“Bộ ba Duy Tân Quảng Nam” và sự nhầm lẫn của Charles

Khâm sứ Trung kỳ Charles đã nhầm lẫn hay cố ý khi cho rằng “bộ ba Quảng Nam (QN)”, ngoài Phan Châu Trinh và Huỳnh Thúc Kháng là Nguyễn Thành chứ không phải Trần Quý Cáp?

“Bộ ba Duy Tân Quảng Nam” (từ trái sang): Phan Châu Trinh, Huỳnh Thúc Kháng và Trần Quý Cáp.

Charles đã nhầm lẫn như thế nào?

Năm 1913, trong một báo cáo giải trình gửi Toàn quyền Đông Dương, Khâm sứ Trung kỳ Charles ( trước đó là Công sứ tỉnh QN ) đã viết : “ … Tiếp đó là một cuộc hoạt động khá thoáng đãng phê phán có mạng lưới hệ thống về nền quản lý của tất cả chúng ta so với bản xứ, được triển khai do những kẻ làm mưa làm gió dưới danh nghĩa Cường Để ; hoặc những người xúi giục, truyền bá những bài văn phỉ báng của Phan Châu Trinh, và của nhóm Duy Tân ở QN ( NV nhấn mạnh vấn đề ) ” ( Thư khố Toàn quyền Đông Dương, Hồ sơ ANOM_GGI_9588, tài liệu số 3 tr. 17 – Trung tâm Lưu trữ Quốc gia Hải ngoại, Aix-en-Provence, Pháp ) .

Trước đó, trong nhiều văn bản từ năm 1906-1908, Công sứ Charles đã nhắc đi nhắc lại những hoạt động của phong trào Duy Tân từ khi phôi thai cho đến đỉnh cao là cuộc dân biến ở Trung Kỳ năm 1908. Chỉ mãi đến năm 1913, khi đã lên làm Khâm sứ Trung Kỳ, Charles mới sử dụng đến cụm từ “nhóm Duy Tân QN” để nói về những người cầm đầu, khởi xướng phong trào Duy tân ở đây.

Nhưng, nhóm Duy Tân QN là những ai ? Trong nhiều tài liệu điều tra và nghiên cứu của Pháp vào những năm đầu thế kỷ XX cũng chỉ nhắc đến người đứng đầu là Phan Châu Trinh, khi nói đến “ những nhà chủ trương cải cách ”. Còn những người còn lại của “ nhóm Duy Tân QN ” thì chưa có sự thống nhất .
Trong tác phẩm “ Phan Châu Trinh qua những tài liệu mới ”, tập I ( NXB Thành Phố Đà Nẵng, 2001 ), tác giả Lê Thị Kinh đã trình làng những báo cáo giải trình của Charles, trong đó có điều mê hoặc mà chúng tôi cho là một sự nhầm lẫn của ông về những nhân vật trong nhóm “ những nhà cải cách ”, sau này ông gọi là “ nhóm Duy Tân QN ”. Charles viết : “ Thủ lãnh thực sự của hội kín QN là Phó bảng Phan Châu Trinh, Tiến sĩ Huỳnh Thúc Hanh ( tức Kháng ) và Ấm Hàm ( Tiểu La Nguyễn Thành – ĐNCT ) là một thủ lĩnh phiến loạn đã quy hàng ” .
Thực tế, Tiểu La Nguyễn Thành là đồng sáng lập ra “ phái Bạo động ” cùng với Phan Bội Châu. Trong khi đó, “ phái Duy Tân ” ( còn gọi là “ phái Cải cách ” ) của Phan Châu Trinh, với chủ trương hoạt động cải cách tổng lực để tạo nội lực quốc dân, đấu tranh hợp pháp buộc thực dân phải biến hóa chủ trương … Tuy hai phái “ có sự đoàn kết nhất định ”, nhưng không hề ghép Nguyễn Thành vào những người đứng đầu “ nhóm Duy Tân QN ” như ngài Charles đã viết .

 “Nhóm Duy Tân QN”

“ Bộ ba QN ” hay “ ba bậc đại khoa xứ Quảng ” là cụm từ mà những tác giả cuốn Tìm hiểu con người xứ Quảng ( Nguyên Ngọc chủ biên, Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy QN, 2004 ) đã sử dụng để định danh nhóm nhân vật rực rỡ khởi xướng trào lưu Duy Tân, “ một bước chuyển vĩ đại trong quy trình tìm đường cứu nước của dân tộc bản địa ở đầu thế kỷ XX ” ( sđd, tr. 115, 119 ). Nhưng cụm từ “ bộ ba QN ” chính là cách gọi của Hồ Tá Khanh trong Thông sử Công ty Liên Thành. Còn những tác giả sđd đã phát minh sáng tạo thêm cụm từ sau để vinh danh “ bộ ba QN ” gồm những chí sĩ Phan Châu Trinh, Trần Quý Cáp, Huỳnh Thúc Kháng .
Đã có rất nhiều khu công trình điều tra và nghiên cứu nêu rõ sự sinh ra và sự kết nối của “ bộ ba QN ” như thế nào. Ở đây, chúng tôi xin quan tâm đặc biệt quan trọng đến cuốn “ Phan Châu Trinh qua những tài liệu mới ” – khu công trình điều tra và nghiên cứu công phu của tác giả Lê Thị Kinh về “ bộ ba QN ” mà có lúc bà đã gọi vừa đủ là “ bộ ba Duy Tân QN ”. Ở trang 29, tập I sđd, bà nhận xét : “ Bộ ba Duy tân QN ” chắc như đinh đã hình thành từ năm 1903 qua những cuộc gặp gỡ trao đổi tại Huế và tại quê nhà. Tiếp đó, bà nêu tóm tắt về từng nhân vật trong “ bộ ba Duy Tân QN ” là : Phan Châu Trinh ( 1872 – 1926 ), Trần Quý Cáp ( 1870 – 1908 ) và Huỳnh Thúc Kháng ( 1876 – 1947 ) .
Riêng về Trần Quý Cáp, sau khi miêu tả con người, nhân cách và kĩ năng của ông, tác giả Lê Thị Kinh viết : “ Chính thực dân Pháp cũng nhìn nhận cao Trần Quý Cáp nên sau vụ “ làm đúng thủ tục, giao triều đình Huế xử những vị đại khoa ” mà không giết được Phan Châu Trinh, khâm sứ Lévecque đã đích thân chỉ huy giết Trần Quý Cáp ngay tại Khánh Hòa chứ không đưa về Huế ” .
Tác giả Charles Fourniau, trong cuốn “ Vietnam, domination coloniale et résistance nationale ( 1858 – 1914 ) ” ( Tạm dịch : Quyền uy thực dân và sự phản kháng dân tộc bản địa ( 1858 _1914 ), ở trang 702 có dẫn lại nhận định và đánh giá của cụ Huỳnh Thúc Kháng về trào lưu chống thuế ở Trung Kỳ, và gọi cụ Huỳnh là “ một trong những bậc đại Nho của Quảng Nam cùng với Phan Châu Trinh và Trần Quý Cáp ”. Qua trang 703, tác giả sau khi viết về sự đàn áp đẫm máu của chính sách thực dân lúc đó, đã nhắc lại vụ xử án Trần Quý Cáp như một nổi bật về sự tàn tệ .

Thử lý giải sự “nhầm lẫn” của Charles

Như đã viết ở trên, có vẻ như Charles không biết về một thủ lĩnh thực sự của “ nhóm Duy Tân QN ” là Trần Quý Cáp. Có thể đó là thực sự. Nhưng, đúng như tác giả Lê Thị Kinh viết “ tin tức về Trần Quý Cáp và vụ trảm quyết so với ông bị bưng bít kỹ ”, vì vậy những tài liệu thời đó hầu hết không có những cụ thể gì về ông. Ngược lại, những tin tức về Tiểu La Nguyễn Thành thì hoàn toàn có thể tìm thấy ngay những tập tài liệu khá dày của Mật thám Pháp lúc đó .
Đọc kỹ những tài liệu này, chúng tôi do dự : tại sao một nhân vật ít hoạt động giải trí sôi sục, ít mở ra như Nguyễn Thành, lại được chúng theo dõi rất kỹ, ghi chép về lai lịch, hoạt động giải trí, trong đó có mối quan hệ với Phan Bội Châu được ghi lại và báo cáo giải trình kỹ càng. Trong khi đó, một người hoạt động giải trí rất sôi sục, rất đàng hoàng, công nhiên như Trần Quý Cáp, lại không thấy được cấp dưới báo cáo giải trình lên cho cấp trên để đưa vào những báo cáo giải trình tổng hợp đáng chú ý quan tâm ? Chỉ đến khi Phan Châu Trinh ra khỏi nhà tù Côn Đảo, viết thiên bút ký rực rỡ “ Trung kỳ dân biến tụng oan thỉ mạt ký ”, dư luận mới nói nhiều đến Trần Quý Cáp với bản án oan khiên của ông ?
Hệ thống mật thám và cả những quan chức Pháp từ Công sứ đến Khâm sứ Trung Kỳ không hề không biết rõ về Trần Quý Cáp. Những buổi diễn thuyết sôi sục cũng như những hoạt động giải trí khác của ông đã làm kinh động dân tình cả một vùng, khiến cho cả Nam triều lẫn Khâm sứ Trung Kỳ đều mất ăn mất ngủ. Có thể suy đoán rằng : Các hoạt động giải trí rất là rực rỡ, độc lạ, điển hình nổi bật, nhưng cũng rất là công khai minh bạch, quang minh chính đại của ông đã làm cho quân địch không còn hoàn toàn có thể chịu đựng được nữa, chúng buộc phải dùng thủ đoạn hung tàn để loại trừ ông ngay .
Chính cho nên vì thế, sự nhầm lẫn của Charles trong việc gọi đích danh những người đứng đầu “ nhóm Duy Tân QN ” mà lại không nhắc đến Trần Quý Cáp, là một mưu đồ, yên lặng chờ thời cơ để giật mình loại trừ ông .

Cơ hội đã đến khi ông vừa mới bị điều chuyển từ Thăng Bình (QN) vào làm giáo thụ ở Ninh Hòa, tỉnh Khánh Hòa. Lúc ông đang say sưa tiến hành những hoạt động cải cách duy tân một cách hợp pháp, dưới danh nghĩa là thực thi những điều mà nhà cầm quyền Pháp khuyến khích, chỉ cần một bằng chứng rất mơ hồ, các nhà chức trách thực dân đã chộp lấy coi như một chứng cớ hiển nhiên về tội làm loạn để loại trừ ông.

Sự loại trừ ấy đã thực thi đúng như hành vi của những kẻ hèn nhát núp trong bóng tối rình mò để ra tay tàn độc khi người ta giật mình nhất !

NGUYỄN TRƯƠNG ĐÀN

Source: https://laodongdongnai.vn
Category: Tin Tức