TÌM HIỂU VĂN HÓA XÃ HỘI CỦA NGƯỜI H’MÔNG Ở SAPA – BigSea Land

1.Dân  số người Mông ở Sapa

Dân số toàn huyện Sapa theo thống kê 9/11/2019 là 81.857 người. Trong đó dân số người Mông chiếm khoảng chừng 51,3 % .

2.Trang phục của người Mông

Các loại hoa văn truyền thống trên trang phục của người Mông

Các hoa văn mà đồng bào người Mông thường dùng để trang trí lên quần áo hoặc các tác phẩm nghệ thuật là hình kỷ hà, dùng các hình vuông, hình tròn, hình tam giác, các đường thẳng song song hoặc zíc zắc…để tạo hình trên vật cần trang trí. Trang trí hoa văn trên các loại vải để làm trang phục  là một điều quan trọng để phân biệt với các ngành người Mông khác nhau trên đất nước như H’Mông đen, H’Mông trắng, H’Mông hoa,…Vải sau khi đã được nhuộm thì những cô gái người Mông sẽ khéo léo thêu lên cổ tay áo, thắt lưng để tạo thành một chiếc áo hoàn chỉnh.

Người H’Mông đặc biệt rất giỏi bố cục các hình tròn, hình vuông, các đường thẳng đường cong, các hình xoắn ốc để tạo thành những họa tiết có đường nét rất sinh động.Riêng người Mông đen chủ yếu sử dụng các hoa văn to bản. Những hoa văn được thêu trên cổ áo hay những chiếc thắt lưng đều do bàn tay khéo léo của các cô gái người Mông mô tả lại các hình ảnh thường nhật yêu thích. Có 3 nhóm hoa văn đặc trưng của người Mông đen ở Tả Van Sapa: họa hình động vật xung quanh; họa hình cây cỏ, hoa lá; và họa hình công cụ lao động.

Nhiều hoa văn rực rỡ tỏa nắng sắc màu được sử dụng trong những tấm vải thổ cẩm

Mô tả hình động vật:

Trong khi thao tác, nếu phát hiện một con ốc sên mà những cô gái thấy thích họ cũng hoàn toàn có thể thêu lại hình ảnh đó trên chiếc áo của mình. Hoặc người Mông đen thường thêu hình móng lợn để thêu chăn Tặng Kèm tình nhân hoặc chăn đắp cho người đã mất .

Mô tả hình hoa lá, thực vật 

Người H’Mông đen thêu hình hoa bí để trang trí váy, thêu khăn tay Tặng Ngay tình nhân hoặc tấm đắp người mất. Hình hoa bí được người dân ở đây sử dụng rất nhiều vì hoa bí là nguồn thực phẩm hầu hết của họ, nên họ đặc biệt quan trọng yêu quý và thường sử dụng những hình hoa bí bản to để thêu lên áo cổ, thắt lưng .
Hoặc sử dụng hoa hồi ( một vị thuộc chữa bệnh cho người nhiệt lưỡi, đau cổ, … ) thường được thêu trong vải sử dụng cho ngày cưới, chăn đắp cho người mất. hoặc thêu khuyến mãi cho tình nhân ; hoa văn diễn đạt guồng quay .

Mô tả hình công cụ lao động

Hình diễn đạt khung quay sợi thường được dùng để thêu lên váy, đồ lưu niệm như ví, khăn, chăn của người Mông đen, …

2.Màu sắc

Màu lạnh được người Mông đen sử dụng làm phục trang

Màu sắc chủ yếu của người Mông đen ở Tả Van sử dụng là màu xanh lá và màu tím.Màu sắc của người H’Mông được sử dụng khá hài hòa chủ yếu là những màu lạnh để mô tả cuộc sống xung quanh cây cỏ núi rừng của họ.

3.Cách thức tạo hoa văn

Người Mông Sapa có 3 kỹ thuật cơ bản để tạo những hình hoa văn, trang trí cho phục trang. Mỗi kỹ thuật có ưu điểm yếu kém riêng, có những cái khó khăn vất vả nhất định nhưng dưới bàn tay khôn khéo tài hoa của những cô gái Mông Sapa, kỹ thuật dù khó đến đâu cũng tạo nên những tác phẩm tuyệt vời .

Kỹ thuật dùng sáp ong:

Người Mông dùng sáp ong để trong chậu than để cho sáp chảy ra.Bút để vẽ có đầu làm từ 3 miếng đồng ghép lại và thân bút làm bằng gỗ.Những cô gái Mông sẽ dùng bút, chấm vào bát sáp ong và vẽ trực tiếp lên vải lanh. Kỹ thuật này đòi hỏi người vẽ hoa văn phải vô cùng tập trung có tính chính xác cao bởi nếu đã vẽ ra thì sẽ không sửa được nữa, vì thế người làm công việc này phải thật tinh tế, sáng tạo và có tính thẩm mĩ. Kỹ thuật công phu đòi hỏi sự tài tình này có vẻ đang bị mai một theo thời gian bởi sự phức tạp cũng như yêu cầu cao của nó.

Việc nhuộm chàm nhiều lần cũng tạo nên những sắc khác nhau cho hoa văn. Những hoa văn màu trắng được nhuộm 1 đến 2 lần, hoa văn được vẽ lên vải trắng có màu trắng ngà, hoa văn có màu xanh nhạt thì sau khi nhuộm chàm 1 lần người Mông sẽ vẽ sáp lên lớp hoa văn đó và nhuộm cho đến khi vừa lòng .
Kỹ thuật vẽ bằng sáp ong cầu kì của người Mông

Kỹ thuật dùng chỉ màu

Một kỹ thuật khác mà thường được dùng thời nay hơn đó là kỹ thuật thêu. So với việc dùng sáp vẽ trực tiếp và nhuộm chàm kỹ thuật này không yên cầu sự đúng chuẩn tuyệt đối ngay bởi sau khi nhuộm chàm những cô gái mới mở màn thêu lên những hình vẽ mà mình mong ước. Những cô nàng người H’Mông thường thêu theo chữ “ x ” hoặc thêu lát những màu với nhau. Những hoa văn cũng do mỗi người sang tạo nên cũng vô cùng độc lạ, phát minh sáng tạo và phong phú .

Kỹ thuật ghép vải

Người Mông còn dùng cả vải để ghép thành hình hoa văn. Ở kỹ thuật này, người may sẽ dùng những mảnh vải với những màu khác nhau để may lên áo. Họ thường dùng cách này để làm những đường viền nhằm mục đích làm nổi lên những hoa văn đã thêu có sẵn. Những màu được dùng hầu hết như màu đỏ, màu xanh lam, màu xanh lá cây, và trắng. Các miếng vải được khôn khéo nối với nhau qua những đường kim mũi chỉ ngăn nắp uyển chuyển dưới bàn tay khôn khéo của những cô gái H’Mông tạo nên những hoa văn vô cùng thích mắt điển hình nổi bật .

Kỹ thuật nhuộm chàm của người Mông Sapa

Kỹ thuật nhuộm chàm của đồng bào người Mông Sapa

Nhuộm chàm là một bước rất quan trọng trong việc tạo nên những hoa văn sống cho vải mà người Mông thường làm.Chàm là loại cây có thể chữa sốt và giải độc, người dân H’Mông dùng lá chàm để nhuộm vải. Người Mông lấy lá chàm đem ngâm và ủ trong thùng  lớn được ghép từ gỗ từ 3 ngày đến 1 tuần thì sẽ có nước chàm có màu xanh lá cây dùng để nhuộm. Sau đó trộn vôi vào để hơn 1 tiếng để giữ màu và làm đậm nước chàm, nếu chúng ta nhuộm chàm nhiều lần thì vải có thể ra màu đen.

Để có thể giữ năm này qua năm khác người Mông dùng vôi trộn với nước chàm trong 1 ngày sau đó đổ nước ra và lấy bã ở dưới. Qua năm, chỉ cần lấy bã pha với nước tro để 1,2 ngày cho lắng cặn rồi thử nước và nhuộm. Thường phải mất từ 2, 3 tháng mới có thể hoàn thành việc nhuộm cho 1 miếng vải lớn (rất tốn thời gian).

Lá chàm ngâm ra sau khi nhuộm vải sẽ có mùi khó chịu đến nỗi ngăn được côn trùng, chống đỉa, vắt khi đi làm.

Nhuộm chàm làm phục trang đi làm để chống đỉa, vắt

Sau cùng để có được một miếng vải may quần áo bóng, đẹp thì người Mông phải nhuộm thêm một lần nữa với sáp ong. Sáp ong ngâm trong nước chàm, đến khi nước chuyển màu đen thì đem nhuộm. Người nhuộm dùng sáp ong bôi lên mặt vải, tiếp theo lăn đá cho đến khi miếng vải cứng, đen bóng. Kỹ thuật này gọi là “ nhuộm chàm khô ”, nó giúp cho miếng vải đẹp hơn, áo khi may lên cũng giữ dáng và giữ được lâu hơn .
Những hoa văn tạo bằng sáp ong còn cầu kì hơn, nó thường được đổ rượu lên miếng vải trước khi đem nhuộm để giữ màu thấm hơn. Trong quy trình nhuộm vải, cứ 30 phút lại lấy ra phơi khô rồi nhuộm tiếp cho đến khi được màu như ý muốn, sau đó cho nước sôi vào vải để bong sáp ong. Một mẫu sản phẩm được nhuộm chàm chất lượng là loại sản phẩm có màu đậm, với những đường nét rõ ràng trên vải .

Mỗi hoa văn là tâm tư tình cảm của người vẽ, người thêu trên từng đường sáp ong, trên từng mũi thêu của các cô gái người Mông. Những hoa văn đó rất giản dị đơn giản nhưng vẽ nên một bức tranh văn hóa đặc biệt của riêng người H’Mông đen Sapa nói riêng, của dân tộc Việt Nam.

4. Ẩm thực

Đến Sapa ăn món ăn của người Mông

Đặc sản truyền thống lịch sử của người dân tộc Mông, không hề không nhắc đến món mèn mén – 1 món ăn tiếp tục góp mặt trong những dịp liên hoan, tết, phiên chợ .
Không khó để làm nhưng mèn mén yên cầu sự công phu và tốn nhiều thời hạn. Theo kinh nghiệm tay nghề của người dân địa phương, mèn mén ngon nhất phải được làm từ giống ngô tẻ địa phương. Bắp ngô được đưa ra bóc vỏ, tẽ hạt rồi dung cối đá xay nhỏ, đặt lên chảo nước rồi đun. Mèn mén khi đã chín có vị thơm rất đậm đà, một trong những gia vị không hề thiếu khi ăn kèm đó là tương ớt, đậu xị và rau thơm .
Một món ăn dân dã, không hề không nhắc đến là phở chua Bắc Hà. Khác với những loại phở thông thường, phở chua cần bánh phở, nước chua, dưa muối chua, tàu xì, lạc rang, tương ớt. Sở dĩ nói đây là 1 món ăn dân dã vì bánh phở được làm từ loại gạo địa phương, đặc biệt quan trọng là tàu xì được chế biến rất công phu, mất đến 3 tháng để có 1 hũ tàu xì ngon .
Phở chua Bắc Hà là 1 món ăn yên cầu sự tỉ mỉ của người làm
Thắng cố – món ăn hai bạn trẻ với rượu Ngô Bản phố
Và ở đầu cuối, không hề không nhắc đến là món thắng cố – niềm tự hào của người miền núi. Thắng cố được làm từ thịt lợn, thịt chó, thịt dê … và những loại xương, ngũ tạng rửa sạch, nêm gia vị rồi ninh lên thành món tổng hợp. Cũng đã có rất nhiều nhà hàng quán ăn có loại đặc sản nổi tiếng này, nhưng không nơi đâu thắng cố có 1 mùi vị đặc biệt quan trọng như mùi vị của miền núi nơi đây .
Đến với Sapa, không riêng gì được chiêm ngưỡng và thưởng thức không khí nhẹ nhàng, thoáng đãng của vùng rừng núi, mà còn được chiêm ngưỡng và thưởng thức rất nhiều những món ăn truyền thống lịch sử – một nét rực rỡ riêng của người miền núi, đặc biệt quan trọng là người H’mong .

5.Phong tục tập quán

Đồng bào có câu “ Lửa cháy đến đâu người Mông theo đến đó ” hay “ Người chạy theo nương ” để nói về đời sống du canh nương rẫy. Sản phẩm nông nghiệp chính là ngô, lúa nương, khoai, mạch ba góc, ý dĩ, lạc, vừng, đậu và những loại rau … ở một vài nơi có ruộng bậc thang. Các loại quả táo, đào, mận, lê cũng rất nổi tiếng và đồng bào còn trồng cả những loại cây thuốc như tam thất, xuyên khung, đảm xâm …

Nghề dệt vải lanh là một trong những hoạt động giải trí sản xuất rực rỡ của người H’mông. Họ tăng trưởng phong phú những nghề thủ công bằng tay như đan lát, rèn, làm yên cương ngựa, đồ gỗ, nhất là những đồ đựng ; làm giấy bản, đồ trang sức đẹp bằng bạc Giao hàng nhu yếu và thị hiếu của dân cư. Các thợ thủ công H’mông phần nhiều là thợ bán chuyên nghiệp, làm ra những mẫu sản phẩm nổi tiếng như lưỡi cày, dao, cuốc, xẻng, nòng súng đạt trình độ kỹ thuật cao .
Người H’mông sống quần tụ trong từng bản có vài chục nóc nhà, họ thường thích sống khép kín, nhiều nơi đồng bào xây tường đá ngang đầu quanh nhà ở. Nhà cửa là loại nhà trệt, ba gian hai chái, có từ hai đến ba cửa. Phổ biến là nhà bưng ván hay vách nứa, mái tranh. Quanh làng vẫn còn lại đến ngày này những ngôi nhà của người H’mông giàu sang, trình tường xung quanh, cột gỗ thông kê trên đá tảng hình đèn lồng hay quả bí, mái lợp ngói âm khí và dương khí có gác lát ván .
Các vùng người H’mông sinh sống thường có chợ phiên, vừa là nơi trao đổi hàng hoá, vừa là nơi bộc lộ nhu yếu giao lưu tình cảm, hoạt động và sinh hoạt. Người H’mông quen dùng ngựa thồ hàng và cưỡi đi chợ, gùi có hai quai đeo vai. Con ngựa rất thân thiện và thân thiện với từng mái ấm gia đình người H’mông. Chợ tình được tổ chức triển khai mỗi năm một lần ( chợ tình Sa Pa ) là một nét văn hoá đẹp rực rỡ của người H’mông .
Người H’mông rất coi trọng dòng họ, họ ý niệm : người cùng dòng họ là những người đồng đội có cùng tổ tiên, hoàn toàn có thể đẻ và chết trong nhà nhau, phải luôn luôn giúp sức nhau, nuôi nấng nhau. Mỗi dòng họ cư trú quây quần thành một cụm, có một trưởng họ đảm nhiệm việc làm chung. Phong tục cấm ngặt những người cùng họ lấy nhau. Tình cảm gắn bó giữa những người trong họ thâm thúy. Trưởng họ là người có uy tín, được dòng họ tôn trọng, tin nghe .
Người H’mông cũng như nhiều dân tộc ít người khác sống sót tín ngưỡng đa nguyên. Thờ cúng tổ tiên là thờ những người trong mái ấm gia đình đã chết ba đời trở lại. Thờ cúng tổ tiên ở tổng thể mái ấm gia đình những người con trai đã tách ra ở riêng chứ không phải chỉ con trưởng. Bên cạnh thờ cúng tổ tiên, người H’mông còn sống sót một mạng lưới hệ thống ma nhà với những lễ thức cúng bái riêng không liên quan gì đến nhau .
Hôn nhân mái ấm gia đình của người H’mông theo tập quán tự do kén chọn bạn đời tri kỷ. Những người cùng dòng họ không lấy nhau. Thanh niên nam nữ được lựa chọn bạn đời tri kỷ. Việc lựa chọn bạn đời tri kỷ được biểu lộ ở tục “ cướp vợ ” trước đây. Người người trẻ tuổi cùng bạn hữu cướp người con gái thương mến về ở nhà mình vài hôm rồi thông tin cho mái ấm gia đình nhà gái biết. Vợ chồng người H’mông rất ít bỏ nhau, họ sống với nhau hòa thuận, cùng làm ăn, cùng lên nương, xuống chợ …
Trang phục của người phụ nữ H’mông rất sặc sỡ, phong phú giữa những nhóm dân tộc, gồm : váy, áo xẻ ngực có yếm sống lưng, tấm xiêm che trước bụng, thắt lưng, khăn quấn đầu, xà cạp quấn hai bụng chân. Váy hình nón cụt, xếp nếp xòe rộng chữ thập trong những hình vuông vắn, nhưng váy mang hình ống, khi mặc mới xếp nếp thắt lưng ngoài cạp ; Áo mở chếch ngực về phía bên trái, cài một khuy, cánh tay, cổ áo, gấu áo đều thêu hoa văn … Đồ trang sức đẹp gồm có khuyên tai, vòng cổ, vòng tay, vòng chân, nhẫn .
Trang phục của đàn ông H’mông giống như đàn ông Nùng : quần dài, đũng chân què cạp lá tọa, áo ngắn ống rộng cổ đứng mổ bụng khuy cài, quần áo đều màu chàm .
Người H’mông có đời sống văn nghệ khá nhiều mẫu mã, đặc biệt quan trọng là văn học truyền miệng có rất nhiều thể loại, như Truyện thần thoại cổ xưa về anh hùng văn hóa tìm ra loại giống và dạy người H’mông cách trồng ngô, lúa, trồng lanh làm vải mặc … Truyện cổ tích về những con vật chiếm khá nhiều, đặc biệt quan trọng là truyện về hổ …

Người H’mông say đắm dân ca dân tộc mình, đó là Tiếng hát tình yêu (gầu plềnh), Tiếng hát cưới xin (gầu xuống)… mà họ thường hát khi lao động nương rẫy, trong lúc se sợi dệt vải, trong khi đi chợ, đi hội.

Trong những dịp tiệc tùng, đặc biệt quan trọng là hội Gầu tào ( đón năm mới ), những bài hát dân ca này không riêng gì biểu lộ bằng lời mà còn hoàn toàn có thể giãi bày trải qua những nhạc cụ dân tộc ( sáo, khèn, kèn lá, đàn môi … ). Thanh niên thích chơi khèn, vừa thổi vừa múa. Kèn lá, đàn môi là phương tiện đi lại để người trẻ tuổi trao đổi tâm tình. Sau một ngày lao động stress, người trẻ tuổi dùng khèn, đàn môi gửi gắm và biểu lộ tiếng lòng mình với bạn tình, ca tụng vẻ đẹp của đời sống, của quê nhà, quốc gia .
Trong hội đồng 54 dân tộc Nước Ta, dân tộc H’mông là một trong những dân tộc ít bị mai một hơn về truyền thống văn hóa truyền thống truyền thống lịch sử của dân tộc. Trong thời kỳ hội nhập quốc tế như lúc bấy giờ, để tăng trưởng mà không bị hoà tan, mất truyền thống, thì việc bảo tồn văn hoá dân tộc yên cầu phải có sự nghiên cứu và điều tra, tận tâm, bền chắc, vĩnh viễn. Có như vậy những giá trị văn hoá sẽ mãi mãi được gìn giữ và phát huy. / .

Source: https://laodongdongnai.vn
Category: Nông Thôn