Đất ngói đặc sản khoái khẩu – Huyền Iris

Bàn tay ta làm nên tất cả

Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.

( Câu thơ câu hát thời xưa cất lên cho đến giờ tôi mới thấy và hiểu được vì sao lại như vậy ! )

Tục ăn đất được biết đến là một hiện tượng khá phổ biến trên thế giới. Ở Việt Nam, ngoài vùng Lập Thạch, Vĩnh Phúc, thì nhiều nơi như Phú Thọ, Lào Cai, Yên bái, Điện Biên, Lai Châu cũng có hiện tượng này.

Thực ra với giới khoa học, hiện tượng kỳ lạ này đã được biết tới từ lâu và không phải là hiếm ở nước ta cũng như trên quốc tế. Theo số liệu tìm hiểu tại Kenya thì trong 285 học viên, có đến 73 % những em nghiện đất, tỷ suất đó ở phụ nữ mang thai là 56 %. Tại Anh, khoảng chừng 3.000 phụ nữ thú nhận đã ăn gạch và đất vì quá thèm khi thai nghén. Ở đấy người ta phải nhập khẩu đất từ Bengal, Ấn Độ, chế biến thành thỏi gọi là ” Sikor ” bán cho phụ nữ và trẻ nhỏ. Ở Đức cũng thấy bày bán loại ” đất chữa bệnh ” ( Healing soil ) trong những shop .Theo ông Trần Văn Tân, cán bộ Viện điều tra và nghiên cứu Địa chất và tài nguyên thuộc Bộ Tài nguyên và Môi trường, thói quen ăn đất cũng có ở những loài động vật hoang dã. Ở Ruwanda có giống khỉ gorila rất thích ăn loại đất sét giống caolin. Còn hắc tinh tinh lại ưa món đặc sản nổi tiếng đất ụ mối. Ở núi Elgun trên biên giới Kenya-Uganda có mỏ calcit-zeolit là khoáng vật được nhiều loài ưa thích, đặc biệt quan trọng là voi châu Phi. Loài này thường đến đào đất bới để ăn, lâu ngày tạo thành hang ngầm dưới đất .Ở Nước Ta, theo điều tra và nghiên cứu của tiến sỹ Lê Nhâm Tuyết, tục ăn đất có từ phong tục ” Việc hôn nhân gia đình lấy gói đất làm đầu ” thuở Hùng Vương dựng nước. Nó không chỉ mang ý nghĩa tượng trưng bởi đất vốn là nguồn sống của những dân cư nông nghiệp, mà còn bắt nguồn từ thực tiễn. Bà Tuyết cho biết từ rất lâu rồi, đồng bào Kháng ở vùng Thuận Châu, Sơn La vẫn phơi đất trên gác bếp rồi lấy xuống ăn. Người Bana cũng có tục ăn đất là lớp bùn non đông lại trên mặt đất sau mưa. Riêng ở huyện Lập Thạch, Vĩnh Phúc, người ta không chỉ ăn đất sống mà còn hun, nướng những cục đá non. Thậm chí, có rất nhiều người nghiện món ăn này. Có nhiều mái ấm gia đình còn sống bằng nghề bán đất cho người ta ăn .Từng nổi tiếng với câu truyện “ cả làng ăn đất ”, được xếp vào hàng “ chuyện lạ Nước Ta ”, thị xã Lập Thạch ( huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc ) đã trở thành cái tên quen thuộc với giới nghiên cứu và điều tra khoa học, địa chất, văn hóa truyền thống. Đến nay, những mày mò về tục ăn đất, cùng với tác động ảnh hưởng của món ăn này đến khung hình con người đến đâu, vẫn chưa có giải thuật ở đầu cuối .Và, dù không còn phổ cập như trước, nhưng món đất vẫn không hề thiếu trong bữa ăn của một số ít mái ấm gia đình tại đây .Phóng Sự Nước Ta : Tục ăn đất ở Lập Thạch, Vĩnh Phúc

( Ăn đất béo bùi như bích quy!)

Tục ăn đất ở đây có từ rất lâu, không ai nhớ rõ. Chỉ biết rằng, qua lời kể của những người lớn tuổi nhất trong làng thì khi họ sinh ra đã thấy cha, ông của mình thường ngày vẫn hay cầm miếng đất ngói ăn ngấu nghiến .Trước tiên, người ta dùng dao đào đất chừng 15-20 m dưới mặt đất gọi là ” giếng đất “, hoặc chừng 4-5 m dưới mặt đất gọi là ” hầm đất “. Những tảng đất mới lấy to chừng 5-6 cm3, màu xám tro, có vệt nâu đỏ, mịn, mềm, không sạn, nặng mùi bùn. Sau đó, họ chặt thành từng miếng mỏng dính to bằng 2-3 đầu ngón tay và đem phơi khô. Đất sẽ bớt mùi bùn và chuyển sang màu xám trắng. Để miếng đất thêm thơm ngon, họ sẽ nướng những cục đất cùng với lá sim và lá chè cay cho đến khi chúng chuyển sang màu vàng sẫm và khét mùi thơm. Đến đây, những miếng đất hun được gọi là ” ngói ” và trở thành món ăn vặt ngon lành hay những món quà chợ để biếu nhau .Đất hoàn toàn có thể ăn sống sau khi khai thác về nhưng để có mùi vị mê hoặc phải chế biến khá tỉ mỉ, phải gọt, đẽo thật sạch và tách thành từng miếng nhỏ như kẹo lạc .

Gia đình bà Khổng Thị Biện, ông Khổng Văn Loa ở thôn Thống Nhất, thị trấn Lập Thạch ( huyện Lập Thạch, Vĩnh Phúc) từ nhiều đời nay vẫn giữ tục ăn đất.

Khoảng 40-50 năm về trước, ở thôn nhiều hộ vẫn còn giữ tục lệ đào đất lên hun khói lá sim, mang ra chợ huyện bán lấy tiền. Mỗi người mua vài xu, vài hào được một nắm gói vào lá chuối mang về. Đất là món ăn quà vặt khi đi chợ, như ở nơi khác người ta ăn kẹo dồi, bánh khảo .” Từ khi còn là con gái, tôi đã thấy những cụ dạy ăn loại đất ngói trên núi sau nhà có nhiều công dụng, đặc biệt quan trọng với phụ nữ khi mang thai. Vì thế, lần nào mang thai tôi cũng bảo ông Loa đi lấy về ăn. Tới nay, tôi có 8 người con, ngũ nam tam nữ và vài chục cháu, chắt. Ăn nhiều thành quen, sau thành nghiện. Bất cứ khi nào rảnh rỗi hoặc thèm thèm là lấy ra ăn vài miếng “, bà Biện kể .Loại đất dùng để ăn không phải đất thông thường trồng trọt cây cối ở vườn mà phải đào trên núi sau nhà. Trước đây, nhiều núi có đất “ ngói ” nhưng do bị khai thác bán nhiều đời nên thời nay không còn nhiều. Muốn lấy được đất “ ngói ” phải đào hố sâu 5-7 m mới thấy. Khi đào thấy đất phải dùng búa đục từng mảng một cho vào rổ đưa cho người trên bờ .

Thường thì người ta phải đào xuyên lòng đất tạo thành những giếng đất sâu hàng chục mét mới hoàn toàn có thể thấy lớp đất trắng xanh mịn màng, đó là thứ đất dùng để ăn. Đất được đưa lên sẽ phải đem đi rửa, phơi khô và lọc hết cặn bẩn bám xung quanh. Miếng đất to sẽ được cắt thành thỏi vừa nhỏ như cái kẹo .Sau đó, để đất ngói thơm ngon hơn, người dùng phải hái thêm lá cây sim tươi đốt cháy rồi đưa đất lên hơ trước ngọn lửa, khói của lá sim quện vào đất mới có vị thơm ngon đặc trưng .

Và đôi lúc họ nghiện ăn đất còn bởi chính thứ mùi đặc trưng của những thứ lá thân thương, thân mật lá sim, mua, lá ổi ăn sâu vào tiềm thức .“ Ngói ” hoàn toàn có thể ăn sống sau khi khai thác về nhưng để có mùi vị mê hoặc phải chế biến khá tỉ mỉ và kỹ lưỡng. Trước tiên, đất được khai thác về còn nhiều tạp đất, sạn cần phải gọt, đẽo thật sạch và tách thành từng miếng nhỏ như kẹo lạc. “ Ngói ” có hai màu hoàn toàn có thể dùng để ăn là màu trắng sữa như màu bánh khảo và màu xanh như chè lam .Bà Biện cho biết, không riêng gì người thôn Thống Nhất biết ăn món ” đất hun khói ” lá sim mà nhiều người ở những huyện, tỉnh lân cận cũng mua về ăn. ” Vào mỗi phiên chợ huyện, tôi thường gồng gánh ngói ra ngoài cổng chợ bán. Món này đặc biệt quan trọng hút khách là phụ nữ mang thai ” .

Những mẩu ” ngói ” trước khi hun phải được phơi nắng thật khô, ráo nước. Theo kinh nghiệm tay nghề, người khỏe răng hoàn toàn có thể ăn được ” ngói ” màu xanh lam, người già chỉ ăn ” ngói ” màu trắng sữa. ” Ngói ” xanh ăn sẽ ngậy hơn nhưng cứng .

Hun đất ngói bằng lá sim hoặc lá ổi 

Để có được miếng “ngói” vừa ý, khi hun cũng phải chú ý không để lửa cháy to mà chỉ để cho khói bay lên. Một tay cầm rổ, tay kia phải điều chỉnh lá sim tạo nhiều khói cho tới khi những miếng “ngói” ngả màu, dậy mùi.

Cận cảnh miếng “ngói” hay còn gọi đất hun khói sau khi được chế biến. Đất hơi ngả sang vàng vì ám khỏi và có mùi thơm của lá sim. Ăn vào sẽ có cảm giác như ăn miếng lương khô nhưng không bị khát nước.

Trước kia, khách tới nhà không có bánh kẹo như giờ đây mà chỉ mời nhau những miếng đất béo, ngậy như vậy. Các con dâu, cháu dâu mang thai khi ăn thử đều thích, nghiền món này. Cháu dâu nhỏ nhất của bà là Nguyễn Thị Khuyên quê ở Hòa Bình về làm dâu. Mới đầu khi nói ăn đất, chị nhất định không ăn nhưng tận mắt chứng kiến tận mắt từ khâu chế biến đến việc cả nhà ngồi cắn sần sật từng miếng, chị mới ăn theo. Sau đó, khi có bầu thì Khuyên mở màn nghiện, tiếp tục bảo cháu xuống đào lên ăn .

Nguyên nhân tục ăn đất cổ xưa của người Việt 

Đói kém 

Có thể họ ăn do khung hình chiếu vi chất sinh dưỡng ; để tạo cảm xúc no trong thời kỳ đói kém ; dùng như một loại thuốc ( đất có lẽ rằng là loại thuốc cổ xưa nhất trên quốc tế cho đến nay ) ; và ăn để giải toả 1 số ít stress thần kinh, về tâm sinh lý …

Thói quen hình thành từ phong tục cộng đồng 

Vợ chồng cụ Khổng Văn Loa và cụ Khổng Thị Biện vẫn rất minh mẫn mỗi khi nghe hỏi về món “đặc sản” đất ngói, hai cụ đều nói vanh vách.
Cụ Loa cho biết, lúc cụ sinh ra tại khu vực Sông Lô ( nay thuộc huyện Sông Lô) đã thấy cha, ông của mình hay cầm cục đất đưa lên miệng nhai như nhai kẹo. Kể từ đó, cụ bắt chước và biết ăn đất cho đến nay đã vài chục năm. Đến khi loại đất ăn được này tại Sông Lô dần cạn kiệt, một số người đã tìm về khu phố Thống Nhất – nơi có loại đất ngói tìm ăn và sau đó sinh sống luôn tại đây cho đến bây giờ.

Tín ngưỡng tâm linh 

Theo 1 số ít nhà nghiên cứu, dựa vào những ghi chép sơ lược trong sách Lĩnh Nam Chích Quái, khi nói về tục cưới xin thời hùng Vương ” Việc hôn nhân gia đình lấy gói đất làm đầu ” đã cho rằng đây là một nghi lễ bộc lộ nếp văn hóa truyền thống tín ngưỡng xuất phát từ việc ăn đất .

Ăn đất ngói có tốt cho sức khỏe? 

Những vị cao niên trong làng san sẻ, người dân nơi đây “ ghiền ” ăn đất phần vì thói quen, phần vì tâm lý ăn loại đất này tốt cho sức khỏe thể chất. Ngoài ra, đất ngói một thời từng được coi là “ thỏi nam châm từ ” kết nối người dân trong làng vì mỗi khi đến nhà chơi, hay khởi đầu một câu truyện, người dân nơi đây đều mời nhau ăn miếng đất ngói .Thậm chí, khoảng chừng mấy chục năm trước, đất ăn được bày bán tràn ngập ở chợ, chợ nào cũng có quầy bán hàng bán đất, như bán rau, bán thịt chỉ để Giao hàng những người ghiền ăn loại đất này nên Lập Thạch từng là đầu mối phân phối đất ăn cho nhiều địa phương trong, ngoài Vĩnh Phúc như : Tam Dương, Vĩnh Tường ; Lâm Thao, Phù Ninh ( Phú Thọ ), xa hơn là ở tỉnh Hà Giang, Tuyên Quang .

Còn việc nghiên cứu vì sao loại đất này ăn được, đất có chất gì, độc hại ra sao thì đến nay các cụ vẫn chưa được biết cụ thể.
Theo các số liệu phân tích mẫu đất còn nghèo nàn và chưa đi sâu về đặc điểm địa hoá, địa sinh thái, dịch tễ học, độc học… Ngoài ra, cùng một nguyên tố, có khi là chất dinh dưỡng, có khi lại là chất độc hại, tuỳ thuộc vào cách sử dụng và hàm lượng hấp thụ. Chẳng hạn như fluor trong thuốc đánh răng giúp răng chắc khoẻ, nhưng quá nhiều fluor sẽ làm răng mềm nhũn và vỡ vụn.

Hơn nữa, khi nhìn nhận tính năng của việc ăn đất, những nhà khoa học cũng cảnh báo nhắc nhở rằng đất ăn đồng thời hoàn toàn có thể đưa vào khung hình những chất ô nhiễm như As, Hg, Pb, Cd … và nhiều loại vi trùng gây bệnh nguy khốn, nhất là khi môi trường tự nhiên sống bị ô nhiễm nghiêm trọng bởi rác thải, phân bón hoá học, thuốc trừ sâu … Đó là chưa kể việc ăn đất liên tục còn nhanh gọn làm mòn răng .Vì vậy, theo quan điểm của nhóm điều tra và nghiên cứu địa chất, không nên khuyến khích việc sử dụng trực tiếp đất tự nhiên và cũng không nên dùng đại trà phổ thông cho mọi người. trái lại, nên sử dụng có tinh lọc theo nguyên tắc : thiếu chất gì bổ trợ chất ấy, thiếu nhiều dùng nhiều, thiếu ít dùng ít và phải qua chế biến để loại trừ những chất ô nhiễm. Muốn làm được như vậy phải có sự can thiệp của khoa học .Tục ăn đất là một hiện tượng kỳ lạ phức tạp và nhạy cảm. Nó vừa là đối tượng người tiêu dùng nghiên cứu và điều tra của khoa học xã hội, vừa là đối tượng người dùng của khoa học tự nhiên và có tương quan tới nhiều ngành. Vì vậy, để nhìn nhận đúng thực chất của nó phải có cái nhìn tổng lực và có sự tham gia của nhiều nghành khoa học .

Tuy nhiên, dù xét ở góc độ nào thì tục ăn đất cũng mang trong mình những giá trị văn hóa nhất định.

Tổng hợp

Source: https://laodongdongnai.vn
Category: Thị Trường