Người Giáy ở Việt Nam

Sở dĩ có tên gọi khác nhau như trên là do nhiều nguyên do. Người Giáy ở Tỉnh Lào Cai tự gọi tên mình là Pú Dáy. Người Tày sống gần với người Giáy lại gọi họ là Càn Giắng, hay người Kinh gọi chệch Dắng thành Nhắng. Còn Pâu Thìn, Pú Nà mặc phục trang như người Giáy, dùng lời hát, thơ ca, tục ngữ, đồng dao như người Giáy, nhưng ở Lai Châu, tiếng Pù Nà người Giáy nghe không hiểu. Dáy Cùi Chu cũng có lời nói khác. Còn Dìn là tiếng Quan Hỏa để chỉ tên người Giáy .

Thiếu nữ người Giáy .

Dân tộc Giáy nói tiếng Giáy – một ngôn ngữ thuộc ngữ chi Thái trong hệ ngôn ngữ Tai –  Ka đai – một hệ ngôn ngữ phân bố khá rộng trên bán đảo Đông Dương. Theo tổng điều tra dân số năm 1999, người Giáy ở Việt Nam có 49.098 người, đến năm 2009, số dân lên tới 58.617 người. Đây là mức độ tăng dân số vừa phải, đủ để bảo tồn giống nòi và gìn giữ bản sắc văn hóa của một dân tộc thiểu số, được xem là không quá lớn ở nước ta.

Bạn đang đọc: Người Giáy ở Việt Nam

Hiện nay, do nhu yếu đời sống và thao tác, người Giáy cư trú tại 39 trên tổng số 63 tỉnh, thành phố của Nước Ta. Địa bàn cư trú truyền thống cuội nguồn của dân tộc Giáy hầu hết ở Tỉnh Lào Cai, Hà Giang, Lai Châu và Yên Bái với tổng số 57.426 người. Như vậy, 39 tỉnh và thành phố chỉ còn có khoảng chừng trên một nghìn người Giáy, được coi là xa hương .
Kinh tế truyền thống cuội nguồn của người Giáy là làm ruộng nước. Nương rẫy chỉ là thu nhập phụ cùng với chăn nuôi lợn, gà. Người Giáy nuôi nhiều trâu, ngựa và họ dùng ngựa để cưỡi, thồ, dùng trâu kéo cầy và kéo gỗ .

Đám cưới người Giáy.

Hôn nhân mái ấm gia đình của người Giáy, vị thế điển hình nổi bật nhất là người đàn ông. Theo phong tục, vị thế quan trọng nhất là người cha và chồng. Con cái lấy họ theo cha. Nhà trai dữ thế chủ động việc cưới xin. Sau lễ cưới, cô dâu về ở cùng với mái ấm gia đình nhà chồng. Tuy vậy, việc ở rể cũng rất phổ cập. Trước Cách mạng Tháng 8, người Giáy có tục “ kéo vợ ”. Đó là trường hợp cô gái và mái ấm gia đình chấp thuận đồng ý nhưng nhà trai không đủ tiền của để cưới xin đàng hoàng, chàng trai phải tổ chức triển khai “ kéo vợ ”. Phụ nữ Giáy khi mang thai phải kiêng cữ và cúng cầu, mong sinh nở yên lành. Khi đứa trẻ đầy tháng, có lễ trình báo với tổ tiên và cầu xin tổ tiên phù hộ. Tên, ngày tháng, năm sinh của mỗi người được thầy cúng ghi vào miếng vải đỏ, sẽ dùng để so tuổi khi tính chuyện cưới xin và chọn giờ trong việc làm nhà cửa, đám ma của chính người đó .
Văn hóa của người Giáy khá phong phú và đa dạng. Cộng đồng này có truyện cổ, thơ ca, tục ngữ, câu đố, đồng dao. Họ cũng có nhiều truyện lý giải hiện tượng kỳ lạ tự nhiên, có nhiều truyện thơ dài, có những truyện tích hợp lời kể với lời hát. Dân ca đa dạng chủng loại, gồm nhiều loại, mỗi loại có nhiều bài, điệu khác nhau, đặc biệt quan trọng là những hình thức hát giao duyên nam nữ và hoạt động và sinh hoạt hội đồng sôi sục, mê hoặc .
Người Giáy có hai mô hình nhà cửa, tùy theo từng địa phương. Ở Hà Giang, Cao Bằng, người Giáy ở nhà sàn. Lai Châu, Tỉnh Lào Cai ở nhà đất. Tuy nhiên, theo truyền thuyết thần thoại và văn học dân gian, ngôi nhà truyền thống cuội nguồn của người Giáy là nhà sàn. Vết sót của nhà sàn truyền thống cuội nguồn còn đọng lại qua ngôi nhà đất, đó là một sàn trước cửa để sử dụng. Dù là nhà sàn hay nhà đất, gian giữa là nơi trang nghiêm : đặt bàn thờ cúng tổ tiên, tiếp khách. Buồng ngủ những cặp vợ chồng trong mái ấm gia đình ở gian bên. Phụ nữ không được nằm gian giữa. Bếp xưa kia thường để ở gian bên, nay đã có nhiều nơi làm khác biệt với nhà chính .

Trang phục của người Giáy có sự độc lạ giữa nam và nữ. Trang phục nam có áo cánh xẻ ngực, cổ tròn, đứng, cài cúc vải. Áo thường có ba túi, hai túi dưới và một túi bên phải. Thân áo hơi ngắn, màu chàm. Quần nam là quần ống đứng, rộng khoảng chừng 30 – 40 cm, cạp to, không dùng dây rút mà chỉ vận vào người. Trước kia, phái mạnh thường quấn khăn trên đầu. Cũng có đôi nhóm nam không mặc áo xẻ ngực mà mặc áo xẻ nách như phái đẹp, dù có sự độc lạ cơ bản. Trang phục nữ phổ cập là loại áo ngắn xẻ nách. Đây là loại áo ngắn trùm kín mông, xẻ nách phải, ống tay rộng. Cổ áo có đường viền xẻ nách từ vai trái sang phải, với đường viền và trang trí khác nhau và thường tương phản với màu nền áo. Hai vai, giữa cánh tay và cửa tay cũng vậy. Có loại áo như trên nhưng người phụ nữ Giáy còn có loại áo màu chàm hoặc trắng, không hề trang trí những đường viền. Ngoài áo dài bên ngoài, phụ nữ Giáy còn có một áo mặc trong. Đó là áo ngắn cộc tay, xẻ ngực, cổ tròn thấp và có hai túi dưới. Áo xẻ nách, cài cúc vải được tết cẩn trọng, mặc ở bên ngoài là ấn tượng nhất của người phụ nữ Giáy với vẻ đẹp đẹp mắt. Phụ nữ Giáy cũng thường đội khăn, quấn thành nhiều kiểu khác nhau, cổ đeo vòng bạc. Nhóm phụ nữ Giáy Tỉnh Lào Cai, Lai Châu mặc quần chàm ngắn đến mắt cá chân, ống rộng. Tóc của họ vấn theo kiểu hình vành khăn và thường đeo túi vải thêu hoa văn phổ cập ở đáy túi là hình răng chó – có lẽ rằng là vật tổ của dân tộc này. Phụ nữ Giáy đi giầy vải, thêu hoa văn nhiều loại .
Trên đây là đôi ba nét phác thảo về dân tộc Giáy. Vì là những nét phác thảo, theo đó, còn quá nhiều di sản văn hóa truyền thống vật thể và phi vật thể của dân tộc này chưa được làm hiển lộ, qua một ngòi bút không chuyên. Hơn thế, dung tích bài viết không được cho phép kiến thiết xây dựng những chuyên khảo hay nhấn nhá sâu thêm vào những cạnh khía của đời sống xã hội trước thử thách của nên kinh tế thị trường đang làm mất đi những giá trị văn hóa truyền thống truyền thống lịch sử của dân tộc Giáy được gìn giữ hàng trăm năm lịch sử vẻ vang. Đó cũng là một yếu tố không chỉ so với những dân tộc thiểu số Nước Ta mà ngay cả với nền văn hóa truyền thống nước nhà, trong những nghị quyết của Đảng ta luôn chăm sóc, nhắc nhở. Hy vọng rằng, những bài viết sau, tác giả sẽ chăm sóc hơn tới nghành nghề dịch vụ này, nếu có điều kiện kèm theo đi khảo sát, để có thêm tư liệu chắc như đinh hơn .

TS Phạm Quốc Quân