iDesign | Nguồn gốc của bảng chữ cái (Phần 1)

Chữ viết là kết tủa, dạng rắn của ngôn từ. Nhưng còn hơn thế, đằng sau nguồn gốc, sự tiến hóa thì phương pháp mà những con chữ được thêu dệt thành mẫu sản phẩm của một nền văn minh là một câu truyện thật tuyệt vời .

Đây là chuỗi bài viết cho bạn kỹ năng và kiến thức về nguồn gốc của bảng chữ cái, từ sự hình thành những ký tự tiên phong trên quốc tế cho đến bảng chữ cái ngày nay mà tất cả chúng ta đang sử dụng. Phần đầu của câu truyện, tôi sẽ đưa bạn đến với quốc tế cổ xưa từ lúc mở màn của kiểu chữ tượng hình cho đến nền văn minh Etruscan .

Bảng chữ cái của chúng ta đến từ đâu?

Bạn có từng vướng mắc khi nhìn vào kí hiệu trên biển quảng cáo, vỏ hộp, chữ viết trên sách vở, tạp chí ; hay ngay lúc này đây khi bạn đang nhìn vào bài viết này – và tự hỏi – bảng chữ cái Latin này từ đâu mà có và từ đâu mà nó đã tăng trưởng thành bảng chữ cái đa dạng chủng loại và thông dụng nhất quốc tế ? Typography – nghệ thuật và thẩm mỹ và kỹ thuật sắp xếp con chữ – là một phát minh gần đây. Nhưng để thật sự khai thác hết nguồn gốc của con chữ, tất cả chúng ta cần quay về thật xa ở quá khứ, đến thời đại cùng với sự Open tiên phong của nền văn minh nông nghiệp .

Robert Bringhurst đã ví von: “Chữ viết là kết tủa, dạng rắn của ngôn ngữ. Nhưng còn hơn thế nữa, đằng sau nguồn gốc, sự tiến hóa thì cách thức mà những con chữ được thêu dệt thành sản phẩm của một nền văn minh là một câu chuyện thật tuyệt vời.”

Câu chuyện cách đây khoảng hơn 5,000 năm trước, vậy nên chúng ta sẽ phải đi thật xa về quá khứ để gặp một vị hoàng đế vô cùng anh minh – Yorkshire, nàng công chúa Jezebel xứ Phoenician và bộ tộc “người tím”, bạn sẽ phải băng qua sa mạc, gặp những đồng bằng phì nhiêu và đi thuyền xuyên qua đại dương, đi qua thời Trung Cổ và cả thời Phục Hưng, như vậy chúng ta sẽ đặt chân đến và khám phá nơi bảng chữ cái của chúng ta bắt đầu để giải đáp câu hỏi làm thế nào và tại sao nó lại phát triển được như ngày hôm nay, và cả những câu hỏi tại sao khác, ví dụ tại sao chữ A lại là A?

Bảng chữ cái của người Sumer _ Cuneiform (chữ hình nêm)

Người Sumer đã khởi đầu những thử nghiệm tiên phong với chữ viết vào khoảng chừng cuối thiên niên kỷ thứ tư trước Công nguyên ( TCN ) ở Lưỡng Hà – vùng đất giữa sông Tigris và Euphrates ( gần Iran ngày nay ). Giống như hầu hết những hệ thống chữ viết, Cuneiform bắt đầu được viết bằng cách chạm khắc, sau đó là viết lên những cục đất sét mềm, khởi đầu dưới dạng một loạt những hình tượng – những hình ảnh đại diện thay mặt cho chữ viết. Ví dụ từ Chim tiên phong Open là hình ảnh đơn thuần của một con chim. Hình bên dưới bộc lộ cho tất cả chúng ta thấy được quy trình của sự trừu tượng hóa hay hợp lý hóa này. Theo thời hạn, từ tượng hình không chỉ diễn đạt sự vật mà còn bộc lộ được âm thanh. Rõ ràng là những chữ tượng hình đại diện thay mặt cho âm thanh yên cầu ít ký tự hơn là khi biểu lộ một sự vật hay một sáng tạo độc đáo. Chúng ta sử dụng 26 chữ cái ( người La mã chỉ sử dụng 23 chữ cái để tạo ra những tài liệu xuất sắc nhất mà thể giới đã biết đến ) trong khi Trung Quốc đã phải nghiên cứu và điều tra hàng ngàn ký tự mới hoàn toàn có thể làm được điều đó. Ngay cả chữ hình nêm ( Cuneiform ) khởi đầu cũng gồm khoảng chừng 1,500 hình tượng. Kiểu chữ dùng hình ảnh hay đồ thị đại diện thay mặt cho một sự vật hay ý mà mình nói đến cũng có lợi thể riêng đó là dù tất cả chúng ta hoàn toàn có thể nói bất kể ngôn từ nào đi chăng nữa thì cách viết chúng ra vẫn giống nhau. Ví dụ như người Trung Quốc đến từ những tỉnh phía Nam hoàn toàn có thể nói một phương ngữ khác trọn vẹn với người đến từ Bắc Kinh, khi không nghe hiểu ngôn từ của nhau họ vẫn hoàn toàn có thể hiểu nhau trải qua chữ viết .

1.1 Hình ảnh nguồn gốc của chữ Cuneiform
Hình 1.2 là một ví dụ của chữ tượng hình Cuneiform, một trong những ví dụ sớm nhất của chữ viết mà tất cả chúng ta đã biết. Hình dạng của chữ Cuneiform là sự sống sót giữa dạng thuần túy nhất của chữ tượng hình nhưng hình thức lại trừu tượng hơn. Hơn thế nữa, vì không có những hướng dẫn chuẩn hay dạng cố định và thắt chặt nên những ký hiệu này thường được xoay để tương thích với hướng người viết – một con chim sẽ vẫn là một con chim dù bị xoay 360 độ .

1.2 Chữ tượng hình Cuneiform. Chủ đề: khẩu phần rượu.

Trong khi ngôn từ của người Sumer có vẻ như biến mất sau năm 2000 ( TCN ) nhưng ảnh hưởng tác động từ hình thức chữ viết của họ ( Cuneiform ) vẫn còn sống sót đến ngày nay. Ngôn ngữ của người Sumer hầu hết đã được sửa chữa thay thế bằng ngôn từ của những người đã chinh phục Akkadia, tuy nhiên vẫn trải qua chữ viết Cuneiform của người Sumer. Mẫu chữ viết này đã được sử dụng cho đến tận thế kỷ thứ 5 sau Công Nguyên ( sau CN ). Hình 1.3 cho thấy cổ vật Cylus Cylinder với những dòng chữ được viết bởi Achaemenid vị vua của triều đại Cyrus, kể lại sự sụp đổ của Babylon năm 539 TCN ( Daniel 5 trong Cựu Ước ) của người Ba Tư do vua Cyrus đứng vị trí số 1 .

1.3 Hình trụ Cyrus ( hình nêm Akkadian ) thế kỷ 6 TCN. Phòng tọa lạc : Phòng 55, Bảo tàng Anh quốc. © Ủy viên Bảo tàng Anh

Chữ Hy lạp – Chữ viết của Chúa trời

Người Ai Cập đã tăng trưởng một hệ thống chữ tượng hình tựa như, 1 số ít hình ảnh trong chúng rất quen thuộc. Các bản khắc chữ Hieroglyphic ( chữ khắc thiêng liêng ), giống như chữ Cuneiform, chữ tượng hình của họ cũng khởi đầu bằng hình ảnh đơn thuần, và sau đó dùng hình ảnh trừu tượng hơn để bộc lộ âm thanh. Khi nhìn vào những hình dạng khác nhau của chữ tượng hình Ai Cập tất cả chúng ta hoàn toàn có thể hiểu rõ hơn từ ngữ mà những hình ảnh trừu tượng muốn đề cập đến. Trong khi bạn hoàn toàn có thể thấy quen thuộc với chữ tượng hình mà người Ai Cập khắc ( nghệ thuật và thẩm mỹ điêu khắc trên đá ) tuy nhiên còn chúng còn có rất nhiều hình thức và mẫu mã khác nữa – toàn bộ đều chịu tác động ảnh hưởng từ thiên nhiên và môi trường chúng được viết ra, mục tiêu và đối tượng người dùng mà người viết hướng tới .

2.1 Chữ tượng hình Ai cập

Các hình tượng của người Ai cập đã tăng trưởng thành một kiểu chữ được gọi là hieratic ( chữ thầy tu ), loại chữ viết tự do hơn, được viết nhanh hơn và có nhiều chữ hoa hơn .

2.2 Chữ Hieratic nguyên bản ở triều đại thứ 12

Một kiểu chữ tăng trưởng sau đó là demotic ( ký tự cổ của người Ai cập ), đại diện thay mặt cho hình thức trừu tượng nhất của chữ tượng hình Ai Cập. Mặc dù chỉ được viết đa phần bằng mực lên giấy cói, ví dụ điển hình nổi bật nhất được tìm thấy trên một loại đá granite tên Rosetta. Đá Rosetta ( 196 TCN ) được tìm thấy bởi những học giả khi họ du lịch đến Ai Cập cùng với Napoleon vào năm 1799, phát hiện này vô cùng quan trọng vì nó chính là chìa khóa để giải thuật những chữ tượng hình Ai Cập cổ đại. Được viết bằng hai ngôn từ và ba kiểu chữ khác nhau : hai kiểu chữ chữ Ai Cập ( Hieroglyphic và demotic ) và với một bản dịch tiếng Hy Lạp .

2.3 Nguyên bản của kiểu chữ Demotic, thể kỷ III TCN

Bảng chữ cái đầu tiên -Wadi el-Hol

Cho đến khi phát hiện ra hai chữ khắc ( graffiti – chữ khắc trên tường ) ở Wadi el-Hol, Ai Cập vào năm 1999, người ta vẫn thường cho rằng sự khởi đầu của bảng chữ cái hoàn toàn có thể được bắt nguồn từ khoảng chừng 1600 đến 1500 TCN thuộc về người Phoenician, một tộc người thương nhân sống ở bờ biển Lebanon và Israel ngày nay. Tuy nhiên, phát hiện năm 1999 cho thấy, thay vì bảng chữ cái Semitic tiên phong Open ở Syria-Palestine, nó đã được tăng trưởng trước đó bởi những người nói tiếng Do Thái sống ở Ai Cập. Điều này tăng cường thêm vào giả thuyết có mối quan hệ ngặt nghèo giữa chữ viết của Ai Cập và ảnh hưởng tác động của chúng so với bảng chữ cái Semitic hay bảng chữ cái proto-Sinaitic. Hơn nữa, nó đưa nguồn gốc của bảng chữ cái trở lại vào giữa năm 1900 đến 1800 TCN .
Trong bức ảnh điêu khắc từ Wadi el-Hol bên dưới, tín hiệu được lưu lại bằng màu cam là ký hiệu một đầu bò ( thuộc giống đực ) – nguồn gốc của chữ A Latin, và một lá thư có lịch sử vẻ vang vĩnh viễn – chữ tượng hình Cuneiform của người Sumer bắt đầu cũng sử dụng đầu bò như một tín hiệu .

3.1 Hình điêu khắc 1 từ Wadi el-Hol.

Vào khoảng chừng năm 1600 TCN, tại khu vực của hai hệ thống chữ viết đang thống trị thời đó, Cuneifform ( chữ hình nêm của người Sumer ) và chữ tượng hình Ai Cập, tất cả chúng ta lại thấy sự Open của bảng chữ cái có hệ thống khác như bảng chữ cái ugaritic ( thế kỷ 14TCN ) mà đã tăng trưởng đến ngày nay tại Syria. Chữ ugaritic sử dụng 30 ký hiệu chữ hình nêm đơn thuần. Và do đó, mở màn câu truyện của bảng chữ cái .

3.2 Mẫu tự Abecedary từ Ugarit

Proto Sinaitic

Đồng thời khi chữ ugaritic sống sót ngắn ngủi đang được tăng trưởng ( một bảng chữ cái được chỉnh sửa từ chữ hình nêm ), hệ thống bảng chữ cái khác bị tác động ảnh hưởng bởi chữ tượng hình Ai Cập đã Open. Bảng chữ cái nguyên âm proto-Sinaitic này là chữ tượng hình, tuy nhiên mỗi hình ảnh lại tượng trưng cho âm thanh chứ không phải sự vật hay ý tưởng sáng tạo. Bảng chữ cái proto-Sinaitic thực sự là một điểm xuất phát, căn nguyên của bảng chữ cái tân tiến ngày nay, từ tiếng Ả Rập, tiếng Do Thái cho đến tiếng Hy Lạp và cả Latin .

4.1 Chữ proto-Sinaitic, năm 1500 TCN

Lưu ý sự khác biệt giữa các dấu hiệu của bảng điêu khắc 1 tại Wadi el-Hol (hình 3.1), và các chữ viết  proto-Sinaitic nguyên thủy (hình 4.1). Chữ thứ hai chỉ trừu tượng hơn một chút. Đặc biệt là A (đầu bò), có một đường đơn giản (ít nét hơn). Lưu ý con số thanh đơn giản liên tưởng đến một người cầu nguyện. Cắt thân và đầu, xoay phần còn lại, và bạn sẽ thấy nó là nguồn gốc của chữ Latin E:

4.2 Sự tiến hóa của chữ E

Nhưng làm thế nào và tại sao bảng chữ cái này lại tăng trưởng thành một loạt những hình tượng ngày nay ? Mark-Alai Ouaknin, trong Mầu nhiệm của bảng chữ cái đã gợi ý rằng câu vấn đáp sẽ được tìm thấy trong quy trình quy đổi từ thuyết đa thần sang thuyết độc thần .
Điều thứ hai trong Mười điều giáo lệnh : “ Trước mặt ta ngươi chớ có những thần khác. Ngươi chớ làm tượng chạm cho mình, cũng chớ làm tượng nào giống như những vật trên trời cao kia, hoặc ở lòng đất hay sâu trong làn nước ”. Điều cấm này đã buộc người Semites, người vẫn viết ngôn từ của họ bằng chữ tượng hình phải thoát ra khỏi chính hình ảnh đó .
Không thật sự thuyết phục. Khi mà cả hai chữ tượng hình Cuniform của người Sumer và chữ tượng hình của người Ai Cập đã tăng trưởng từ những hình tượng thành những tín hiệu trừu tượng hơn. Cả hai nền văn minh vẫn đa thần trong suốt những triều đại chuyển tiếp đó. Do vậy, tôi nghĩ chủ nghĩa độc thần và việc cấm dùng những hình ảnh chạm khắc là không hề chịu nghĩa vụ và trách nhiệm về sự tăng trưởng của bảng chữ cái tượng hình proto-Sinaitic trở thành proto-hebraic và proto-Phoenician ( hoặc proto-Canaanite ). Có lẽ, trên trong thực tiễn, điều ngược lại mới đúng : Sử dụng những chữ cái trừu tượng đã gợi ra ý niệm về một Đức Chúa Trời trừu tượng đã ngăn cấm việc chạm khắc những hình ảnh – nhưng được cho phép sử việc sử dụng những tín hiệu trừu tượng thay thể .

Người Phoenicia – Bộ tộc người Tím

6.1 Chữ của người Phoenicia – cuối Thế kỷ 11 TCN

Bảng chữ cái của người Phoenicia hoàn toàn có thể đã được tăng trưởng nhanh gọn và thuận tiện để đọc những ghi chép của thương gia sẽ thực thi chuyến đi của mình dọc theo những cảng Địa Trung Hải. Người Phoenicia giờ đây được biết đến với thần Baal kinh khủng nhất, đã dùng trẻ nhỏ làm vật hiến tế trong lò đúc gang khổng lồ. Nhưng câu truyện này là một phát minh vào thế kỷ 19, giống như hình ảnh quyến rũ của người Phoenicia trong tiểu thuyết lịch sử vẻ vang Salammbô của Flaubert. Người Phoenicia là những thương gia đã tạo nên một đế chế lỏng lẻo của những thành phố – bang dọc theo những bờ biển mà họ đã ghé thăm : Châu Phi, Tây Ban Nha và Sicily. Carthage có lẽ rằng là thuộc địa nổi tiếng nhất của Phoenician. Điều này có được nhờ sự tăng lên của những con ốc sên mà ngày nay vẫn hoàn toàn có thể tìm thấy trên bờ biển Li Băng, để dưới anh nắng mặt trời, hoàn toàn có thể sử dụng để tạo ra màu tím – do đó người Hy Lạp đã gọi người Phoenician với tên khác là người Tím, và từ phoiniki có nghĩa là tím hay đỏ tía .
Trong lúc việc phát minh sáng tạo ra chữ viết riêng không hề tiến triển khi không có một nhà nước vững vàng và thậm chí còn độc đoán để lưu nó lại thì sự sinh ra của bảng chữ cái văn minh lại là một câu truyện trọn vẹn khác. Trong chữ Cuneiform tất cả chúng ta có những chuyến phiêu lưu tuyệt vời của vua Gilgamesh và người bạn sát cánh Enkidu của mình, nhưng hầu hết những lưu khắc trên đất sét từ những thành phố nông nghiệp chỉ ra nhiều giá trị hơn thế, gồm có : list, thuế và những thanh toán giao dịch thương mại .
Sự đơn thuần và khôn khéo của phụ âm trong bảng chữ cái tân tiến từ những dấu vết sau cuối còn sót lại trên những hình tượng đã bị xóa bỏ thực sự là một công cụ cho những thương gia thời thời xưa vì chúng dễ học, viết và thích ứng .

Đầu tiên, Moloch, vị vua kinh hoàng đẫm máu
Trong sự quyết tử của những đứa trẻ, và những giọt nước mắt của cha mẹ ;
Mặc dù tiếng ồn ào của trống và Tiếng khóc của con cháu của họ
xuyên qua màng lửa Tới với thần linh đáng sợ của ông. – từ Thiên đường đã mất của Milton

6.2 Bảng chữ cái Phoenician

Hy Lạp – khởi nguồn của nguyên âm

Mặc dù những chữ khắc Hy Lạp còn sót lại sống sót từ thế kỷ thứ 8 trước Công nguyên – những môn thể thao Olympic tiên phong được tổ chức triển khai vào năm 776 TCN – nhiều học giả cho rằng người Hy Lạp đã vận dụng chữ Do thái của người phương Tây ( bảng chữ cái phụ âm của người Phoenicia ) trước đó ba thế kỷ. Trong một thời hạn dài ( tối thiểu là cho đến khi nhận được sự đồng ý thoáng rộng chữ Ionia vào thế kỷ thứ tư TCN ), chữ Hy Lạp đã không đi theo phương pháp cố định và thắt chặt nào, được viết từ trái sang phải, phải sang trái hay ngang theo cả hai chiều .
Boustrophedon từ tiếng Hy Lạp βουστροφηδόν “ ox-turning ”, là một loại văn bản hai chiều. Thay vì đi từ trái sang phải như trong tiếng Anh, hoặc sang trái như trong tiếng Hebrew và tiếng Ả Rập, thì chữ được viết theo dòng luân phiên và ta phải đọc theo những hướng ngược lại .

7.1 Giấy papyrus từ cây chỉ thảo (Artemisia) của người Hy Lạp, thế kỷ thứ 3 TCN, xem sách của Thompson, trang 119

Trong những văn tự Hy Lạp, tất cả chúng ta tận mắt chứng kiến việc vứt bỏ những hình thức biểu trưng để ủng hộ những hình thức trừu tượng, tuyến tính. Dựa trên sự so sánh những bảng chữ cái của người Phoenician ở đầu cuối và những văn tự Hy Lạp cổ đại ( và truyền thống lịch sử Hy Lạp, ví dụ như Herodotus ), người Hy Lạp đã gật đầu hầu hết những tín hiệu của chữ Phoenicia nhưng thêm vào những nguyên âm mà người Phoenicia đã vô hiệu .

7.2 Chữ Hy Lạp được phục hồi, thế kỷ 8 TCN

Văn minh Etruscan

Người Etruscan đến Ý từ Tây Ít Tiểu Á ( Thổ Nhĩ Kỳ hiện tại ). Từ khoảng chừng năm 750 TCN, người Hy Lạp đến tận phía bắc của Naples, Ý. Finley viết về sự chìm đắm trong đam mê với mọi thứ của Hy Lạp – ngoại trừ sự ảm đạm về quốc tế bên kia và quốc tế ngầm đáng sợ .
Người Etruscans không chỉ đồng ý và vận dụng theo phần đông nghệ thuật và thẩm mỹ và lễ nghi tôn giáo của người Hy Lạp, quan trọng nhất trong câu truyện này chính là việc họ đã thừa nhận bảng chữ cái Hy Lạp. La Mã ngày nay hoàn toàn có thể không có đến một thị xã là người Etruscan nhưng những vị vua La Mã từng là những người Etruscan. Sau cuộc tiến công thảm khốc trên thuộc địa của Hy Lạp cổ xưa nhất Cumae ( địa điểm xinh đẹp nằm trên một ngọn đồi cao trên bờ biển, mười dặm về phía bắc của Napoli ) năm 524 trước Công nguyên, và việc trục xuất sau đó của nhà vua Etruscan đế quốc La Mã và nền văn minh đang suy yếu của họ, Tarquinius Superbus. Trong vòng vài thế kỷ quốc gia Cộng hòa La Mã đã làm chủ nước Ý và lôi cuốn hàng loạt người Etruscan .

8.1 Mẫu tự Abecedary từ Marsiliana, Etruria, khoảng năm 700 TCN

Tuy nhiên, bảng chữ cái của họ sống sót và thịnh vượng là nhờ vào sự lan tỏa của nó trên khắp quốc tế cùng với việc lan rộng ra tìm kiếm thuộc địa trên toàn thể giới của đế chế La Mã hùng mạnh .

(còn tiếp)

Tác giả : John Boardlay
Người dịch : thuy
Nguôn : I love photography

Source: https://laodongdongnai.vn
Category: Phát Minh