Khăn rằn – Biểu tượng văn hóa đặc biệt của người dân Miền Tây Nam Bộ

Nói đến vùng đất Miền Tây Nam Bộ, không hề không nhắc đến chiếc khăn rằn, hình tượng sát cánh qua bao tháng năm với người dân nơi đây. Khăn rằn được ông bà xưa sử dụng phổ cập trong đời sống lao động, hoạt động và sinh hoạt hàng ngày. Qua thời hạn, chiếc khăn rằn đã trở thành nét đẹp văn hóa truyền thống trong phục trang của người dân miền sông nước. Nếu có dịp du lịch Miền Tây, ở bất kỳ nơi đâu ta hoàn toàn có thể thuận tiện phát hiện hình ảnh những chiếc khăn rằn truyền thống lịch sử được những bà, những mẹ, những chị đeo lên cổ hay quấn lên đầu .
Vậy chiếc khăn rằn Nam Bộ có từ khi nào ? Điều này chưa có nhà nghiên cứu và điều tra nào khẳng định chắc chắn đúng mực là có từ khi nào, chỉ biết từ lâu chiếc khăn rằn đã trở thành vật không hề thiếu của người dân vùng đất phương Nam .
Nhưng theo lời của những bậc cao niên thì chiếc khăn rằn Nam Bộ bắt nguồn từ khăn krama của người Khmer, do quy trình cộng cư cùng những dân tộc bản địa khác, chiếc khăn đã được biến hóa cho tương thích, thân thiện và gắn liền với người dân miền sông nước Nam Bộ .

Khi chúa Nguyễn Hoàng vào phía Nam dãy Hoành Sơn, người ta đã thấy người Khmer đội những chiếc khăn quấn thành vòng trên đầu. Rồi trong quá trình chung sống ở Nam Bộ, hòa nhập giữa các dân tộc Kinh, Hoa, Khmer, Chăm…, chiếc khăn của người Khmer dần trở nên phổ biến.

Khăn thường có hai màu trắng – đen … Hai màu này tạo thành những họa tiết ô vuông nhỏ xen kẽ nhau, chạy dọc, chạy ngang khắp mặt khăn, và có lẽ rằng chính những lằn ngang dọc này mà có tên gọi khăn rằn. Chiếc khăn rằn có chiều dài khoảng chừng 1,2 m, rộng chừng 40 – 50 cm, không cầu kỳ, sặc sỡ mà rất đỗi bình dị, giản đơn .
Khăn thường được dùng đội đầu, choàng cổ nên còn gọi “ khăn quàng ” ( người miền Tây gọi lệch là “ khăn chàng ” ), dân cư vùng sông nước sử dụng khăn rằn khi tắm, quấn như sà rông để thay đồ nên gọi “ khăn chàng tắm ”. Dù có nhiều tên gọi nhưng phổ cập nhất là “ khăn rằn Nam Bộ ” .
Lúc đầu, khăn rằn dệt thủ công bằng tay, nên tạo họa tiết caro ( là họa tiết đơn thuần, dễ dệt nhất ), về sau, bên cạnh dệt bằng tay thủ công, đã Open những khung dệt máy. Ngoài 2 sắc tố trắng – đen truyền thống cuội nguồn thì khăn thời nay còn được dệt phối bằng những màu lạ mắt, tinh xảo như : Hồng – trắng, đen – đỏ, xanh – hồng … Không chỉ vậy, tùy theo thị hiếu người dùng, mẫu sản phẩm mới có nhiều size, được đan dày hơn ( 2 lớp ), 2 đầu khăn được thắt tếch để hợp thời trang … tuy nhiên, họa tiết caro truyền thống lịch sử vẫn được bảo lưu và chiếm vị trí duy nhất cho đến nay .
Để làm ra chiếc khăn rằn hoàn hảo, người thợ phải tốn nhiều thời hạn, bởi trải qua nhiều quy trình, từ việc xả những cuộn chỉ lớn thành những búi nhỏ, cho chỉ vào nồi nhuộm màu rồi phơi trên giàn .

Sau đó, đến công đoạn lên bột hồ cho chỉ, quấn chỉ vào những con thoi đưa lên khung dệt, dệt thành những tấm khăn rằn hoàn chỉnh nối liền nhau, cuối cùng là cắt khăn rằn thành từng chiếc lẻ (người trong nghề gọi là “xé khăn”).

Trong suốt quy trình sản xuất khăn rằn, quy trình lên hồ ( bột hồ được lấy từ bột gạo ) được xem là quan trọng nhất, bởi nó giúp những sợi chỉ cứng hơn, thuận tiện dệt khăn và khi dệt xong khăn rằn sẽ có độ cứng vừa phải, dễ gấp nếp ; nhưng khi sử dụng, giặt qua nhiều lần lớp hồ trôi đi, khăn sẽ trở nên mềm mịn và mượt mà ; đó là một trong những đặc thù vô cùng độc lạ của những chiếc khăn rằn .
Do đâu chiếc khăn rằn lại có sức sống can đảm và mạnh mẽ như thế ? Khăn có ưu điểm bền chắc, mẫu mã đẹp, đẹp mắt, thấm hút cao, lại nhanh khô tương thích khí hậu nắng nóng Nam Bộ. Bên cạnh nét đẹp thẩm mĩ, khăn còn có nhiều tiện ích, thông dụng như : quàng trên đầu để che nắng, che sương, quấn ngang trán để thấm mồ hôi khi lao động. Rồi để người con gái cột lỏng khăn quanh cổ, thả hai đầu khăn dài xuống ngực, để khi làm mệt tiện tay dùng khăn lau mồ hôi hay choàng vai cho ấm. Khăn rằn còn được “ biến tấu ” thành giỏ xách đựng đồ như hình dáng một tay nải, hoặc đơn thuần là phụ kiện làm đẹp đi cùng với phục trang áo bà ba. Khăn không chỉ gắn bó mật thiết với người dân lao động lam lũ, mà cả những điền chủ, người giàu sang, người lớn, trẻ nhỏ cũng sử dụng loại khăn này .
Khăn rằn đã kiên cường sát cánh cùng những chiến sỹ giải phóng quân trên khắp những nẻo đường hành quân diệt thù, bảo vệ Tổ quốc. Khăn che mưa, che nắng, thắm giọt mồ hôi, gói đựng ít vật dụng cá thể, băng bó vết thương, khăn như lời động viên tiếp thêm sức mạnh lập bao chiến công vang dội, khăn đầy thân mật yêu thương luôn cùng những những má, những chị, những “ o du kích ” … mở đường, phá bom, từ địa thế căn cứ ra mặt trận, là món quà mẹ Tặng Kèm tiễn chồng, con ra chiến khu, là kỷ vật thân thiện mà những đồng đội gửi Tặng cho nhau bên chiến hào, là lời hẹn ước, kể cả để lau khô dòng nước mắt hay giấu đi một nụ cười

Trong phong trào Đồng Khởi, đội quân tóc dài với chiếc áo bà ba và cái khăn rằn đã bao bao phen gây khiếp đảm cho quân thù “áo bà ba khăn rằn tay không bắt giặc”, khăn là “đồng đội” được sử dụng như một ám hiệu trong chiến đấu, là vật đánh dấu “phe mình”. Chiếc khăn rằn cùng chiếc áo bà ba đã trở thành hình ảnh gần gũi với mọi người, làm nên đặc điểm trang phục của đồng bào Nam Bộ. Cụ thể hơn, nó là biểu tượng cho người phụ nữ Miền Tây cần cù, mộc mạc mà duyên dáng, cũng như những tấm lòng chân tình, nồng hậu của con người đất phương Nam.

Khăn rằn còn được dùng để làm đẹp thêm cho những bộ phục trang liên hoan truyền thống lịch sử, là đạo cụ trong màn biểu diễn múa hát, văn nghệ, điện ảnh, sân khấu, hoạt động giải trí hội đoàn, hội thi, chụp ảnh kỷ niệm, dã ngoại, làm quà tặng khuyến mãi ngay, khăn rằn một thời đi vào thơ, ca, nhạc, họa. Với vẻ đẹp riêng kín kẽ nhã nhặn mà điệu đàng có duyên, chiếc khăn rằn độc lạ được trình làng thoáng rộng với hành khách trong và ngoài nước. Từ đó nó đã trở thành món quà lưu niệm ấn tượng đặc biệt quan trọng cho khách du lịch Miền Tây .
Trải qua bao thế hệ, chiếc khăn rằn Nam Bộ lâu nay vẫn mãi là hình ảnh thân quen thân mật với người dân miền quê vùng sông nước Nam Bộ, đây chính là nét đẹp văn hóa truyền thống thâm thúy in đậm trong tiềm thức của người dân vùng đất phương Nam, đặc biệt quan trọng là miền Tây Nam Bộ. Việc gìn giữ nét đẹp truyền thống lịch sử văn hóa truyền thống của ông cha – văn hóa truyền thống khăn rằn, để liên tục lưu truyền cho những thế hệ sau là một điều rất là có ý nghĩa, góp thêm phần giáo dục, nâng cao nhận thức của xã hội so với việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống truyền thống cuội nguồn trong trong đời sống ngày hôm nay và tương lai .
Ở miền Tây có một làng nghề dệt khăn rằn nổi tiếng hàng trăm năm qua. Đó là làng nghề dệt choàng Long Khánh ở huyện Hồng Ngự, tỉnh Đồng Tháp. Qua nhiều thăng trầm của thời hạn, những nghệ nhân không chỉ giữ nghề, mà còn đưa những chiếc khăn vươn mình trở thành mặt hàng quà Tặng giá trị không hề thiếu khi trở về sau chuyến thăm quan mày mò Miền Tây sông nước. Khi hành khách đặt những tour Miền Tây của Thám Hiểm MeKong sẽ nhận được quà Tặng Kèm là một chiếc khăn rằn .

Source: https://laodongdongnai.vn
Category: Tin Tức