Ý Nghĩa Mâm Ngũ Quả Ngày Tết – Những Điều Cần Luu Ý

Mâm ngũ quả trong ngày tết đã trở thành một biểu tượng lâu đời của dân tộc, mang nhiều ý nghĩa tốt đẹp. Hình ảnh mâm ngũ quả trong ngày tết như chính lòng thành kính lễ biết ơn của con cháu dâng lên thần thánh và gia tiên. Mâm ngũ quả là một lễ vật không thể thiếu dâng lên bàn thờ trong những ngày tết của các gia đình Việt Nam

Vậy bạn có biết về ý nghĩa mâm ngũ quả và cách bày biện mâm ngũ quả sao cho đúng chưa? Bài viết hôm nay chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu nhé!

Ý nghĩa của mâm ngũ quả

Mâm ngũ quả là một lễ vật vô cùng quan trọng để trưng bày trên bàn thờ gia tiên trong những ngày lễ tết của người Việt. Nó mang ý nghĩa sâu sắc về sự hiếu thảo, lòng tôn kính của gia đình với gia tiên. Đồng thời, nó cũng mang ý nghĩa của những ước mong về một năm mới may mắn, an lành tới gia chủ và là lễ vật không thể thiếu trong những ngày lễ tết cổ truyền của dân tộc. 

Bày mâm ngũ quả ngày tết là một cách gìn giữ bản sắc dân tộc độc đáo của người Việt. Cho dù ở bất cứ nơi đâu, tôn giáo nào, dân tộc nào thì chỉ là người con đất Việt thì phong tục này vẫn luôn được lưu truyền như một sự nhắc nhở tới con cháu nhớ về nguồn gốc tổ tiên của mình. 

Theo thuyết duy vật cổ xưa, mâm ngũ quả được hình thành dựa trên ý tưởng từ quy luật ngũ hành, vạn vật đều được sin diệt bởi 5 yếu tố : Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ. Và chính từ tư tưởng sâu sắc ấy trong đời sống văn hóa tinh thần của các dân tộc Phương Đông trong đó có Việt Nam.

Mâm ngũ quả là hình ảnh đại diện cho sự tập trung đầy đủ của các loại hoa quả trong đất trời. Trong phong thủy, con số 5 là con số may mắn, đại diện cho sự cân bằng, thể hiện sự phát triển bền vững và mạnh mẽ. Chính vì vậy, mâm ngũ quả ngày tết thể hiện mong muốn hòa hợp, sinh sôi và nảy nở, phát triển. Bởi vậy mà ông cha ta lựa chọn 5 loại hoa quả để cúng đêm giao thừa với sự nhắn nhủ: đây chính là những sản vật được đúc kết từ mồ hôi, công sức nước mắt của người dân lao động, kính dâng lên trời đất, thần thánh trong giây phút linh thiêng của vạn vật sinh tồn. 

Mâm ngũ quả thường được bày trên đĩa lớn hoặc trên một cái mâm đẹp, trang trọng, có thể đặt trên chồng bánh chưng để tạo nên vẻ đẹp uy nghiêm, thành kín. Bánh Chưng cũng là một trong những biểu tượng tượng trưng cho đất. 

Mâm ngũ quả ngày nay cũng không quy định bắt buộc là chỉ được 5 thứ quả, các bạn có thể để nhiều hơn, quan điểm thẩm mỹ và cách bày tỏ sự hiếu thảo của mỗi người mỗi khác, nên sự thay đổi để phù hợp là có thể. Số quả bày trên mâm chẵn hay lẻ cũng không quan trọng, cứ có nhiều loại quả là được gọi là mâm ngũ quả. 

Ý nghĩa của từng loại quả trên mâm ngũ quả

Mâm ngũ quả gồm 5 loại quả khác nhau, dựa vào ý nghĩa của mỗi quả để gia chủ lựa chọn chứ không thể chọn bất kỳ một loại quả nào cũng được. Chúng 

Quả Phật thủ: mang màu xanh đại diện cho mệnh mộc, Phật thủ có hình dáng như bàn tay của Đức Phật luôn che chở cho chúng sanh, mang những điều tốt đẹp đến cho gia chủ. Phật thủ cũng có mùi thơm dịu mang , đồng thời, mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc. 

Quả bưởi:  là một loại quả có hình tròn, màu xanh, vị thanh mát, mang ý nghĩa của niềm vui sự đủ đầy trong năm mới. 

Quả lê: có vị ngọt thanh mát, giòn và có màu trắng, đại diện cho kim, mang ý nghĩa của sự suôn sẻ, trơn tru. 

Quả lựu: có  màu đỏ, nhiều hạt và mọng nước, lựu đại diện cho sự may mắn, viên mãn, con đàn cháu đống. 

Quả đào: đào có màu hồng hoặc xanh, đào cũng là một loại quả đại diện cho sự thăng tiến trong sự nghiệp và trường thọ. 

Quả hồng, táo, quýt: ba loại quả này có màu của hành hỏa, đại diện cho sự thành đạt, thăng tiến trong sự nghiệp và cuộc sống, sự giàu có và đủ đầy.  

Quả thanh long: ruột đỏ, nhiều hạt, dáng thanh long tựa như một con rồng đi lên, mang ý nghĩa của sự cát lành, phát tài phát lộc. 

Dưa hấu: Với hình dáng căng tròn, hương vị mát lành, loại quả này hứa hẹn sự ngọt ngào, mang lại nhiều may mắn trong năm mới.

Chuối: với hình dáng bàn tay ngửa, hứng đỡ may mắn, bao bọc chở che, tượng trưng cho con cháu sum vầy, đầm ấm. Nải chuối thường được chọn với số lẻ.

Quả đu đủ: loại quả có màu vàng, mang ý nghĩa của sự thịnh vượng và đủ đầy. 

Quả sung: Mang ý nghĩa sức khỏe sung mãn, tiền bạc sung túc. Loại quả này được chọn vì ý nghĩa tên gọi của nó

Quả xoài: Phát âm gần giống như “xài”, tức trong năm tới, gia đình có tiền tiêu xài thoải mái, không thiếu thốn.

Những loại quả không nên bày trên mâm ngũ quả

Bên cạnh những loại quả có thể bày biện trên mâm ngũ quả thì cũng có những loại quả không nên bày trên mâm ngũ quả. Khi bày chúng ta cũng nên tránh một số loại quả sau: 

Hoa quả giả: chúng ta không nên bày những loại hoa quả giả mang tính tượng trưng lên bàn thờ gia tiên, điều này rất bất kính với thần linh và tổ tiên nên cần phải tránh.

Hoa quả đã chín đẹp và chín nẫu: gia chủ không nên chọn những loại quả đã chín tới hoặc chín nẫu vì thường mâm ngũ quả sẽ được bày trên bàn thờ nhiều ngày, nếu chọn những loại quả đã chín tới hoặc chín nẫu thì rất có thể sẽ bị thối hoặc nẫu, khiến thu hút ruồi muỗi, dĩn tới làm ô uế nơi thờ cúng.

Hoa quả có mùi nồng: Không phải loại quả nào cũng đặt trên bàn thờ được bởi lẽ có nhiều loại hoa quả mùi rất nồng không thích hợp, bạn chỉ nên đặt trên đó những loại hoa quả có mùi thơm mát, thoang thoảng. 

Những loại quả có gai: người ta thường kiêng mang những loại quả có gai này lên bàn thờ vì quan niệm chúng mang những nguồn năng lượng xấu. Bạn không nên để chúng trên bàn thờ.

Các loại quả mọc sát đất, có họ với rau và có vị cay đắng thì cũng không nên bày ở mâm ngũ quả vì theo phong thủy cần tránh những loại quả này vì nó mang năng lượng xấu.

Bày mâm ngũ quả ngày tết theo ngũ hành

Nhiều người chỉ biết rằng ý nghĩa của mâm ngũ quả là gồm 5 loại quả mà ít ai biết rằng nó chịu ảnh hưởng của tư duy ngũ hành. Ngũ quả với 5 loại quả với 5 màu khác nhau đại diện cho Kim – Mộc – Thủy – hỏa- Thổ. 

Ngoài ra con số 5 cũng là con số đặc biệt trong tâm linh, ngũ quả còn thể hiện cho mong ước ngũ phúc của con người là giàu có, bình an, sang trọng, mạnh khỏe, trường thọ. 

Mâm ngũ quả với các màu sắc khác đại diện cho từng hành, hài hòa và hòa quyện vào nhau, tô điểm cho không gian thờ cúng, mang ý nghĩa của sự tôn kính và trang nghiêm với đất trời, thánh thần và tổ tiên. 

Ngoài ra, mâm ngũ quả còn đại diện cho sự tưởng nhớ, biết ơn về cội nguồn, 5 năm loại quả tượng trưng cho 5 hành cấu tạo nên vũ trụ. 

Những lưu ý quan trọng khi bày mâm ngũ quả ngày tết

Điều thứ nhất chúng ta cần lưu ý đó là không nên rửa quá sạch các loại hoa quả trước khi bày biện trên bàn thờ. 

Nhiều người nghĩ rằng đặt trên bàn thờ là phải rửa sạch sẽ, bóng bẩy mới thể hiện được lòng thành kín nhưng việc này thực chất sẽ làm cho hoa quả bị héo hoặc thối ở những chỗ đọng. Cách tốt nhất là các bạn nên dùng khăn ẩm lau sạch quả là được. 

Điều thứ hai, bạn nên chọn hoa quả đặt trên bàn thờ là những loại quả có thể để trong thời gian dài mà không nhanh chín, không nên đặt những loại quả đã chín đẹp, thời gian lâu dễ bị héo hoặc chín quá độ. 

Do đó, ta nên chọn những loại quả còn xanh nhất là bưởi, chuối hoặc các loại quả chưa chín quá , như vậy có thể đảm bảo được mâm ngũ quả sẽ luôn tươi đẹp trong suốt những ngày tết. 

Cách bày mâm ngũ quả 3 miền

Mỗi vùng miền sẽ có những cách bày trí mâm ngũ quả khác nhau. Chúng ta cùng nhau tìm hiểu về phong tục bày mâm ngũ quả của ba miền nhé!

 Miền Bắc

Đối với mâm ngũ quả của người miền bắc mâm ngũ quả được bày biện theo ngũ hành trong văn hóa phương Đông là vạn vật dung hòa cùng trời đất. Do đó, mâm ngũ quả thường được phối với 5 loại quả khác nhau tượng trưng cho ngũ hành: trắng- kim , xanh-mộc, vàng-thổ, đỏ- hỏa, đen-thủy. Vì vậy mà mâm ngũ quả thường gồm các loại quả: chuối, bưởi hoặc phật thủ, dưa hấu, quýt, hồng, quất, đào…

Ví dụ: nải chuối với hình ảnh như một bàn tay xòe ra che chở và đỡ lấy những loại quả khác. Ở chính giữa là  bưởi, dưa hấu hoặc Phật thủ tượng trưng cho sự căng tròn, đủ đầy, viên mãn. Xung quanh là quýt, hồng, táo, đào,…là những loại quả với gam màu tươi sáng đại diện cho sự  may mắn, rực rỡ, đâm chồi nảy nở, những chỗ trống còn lại thường để sung, quất, ớt đỏ.   

Miền Trung

Miền Trung được ví như đòn gánh hai đầu của tổ quốc. Mỗi năm đều phải chống chọi lại với hạn hán và thiên tai. Nơi đây là mảnh đất nghèo kos, cằn cỗi, khí hậu khắc nghiệt không nhận được sự ưu ái của thiên nhiên. Đến tết ở đây rất ít hoa quả nên người dân nơi đây cũng không câu nệ về hình thức mâm ngũ quả, chủ yếu là có gì cúng nấy, thành tâm dâng lên tổ tiên  với lòng biết ơn và tôn kính nhất. Vì vậy, tết ở đây mỗi nhà sẽ có một mâm ngũ quả khác nhau và chủ yếu là các loại hoa quả như: thanh long, chuối, mãng cầu, dứa…

Miền Nam

Người miền nam thì gửi gắm một mong đợi vào mâm ngũ quả mỗi độ tết về : “ cầu sung túc đủ xài” với mong ước sang năm mới sẽ sung túc, đủ đầy. Vì thế mà mâm ngũ quả thường có 5 quả chính: mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài.  Ngoài ra, họ còn chọn quả dứa với mong muốn trường thọ , con đàn cháu đống. hoặc một cặp dưa hấu xanh vỏ đỏ lòng với mong muốn đón may mắn. 

Trong khi mâm ngũ quả của miền bắc lựa chọn chuối, lê, cam quýt là loại hoa quả chính thì với người miền nam sẽ là điều kiêng kỵ, bởi những loại hoa quả trên có tên phát âm với ý nghĩa không may mắn như chuối gần với chui lủi, cam quýt với ý nghĩa cam làm quýt chịu, làm ăn thất bại, nợ nần không phất lên được. 

Khi sắp xếp, ban đầu ta có thể bày biện một ít tiền vàng mã quanh mép mâm, rồi chọn những loại quả có hình dáng to, tròn như đu đủ, dừa, xoài đặt lên mâm trước để tạo dáng, thế. Sau đó mới bày mãng cầu và sung lên trên để tạo dáng cao hơn. 

Hy vọng với những chia sẻ trên đây bạn sẽ có thêm nhiều thông tin hữu ích . Chúc bạn và gia đình có một cái tết thật ấm cúng và hạnh phúc. 

Xem thêm: Ý nghĩa những phong tục ngày tết