Mali – Wikipedia tiếng Việt

Mali có tên chính thức là Cộng hòa Mali, (tiếng Pháp: République du Mali; tiếng Bambara: ߡߊߟߌ ߞߊ ߝߊߛߏߖߊߡߊߣ, Latinh hóa: Mali ka Fasojamana, tiếng Fula: 𞤈𞤫𞤲𞥆𞤣𞤢𞥄𞤲𞤣𞤭 𞤃𞤢𞥄𞤤𞤭, chuyển tự Renndaandi Maali, tiếng Ả Rập: جمهورية مالي‎) là một quốc gia nằm trong lục địa của miền tây châu Phi. Mali là đất nước có diện tích lớn thứ tám châu Phi, và có chung đường biên giới Algérie về phía bắc, Niger về phía đông, Burkina Faso và Côte d’Ivoire về phía nam, Guinée về phía tây nam, Sénégal và Mauritanie về phía tây. Diện tích của Mali vào khoảng 1.240.000 km² và dân số khoảng hơn 14 triệu người. Thủ đô của Mali là Bamako.

Mali được chia làm tám vùng và hầu hết diện tích quy hoạnh nước này nằm trong khu vực sa mạc Sahara, trong khi vùng đất phía nam của Mali, nơi có đa phần dân cư sinh sống, nằm trong lưu vực của hai con sông Niger và Sénégal. Cơ cấu kinh tế tài chính của Mali tập trung chuyên sâu đa phần vào nông nghiệp và đánh bắt cá cá. Một số tài nguyên vạn vật thiên nhiên của Mali gồm có vàng, uranium, và muối. Mali được xem là một trong những vương quốc nghèo nhất quốc tế .Đất nước Mali hiện tại từng là một phần của ba đế quốc Tây Phi sống sót trong lịch sử dân tộc và trấn áp đường thương mại xuyên Sahara Đế quốc Ghana, Đế quốc Mali ( Mali được đặt tên theo đế quốc này ), và đế quốc Songhai. Cuối thập niên 1800, Mali nằm dưới sự quản lý của người Pháp, và trở thành một phần của Soudan thuộc Pháp. Mali giành được độc lập vào năm 1959 cùng với Sénégal, và xây dựng Liên bang Mali. Một năm sau Liên bang Mali tan rã và Mali trở thành một vương quốc độc lập. Sau một thời hạn dài nằm dưới chế độ độc đảng quản lý, cuộc thay máu chính quyền 1991 dẫn tới sự xây dựng một bản hiến pháp mới pháp luật xây dựng nước Mali dân chủ và có một nhà nước đa đảng. Khoảng phân nửa dân số Mali sống dưới ngưỡng nghèo của quốc tế là 1,25 $ / ngày. [ 9 ]

Trước kia Mali là một phần của ba đế quốc Tây Phi nổi tiếng, vốn kiểm soát đường thương mại xuyên Sahara vận chuyển vàng, muối, nô lệ, và các vật dụng quý giá khác.[10] Ban đầu vùng đất ngày nay là Mali là bao gồm những vương quốc Sahel không có ranh giới địa chính trị cũng như một bản sắc dân tộc đặc thù.[10] Đế quốc xuất hiện sớm nhất là đế quốc Ghana và được cai trị bởi người Soninke, vốn là một tộc người nói ngôn ngữ Mande.[10] Quốc gia này mở rộng về Tây Phi từ thế kỷ thứ VIII đến năm 1078, khi nó bị chinh phục bởi triều Almoravids.[11]

Sau đó, đế quốc Mali được xây dựng ở phía bắc con sông Niger, và đạt tới đỉnh điểm quyền lực tối cao của nó vào thế kỷ XIV. [ 11 ] Trong thời kỳ đế quốc Mali sống sót, những thành phố cổ đại của Djenné và Timbuktu trở thành TT thương mại và học thuật hồi giáo. [ 11 ] Đế quốc này sau đó bị sụp đổ do những thủ đoạn chia rẽ trong nội bộ, và được thay thế sửa chữa bởi đế quốc Songhai. [ 11 ] Tộc người Songhai bắt nguồn từ nơi mà lúc bấy giờ là miền tây-bắc Nigeria. Người Songhai vốn đã sống sót từ lâu ở Tây Phi và hiện hữu như thể một thế lực chính chống lại sự quản lý của đế quốc Mali. [ 11 ]Vào cuối thế kỷ XIV, người Songhai từ từ giành được độc lập từ đế quốc Mali và sau đó lan rộng ra ảnh hưởng tác động rồi ở đầu cuối làm chủ hàng loạt phần phía đông của đế quốc Mali. [ 11 ] Tiếp đó đế quốc của người Songhai sụp đổ sau cuộc xâm lược của người Maroc do Judar Pasha chỉ huy vào năm 1591. [ 11 ] Sự sụp đổ của đế quốc Songhai lưu lại sự kết thúc vai trò của khu vực này như thể một phần của tuyến đường thương mại. [ 11 ] Tuy nhiên sau khi những tuyến đường biển được thiết lập bởi những cường quốc Phương Tây, tuyến đường thương mại xuyên Sahara mất đi tầm quan trọng của nó. [ 11 ] Nạn đói tồi tệ nhất được ghi nhận trong khoảng chừng thời hạn từ năm 1738 đến năm 1756, đã giết chết khoảng chừng 50% dân số ở Timbuktu. [ 12 ]Trong thời kỳ thuộc địa, Mali nắm dưới sự quản lý của Pháp mở màn từ cuối thế kỷ XIX. [ 11 ] Đến năm 1905, hầu hết những khu vực của Mali đều do những công ty Pháp quản trị và là một phần của Sudan thuộc Pháp. [ 11 ] Vào đầu năm 1959, Mali ( sau đó là Cộng hòa Sudan ) và Sénégal hợp nhất để trở thành Liên bang Mali. Liên bang Mali giành được độc lập từ Pháp vào ngày 20 tháng 6 năm 1960. [ 11 ] Sau đó Sénégal rút khỏi liên bang vào tháng 8 năm 1960, điều này tạo điều kiện kèm theo cho việc xây dựng nhà nước độc lập của Mali vào ngày 22 tháng 9 năm 1960. Modibo Keïta được bầu làm tổng thống tiên phong. [ 11 ] Ngay lập tức Keïta thiết lập một nhà nước đơn đảng, trên vị thế độc lập theo khuynh hướng xã hội chủ nghĩa với những mối quan hệ ngặt nghèo với phương Đông, và thực thi quốc hữu hóa để trấn áp những nguồn tài nguyên của quốc gia. [ 11 ]Vào tháng 11 năm 1968, do nền kinh tế tài chính của Mali liên tục suy giảm và ngưng trệ, cơ quan chính phủ của Keïta bị lật đổ trong một cuộc thay máu chính quyền không đổ máu được thực thi bởi Moussa Traoré. [ 13 ] Sau sự kiện này, Mali được quản lý bởi một cơ quan chính phủ quân sự chiến lược với Traoré là tổng thống, ông này đã nỗ lực cải cách nền kinh tế tài chính. Tuy nhiên mọi nỗ lực của ông đều trở nên không có ý nghĩa bởi không ổn định chính trị và nạn hạn hán tàn phá trong khoảng chừng thời hạn giữa năm 1968 và 1974, [ 13 ] vốn đã giết chết hàng ngàn người. [ 14 ] nhà nước Traoré còn phải đương đầu với cuộc bạo động của sinh viên khởi đầu nổ ra vào cuối thập kỷ 1970 và ba nỗ lực thay máu chính quyền. Tuy nhiên, Traoré đã dập tắt được mọi sự chống đối cho đến cuối thập kỷ 1980. [ 13 ]Trong thời hạn này, cơ quan chính phủ liên tục triển khai cải cách kinh tế tài chính, tuy nhiên sự bất bình trong dân chúng ngày càng ngày càng tăng. [ 13 ] Đáp lại những nhu yếu ngày càng tăng phải có một nền dân chủ đa đảng, chính phủ nước nhà Traoré được cho phép 1 số ít quyền tự do hạn chế về chính trị, nhưng lại khước từ thiết lập mạng lưới hệ thống dân chủ một cách khá đầy đủ. [ 13 ] Năm 1990, những trào lưu chống đối liên tục nổi lên, và tình hình càng phức tạp hơn bởi bạo độc sắc tộc ở miền bắc theo sau sự quay trở lại của nhiều người Tuareg về Mali. [ 13 ]Phong trào chống đối chính phủ nước nhà ở đầu cuối đã dẫn đến cuộc thay máu chính quyền vào năm 1991 đi đến thiết lập một cơ quan chính phủ chuyển tiếp, và một bản hiến pháp mới. [ 13 ] Năm 1992, Alpha Oumar Konaré trở thành tổng thống Mali tiên phong thắng lợi trong một cuộc bầu cử dân chủ, đa đảng. Và trong lần tái bầu cử vào năm 1997, Tổng thống Konaré đã trải qua một loạt những chủ trương cải cách kinh tế tài chính và chính trị, chiến đấu chống tham nhũng. Năm 2002, ông từ chức và qua một cuộc bầu cử dân chủ, chính phủ nước nhà Mali được quản lý bởi Amadou Toumani Touré, một tướng về hưu, vốn là người chỉ huy về mặt quân sự chiến lược của cuộc thay máu chính quyền vào năm 1991. [ 15 ] Ngày nay, Mali là một trong những nước có được sự không thay đổi chính trị và xã hội nhất châu Phi. [ 16 ]
Ảnh vệ tinh MaliMali là một quốc gia nằm trọn vẹn trong lục địa ở Tây Phi, ở phía tây nam của Algérie. Với diện tích quy hoạnh là 1.240.000 km², Mali là vương quốc có diện tích quy hoạnh đứng hàng thứ 24 trên quốc tế và tương tự với diện tích quy hoạnh của Cộng hòa Nam Phia hay Angola. Phần lớn chủ quyền lãnh thổ của Mali nằm ở phần phía nam sa mạc Sahara, vốn hầu hết được bao trùm bởi một vùng cây savanna Sudan. [ 17 ] Địa hình của Mali hầu hết là phẳng phiu, và càng đi lên phía bắc thì được bao trùm đa phần bởi cát. Vùng Adrar des Ifoghas nằm ở phía đông bắc .Mali có nhiều vùng khí hậu như khí hậu nhiệt đới gió mùa ở miền nam tới khí hậu khô nóng ở miền bắc. [ 17 ] Phần lớn diện tích quy hoạnh của Mali nhận được lượng mưa không đáng kể ; và nạn hạn hán xảy ra liên tục. [ 17 ] Từ cuối tháng 6 đến đầu tháng 12 là mùa mưa. Trong thời hạn này, con sông Niger thường gây ra lũ lụt, đồng thời tạo nên Đồng bằng nội Niger. [ 17 ] Maii có nhiều nguồn tài nguyên vạn vật thiên nhiên đáng kể, với vàng, uranium, phosphate, kaolinit, muối và đá vôi là những tài nguyên đang được khác thác thoáng rộng nhất. Mali phải đương đầu với nhiều thử thách về thiên nhiên và môi trường, gồm có sự sa mạc hóa, phá rừng, xói mòn đất, và thiếu nguồn cung ứng nước sạch. [ 17 ] Mỗi vùng đều có một thống đốc. [ 18 ] Vì nguyên do những vùng của Mali có diện tích quy hoạnh rất lớn, hàng loạt nước này được chia thành 49 cercle, gồm có 288 huyện. [ 19 ] Các thị trưởng và thành viên hội đồng thành phố được bầu để quản lý những huyện. [ 18 ]Các vùng và Q. của Mali gồm có :

Chính trị và chính phủ nước nhà[sửa|sửa mã nguồn]

Mali là một vương quốc dân chủ lập hiến được pháp luật trong hiến pháp ngày 12 tháng 1 năm 1992, vốn được bổ trợ vào năm 1999. [ 20 ] Hiến pháp cũng lao lý sự phân loại quyền lực tối cao giữa ba ngành lập pháp, hành pháp, và tư pháp của cơ quan chính phủ. [ 20 ] Hệ thống chính phủ nước nhà Mali được miêu tả như là chính sách ” bán tổng thống “. [ 20 ]Quyền hành pháp được trao cho tổng thống, vốn được bầu cho một nhiệm kỳ 5 năm bằng đại trà phổ thông đầu phiếu và bị số lượng giới hạn trong hai nhiệm kỳ. [ 20 ] [ 21 ] Tổng thống đóng vai trò là Nguyên thủ vương quốc và Tổng tư lệnh những lực lượng vũ trang. [ 20 ] [ 22 ] Một Thủ tướng được chỉ định bởi tổng thống như là người đứng đầu cơ quan chính phủ, và đến lượt người này có nghĩa vụ và trách nhiệm chỉ định Hội đồng Bộ trưởng. [ 20 ] [ 23 ] Hội đồng Quốc gia theo chính sách đơn viện là cơ quan lập pháp duy nhất của Mali, gồm những đại biểu được bầu cho một nhiệm kỳ 5 năm. [ 24 ] [ 25 ] Trong cuộc bầu cử năm 2007, Liên minh vì Dân chủ và Tiến bộ đạt được 113 ghế trong tổng số 160 ghế trong hội đồng. [ 26 ] Hội đồng tổ chức triển khai hai cuộc họp thường kỳ mỗi năm, trong đó những yếu tố được đưa ra tranh luận và bỏ phiếu trải qua những dự luật được đề cử bởi những thành viên của cơ quan chính phủ. [ 24 ] [ 27 ] Nền dân chủ ở Mali tiến triển khả quan sau những cuộc bầu cử địa phương vào cuối tháng 4 năm 2009, mặc dầu những khiếm khuyết quan trọng và những vụ lôi kéo bầu cử vẫn còn sống sót .Hiến pháp Mali phân phối một nền tảng cho một nền tư pháp độc lập, [ 24 ] [ 28 ] nhưng ngành hành pháp vẫn còn có tác động ảnh hưởng đến ngành tư pháp trải qua việc chỉ định những thẩm phán và giám sát cả hai tính năng tư pháp và thực thi pháp lý. [ 24 ] Các tòa án nhân dân bậc cao của Mali gồm có Tòa án Tối cao, vốn nắm cả quyền tư pháp và quản trị hành chính, và Tòa án Hiến pháp riêng không liên quan gì đến nhau có nghĩa vụ và trách nhiệm kiểm tra mặt tư pháp của những luật đạo và Giao hàng như thể cơ quan phân xử trong những tranh chấp bầu cử. [ 24 ] [ 29 ] Các tòa án nhân dân cấp thấp của Mali vẫn sống sót, mặc dầu những trưởng thôn và trưởng lão trong làng là những người xử lý phần nhiều những tranh chấp ở vùng nông thôn. [ 24 ]

Quan hệ đối ngoại và quân sự chiến lược[sửa|sửa mã nguồn]

Chính sách đối ngoại của Mali từ từ trở nên thực dụng và thân phương Tây theo thời hạn. [ 30 ] Kể từ khi việc thành lập thể chế dân chủ cơ quan chính phủ vào năm 2002, những mối quan hệ của Mali với phương Tây nói chung và với Hoa Kỳ nói riêng đã được cải tổ đáng kể. [ 30 ] Mali có mối quan hệ không bền vững và kiên cố và lâu bền hơn với Pháp, nước đã từng thống trị Mali trước đây. [ 30 ] Mali là một thành viên tích cực của những tổ chức triển khai trong khu vực như Liên minh châu Phi, [ 30 ] tham gia trấn áp và xử lý những xung đột trong vùng, như tại Côte d’Ivoire, Liberia, và Sierra Leone, là một trong những thành tựu chính của chủ trương đối ngoại của Mali. [ 30 ] Tuy nhiên Mali lại bị cảm thấy rình rập đe dọa bởi những xung đột tiếp tục ở những nước láng giềng, và những mối quan hệ với nước này luôn trong thực trạng bấp bênh. [ 30 ] Sự mất bảo mật an ninh chung dọc biên giới ở phía bắc, gồm có những vụ cướp bóc và khủng bố, vẫn còn là những yếu tố đáng lo lắng trong khu vực. [ 30 ]Quân đội Mali gồm có lực lượng bộ binh và không quân, [ 31 ] cũng như lực lượng bán quân sự chiến lược là Hiến binh và Vệ binh Cộng hòa, tổng thể đều nằm dưới quyền cua Bộ trưởng Quốc phòng và Cựu chiến binh Mali, đứng đầu là một viên chức dân sự. [ 32 ] Lực lượng quân đội của nước này chỉ được trả lương thấp, trang bị kém, và cần cơ cấu tổ chức hài hòa và hợp lý. [ 32 ] Tổ chức của quân đội đã bị trộn lẫn khi lực lượng không chính quy của người Tuareg được sáp nhập với lực lượng chính quy của quân đội sau một thỏa thuận hợp tác giữa chính phủ nước nhà và quân nổi dậy Tuareg vào năm 1992. [ 32 ] Nói chung quân đội giữ một vai trò thấp kể từ khi sự chuyển giao nền dân chủ diễn ra vào năm 1992. Tổng thống đương nhiệm, Amadou Toumani Touré, là một cựu tướng lĩnh và đã giành được sự ủng hộ thoáng rộng từ quân đội. [ 32 ] Trong báo cáo giải trình nhân quyền hằng năm trong năm 2003, Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ nhìn nhận cao sự trấn áp dân sự của lực lượng bảo mật an ninh là tương đối hiệu suất cao như quan tâm rằng một vài ” giải pháp mà lực lượng bảo mật an ninh thực thi lại độc lập với chủ trương của chính quyền sở tại. ” [ 32 ]
Quang cảnh chợ tại KatiMali là một trong những vương quốc nghèo nhất quốc tế. [ 33 ] Lương trung bình hằng năm của công nhân xê dịch khoảng chừng 1.500 đô la. [ 34 ] Trong khoảng chừng thời hạn giữa năm 1992 và 1995, Mali tiến hành một chương trình kiểm soát và điều chỉnh nền kinh tế tài chính mà tác dụng của nó là giúp tăng trưởng kinh tế tài chính và giảm mất cân đối ngân sách. Chương trình cũng đã nâng cao điều kiện kèm theo xã hội và kinh tế tài chính, đồng thời giúp Mali gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới ngày 31 tháng 5 năm 1995. [ 35 ] Nhờ đó, tổng sản phẩm vương quốc ( GDP ) mở màn tăng. Năm 2002, tổng lượng GDP là 3,4 tỷ đô la, [ 36 ] và tăng đến 5,8 tỷ đô la vào năm 2005, [ 34 ], trong khoảng chừng thời hạn này mức tăng trưởng GDP đạt 17,6 % .Ngành kinh tế tài chính chủ chốt của Mali là trồng cây công nghiệp. Bông là cây cối xuất khẩu lớn nhất của nước này và được xuất về hướng tây trải qua Sénégal và Bờ Biển Ngà. [ 37 ] [ 38 ] Trong năm 2002, sản lượng bông ở Mali đạt 620.000 tấn nhưng giá bông lại bị sụp giảm đáng kể trong năm 2003. [ 37 ] [ 38 ] Ngoài bông, Mali còn sản xuất gạo, kê, bắp, rau quả, thuốc lá, và những loại cây xanh khác. Vàng, chăn nuôi và nông nghiệp chiếm khoảng chừng 80 % sản phẩm & hàng hóa xuất khẩu của Mali. [ 34 ] 80 % công nhân Mali làm trong ngành nông nghiệp và 15 % thao tác trong khu vực dịch vụ. [ 38 ] Tuy nhiên, sự đổi khác thời tiết theo mùa dẫn đến sự thất nghiệp trong thời điểm tạm thời một cách liên tục của những công nhân nông nghiệp. [ 39 ] Các động vật hoang dã được chăn nuôi ở Mali gồm có hàng triệu gia súc, cừu và dê. Khoảng 40 % đàn gia súc của Mali bị mất trong nạn hạn hán Sahel vào năm 1972 – 74. [ 40 ]
Một nông dân đang thu hoạch cỏ khô

Năm 1991, với sự giúp đỡ của Hiệp hội Phát triển Quốc tế, Mali có thể thực thi các luật khác thác mới giúp tăng cường các nguồn đầu tư và đổi mới ngành công nghiệp khai khoáng.[41] Vàng được khai thác ở miền nam Mali, nơi có trữ lượng lớn thứ ba châu Phi (sau Nam Phi và Ghana).[37] Sự xuất hiện của vàng như là hàng hóa xuất khẩu chính của Mali từ năm 1999 đã giúp làm giảm nhẹ tác động tiêu cực của khủng hoảng bông ở Bờ Biển Ngà.[42] Các nguồn tài nguyên khác của Mali bao gồm kaolinit, muối, phosphate, và đá vôi.[34]

Các công ty điện và nước của Mali là Energie du Mali, hay EDM, những công ty dệt là Textile du Mali, hay ITEMA. [ 34 ] Mali có tỉ lệ sử dụng thủy điện tương đối hiệu suất cao, vốn chiếm hơn 50% sản lượng điện của nước này. Năm 2002, 700 GWh thủy điện được tạo ra ở Mali. [ 38 ]nhà nước Mali cũng thi hành nhiều chủ trương tương hỗ góp vốn đầu tư quốc tế, gồm có thương mại và tư nhân hóa. Mali mở màn trải qua sự cải cách kinh tế tài chính vào năm 1988 với những thỏa thuận hợp tác với Ngân hàng Thế giới và Quỹ Tiền tệ Quốc tế. [ 34 ] Trong khoảng chừng thời hạn từ năm 1988 đến 1996, chính phủ nước nhà Mali hầu hết triển khai cải cách những doanh nghiệp công. Trong cuộc cải cách, 16 doanh nghiệp đã được tư nhân hóa. 12 doanh nghiệp được tư nhân hóa một phần và 12 doanh nghiệp bị giải thể. [ 34 ] Năm 2005, cơ quan chính phủ Mali nhượng lại công ty đường tàu cho Tập đoàn Savage. [ 34 ] Hai công ty lớn khác của nước này, Societé de Telecommunications du Mali ( SOTELMA ) và Cotton Ginning Company ( CMDT ), dự kiến sẽ được tư nhân hóa vào năm 2008. [ 34 ]Mali là thành viên của Tổ chức vì Sự hài hòa Luật thương mại châu Phi ( OHADA ). [ 43 ]
Vào tháng 7,2009, dân số của Mali được ước tính là khoảng chừng 13 triệu người, với tỉ lệ tăng hằng năm là 2.7 %. [ 33 ] Phần lớn dân cư tập trung chuyên sâu ở nông thôn ( 68 % năm 2002 ), và đến 10 % người dân Mali sống du mục. [ 44 ] Hơn 90 % dân số sống ở miền nam của quốc gia, đặc biệt quan trọng là ở Bamako, nơi cư trú của hơn 1 triệu người. [ 44 ]Năm 2007, khoảng chừng 48 % dân số Mali dưới 15 tuổi, 49 % dân số nằm trong khoảng chừng 15 – 64 tuổi, và 3 % còn lại nằm trong độ tuổi 65 hay già hơn. [ 33 ] Tuổi trung bình của Mali là 15,9 năm. [ 33 ] Tỉ lệ sinh vào năm 2007 là 49,6 trẻ mỗi 1.000 d dân, và the tỉ lệ thụ thai cộng dồn là 7,4 mỗi phụ nữ. [ 33 ] Tỉ lệ tử trận năm 2007 là 16,5 mỗi 1.000 người. [ 33 ] Kỳ vọng sống khi sanh của một đứa trẻ là 49,5 năm ( 47,6 so với nam và 51,5 so với nữ ). [ 33 ] Mali là một trong những nước có tỉ lệ tử trận sơ sinh cao nhất quốc tế, [ 44 ] với 106 trẻ mất mỗi 1.000 ca sinh trong năm 2007. [ 33 ]Dân số Mali gồm có một số ít nhóm sắc tộc ở khu vực cận Sahara, phần nhiều những nhóm này có đặc thù tương đương về ngôn từ, văn hóa truyền thống và lịch sử dân tộc. [ 44 ] Người Bambara là nhóm sắc tộc chiếm tỉ lệ cao nhất trong dân chiếm 36.5 % dân số. [ 44 ] Gộp chung lại, những nhóm người Bambara, Soninké, Khassonké, và Malinké, là những dân tộc bản địa khác nhau của người Mandé, chiếm 50 % dân số Mali. [ 33 ] Các nhóm người quan trọng khác là Peul ( 17 % ), Voltaic ( 12 % ), Songhai ( 6 % ), người Tuareg và Moor ( 10 % ). [ 33 ] Trong quy trình lịch sử dân tộc, những nhóm sắc tộc ở Mali có mối quan hệ hòa hợp ; tuy nhiêm vẫn còn những quan hệ nô dịch vẫn còn được truyền lại giữa những dân tộc bản địa, [ 45 ] như mối quan hệ stress giữa người Songhai và Tuareg. [ 44 ] Trong 40 năm qua, nạn hạn hán đã buộc nhiều người Tuareg phải từ bỏ lối sống du mục của mình. [ 46 ]Ngôn ngữ được sử dụng chính thức ở Mali là tiếng Pháp, nhưng hơn 40 ngôn từ châu Phi cũng được những nhóm sắc tộc khác nhau sử dụng. [ 44 ] Khoảng 80 % dân số Mali hoàn toàn có thể tiếp xúc bằng tiếng Bambara, vốn là ngôn từ chung của nhiều nhóm sắc tộc và được dùng hầu hết trong tiếp xúc. [ 44 ]
Ước tính có khoảng chừng 90 % dân số Mali theo đạo Hồi ( phần nhiều là hệ phái Sunni ), khoảng chừng 5 % là theo Kitô giáo ( khoảng chừng hai phần ba theo Giáo hội Công giáo Rôma và một phần ba là theo Tin Lành ) và 5 % còn lại theo những tín ngưỡng vật linh truyền thống cuội nguồn địa phương. [ 47 ] Một số ít người Mali theo thuyết vô thần và thuyết bất khả tri, phần đông họ triển khai những nghi lễ tôn giáo cơ bản hằng ngày. [ 48 ] Các phong tục Hồi giáo ở Mali có mức độ vừa phải, khoan dung, và đã biến hóa theo những điều kiện kèm theo của địa phương ; những mối quan hệ giữa người Hồi giáo và những hội đồng tôn giáo nhỏ khác nói chung là thân thiện. [ 48 ] Hiến pháp của Mali đã lao lý một thể chế nhà nước thế tục và ủng hộ quyền tự do tôn giáo, và chính phủ nước nhà Mali phải bảo vệ quyền này. [ 48 ]

Y tế và giáo dục[sửa|sửa mã nguồn]

Mali phải đối mặt với nhiều vấn đề sức khỏe liên quan tới nghèo, suy dinh dưỡng, và vệ sinh.[48] Các chỉ số sức khỏe và phát triển của Mali thuộc vào hàng thấp nhất trên thế giới.[48] Trong năm 2000, ước tính chỉ có 62–65 phần trăm dân số có thể tiếp cận được với nguồn nước an toàn và chỉ 69 phần trăm dân số được tiếp cận một số loại hình dịch vụ vệ sinh.[48] Năm 2001, chi tiêu của chính phủ về y tế nói chung vào khoảng 4 đô la trung bình mỗi người dân.[49] Các cơ sở y tế ở Mali rất hạn chế, và luôn ở trong tình trạng thiếu thuốc sử dụng.[49] Sốt rét và các bệnh do động vật chân khớp đang lan tràn nhiều vùng ở Mali, cùng với các bệnh nhiễm khuẩn như tả và lao.[49] Dân số Mali cũng có một tỉ lệ cao trẻ suy dinh dưỡng và tỉ lệ tiên chủng thấp.[49] Ước tính khoảng 1,9 phần trăm dân số Mali bị ảnh hưởng bởi đại dịch HIV/AIDS và nằm trong số những nước có tỉ lệ bệnh này thấp nhất ở khu vực Châu Phi cận Sahra.[49]

Lớp học đại trà phổ thông tại Kati, MaliGiáo dục đào tạo công của Mali theo nguyên tắc không tính tiền và bắt buộc so với trẻ nhỏ từ 7 tuổi đến 16 tuổi. [ 48 ] Hệ thống giáo dục gồm có sáu năm tiểu học mở màn lúc trẻ nhỏ bảy tuổi, sau đó là sáu năm trung học. [ 48 ] Tuy nhiên, tỉ lệ đến trường của trẻ nhỏ Mali lại thật sự thấp, phần đông là vì nguyên do ngân sách của những mái ấm gia đình không hề giàn trải ngân sách đồng phục, sách, dụng cụ, và những lệ phí khác để được đến trường. [ 48 ] Trong năm học 2000 – 01, tỉ lệ đến trường của trẻ nhỏ học tiểu học là 61 % ( 71 % trẻ em trai và 51 % so với trẻ em gái ) ; trong cuối thập niên 1990, tỉ lệ nhập học ở bậc trung học là 15 % ( 20 % trẻ em trai và 10 % so với trẻ em gái ). [ 48 ] Hệ thống giáo dục còn thiếu hoàn hảo ở nông thôn do thiếu trường học, đi cùng với việc thiếu giáo viên và sách vở, dụng cụ. [ 48 ] Ước tính tỉ lệ biết chữ ở Mali giao động trong khoảng chừng 27 – 30 % đến 46.4 % dân số, với tỉ lệ phụ nữ biết chữ đặc biệt quan trọng thấp hơn đàn ông. [ 48 ]
Đôi song ca Mali Amadou et Mariam nổi tiếng trên trường quốc tế nhờ phong thái tích hợp âm nhạc Mali và ảnh hưởng tác động của những trào lưu quốc tếÂm nhạc truyền thống cuội nguồn của Mali bắt nguồn từ những griot, được biết đến như thể những ” Người lưu giữ kỷ niệm “. [ 50 ] Âm nhạc Mali đa dạng chủng loại và có nhiều thể loại khác nhau. Một số nghệ sĩ nổi tiếng của Mali là bậc thầy kora Toumani Diabaté, tay guitar Ali Farka Touré, băng nhạc Tinariwen người Tuareg, vài nghệ sĩ nhạc pop châu Phi như Salif Keita, cặp đôi Amadou et Mariam, Oumou Sangare, và Habib Koité .

Mặc dù văn học của Mali kém nổi tiếng hơn nền âm nhạc của chính quốc gia này,[51] Mali vẫn luôn là một trong những trung tâm văn hóa tri thức sống động nhất châu Phi.[52] Nền văn học truyền thống của Mali được tiếp thủ chủ yếu bằng truyền miệng, với những bài hát hay câu chuyện có tên là jalis được học thuộc lòng qua nhiều thế hệ.[52][53] Amadou Hampâté Bâ, nhà sử học nổi tiếng của Mali, đã dành phần lớn thời gian cuộc đời của ông để ghi chép lại những nét văn hóa truyển miệng này nhằm ghi nhận bản sắc văn hóa của Mali vào văn hóa chung của thế giới.[53] Nhà văn viết tiểu thuyết nổi tiếng nhất của Mali là Yambo Ouologuem với tác phẩm Le devoir de violence đã giành được giải thưởng Prix Renaudot năm 1968 nhưng di sản của ông lại bị tổn hại bởi những cáo buộc đạo văn.[52][53] Các nhà văn nổi tiếng khác của Mali bao gồm Baba Traoré, Modibo Sounkalo Keita, Massa Makan Diabaté, Moussa Konaté, và Fily Dabo Sissoko.[52][53]

Các hoạt động và sinh hoạt văn hóa truyền thống hằng ngày độc lạ của người Mali phản ánh tính phong phú về sắc tộc và địa lý của quốc gia. [ 54 ] Phần lớn người Mali mặc một loại áo dài có tên là boubous, một phục trang truyền thống lịch sử của vùng Tây Phi. Người Mali liên tục tham gia những liên hoan truyền thống cuội nguồn, khiêu vũ và nghi lễ. [ 54 ] Gạo và kê là nguyên vật liệu hầu hết của nhà hàng siêu thị Mali, vốn đa phần được làm từ những mẫu sản phẩm ngũ cốc. [ 55 ] [ 56 ] Ngũ cốc được ăn cùng với nước sốt làm từ lá của cây bina hay bao báp có thêm cà chua, hay nước sốt đậu phộng, và hoàn toàn có thể đi kèm với thịt nướng ( nổi bật là gà, cừu, bò, hay dê ). [ 55 ] [ 56 ] Ẩm thực của Mali đổi khác theo từng vùng. [ 55 ] [ 56 ]
Trẻ em Mali đang chơi đá bóng tại làng Dogon

Môn thể thao phổ biến nhất ở Mali là bóng đá,[57][58] vốn được chú ý hơn khi Mali là chủ nhà của Cúp bóng đá châu Phi 2002.[57][59] Hầu hết các thành phố đều có các đội bóng địa phương;[59] các đội bóng nổi tiếng ở tầm quốc gia là Djoliba AC, Stade Malien, và Real Bamako, tất cả đều ở thủ đô.[58] Trẻ em thường dùng các mảnh vải rách được bó thành quả bóng để chơi.[58] Quốc gia này cũng là nơi sản sinh nhiều cầu thủ xuất sắc có mặt trong đội hình tuyển Pháp như Salif Keita và Jean Tigana. Frédéric “Fredi” Kanouté, đạt danh hiệu Cầu thủ bóng đá châu Phi của năm 2007, hiện đang chơi cho câu lạc bộ Sevilla FC tại giải La Liga của Tây Ban Nha. Những cầu thủ khác cũng thi đấu tại Tây Ban Nha là Mahamadou Diarra, hiện đang là đội trưởng bóng đá Mali, đang chơi cho Real Madrid và Seydou Keita chơi cho FC Barcelona. Các cầu thủ khác hiện tại cũng đang thi đấu tại các giải bóng đá châu Âu như Mamady Sidibe (Stoke City), Mohammed Sissoko (Juventus), Sammy Traore (Paris Saint-Germain), Adama Coulibaly (AJ Auxerre), Kalifa Cisse và Jimmy Kebe (Reading F.C.), và Dramane Traoré (Lokomotiv Moskva).[57][58] Bóng rổ cũng là một môn thể thao chính ở Mali;[58][60] Đội tuyển bóng rổ quốc gia nữ Mali, do Hamchetou Maiga làm thủ lĩnh, đã tranh tài tại Thế vận hội Bắc Kinh 2008.[61] Vật truyền thống (la lutte) là môn thể thao tương đối phổ biến, mặc dù đã suy giảm trong những năm gần đây.[59] Trò chơi oware, một biến thể của môn mancala được chơi trong những lúc nhàn rỗi.[58]

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Thông tin chung

Du lịch

Source: https://laodongdongnai.vn
Category: Hỏi Đáp