Thương lắm hát ru

“Ầu ơ… ơi… ví dầu… Cầu ván đóng đinh/ Cầu tre lắt lẻo, gập ghềnh khó đi…/ Khó đi mẹ dắt con đi…/ Con đi trường học, mẹ đi trường đời…”

Bìa quyển sách “Hát ru tỉnh Vĩnh Long”.

Hát ru là loại dân ca trữ tình truyền thống cuội nguồn, phổ cập cả nước. Đó là những khúc hát thân mật, nhẹ nhàng, dễ hiểu được những bà, những mẹ, những người thân yêu cất lên cùng với một vài cử động vỗ về của bàn tay hay cách quạt ( rất lâu rồi quạt làm bằng mo cau, hoặc quạt đan từ cây cọ ) giúp trẻ con dễ đi vào giấc ngủ .
Nếu sinh ra ở vùng quê thì ai cũng từng được trực tiếp nghe tiếng “ à ơi … ”, “ ví dầu ” ngọt ngào, êm dịu của bà, của mẹ, của những cô, những chị, ( nhiều lúc là cả những ông và những anh ) ru cháu, ru con .

Những lời hát ru mang đậm bản sắc đồng quê và luôn bắt đầu bằng chữ “Ầu ơ…ơi” ngân dài, du dương và sau đó là câu lục bát quen thuộc như: “Ầu ơ… ơi… Trâu ơi ta bảo trâu này/ Trâu ra ngoài ruộng, trâu cày với ta/ Cấy cày vốn nghiệp nông gia/ Ta đây trâu đấy ai mà quản công…” hay là: “Ví dầu… ví dẩu… ví dâu. Ví qua… ví lại… ví trâu vô chuồng…”. Có thể coi âm thanh tiếng hát ru bổng trầm tha thiết là quốc hồn, quốc túy của người Việt Nam.

Mỗi vùng đất có những lời ru khác nhau, nhưng điểm chung của thể loại dân ca này là ngân nga, êm dịu, trầm bổng, thiết tha ; tiết tấu nhẹ nhàng, sâu lắng, lời ca mộc mạc, giàu hình tượng … diễn đạt một quốc tế nhỏ bé mà vô cùng – quốc tế của con và mẹ .
Tất cả những yếu tố ấy đã tạo nên nét độc lạ riêng có của người Nước Ta, để rồi mỗi lời ru được ví như một bài học kinh nghiệm làm người, góp thêm phần hình thành, nuôi dưỡng và phát huy nhân cách, năng khiếu sở trường tâm hồn, thái độ ứng xử của con người ngay từ khi còn bé thơ .
Theo những nhà nghiên cứu văn nghệ dân gian, trong những mô hình dân ca, hát ru sinh ra sớm nhất. Đó là những bài hát nhẹ nhàng được lấy từ ca dao, đồng dao, trích từ những loại thơ … để giúp trẻ con thuận tiện đi vào giấc ngủ. Do vậy, những bài hát ru thường rất phong phú và mang đậm truyền thống của từng địa phương .
Hát ru là một mô hình dân ca mang truyền thống văn hóa truyền thống đặc trưng có từ truyền kiếp của dân tộc bản địa Nước Ta. Từ bao đời nay, những bà mẹ Nước Ta thường ru con ngủ trên những chiếc nôi, chiếc võng với những ca từ mộc mạc, đời thường được lưu truyền qua bao thế hệ bằng hình thức truyền miệng .
Thông thường, những bà, những mẹ thường sử dụng những câu dân ca để ru cháu, con sớm đi vào giấc ngủ say nồng .
Trải qua thời hạn, lời ru vẫn được người dân bản xứ gìn giữ và lưu truyền xem đó là nguồn cội, căn nguyên để dù có xa quê lập nghiệp xứ người vẫn còn nguyên thực chất của người dân quê nơi chôn rau cắt rốn .
Họ vẫn dùng những câu dân ca của quê nhà mình để ru con hay ngân nga trong những lúc thư thả. Đó là những câu như : “ Ầu ơ … ơi … ví dầu … cầu ván đóng đinh / Cầu tre lắt lẻo nhấp nhô khó đi / Ví dầu … mẹ chẳng có chi / Chỉ con với mẹ chẳng khi nào rời … ”
Ở quê, những mái ấm gia đình thường ru con bằng võng, lót chiếu lác nằm rất mát sống lưng. Võng thoáng mát, gần giống vòng tay mẹ ôm ấp, giúp bé ngủ ngoan cho mẹ đi làm ngoài ruộng đồng, trên nương rẫy. Võng buộc ở hai cột nhà, dưới bóng cây trong vườn …
Bé nằm trên võng đong đưa nhè nhẹ, ngước cặp mắt trong trẻo, thánh thiện lên nhìn theo mẹ, lắng nghe lời ru êm ái bằng sự an toàn và đáng tin cậy và lim dim mắt đi vào giấc ngủ say nồng. Bé nhoẻn miệng cười với mẹ trong giấc mơ trẻ thơ .
Hát ru là mô hình dân ca truyền từ đời này qua đời khác dưới dạng bất thành văn. Nhìn chung, mỗi vùng, mỗi miền đều có bài hát ru khác nhau với những giọng điệu riêng. Hát ru miền Bắc vẫn thủy chung và thâm thúy .
Đó là sự nhẹ nhàng, mơn man của sự tinh xảo, sẻ chia : “ À a a a à … ơi … Con ơi con ngủ cho ngoan / Cha còn mải miết đồng sâu chưa về … ” Còn hát ru miền Trung ( còn gọi là ru con ) với “ Ầu ơ … ơi ” mở màn cùng những ngôn từ da diết, khắc khoải, ẩn trong đấy là những khát khao, tham vọng mang đậm tính kỳ vọng, ước ao : “ Ầu ơ … ơi, gió đưa bụi chuối sau hè / Anh mê vợ bé bỏ bè con thơ ” .
Còn hát ru của miền Nam nói chung ( hoàn toàn có thể khác nhau ở Tây Nam Bộ và Đông Nam Bộ ) gọi là hát đưa em hoàn toàn có thể chịu tác động ảnh hưởng của thổ nhưỡng, việc làm, thực trạng và khí hậu vùng miền, nên hát ru của Nam Bộ nghe đơn giản và giản dị đơn sơ mà thân thiện .
Câu hát ru hay bài hát ru khởi đầu từ “ Ví dầu ” nghe sao ngọt lạ : “ Ví dầu cá lóc nấu canh / Bỏ tiêu cho ngọt, bỏ hành cho thơm ”. Trong cái ngọt của hát ru Nam Bộ, đặc biệt quan trọng là miền Tây Nam Bộ toát lên sự man mác, thiết tha, phóng khoáng, bao dung của những điệu lý – câu hò sông nước Cửu Long .

Khác với các loại hình văn nghệ dân gian khác, nội dung các bài hát ru thường là những câu ca dao giản dị, chất phác, không cầu kỳ ở ngôn từ nhưng chứa chất nhiều nỗi niềm, tâm sự phong phú.

Có những câu hát mang tính giáo dục rất cao và không ít bài mang nặng nỗi niềm tâm sự của người hát ru. Nhìn chung, nhiều câu, nhiều bài hát ru nói về vạn vật thiên nhiên, đất trời, công ơn cha mẹ, tình cảm mẹ con, đồng đội hay khuyên nhủ về đạo lý, …
Một điều cần quan tâm là do thói quen phát âm của người Nam Bộ – đặc biệt quan trọng là so với dân cư vùng ĐBSCL, âm “ v ” không được phát theo chuẩn mà chệch đi thành âm “ d ” như “ ví dầu ” thì hát thành “ dí dầu ” ; “ về ” thành “ dề ” hay “ dìa ” ; “ vượn ” thành “ dượn ” … Dù vậy, nhưng âm điệu của lời hát ru Nam Bộ rất rõ ràng, trong sáng, giàu thanh điệu .
Một đặc thù cần đề cập đến nữa là lời hát ru Nam Bộ có một làn điệu rất nhẹ nhàng, êm ả dịu dàng, như những dòng sông chở đầy phù sa, như sự lênh láng của cánh đồng quê vào mùa nước nổi .
Lời hát ru vừa ngân nga vừa sâu lắng, vang xa chất du dương dịu dàng êm ả, tạo cho trẻ thơ một cảm xúc rất êm tai, và từ đó dễ đưa con trẻ đi vào giấc điệp .
Tuổi thơ hẳn ai cũng từng nghe những lời ru êm ái của ông bà, cha mẹ ; rồi đến khi trưởng thành lại tự mình cất lên những khúc ca để ru con .
Hình ảnh cha mẹ ru con, ông bà ru cháu, cả nhà quây quần bên cánh võng, vành nôi đã trở thành nét đẹp trong đời sống của những làng quê Nước Ta .
Hát ru không đơn thuần là để giúp cho bé dễ ngủ, ngủ sâu bởi giai điệu nhẹ nhàng sâu lắng mà nội dung của từng câu hát còn tiềm ẩn tình yêu quê nhà, quốc gia, tình cảm mái ấm gia đình, tình yêu thương giữa con người với con người .
Thế nên, lời ru còn được ví như những “ dưỡng chất ” bằng niềm tin giúp trẻ tăng trưởng trí tuệ và tâm hồn, là sợi dây tình cảm gắn bó giữa những thành viên trong một mái ấm gia đình .
Lời ru còn mang theo những tên làng, tên xã, phong tục tập quán, tín ngưỡng của người Việt và chứa đựng những bài học kinh nghiệm tiền nhân truyền dạy cho hậu thế .
Năm 2006, Sở Văn hóa – tin tức tỉnh Vĩnh Long ( nay là Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch ) phối hợp với Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh tổ chức triển khai sưu tầm, biên soạn, in ấn và xuất bản quyển sách “ Hát ru tỉnh Vĩnh Long ” .
Nhóm sưu tầm hát ru có trên 30 người, đã tỏa đi khắp những địa phận trong tỉnh, tìm đến những nghệ nhân để phỏng vấn, ghi âm, ghi hình, quay phim. Nhóm đã gặp trên trăm nghệ nhân, sưu tầm được 447 bài hát ru của người Kinh, người Khmer .
Sách dày gần 200 trang, ngoài phần biên khảo những nội dung thông dụng có tính đặc trưng của hát ru Vĩnh Long và hát ru Nam Bộ, quyển sách còn có ra mắt 80 chân dung và hàng trăm nội dung bài hát ru của những nghệ nhân .
Quyển sách đã góp thêm phần vào việc lưu giữ, bảo tồn những giá trị văn hóa truyền thống dân gian quý báu. Được biết, khi có điều kiện kèm theo, những ngành tính năng sẽ liên tục tổ chức triển khai sưu tầm, biên soạn, in ấn ; không để thời hạn làm khuất lấp những giá trị văn hóa truyền thống này trong những bộn bề của đời sống .

Ngày nay, trong cuộc sống hiện đại, nhiều gia đình trẻ đã không còn mặn mà với lời ru, mà thay vào đó là những loại hình âm nhạc hiện đại được thu sẵn trong băng, đĩa…

Đó không chỉ là nỗi trăn trở của những người làm công tác làm việc văn hóa truyền thống, mà còn là nỗi lo của những nghệ nhân – những người nắm giữ tinh hoa của làng quê ; bởi với họ hát ru là một phần của nguồn cội, nền tảng .
Vì vậy, gìn giữ lời hát ru đang là yếu tố trở nên thiết yếu hơn khi nào hết, bởi đây chính là viên ngọc quý trong kho tàng văn nghệ dân gian của mỗi vùng quê .

Bài, ảnh: NGUYỄN QUỐC

Source: https://laodongdongnai.vn
Category: Tin Tức