Thế giới quan là gì? Chức năng, cấu trúc của thế giới quan – https://laodongdongnai.vn
Bạn đang đọc: Thế giới quan là gì? Chức năng, cấu trúc của thế giới quan – https://laodongdongnai.vn
Nội Dung Chính
1. Khái niệm thế giới quan
“ Thế giới quan ” là khái niệm có gốc tiếng Đức “ Weltanschauung ” lần tiên phong được Cantơ sử dụng trong tác phẩm Phê phán năng lượng phán đoán ( Kritik der Urteilskraft, 1790 ) dùng để chỉ thế giới quan sát được với nghĩa là thế giới trong sự cảm nhận của con người. Sau đó, F.Schelling đã bổ trợ thêm cho khái niệm này mệt nội đung quan trọng là, khái niệm thế giới quan luôn có sẵn trong nó một sơ đồ xác lập về thế giới, một sơ đồ mà không cần tới một sự lý giải kim chỉ nan nào cả. Chính theo nghĩa này mà Hêghen đã nói đến “ thế giới quan đạo đức ”, J.Goethe ( Gớt ) nói đến “ thế giới quan thơ ca ”, còn L.Ranke ( Ranh-cơ ) – “ thế giới quan tôn giáo ”. Kể từ đó, khái niệm thế giới quan như cách hiểu ngày này đã phổ cập trong toàn bộ những phe phái triết học .
Khái niệm thế giới quan hiểu một cách ngắn gọn là mạng lưới hệ thống quan điểm của con người về thế giới. Có thể định nghĩa :
Thế giới quan là khái niệm triết học chỉ mạng lưới hệ thống những tri thức, quan điểm, tình cảm, niềm tin, lý tưởng xác lập về thế giới và về vị trí của con người ( bao hàm cả cá thể, xã hội và quả đât ) trong thế giới đó. Thế giới quan pháp luật nguyên tắc, thái độ, giá trị trong xu thế nhận thức và hoạt động giải trí thực tiễn của con người .
Các khái niệm “ Bức tranh chung về thế giới ”, “ Cảm nhận về thế giới ”, “ Nhận thức chung về cuộc sống ” … khá thân thiện với khái niệm thế giới quan. Thế giới quan thường được coi là bao hàm trong nó nhân sinh quan – vì nhân sinh quan là ý niệm của con người về đời sống với những nguyên tắc, thái độ và xu thế giá trị của hoạt động giải trí người .
Những thành phần chủ yếu của thế giới quan là tri thức, niềm tin và lý tưởng. Trong đó:
- Tri thức là cơ sở trực tiếp hình thành thế giới quan
- Tri thức chỉ gia nhập thế giới quan khi đã được kiểm nghiệm ít nhiều trong thực tiễn và trở thành niềm tin.
- Lý tưởng là trình độ phát triển cao nhất của thế giới quan.
Với tính cách là hệ quan điểm hướng dẫn tư duy và hành vi, thế giới quan là phương pháp để con người sở hữu hiện thực, thiếu thế giới quan, con người không có phương hướng hành vi .
Trong lịch sử vẻ vang tăng trưởng của tư duy, thế giới quan bộc lộ dưới nhiều hình thức phong phú khác nhau, nên cũng được phân loại theo nhiều cách khác nhau. Chẳng hạn, thế giới quan tôn giáo, thế giới quan khoa học và thể giới quan triết học. Ngoài ba hình thức đa phần này, còn hoàn toàn có thể có thế giới quan lịch sử một thời ( mà một trong những hình thức bộc lộ tiêu biểu vượt trội của nó là truyền thuyết thần thoại Hy Lạp ) ; theo những địa thế căn cứ phân loại khác, thế giới quan còn được phân loại theo những thời đại, những dân tộc bản địa, những tộc người, hoặc thế giới quan kinh nghiệm tay nghề, thế giới quan thường thì …
Thế giới quan chung nhất, phổ biến nhất, được sử dụng (một cách ý thức hoặc không ý thức) trong mọi ngành khoa học và trong toàn bộ đời sống xã hội là thế giới quan triết học.
| Một vài cách tiếp cận vấn đề thế giới quan. Vấn đề thế giới quan được nhiều nhà tư tưởng, triết gia, nhiều tổ chức triển khai, đảng phái chính trị chăm sóc nghiên cứu và điều tra và hình thành nên nhiều nhóm quan điểm khác nhau như sau :Nhóm thứ nhất xem xét thế giới quan trong mối quan hệ ngặt nghèo với những quan điểm, những học thuyết triết học. Những nhà nghiên cứu thế giới quan ở Liên Xô cũ đi từ việc xem xét thế giới quan duy vật cổ đại, thế giới quan duy vật máy móc siêu hình, thế giới quan duy vật biện chứng, thế giới quan duy tâm khách quan, thế giới quan duy tâm chủ quan. v.v. để “ nhấn mạnh vấn đề vai trò của triết học trong sự hình thành thế giới quan ”. Từ đó, Oiderman T. I. chứng minh và khẳng định “ chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử vẻ vang chính là cơ sở triết học của thế giới quan cộng sản ” và Tóm lại chỉ có triết học Mác – Lênin mới mang lại thế giới quan thực sự khoa học cho con người . Nhóm thứ hai cho rằng nghiên cứu và điều tra thế giới quan là đi vào xem xét lý luận và phương pháp luận của thế giới quan, cũng như nghiên cứu và điều tra thế giới quan phản ánh hiện thực như thế nào. Vacilenko V. L. nghiên cứu và điều tra thế giới quan khoa học và những yếu tố lý luận của nó trong chủ nghĩa xã hội. Ông muốn tìm ra quy trình hình thành thế giới quan cộng sản chủ nghĩa và vận dụng nó vào việc giáo dục con người. Còn Ovtrinicop V. S. xem “ thế giới quan là một hiện tượng kỳ lạ của đời sống niềm tin xã hội, nó phản ánh hiện thực xã hội ”. Arsisepcki R. A. xem xét đơn cử thực chất, đặc trưng, sự tăng trưởng cùa thế giới quan, từ đó rút ra vai trò của nó so với hoạt động giải trí nhận thức và thực tiễn của con người . Nhóm thứ ba điều tra và nghiên cứu thế giới quan trong mối quan hệ với những ngành khoa học khác. Ivanop V. G. tìm hiểu và khám phá vật lý học và thế giới quan, Karpinskaia R. S. nghiên cứu sinh vật học và thế giới quan, Maptunusep I. V. xem xét thế giới quan và khoa học tự nhiên … Một số nhà nghiên cứu và điều tra khác chỉ nhấn mạnh vấn đề đến đối tượng người dùng và công dụng của thế giới quan như P. V. Alekciep cho rằng “ đối tượng người tiêu dùng của thế giới quan là những gì chung nhất trong mạng lưới hệ thống “ thế giới – con người ” và “ yếu tố cơ bản của thế giới quan là toàn diện và tổng thể của thế giới và vị trí của con người trong thế giới ”. G. Meier đã đưa ra công dụng của thế giới quan “ không chỉ là tri thức về ngoài hành tinh, mà còn cả sự nhìn nhận, khuynh hướng đời sống cũng như phương pháp sống ” … Thậm chí một số ít nhà triết học tư sản đứng trên lập trường của chủ nghĩa duy tâm, còn xem thế giới quan là loại sản phẩm của nhận thức thuần tuý “ thế giới quan là tổng hợp những hiệu quả của tư duy siêu hình và những tác dụng của nghiến cứu khác, trong đổ siêu hình học được hiểu là khoa học nghiên cứu và điều tra hình thức nhận thức thế giới một cách thống nhất ” . Tuy cách tiếp cận của yếu tố thế giới quan có khác nhau, nhưng thuật ngữ thế giới quan dù là tiếng Anh ( world outlook ), tiếng Nga ( mirovozrenie ), hay tiếng Pháp ( conception du monde ) …. đều do gốc thế giới và ý niệm tạo thành. Cho nên, hoàn toàn có thể xem thế giới quan là hàng loạt những ý niệm chung nhất của con người về thể giới, về vị trí, vệ bản thân và đời sống của con người trong thế giới đó, về mối quan hệ của con người với thế giới, mà từ đó xu thế hoạt động giải trí của từng người, của một tập đoàn lớn, một giai cấp hay cả xã hội so với hiện thực . Thế giới quan là yếu tố phức tạp, nhưng nội dung của nó đều phản ánh : thực chất của thế giới, quy luật tăng trưởng của xã hội, thế giới bên trong con người và mối quan hệ của con người với thế giới, trong đó bao hàm cả giá trị và xu thế. Các dạng thế giới quan khác nhau, thì phản ánh những nội dung trên khác nhau. Nội dung của thế giới quan có đặc thù lịch sử dân tộc đơn cử, vì vậy những yếu tố của thế giới quan mang đặc thù thời đại . Dựa trên những yếu tố như vậy, những dạng thế giới quan khác nhau đều cố gắng nỗ lực lý giải khỏi điểm và số lượng giới hạn của sống sót, thực chất của những hiện tượng kỳ lạ và những tiến trình, từ đó đi đến chỗ mở ra tính quy luật trong trật tự của tự nhiên và xã hội, xác lập triển vọng tăng trưởng của con người và xã hội loài người. Với một nội dung như vậy, thế giới quan gắn bó mật thiết với những yếu tố như ý nghĩa lịch sử dân tộc, ý nghĩa đời sống, cái chết và bất tử, thiện và ác, đúng và sai, trên cơ sở đó lý giải một cách rõ ràng hơn những khái niệm như sống sót và hư vô, tự nhiên và siêu tự nhiên, số lượng giới hạn và vô cùng …Sự cấu thành những dạng thế giới quan khác nhau đều có những hình thức lý luận của chúng được bộc lộ bằng những quan điểm triết học, chính trị-xã hội, lao lý, kinh tế tài chính, tôn giáo, vô thần, đạo đức, thẩm mỹ và nghệ thuật … và những khái niệm nền tảng của khoa học tự nhiên cũng như của khoa học – kỹ thuật. Nhưng trong những quan điểm lý luận có một điều cần quan tâm rằng, không phải chỉ giới tự nhiên và tri thức lý luận, mà quan trọng là xã hội và đời sống xã hội đã tạo nên đặc trưng cơ bản của những loại thế giới quan khác nhau. Bởi vì, trước hết thế giới quan luôn là sự phản ánh thế giới trong mối liên hệ với những điều kiện kèm theo xã hội, mà trong đó con người sống và hoạt động giải trí. Chính con người bằng hoạt động giải trí thực tiễn tái tạo thế giới xung quanh là cơ sở cho sự xác lập cấu trúc chung của thế giới quan . |
2. Hạt nhân lý luận của thế giới quan
Nói triết học là hạt nhân của thế giới quan, bởi thứ nhất, bản thân triết học chính là thế giới quan. Thứ hai, trong các thế giới quan khác như thế giới quan của các khoa học cụ thể, thế giới quan của các dân tộc, hay các thời đại … triết học bao giờ cũng là thành phần quan trọng, đóng vai trò là nhân tố cốt lõi. Thứ ba, với các loại thế giới quan tôn giáo, thế giới quan kinh nghiệm hay thế giới quan thông thường…, triết học bao giờ cũng có ảnh hưởng và chi phối, dù có thể không tự giác. Thứ tư, thế giới quan triết học như thế nào sẽ quy định các thế giới quan và các quan niệm khác như thế.
Thế giới quan duy vật biện chứng được coi là đỉnh cao của các loại thế giới quan đã từng có trong lịch sử. Vì thế giới quan này đòi hỏi thế giới phải được xem xét trong dựa trên những nguyên lý về mối liên hệ phổ biến và nguyên lý về sự phát triển. Từ đây, thế giới và con người được nhận thức và theo quan điểm toàn diện, lịch sử, cụ thể và phát triển. Thế giới quan duy vật biện chứng bao gồm tri thức khoa học, niềm tin khoa học và lý tưởng cách mạng.
Khi triển khai công dụng của mình, những quan điểm thế giới quan luôn có xu thế được lý tưởng hóa, thành những khuôn mẫu văn hóa truyền thống kiểm soát và điều chỉnh hành vi. Ý nghĩa to lớn của thế giới quan bộc lộ trước hết là ở điểm này .
Thế giới quan đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong cuộc sống của con người và xã hội loài người. Bởi lẽ, thứ nhất, những vấn đề được triết học đặt ra và tỉm lời giải đáp trước hết là những vấn đề thuộc thế giới quan. Thứ hai, thế giới quan đúng đắn là tiền đề quan trọng để xác lập phương thức tư duy hợp lý và nhân sinh quan tích cực trong khám phá và chinh phục thế giới. Trình độ phát triến của thế giới quan là tiêu chí quan trọng đánh giá sự trưởng thành của mỗi cá nhân cũng như của mỗi cộng đồng xã hội nhất định.
Thế giới quan tôn giáo cũng là thế giới quan chung nhất, có ý nghĩa phổ biến đối với nhận thức và hoạt động thực tiễn của con người. Nhưng do bản chất là đặt niềm tin vào các tín điều, coi tín ngưỡng cao hơn lý trí, phủ nhận tính khách quan của tri thức khoa học, nên không được ứng dụng trong khoa học và thường dẫn đến sai lầm, tiêu cực trong hoạt động thực tiễn. Thế giới quan tôn giáo phù hợp hơn với những trường hợp con người giải thích thất bại của mình. Trên thực tế, cũng không ít nhà khoa học sùng đạo mà vẫn có phát minh, nhưng với những trường hợp này, mọi giải thích bằng nguyên nhân tôn giáo đều không thuyết phục; cần phải lý giải kỹ lưỡng hơn và sâu sắc hơn bằng những nguyên nhân vượt ra ngoài giới hạn của những tín điều.
Không ít người, trong đó có những nhà khoa học chuyên ngành, thường định kiến với triết học, không thừa nhận triết học có tác động ảnh hưởng hay chi phối thế giới quan của mình. Tuy thế, với tính cách là một loại tri thức vĩ mô, xử lý những yếu tố chung nhất của đời sống, ẩn giấu sâu trong mỗi tâm lý và hành vỉ của con người, nên tư duy triết học lại là một thành tố hữu cơ trong tri thức khoa học cũng như trong tri thức thường thì, là chỗ dựa tiềm thức của kinh nghiệm tay nghề cá thể, dù những cá thể đơn cử có hiểu biết ở trình độ nào và thừa nhận đến đâu vai trò của triết học. Nhà khoa học và cả những người ít học, không có cách nào tránh được việc phải xử lý những quan hệ ngẫu nhiên – tất yếu hay nhân quả trong hoạt động giải trí của họ, cả trong hoạt động giải trí khoa học nâng cao cũng như trong đời sống thường ngày. Nghĩa là, dù hiểu biết sâu hay nông cạn về triết học, dù thương mến hay ghét bỏ triết học, con người vẫn bị chi phối bởi ữiết học, triết học vẫn xuất hiện trong thế giới quan của mỗi người. Vấn đề chỉ là thứ triết học nào sẽ chi phối con người trong hoạt động giải trí của họ, đặc biệt quan trọng trong những ý tưởng, phát minh sáng tạo hay trong giải quyết và xử lý những trường hợp gay cấn của đời sống .
Với những nhà khoa học, Ph. Ăngghen trong tác phẩm “ Biện chứng của tự nhiên ” đã viết : “ Những ai phỉ báng triết học nhiều nhất lại chính là những kẻ nô lệ của những tàn tích thông tục hóa, tồi tệ nhất của những học thuyết triết học tồi tệ nhất. ,. Dù những nhà khoa học tự nhiên có làm gì đi nữa thì họ cũng vẫn bị triết học chi phối, yếu tố chỉ ở chỗ họ muốn bị chi phối bởi một thứ triết học tồi tệ hợp mốt hay họ muốn được hướng dẫn bởi một hình thức tư duy lý luận dựa trên sự hiểu biết về lịch sử dân tộc tư tưởng và những thành tựu của nó ” .
Như vậy, triết học với tính cách là hạt nhân lý luận, trên thực tế, chi phối mọi thế giới quan, dù người ta có chú ý và thừa nhận điều đó hay không.
3. Chức năng thế giới quan
Thế giới quan là hàng loạt những quan điểm về thế giới và về vị trí của con người trong thế giới đó. Triết học là hạt nhân lý luận của thế giới quan. Triết học Mác – Lênin đem lại thế giới quan duy vật biện chứng, là hạt nhân thế giới quan cộng sản .
Thế giới quan duy vật biện chứng có vai trò đặc biệt quan trọng định hướng cho con người nhận thức đúng đắn thế giới hiện thực. Đây chính là “cặp kính” triết học để con người xem xét, nhận thức thế giới, xét đoán mọi sự vật, hiện tượng và xem xét chính mình. Nó giúp cho con người cơ sở khoa học đi sâu nhận thức bản chất của tự nhiên, xã hội và nhận thức được mục đích ý nghĩa của cuộc sống.
Thế giới quan duy vật biện chứng còn giúp con người hình thành quan điểm khoa học định hướng mọi hoạt động. Từ đó giúp con người xác định thái độ và các cách thức hoạt động của mình. Trên một ý nghĩa nhất định, thế giới quan cũng đóng một vai trò của phương pháp luận. Giữa thế giới quan và phương pháp luận trong triết học Mác – Lênin có sự thống nhất hữu cơ.
Thế giới quan duy vật biện chứng nâng cao vai trò tích cực, sáng tạo của con người. Thế giới quan đúng đắn chính là tiền đề để xác lập nhân sinh quan tích cực. Trình độ phát triển về thế giới quan là tiêu chí quan trọng của sự trưởng thành cá nhân cũng như một cộng đồng xã hội nhất định.
Các khoa học đều góp thêm phần giúp con người hình thành thế giới quan đúng đắn. Trong đó, thế giới quan triết học là hạt nhân lý luận của thế giới quan, làm cho thế giới quan của con người tăng trưởng như một quy trình tự giác .
Thế giới quan duy vật biện chúng có vai trò là cơ sở khoa học để đấu tranh với những loại thế giới quan duy tâm, tôn giáo, phản khoa học. Với thực chất khoa học và cách mạng, thế giới quan duy vật biện chứng là hạt nhân của hệ tư tưởng của giai cấp công nhân và những lực lượng văn minh, cách mạng, là cơ sở lý luận trong cuộc đấu tranh với những tư tưởng phản cách mạng, phản khoa học .
4. Cấu trúc của thế giới quan .
Cấu trúc thế giới quan cổ thể xem xét dưới những góc nhìn khác nhau .
Dưới góc nhìn quy trình nhận thức của con người thế giới quan được xem như thể một hiện tượng kỳ lạ ý thức, là sự tiến triển trong nhận thức của con người về thế giới. Sự tiến triển này được chia thành ba cập độ hay ba bậc thang cơ bản .
Bậc thang khởi điểm là nhận thức cảm tính về thế giới. Ở mức độ này, thế giới hình thành trong con người là thế giới cảm tính với những mặt riêng lẻ của nó được hình thành trên kinh nghiệm và nhận thức cá nhân như Mác – Ăngghen viết: “nhận thức … điểm khởi đầu của nó chỉ là sự cảm nhận một cách cảm tính môi trường gần gũi chong quanh”. Do đó, con người chỉ có quan niệm về một phần bức tranh của thế giới dựa trên trực quan sinh động của họ.
Bậc thang tiếp theo là nhận thức lý tính về thế giới hay là sự hiểu biết và giải thích thế giới được đặt trong tổng thể. Trực quan sinh động được thay bằng tư duy trừu tượng, ở giai đoạn này, con người có quan niệm về một bức tranh thế giới trọn vẹn trên cơ sở khái quát hóa, trừu tượng hóa cao.
Bậc thang cao nhất là sự tự nhận thức của cá nhân về thế giới. Ở đây, tính định hướng nhận thức của con người tác động đến hành vi của họ, mà thông qua đó có thể xác định: hệ thống giá trị, trình độ tư duy, thói quen trong hoạt động nhận thức và thực tiễn của cá nhân. “Chính nhờ khả năng tự đánh giá-cho-phép cá nhân vượt qua giới hạn của hoàn cảnh, vượt qua những định kiến truyền thống lâu đời để nhìn nhận và đánh giá lại thế giới”. Sự phát triển của nhận thức về thế giới ở đây gắn chặt với những quan hệ nhiều hướng, phức tạp và đan xen vào nhau của hiện thực, đồng thời cũng gắn chặt với những quan điểm chung nhất của con người về thế giới và vị trí của con người trong thế giới. Và mặc dù nhận thức của con người về thế giới đã mang tính chất khái quát, tư tưởng của con người về thế giới có tính tổng hợp, nhưng để tự nhận thức trở thành hạt nhân của thế giới quan và nằm trong tầng sâu của thế giới quan, thì quan điểm của con người cần phải được áp dụng vào thực tiễn và trở thành nguyên tắc để giải thích thế giới, tác động ngược lại thế giới.
Dưới góc nhìn thế giới quan cá thể, cấu trúc thế giới quan gồm có những yếu tố cơ bản như tri thức, niềm tin, ý niệm, mà ở đầu cuối được biểu lộ trải qua hoạt động giải trí nhận thức và thực tiễn của con người. Trong đó :
Tri thức : là tác dụng của hoạt động giải trí nhận thức, là mắt xích khỏi điểm trong cấu trúc thế giới quan, là nghành hoạt động giải trí điều tra và nghiên cứu nhằm mục đích mục tiêu tạo ra sự hiểu biết mới về tự nhiên, xã hội và tư duy. Đã là tri thức phải mang tính khoa học để thực thi trách nhiệm cơ bản là lan rộng ra tầm nhìn về thế giới cho con người. Nếu không có tri thức khoa học làm nền tảng, mỗi một người đều phải tự mày mò, tự tìm hiểu và khám phá thế giới một cách khác biệt, thì con đường hình thành thế giới quan sẽ rất phức tạp và rối rắm. Tuy nhiên, để tri thức khoa học không phải là tư liệu chết so với con người, thì nó phải được con người kiểm tra, tiếp thu và tin yêu. Đó là quy trình tri thức phối hợp với niềm tin để trở thành quan điểm, lập trường của cá thể con người .
Niềm tin : là hiện tượng kỳ lạ đặc biệt quan trọng của nhận thức, là chỗ dựa vững chãi của thế giới quan, nó tạo ra sức mạnh mãnh liệt và ý nghĩa đời sống lớn lao cho con người. Để tạo lập niềm tin cần có một lượng tri thức, kinh nghiệm tay nghề và yếu tố cảm hứng lồng vào. Yếu tố này tạo ra sự tiên đoán bên trong và đặc trưng của mỗi con người. Ngoài ra, niềm tin còn là một phần đời sống ý thức đóng vai trò cổ vũ to lớn cho con người trong lúc khó khăn vất vả. Niềm tin không bắt nguồn từ hư vô, ảo ảnh, mà phải bắt nguồn từ hiện thực, từ những quan điểm khoa học mới kiến thiết xây dựng được ý niệm đúng đắn về thế giới và tạo ra ý nghĩa tích cực cho đời sống .
Quan niệm : là cái đặc trưng của ý thức con người tạo nên cốt lõi của thế giới quan. Là hạt nhân niềm tin của cá thể, con người không có ý niệm là con người đã đánh mất cái “ tôi ” của chính mình. Quan niệm của con người không tự nhiên mà có, nó được sản sinh và tăng trưởng trong quy trình tiếp xúc, học hỏi ở tự nhiên, ở xã hội loài người, ở sự chớp lấy những nét đẹp văn hoá của toàn trái đất, Quan niệm bám rễ rất chắc vào trong đời sống tâm tư nguyện vọng, tình cảm của tất cả chúng ta. Tuy nhiên, nó không không bao giờ thay đổi, khi xã hội có những bước ngoặc lịch sử vẻ vang, mạng lưới hệ thống tri thức của con người đổi khác, thì ý niệm cũng biến hóa theo. Và chỉ có những quan điểm đúng đắn tương thích với hiện thực khách quan, mang lại hiệu suất cao thiết thực có năng lực ship hàng đời sống con người, mới sống sót và tăng trưởng được. Hướng tới văn minh xã hội là phải quả cảm gạt bỏ những gì là tương thích với quá khứ, nhưng không tương thích trong hiện tại và không vận dụng được cho tương lai. Nếu con người bám mãi vào những ý niệm lỗi thời, thì sẽ làm nguy cơ tiềm ẩn và gây ngưng trệ cho sự tăng trưởng của trái đất .
Đồng thời ở góc nhìn thế giới quan cá thể, phải thấy được con người không phải là máy tính thu nạp và giải quyết và xử lý tài liệu một cách thuần tuý, vô cảm, mà trong quy trình hình thành thế giới quan khoa học đòi hỏi có sự tham gia của cả yếu tố cảm hứng như “ Không có cảm xức của con người, thì lâu nay không có và không hề có sự tìm tòi chân lý ” ( V. I. Lênin ). Do đó, mối quan hệ giữa tri thức, niềm tin và ý niệm phải được xem xét trong một chỉnh thể thống nhất Quan niệm của con người chỉ được kiến thiết xây dựng vững chãi khi yếu tố trí tuệ và xúc cảm hòa quyện với nhau trong một khối thống nhất. Tri thức là cơ sở trực tiếp cho quy trình hình thành thế giới quan, tuy nhiên nó chỉ gia nhập vào thế giới quan khi con người trọn vẹn tin yêu vào sự đúng đắn của những tri thức. Từ đó, ý niệm được củng cố và con người sẽ hướng mọi hoạt động giải trí của mình theo ý niệm ấy .
Như vậy, nếu con người chỉ có niềm tin mà thiếu tri thức hoặc ngược lại chỉ có tri thức mà thiếu niềm tin, thì thế giới quan của họ là tự phát, là chưa hoàn thành xong. Họ chỉ cảm nhận được bộc lộ vẻ bên ngoài của những sự vật, hiện tượng kỳ lạ diễn ra trong thế giới, nên rất dễ rơi vào thế giới quan tôn giáo hoặc duy tâm .
Chủ nghĩa Mác – Lênin chỉ rõ thế giới quan của con người là triển khai xong, khi có sự tích hợp thống nhất giữa tri thức và niềm tín. Chỉ có trong sự thống nhất cao như vậy mới tạo cho con người thế giới quan tự giác để họ hoàn toàn có thể phát huy tối đa năng lực nhận thức và kiến thiết xây dựng chủ nghĩa xã hội, một xã hội của con người, cho con người và vì con người .
Ngoài việc chia thế giới quan theo hai góc nhìn nêu trên, những nhà nghiên cứu còn phân biệt ba dạng cơ bản khác nhau của thế giới quan : thế giới quan lịch sử một thời, thế giới quan tôn giáo và thế giới quan triết học. Thế giới quan lịch sử một thời là phương pháp cảm nhận thế giới của người nguyên thủy. Thế giới quan tôn giáo là ý niệm của những tôn giáo khác nhau về thế giới. Trong đó khi bộc lộ quan điểm về thế giới, những yếu tố lý trí và tín ngưỡng, hiện thực và tưởng tưởng, người và thần hòa quyện vào nhau. Trong thế giới quan tôn giáo, niềm tin tôn giáo đóng vai trò đa phần, tín ngưỡng cao hơn lý trí, cái thần tiêu biểu vượt trội cái người. Còn thế giới quan triết học sẽ được xem xét đơn cử hơn trong phần mối quan hệ giữa thế giới quan và triết học .
5. Mối quan hệ của thế giới quan với triết học và khoa học
Thế giới quan gắn chặt với những hình thức nhận thức khác nhau và đến lượt mình từ lúc mới sinh ra những dạng nhận thức này cũng không tách rời thế giới quan. Trong sự gắn bó khăng khít như vậy, mối quan hệ đặc trưng nhất là quan hệ giữa thế giới quan và triết học .
Triết học cùng với sự sinh ra của mình đã đóng vai trò cơ sở lý luận cho thế giới quan. Triết học và thế giới quan đều tìm cách vấn đáp những yếu tố về thế giới trong toàn diện và tổng thể của nó, về vị trí của con người trong thế giới, về sự nhận thức thế giới của con người, về quan hệ của con người với thế giới, nghiên cứu và điều tra thế giới theo “ trật tự vật chất hoặc ý thức. Nhưng nội hàm của thế giới quan rộng hơn nội hàm của triết học “ mọi triết học đều là thế giới quan, nhưng thế giới quan không nhất định là triết học ”. Thế giới quan đôi lúc hình thành tự phát và mang nặng đặc thù cảm tính. Và con người hoàn toàn có thể không có khái niệm triết học rõ ràng, nhưng phải có thế giới quan vì nếu không có thế giới quan tức là đã đánh mất cá thể con người .
Sự hình thành thế giới quan luôn gắn bó ngặt nghèo với triết học. Triết học diễn đạt ý niệm của con người dưới dạng mạng lưới hệ thống những phạm trù, những quy luật đóng vai trò như những bậc thang trong quy trình nhận thức thế giới. Với ý nghĩa như vậy, triết học được coi là trình độ tự giác trong quy trình hình thành và tăng trưởng của thế giới quan. Nếu thế giới quan được hình thành từ hàng loạt tri thức và kinh nghiệm tay nghề sống của con người, trong đó tri thức của những khoa học cụ thể là cơ sở trực tiếp cho sự hình thành những ý niệm nhất định về từng mặt, từng bộ phận của thế giới, thì triết học với phương thốc tư duy đặc trưng đã tạo nên mạng lưới hệ thống lý luận gồm có những ý niệm chung nhất về thế giới với tư cách là một chỉnh thể. Như vậy, triết học là hạt nhân lý luận của thế giới quan, triết học giữ vai trò khuynh hướng cho quy trình hình thành và tăng trưởng thế giới quan của mỗi cá thể, mỗi hội đồng trong lịch sử dân tộc .
Khoa học là nghành hoạt động giải trí điều tra và nghiên cứu nhằm mục đích mục tiêu sản xuất ra những tri thức mới về tự nhiên, xã hội và tư duy và gồm có tổng thể những điều kiện kèm theo và những yếu tố của sự sản xuất này. Khoa học cổ công dụng lý giải thế giới và nhận thức nhằm mục đích lan rộng ra những quan điểm về thế giới. Đồng thơi, đặc trưng cơ bản của khoa học là tính chân lý. Cho nên, khoa học trở thành cơ sở để phân biệt những dạng thế giới quan khác nhau .
Thế giới quan được gọi là khoa học khi tri thức khoa học đóng vai trò nền tảng trong mạng lưới hệ thống quan điểm về thế giới. Tri thức khoa học đòi hỏi sự sử dụng những khái niệm, những phạm trù và những lý luận khoa học phản ánh đúng hiện thực khách quan, phản ánh đúng quy luật hoạt động và tăng trưởng của thế giới .Thế giới quan phản khoa học là thế giới quan tôn giáo, đồng thời cũng có một phần thế giới quan lịch sử một thời. Tuy nhiên, thế giới quan lịch sử một thời thường được xem là thế giới quan trước khoa học vì khi thần thoại cổ xưa Open, khoa học chưa sinh ra .
Thế giới quan không khoa học là những dạng thế giới quan có tương quan đến học thuyết triết học duy tâm khác nhau. Triết học duy tâm cũng là một dạng lý luận, nhưng không phải là lý luận khoa học. Ngoài ra, còn có những nhà triết học duy vật về yếu tố tự nhiên, những duy tâm về yếu tố xã hội và những nhà thực chứng thì phủ nhận trọn vẹn vai trò của triết học và thế giới quan trong sự tăng trưởng của nhận thức khoa học và trong thực tiễn xã hội .
Như vậy, hiệu quả hay tri thức của những khoa học riêng không liên quan gì đến nhau là cơ sở để kiểm nghiệm và chứng tỏ tính đứng đắn hay sai lầm đáng tiếc trong mạng lưới hệ thống quan điểm của con người về thế giới. Đồng thời, để phá vỡ bức tranh thế giới cũ kiến thiết xây dựng bức tranh mới về thế giới, những ý tưởng mới trong khoa học không hề thiếu triết học và nền tảng thế giới quan đúng đắn được .
Lập trường thế giới quan trong con người phụ thuộc vào rất nhiều vào tri thức xã hội được xác nhận bằng kinh nghiệm tay nghề và được củng cố bằng tình cảm. Các yếu tố tâm ý xã hội như xúc cảm, ý chí, tâm trạng, thói quen và truyền thống lịch sử Open trong tâm tư nguyện vọng của một giai cấp, dân tộc bản địa, một nhóm người trong xã hội thường mang đặc thù quần chúng thoáng đãng và linh động nên dễ tác động ảnh hưởng tới quy trình hình thành thế giới quan của cá thể. Những nhận thức đời thường hình thành trên kinh nghiệm tay nghề hằng ngày của con người không chỉ có đặc thù kinh nghiệm tay nghề, mà còn bao hàm cả đặc thù tổng hợp và logic, nhưng nó vẫn chưa thể trở thành một mạng lưới hệ thống tri thức khoa học, trong nó vẫn còn nhữtìg quan điểm sai lầm đáng tiếc, những tư tưởng lỗi thời, những ảo tưởng và nhầm lẫn. Cho nên thế giới quan khoa học phải đi trước, đóng vai trò dẫn đường và rút đần khoảng cách giữa chân lý và nhận thức sai lầm đáng tiếc .
Như vậy, nhận thức đúng đắn thế giới quan khoa học và hình thành cho thế hệ trẻ ; đặc biệt quan trọng là sinh viên ( bộ mặt tiêu biểu vượt trội của nền kinh tế tri thức ) thế giới quan khoa học là trách nhiệm thiết yếu mà Đảng và nhà nước ta luôn chăm sóc .
Nguồn tham khảo:
- Giáo trình Triết học Mác Lênin (sử dụng trong các trường đại học – hệ không chuyên lý luận chính trị) (tài liệu dùng tập huấn giảng dạy năm 2019), Bộ Giáo dục Đào tạo.
- Lý luận, thực trạng, một số giải pháp hình thành thế giới quan khoa học trong sinh viên trường ĐHSP TP. Hồ Chí Minh
Source: https://laodongdongnai.vn
Category: Khoa Học
