhện ) hoặc hình ngôi sao 5 cánh 5 cánh theo lối cách điệu

4. Nhóm Môn – Khơ-me (Dân tộc Ba Na):

Với những hoa văn, họa tiết giản dị và đơn giản được trang trí trên vật liệu thổ cẩm, những bộ phục trang của người dân tộc Ba Na đã tạo nên những truyền thống riêng ở núi rừng Tây Nguyên. Họa tiết trên phục trang cũng bộc lộ ý nghĩa nhất định và sắc tố phức tạp biểu lộ ý niệm đối xứng về trời – đất, thiên hà, âm – dương. Để tạo nên cho những bộ phục trang thêm tỏa nắng rực rỡ, phong phú và đa dạng về họa tiết thì sắc tố đã được đồng bào nơi đây chọn rất cẩn trọng và kỹ lưỡng. Nguyên liệu được chọn từ những thứ cây có trong tự nhiên như : màu vàng lấy từ củ Ktron, màu trắng lấy từ củ Kxan … Trang phục của người Ba Na sử dụng 3 màu chính là trắng, đỏ và đen. Màu đỏ tượng trưng cho sức mạnh, tình yêu. Màu trắng tượng trưng cho khát vọng, tham vọng. Màu đen tượng trưng cho quyền lực tối cao, sức mạnh của núi rừng, của vạn vật thiên nhiên. Trong những màu thì đồng bào Ba Na coi trọng màu đen hơn cả và tôn sùng nó như một sức mạnh siêu nhiên .

Họa tiết được mô phỏng theo trang phục hàng ngày của người phụ nữ Ba Na

Tổ ong (topu ong)

Chéo nhau (pochuang, kotuang)

5. Nhóm Môn – Khơ-me (Dân tộc M’nông):

Trang trí hoa văn truyền thống lịch sử của người M’nông là thẩm mỹ và nghệ thuật tạo hình biểu lộ quan điểm, tình cảm và giá trị tâm linh cũng như thẩm mỹ và nghệ thuật của con người trong quốc tế tự nhiên và siêu nhiên ( thần linh ). Họ sử dụng phong thái trang trí hiện thực để miêu tả sinh động ngoài hành tinh – vạn vật và đời sống đời thường. Để làm đa dạng và phong phú và sinh động sắc thái loại sản phẩm, người M’nông còn sử dụng những chất màu tự nhiên khác vừa phối màu tương phản vừa trang trí thẩm mỹ và nghệ thuật, tạo ra sắc tố và hoa văn sặc sỡ, như vàng – đen, xanh – đen, xanh – vàng, trắng – đỏ, tím – vàng … Họ còn lấy những màu nguyên chất trong tự nhiên hòa với màu đen chàm để nhuộm sợi, cho ra màu gri – xám nhẹ. Đồng bào M’nông còn trang trí nhiều hình thể tự nhiên, tạo sự phong phú và đa dạng, phong phú về mô hình trang trí dân gian trên phục trang, phổ cập những loại hoa văn truyền thống lịch sử thường gặp, nhưng vẫn phác họa sinh động ngoài hành tinh quanh ta, đời sống đời thường của dân cư nông nghiệp bằng những hình ảnh trong thực tiễn từ vạn vật thiên nhiên hay cả đường nét hoa văn theo mô típ hình kỷ hà để tạo ra vạn vật như vân lá đậu ( nrang ha tuh ), vân cành đa ( rơnôk mbah jri ), hình đa giác, hình tam giác, hình vuông vắn …

Họa tiết TT được mô phỏng từ một mẩu váy thêu bằng sợi của người M’Nông, ý nghĩa của nó là mô phỏng lại tự nhiên, đơn cử là hình ảnh vân lá đậu ( nrang ha tuh ) .

Mắt của chim bồ câu (nam ktop)

Những nhánh cây đa (ronok mbah jri)

Tổ ong (to pu oong)

6. Nhóm Môn – Khơ-me (Dân tộc Xơ Đăng):

Dân tộc Xơ Đăng cư trú trong vùng văn hóa truyền thống Trường Sơn – Tây Nguyên, tập trung chuyên sâu hầu hết ở tỉnh Kon Tum. Người Xơ Đăng thích hát múa, tấu chiêng còng, chơi đàn, kể chuyện cổ. Đàn ông không chỉ có niềm tin thượng võ, mà còn tài nghệ trong kiến trúc, điêu khắc và hội họa tạo nên những mẫu sản phẩm tiêu biểu vượt trội, đó là ngôi nhà rông và cây nêu trong lễ đâm trâu. Đây là dân tộc có truyền thống cuội nguồn dệt vải, nhất là nghề dệt dồ ( dệt thổ cẩm ) nổi tiếng từ xưa đến nay. Đối với những tấm dồ, hoa văn phải giống hệt như họa tiết vẽ trên cây nêu trong những liên hoan đâm trâu của người Xơ Đăng. Hoa văn của người Xơ Đăng cũng khá gần với những dân tộc cùng nhóm nhưng sắc tố có phần đơn thuần hơn, mộc mạc và sẫm màu .

Họa tiết TT được mô phỏng theo mẫu hoa văn ở phân khúc cuối của những chiếc khố, họa tiết này phổ cập nhiều ở khu vực làng Kon Bring, huyện Đắk Tô, Tỉnh Kon Tum. Ý nghĩa của nó thiên về thiên hà và siêu thực .

Mình của con sâu (tan kal)

Tổ ong (to pu oong)

Trái khóm (thơm) – (mnga boh tenan)

7. Nhóm H’ Mông – Dao (Dân tộc Dao):

Về phục trang, so với những dân tộc khác thì dân tộc Dao được coi là còn giữ được nhiều nét truyền thống của mình với vật liệu bằng vải bóng nhuộm chàm, màu xanh, đỏ, đen, tím than hoặc để trắng. Ngoài những họa tiết là vốn chung của nhiều dân tộc như hoa tám cánh, chữ S, mào gà, chữ vạn … người Dao còn có nhiều phát minh sáng tạo họa tiết riêng như khai thác những hình tượng vạn vật thiên nhiên, có một chút ít yếu tố trừu tượng nhưng vẫn miêu tả thân mật với đời sống như cây thông, người, ngựa, sóng nước, mặt trời, mặt trăng, ngôi sao 5 cánh … Cách in hoa văn trên vải bằng sáp ong của người Dao vô cùng độc lạ. Muốn hình gì, người ta sẽ dùng bút vẽ rồi nhúng khuôn vào in vào sáp ong nóng chảy rồi in lên vải. Họa tiết của người Dao vô cùng đa dạng chủng loại và tùy vào mỗi vùng miền sẽ có những cách nhìn nhận khác nhau về ý nghĩa .

Họa tiết mô phỏng theo những hoa văn về vạn vật thiên nhiên và đời sống của người Dao Đỏ. Những hoa văn được tinh lọc dựa trên những chiếc khăn, túi xách lẫn cả những chiếc khăn đội đầu cảu cô dâu tại bản Tả Phìn, thị xã Sa Pa, tỉnh Tỉnh Lào Cai .

8. Nhóm H’Mông – Dao (Dân tộc H’Mông):

Từ giá trị cơ bản là bảo vệ sự sống sót của dân tộc, người H’Mông luôn đề cao giá trị có kết hội đồng. Trong ý thức hội đồng, người H’Mông có nét đặc trưng là tôn vinh hội đồng huyết thống ( mái ấm gia đình, dòng họ ) hơn hội đồng láng giềng. Đặc điểm này phản ánh đậm nét trong những hoa văn trên phục trang. Hoa văn con sên bộc lộ của tình thân, sự thịnh vượng cho mái ấm gia đình. Hình xoắn đối ngược của nó hay hai con sên cho sự tăng trưởng và hòa hợp giữa hai dòng họ. Viên kim cương, hình vuông vắn ý chí bàn thờ cúng ông bà trong nhà cho sự bảo vệ của tổ tiên trước con cháu. Hoa văn lưỡi câu cầu chúc cho cô gái lấy được chồng tốt. Một số hoa văn tiêu biểu vượt trội đặc trưng cho mối quan hệ giữa đời sống vật chất và niềm tin như hoa văn con hổ, con rồng bộc lộ cho quyền lực tối cao. Ở vùng cao nương bí, nương dưa với những hoa dưa, hoa bí luôn là hình ảnh quen thuộc của người H’Mông, nhà nào cũng trồng dưa, trồng bí. Quả bí, bầu là hình tượng sản sinh ra dân tộc, những dòng họ. Quả bí còn sinh ra những dũng sĩ tài ba trong truyện cổ tích thần kỳ của người H’Mông .

Hoa văn con rết bộc lộ được mọi người kính trọng và tài chữa bệnh. Hoa văn hình tam giác, cái răng, vảy cá, hàng rào giúp lưu giữ linh hồn tốt, xua đuổi tà ma. Hoa văn ngôi sao 5 cánh tám cánh hình tượng của bát tinh cát tường như ý. Cùng nhiều hoa văn chỉ thiên hà, mặt trời, thời tiết, khoảng trống và thời hạn mong ước trời an vật thịnh, mùa màng bội thu. Mũ trẻ nhỏ H’Mông hoa ở Mường Khương, ở đỉnh đầu có thêu hình mào gà trống, theo ý niệm của người H’Mông gà trống là một hình tượng của vị thần cửa – chống ma ác vào nhà, bảo vệ sức khỏe thể chất cho trẻ nhỏ. Họa tiết được mô phỏng theo hoa văn của người H’Mông Trắng sinh sống tại huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình .

9. Nhóm Nam Đảo (Dân tộc Ê Đê):

Trang phục Ê-đê truyền thống cuội nguồn có 5 màu cơ bản : đỏ ( hrah ), đen ( yadu ), vàng ( cakni ), xanh ( yapiek ) và trắng ( kỏ ), màu xanh lục có Open tuy nhiên rất hiếm. Để tạo nên bốn sắc màu chủ yếu : đen, đỏ, vàng, xanh trên tấm thổ cẩm, người phụ nữ Ê-đê đã tìm nguyên vật liệu tạo màu từ những loại lá rễ cây rừng. Đối với việc tạo hoa văn, việc làm yên cầu người dệt phải chớp lấy ý đồ từ khi măc sợi. Mỗi loại hoa văn có số sợi dọc, sợi ngang, kỹ thuật nâng và hạ sợi trọn vẹn khác nhau. Dải hoa văn gồm những chuỗi họa tiết, lá cây, con thú được cách điệu dưới dạng hình học chạy dài liên tục suốt chiều dài vải như : hoa văn rau dớn, cối giã gạo .. ước tính có khoảng chừng 48 loại hoa văn thường gặp. Ngoài ra còn có những loại đường thẳng, đường dích dắc, cong, gãy nằm song song theo dải hoa văn. Chủ yếu hoa văn trang trí cảu người Ê-đê từ những hình kỷ hà, song song lấy sáng tạo độc đáo từ những loại hoa lá, cây rừng xung quanh nơi ở. Hoa văn cách điệu từ những hình vuông vắn, tròn, tam giác, đường thẳng song song, dích dắc … tạo hình nhiều mẫu mã trên phục trang .

Họa tiết trung tâm được mô phỏng theo biểu tượng một loài hoa của vùng núi (cham flower) thường được thêu
trên những chiếc khố bằng kỹ thuật kteh

Đường gấp khúc (dêc vie)

Trứng chim cút (mnga boh vat)

Cuộn chỉ thêu (mnga boh dêc)

Lá mây (mnga guol)

Rồng đất (mnga anak rai)

10. Nhóm Nam Đảo (Dân tộc Gia Rai):

Với 4 sắc tố cơ bản là đỏ, đen, vàng và trắng, người dân Gia Rai đã biết cách tích hợp từng sắc tố đó lại và dệt xen kẽ nhau để màu này tôn lên cho màu kia, đứng gần nhau mà không chọi nhau trên màu nền màu chàm truyền thống cuội nguồn. Màu sắc của sợi được nhuộm từ những loại cây khác nhau. Màu đen được nhuộm từ lá cây mo, màu chàm nhuộm từ cây truôn nhây, kpai, lá cây tơ rum ; màu đỏ từ cây hoang nâu … Theo ý niệm của những dân tộc Tây Nguyên, nền vải màu đen đặc trưng cho đất đai mà cả cuộc sống họ gắn bó lúc sống cũng như lúc chết, màu đỏ hình tượng cho sự đam mê, cho sự vươn lên, cho khát vọng, tình yêu, màu xanh là màu của đất trời, cây lá, màu vàng là màu của ánh sáng, là sự tích hợp hài hòa giữa con người và vạn vật thiên nhiên. Nhìn chung, hoa văn trên phục trang của người Gia Rai khá phong phú về mô típ và sắc tố. Đó hoàn toàn có thể là hoa văn hình học, hoa văn hình người và hoa văn hình động vật hoang dã, thực vật .

Với người Gia Rai, màu đen và đỏ là 2 màu được yêu thích nhất. Các quy mô bố cục tổng quan và phương pháp trang trí trên thổ cẩm đều biểu lộ theo chiều ngang của tấm vải khi dệt. Họa tiết được mô phỏng thêm mẫu dệt ở chân váy với loại hoa văn chủ yếu là pngan tơngan – một loại hoa văn biến thể của hoa văn rau dớn ( ktoanh ) nằm số lượng giới hạn trong hai dải hoa văn dọc ( hoa văn hình cây rau dớn có tương quan mật thiết với người Gia Rai ngay từ khi tộc người này khởi đầu sinh sống trên mảnh đất Tây Nguyên ). Ngoài ra, còn có 1 số ít hoa văn trang trí hình hoa trái kdăk, hoa văn chân rết ( lê pan ), hoa văn hình mắt chim ( mta buh ), hoa văn hình con chó, hình con rùa …

11. Nhóm Tặng – Miến (Dân tộc Lô Lô):

Hai nhóm Lô Lô Hoa và Lô Lô Đen đều sử dụng phối hợp kỹ thuật chắp vải màu có thêu khá tinh xảo trong những khuôn thức bố cục tổng quan ngặt nghèo, có hòa sắc rực rỡ tỏa nắng sáng, tươi của những màu nguyên sắc được sắp xếp bên nhau làm rõ, làm tăng độ tương phản vốn có. Người Lô Lô Hoa sử dụng kỹ thuật trang trí chắp hình vải màu nhiều hơn trên phục trang. Người Lô Lô Đen sử dụng kỹ thuật thêu nhiều hơn, dùng xen kẽ với chắp hình vải màu, bố cục tổng quan trang trí phục trang thoáng, nhẹ hơn. Hình tượng thần vị Kết Dơ – quản lý ngoài hành tinh, tạo ra con người ; những hình tròn trụ có chữ Hán trên những hình chạm bạc, những khuy hình tròn trụ bằng vỏ trai, vỏ ốc xà cừ có sắc tố lóng lánh dính thành dây, thành chùm trên nền khăn đen, những hạt cườm ngũ sắc, những tua đỏ đính viền mép khăn đội đầu, biểu lộ cho khung trời cùng những vị thần tinh tú. Đường diềm trang trí ô biểu lộ họa tiết biểu trưng cho sự tuần hoàn của Mặt trời, Mặt trăng, thời tiết, mùa màng viền quanh khăn, là một kiểu bố cục tổng quan khăn đội đầu của họ .

Hình tượng thần vị Mít Dơ – quản lý mặt đất, che chở con người, những hình tròn trụ có chữ Hán trên những hình chạm bạc. Đường diềm trang trí ô hình vuông vắn biểu lộ họa tiết tượng trưng cho bốn phương và TT viền quanh khăn đội đầu, những mảng trang trí TT chia thành nhiều ô vuông, trong ô vuông có chắp vải hình tam giác kềm nhau đôi một, một bên sáng một bên tối, một bên đậm màu một bên nhạt màu, một bên rực sáng, một bên trầm u … bộc lộ cho sự chuyển biến tuần hoàn của khoảng trống, thời hạn, của ngoài hành tinh kỹ bí – là một kiểu bố cục tổng quan khăn đội đầu của họ. Cả hai kiểu bố cục tổng quan đó đều sử dụng những họa tiết khác nhau nhằm mục đích biểu trưng cho cõi trời, cõi đất .

12. Nhóm Tặng – Miến (Dân tộc Hà Nhì):

Trang phục của người Hà Nhì điển hình nổi bật với những đường viền lượn cong như sóng nước và mây vờn. Những bông hoa được làm thủ công bằng bạc điển hình nổi bật lên trên nền sậm của bộ áo. Những chiếc khuy vải cũng được tạo hình bông hoa để link mảnh yếm lại. Màu sắc trên bộ phục trang truyền thống lịch sử của người Hà Nhì thường là màu xanh tượng trưng cho những cây xanh sống tại đất rừng Y Tý. Những hoa văn uốn lượn thì tượng trưng cho những bông hoa ban trắng. Còn những đường gấp khúc thì tượng trưng cho những thửa ruộng bậc thang. Dễ dàng nhận thấy những họa tiết trên phục trang truyền thống cuội nguồn của phụ nữ Hà Nhì bộc lộ sự hòa hợp giữa yếu tố con người và vạn vật thiên nhiên. Các họa tiết phản ánh một phần đời sống hoạt động và sinh hoạt. Các tộc người Hà Nhì thiên về sử dụng gam màu trung gian cho những họa tiết trang trí. Đa phần họ dùng màu nóng, màu trung gian của màu nóng để tích hợp như : đỏ gạch non, lòng tôm nhạt, màu xanh lá nhạt …

– duy nguyen –

>> > Hoa văn Nước Ta ( Phần 1 )
>> > Họa tiết trong tranh Hàng Trống
>> > Màu sắc và hoa văn thổ cẩm của những dân tộc

Source: https://laodongdongnai.vn
Category: Nông Thôn