SKKN Biện pháp nâng cao hiệu quả giải dạng toán “Tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó” cho sinh lớp 4
Bạn đang xem tài liệu “SKKN Biện pháp nâng cao hiệu quả giải dạng toán “Tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó” cho sinh lớp 4”, để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HÓA PHÒNG GD& ĐT THỌ XUÂN G D SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM BIỆN PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ GIẢI DẠNG TOÁN “TÌM HAI SỐ KHI BIẾT TỔNG VÀ HIỆU CỦA HAI SỐ ĐÓ” CHO HỌC SINH LỚP 4 Người thực hiện: Phạm Văn Hùng Chức vụ: Giáo viên Đơn vị công tác: Trường Tiểu học Nam Giang – Thọ Xuân SKKN thuộc lĩn vực (môn): Toán THANH HÓA NĂM 2017 MỤC LỤC Trang 1. MỞ ĐẦU: Trang 3 1.1. Lí do chọn đề tài Trang 3 1.2. Mục đích nghiên cứu Trang 4 1.3. Đối tượng nghiên cứu Trang 5 1.4. Phương pháp nghiên cứu Trang 5 1.5. Những điểm mới của đề tài Trang 5 2. NỘI DUNG Trang 5 2.1. Cơ sở lí luận Trang 5 2.2. Thực trạng của đề tài Trang 5 2.3. Các biện pháp thực hiện Trang 8 2.3.1. Bồi dưỡng niềm đam mê, hứng thú cho học sinh khi học giải toán có lời văn. Trang 8 2.3.2. Dạy tốt bài “Tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó Trang 9 2.3.3. Rèn học sinh kĩ năng phân tích và nhận dạng bài toán Trang 12 2.3.4. Rèn luyện học sinh cách trình bầy bài giải Trang 13 2.3.5. Mở rộng phát triển thêm một số cách giải dạng toán “Tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó” cho học sinh Trang 14 2.3.6. Một số bài toán cho học sinh tự luyện Trang 16 2.4. Hiệu quả của đề tài Trang 16 3. KẾT LUẬN Trang 18 3.1. Kết luận. Trang 18 3.2. Kiến nghị Trang 18 1. MỞ ĐẦU 1.1- Lí do chọn đề tài. Đối với mỗi người giáo viên nhất là giáo viên tiểu học, việc phát triển và bồi dưỡng những học sinh yêu thích và học giỏi toán là một trong những nhiệm vụ quan trọng. Vì muốn học tốt môn Toán ở các lớp trên thì ngay từ đầu cấp học, các em phải có kiến thức vững chắc về môn toán. Chính vì vậy, việc nâng cao kiến thức giải toán cho học sinh phải được tiến hành thường xuyên, liên tục và ngay từ lớp 1, lớp 2, lớp 3. Trong chương trình môn Toán lớp 4 có nhiều dạng toán đòi hỏi tư duy sáng tạo trí tuệ, rèn luyện kĩ năng tính toán, nhận biết so sánh phân tích tổng hợp của học sinh và đòi hỏi phát triển óc tư duy sáng tạo của các em. Các em phải biết dựa vào mối quan hệ giữa các dữ kiện, giữa cái đã cho và cái phải tìm trong điều kiện của bài toán. Nhưng đối với học sinh lớp 4 việc nhận biết bài toán để tìm ra cách giải các bài toán mới dạng tìm hai số nói chung, dạng bài “Tìm hai số khi số khi biết tổng và hiệu hai số đó” là một việc làm khó khăn. Vậy làm thế nào để học sinh nhận dạng và có phương pháp giải đúng, giải nhanh và hiểu sâu dạng toán này đó là điều mà tôi suy nghĩ và tìm cách giải quyết. Mục đích của quá trình dạy học ở bậc Tiểu học là nhằm cung cấp tới học sinh những kiến thức cơ bản toàn thể về tự nhiên và xã hội. Nhằm giúp học sinh từng bước hình thành nhân cách, từ đó trang bị cho học sinh các phương pháp ban đầu về hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn. Mục tiêu đó được thực hiện thông qua việc dạy học các môn và thực hiện theo định hướng yêu cầu giáo dục, nhằm trang bị cho trẻ những kiến thức, kỹ năng cần thiết để trẻ tiếp tục học ở bậc Trung học hay cho công việc lao động của trẻ sau này. Trong các môn học ở Tiểu học, môn Toán đóng vai trò quan trọng, nó cung cấp những kiến thức cơ bản về số học, các yếu tố hình học, đo đại lượng, giải toán, môn Toán Tiểu học thống nhất không chia thành các phân môn khác. Bên cạnh đó khả năng giáo dục của môn Toán rất phong phú còn giúp học sinh phát triển tư duy, khả năng suy luận, trau dồi trí nhớ, giải quyết vấn đề có căn cứ khoa học, chính xác. Nó còn giúp học sinh phát triển trí thông minh, tư duy độc lập sáng tạo, kích thích óc tò mò, tự khám phá và rèn luyện một phong cách làm việc khoa học. Yêu cầu đó rất cần thiết cho mọi người, góp phần giáo dục ý chí, đức tính tốt chịu khó, nhẫn nại, cần cù trong học tập. Là một giáo viên đang trực tiếp giảng dạy học sinh Tiểu học, bản thân tôi nhận thấy trong chương trình giáo dục Tiểu học hiện nay, môn Toán cùng với các môn học khác trong nhà trường Tiểu học có những vai trò góp phần quan trọng đào tạo nên những con người phát triển toàn diện. Thực tế những năm gần đây, việc dạy học Toán trong các nhà trường Tiểu học đã có những bước cải tiến về phương pháp, nội dung và hình thức dạy học. Trong những năm học qua, bản thân tôi được giao nhiệm vụ trực tiếp dạy học sinh lớp 4, tôi luôn luôn trăn trở đi sâu tìm hiểu cho mình những vấn đề khó trong giảng dạy. Thực tế cho thấy khi giảng dạy có rất nhiều học sinh nắm lí thuyết một cách máy móc nhưng khi vận dụng vào thực hành thì gặp nhiều lúng túng khó khăn. Và tôi nhận thấy trong chương trình Toán ở bậc Tiểu học các bài toán về tìm hai số nói chung, bài toán dạng “Tìm hai số khi số khi biết tổng và hiệu hai số đó” nói riêng trở thành một chủ đề quan trọng trong chương trình lớp 4. Và các bài toán về tìm hai số luôn luôn xuất hiện trong các kì kiểm tra định kỳ. Vì thế, việc giải thành thạo các bài toán về tìm hai số là một yêu cầu rất cần thiết đối với tất cả các em học sinh ở cuối bậc Tiểu học. Do đó việc dạy và học như thế nào để học sinh nắm chắc kiến thức, vận dụng kiến thức đó học để làm toán từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp một cách linh hoạt, chủ động. Và một điều quan trọng nữa là tạo cho học sinh lòng đam mê học toán. Để góp phần giúp học sinh lớp 4 nhận ra và khắc phục những sai lầm thường mắc phải, khắc sâu kiến thức, kỹ năng cơ bản trong việc giải các bài toán liên quan đến dạng “Tìm hai số khi số khi biết tổng và hiệu hai số đó”. Xuất phát từ những vÊn đề trên nên tôi chọn đề tài: Biện pháp nâng cao hiệu quả giải dạng toán “Tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó” cho sinh lớp 4. Có khảo sát, kiểm tra đánh giá ở trường Tiểu học. 1.2. Mục đích nghiên cứu. Trong môn Toán ở Tiểu học nói chung và môn Toán 4 nói riêng có rất nhiều dạng toán có lời văn đi suốt trong quá trình học tập của học sinh. Những dạng toán này đi từ đơn giản đến phức tạp như: Bài toán đơn: Bài toán có dấu trúc đơn giản dễ hiểu và khi giải chỉ có 1 phép tính (cộng, trừ, nhân, chia). Bài toán hợp: Bài toán bao gồm các loại toán đơn, khi giải có từ hai phép tính trở lên, có liên quan đến nhau. Đề tài này trong phạm vi nghiên cứu còn hạn chế, tôi chỉ xin trình bày việc một số biện pháp nâng cao hiệu quả giải dạng toán "Tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó". Với mục đích. - Tìm hiểu việc dạy toán có lời văn ở lớp 4. - Tìm nguyên nhân học sinh thường mắc lỗi khi giải toán dạng "Tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó". - Đưa ra một số biện pháp giúp giáo viên và học sinh khắc phục những khó khăn trong quá trình dạy và học giải toán có lời văn dạng "Tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó". - Đóng góp một số ý kiến nhằm phát huy trí lực của học sinh, hệ thống các kiến thức cơ bản để giải toán, hình thành và rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn. - Phương pháp giải các bài minh hoạ; các bài tự luyện về dạng toán "Tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó". - Dạy giải bài toán dạng “Tìm hai số khi số khi biết tổng và hiệu hai số đó” học sinh dễ hiểu và nhớ lâu về dạng toán, cách giải bài toán, qua đó góp phần gây hứng thú học tập môn Toán cho học sinh, một môn học được coi là khô khan, hóc búa. Từ đó giúp các em lĩnh hội được tri thức, củng cố và khắc sâu tri thức môn học thức. Cụ thể: + Đọc hiểu - phân tích - tóm tắt bài toán. + Nhận biết dấu hiệu đặc trưng nhất về dạng toán. + Trình bày bài giải gồm câu lời giải + phép tính + đáp số. + Tìm lời giải phù hợp cho bài toán bằng nhiều cách khác nhau. + Hình thành quy trình chung về hướng dẫn học sinh vận dụng dấu hiệu nhận biết dạng toán, phương pháp giải đặc trưng của dạng toán. 1.3. Đối tượng nghiên cứu. - Đối tượng : Học sinh khối 4, đặc biệt là học sinh lớp 4A - Tài liệu : + Sách giáo khoa Toán 4. + Sách giáo viên Toán 4. + Chuẩn kiến thức kĩ năng Toán lớp 4. + Vở bài tập Toán của học sinh lớp 4. + Các phương pháp dạy học Toán ở Tiểu học. 1.4. Phương pháp nghiên cứu. Để thực hiện đề tài này, tôi đã sử dụng các phương pháp sau : a.Phương pháp điều tra: Giáo viên thường bước đầu tìm hiểu thông tin về học sinh như hoàn cảnh gia đình, năng khiếu, năng lực học tập của các em. Tìm hiểu thực trạng, trao đổi thông qua dự giờ, khảo sát chất lượng của học sinh. Thông qua đó giáo viên lên kế hoach, biện pháp thực hiện. b. Phương pháp trực quan: Giáo viên tổ chức, hướng dẫn học sinh hoạt động trực tiếp bằng trực quan trên các hình ảnh, hiện tượng, vật cụ thể, sơ đồ đoạn thắng để dựa vào đó nắm bắt được kiến thức, kĩ năng của môn Toán. c. Phương pháp gợi mở vấn đáp: Là phương pháp sử dụng một hệ thống các câu hỏi để hướng dẫn học sinh suy nghĩ, lần lượt trả lời từng câu hỏi, từng bước dần đến kết luận cần thiết, giúp học sinh tự mình tìm ra kiến thức mới. d. Phương pháp phân tích tổng hợp: Phương pháp này dùng lời nói để giải thích, kết hợp với các phương tiện trực quan để hỗ trợ cho việc giải thích. e. Phương pháp thực hành luyện tập: Là phương pháp dạy học liên quan đến hoạt động thực hành luyện tập các kiến thức, kĩ năng của môn học, Chiếm 60% tổng thời gian dạy học Toán. Vì vậy phương pháp này được thường xuyên sử dụng trong dạy học Toán ở Tiểu học. - Làm trên bảng lớp. - Luyện tập Toán trong vở . - Làm trong phiếu học tập. 1.5. Những điểm mới của đề tài. Sau quá trình nghiên cứu, khảo sát thực tế áp dụng vào giảng dạy tại lớp mình chủ nhiệm, chất lượng giải toán của học sinh có sự tiến bộ rõ rệt. Kết quả đó chính là một số đóng góp mới của đề tài : - Bồi dưỡng niềm đam mê, hứng thú, tính cẩn thận cho học sinh khi học giải toán có lời văn. - Rèn học sinh phân tích bài toán và nhận dạng bài toán. - Rèn luyện học sinh cách trình bày bài giải. - Mở rộng phát triển thêm một số cách giải dạng toán “Tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó” cho học sinh. 2. NỘI DUNG 2.1. Cơ sở lí luận. Toán học có vị trí rất quan trọng phù hợp với cuộc sống thực tiễn đó cũng là công cụ cần thiết cho các môn học khác và để giúp học sinh nhận thức thế giới xung quanh, để hoạt động có hiệu quả trong thực tiễn. Khả năng giáo dục nhiều mặt của môn toán rất to lớn, nó có khả năng phát triển tư duy lôgic, phát triển trí tuệ. Nó có vai trò to lớn trong việc rèn luyện phương pháp suy nghĩ, phương pháp suy luận, phương pháp giải quyết vấn đề có suy luận, có khoa học toàn diện, chính xác, có nhiều tác dụng phát triển trí thông minh, tư duy độc lập sáng tạo, linh hoạt...góp phần giáo dục ý trí nhẫn nại, ý trí vượt khó khăn. dạy là làm thế nào để giờ dạy - học toán có hiệu quả cao, học sinh được phát triển tính tích cực, chủ động sáng tạo trong việc chiếm lĩnh kiến thức toán học. Vì vậy giáo viên phải có phương pháp dạy học như thế nào? Để truyền đạt kiến thức và khả năng học bộ môn này tới học sinh tiểu học. Trong thực tế giảng dạy, các phương pháp dạy học bao giờ cũng phải xuất phát từ vị trí mục đích và nhiệm vụ mục tiêu giáo dục của môn toán ở bài học nói chung và trong giờ dạy toán lớp 4 nói riêng. Nó không phải là cách thức truyền thụ kiến thức toán học, rèn kỹ năng giải toán mà là phương tiện tinh vi để tổ chức hoạt động nhận thức tích cực, độc lập và giáo dục phong cách làm việc một cách khoa học, hiệu quả cho học sinh tức là dạy cách học. Do vậy giáo viên phải đổi mới phương pháp và các hình thức dạy học để nâng cao hiệu quả daỵ - học. Do đặc điểm tâm sinh lý học sinh tiểu học là dễ nhớ nhưng mau quên, sự tập trung chú ý trong giờ học toán chưa cao, trí nhớ chưa bền vững, thích học nhưng chóng chán. Vì vậy giáo viên phải làm thế nào để khắc sâu kiến thức cho học sinh và tạo ra không khí sẵn sàng học tập, chủ động tích cực trong việc tiếp thu kiến thức cho các em . Xuất phát từ cuộc sống hiện tại, đổi mới của nền kinh tế, xã hội, văn hóa, thông tin...đòi hỏi con người phải có bản lĩnh dám nghĩ, dám làm, năng động, chủ động sáng tạo có khả năng để giải quyết vấn đề. Để đáp ứng các yêu cầu trên trong giảng dạy nói chung, trong dạy học Toán nói riêng cần phải vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học để nâng cao hiệu quả dạy - học. Hiện nay toàn ngành giáo dục nói chung và giáo dục Tiểu học nói riêng đang thực hiện yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tính cực của học sinh làm cho hoạt động dạy trên lớp "nhẹ nhàng, tự nhiên, hiệu quả". Để đạt được yêu cầu đó giáo viên phải có phương pháp và hình thức dạy học để nâng cao hiệu quả cho học sinh, vừa phù hợp với đặc điểm tâm sinh lí của lứa tuổi Tiểu học và trình độ nhận thức của học sinh. 2.2. Thực trạng của đề tài. Môn Toán là một môn học đồng hành với các em theo suốt cả quá trình học tập, nó có tầm quan trong rất lớn trong cuộc sống hàng ngày của các em. Là một môn học giúp học sinh rèn luyện năng lực suy nghĩ và phát triển trí tuệ. Đối với học sinh tiểu học thì tư duy trực quan và hình tượng chiếm ưu thế hơn. Nhận thức của các em chủ yếu là nhận thức trực quan cảm tính. Các em lĩnh hội kiến thức, quy tắc, khái niệm toán học và thực hành thao tác đều dựa trên bài toán mẫu cụ thể, diễn đạt bằng lời lẽ đơn giản. Khả năng phân tích, tổng hợp làm rõ mối quan hệ giữa kiến thức này với kiến thức khác trong quá trình lĩnh hội kiến thức mới cũng như trong quá trình thực hành chưa sâu sắc. Năng lực phán đoán, suy luận còn thấp. Nhưng đến giai đoạn lớp 4,5 các em đã có sự phát triển mạnh mẽ về tư duy trừu tượng. Đặc điểm này là cơ sở thuận thuận lợi để hình thành khái niệm toán học mới. Dạng toán “Tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó” là loại toán còn mới đối với các em. Để phù hợp với tư duy trực quan của lứa tuổi, việc hình thành khái niệm tìm hai số bằng trực quan, sơ đồ đoạn thẳng và các phép tính phải trải qua nhiều bước khác nhau trong đó chủ yếu là dựa vào phép đo đại lượng, trước hết là số đo độ dài. Trong thực tế giảng dạy của phần lớn giáo viên, tôi nhận thấy việc học sinh tự chiếm lĩnh nội dung kiến thức một cách chủ động và phát huy tính tích cực của mình trong quá trình học còn hạn chế. Qua dự giờ thăm lớp, trao đổi một số kinh nghiệm với các đồng chí giáo viên trong khối 4,5, qua tìm hiểu sách giáo khoa, tài liệu tham khảo, qua kinh nghiệm thực tế giảng dạy môn Toán nói chung và dạng bài “Tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số” nói riêng, tôi nhận thấy: *Đối với giáo viên: Các hình thức tổ chức hoạt động học tập trong giờ toán còn đơn điệu, việc sử dụng đồ dùng trong dạy học toán chưa cao, phương pháp dạy học chưa hợp lý, lô gíc, dẫn đến các em học sinh n¾m bài học chưa sâu, nên kết quả học tập của các em có phần dừng tại chỗ, chưa phát huy hết khả năng của mình. Sở dĩ có tình trạng trên là do bản thân mỗi đồng chí giáo viên chưa thấy hết ý nghĩa, tác dụng vai trò của thầy trong giờ học toán. Mà đặc biệt là một số giáo viên khi dạy học toán chưa gắn liền hoạt động dạy học với ứng dụng thực tiễn, chưa tạo ra điều hấp dẫn để học sinh hứng thú học tập. * Đối với học sinh: + Tư duy của học sinh còn mang tính trực quan là chủ yếu. + Không biết phân tích đề bài để nhận đúng dạng toán + Không biết tóm tắt bài toán, lúng túng khi nêu câu lời giải, có khi học sinh nêu lại câu hỏi của bài toán. Không hiểu thuật ngữ toán học khi biết trung bình cộng hai số, hoặc biết chu vi của hình chữ nhật nên làm phép tính gì để tìm tổng hai số, dẫn đến nói sai, viết sai phép tính, sai đơn vị, viết sai đáp số. + Một số em làm đúng nhưng khi cô hỏi lại không biết trả lời. Chứng tỏ các em chưa nắm vững cách giải bài toán có lời văn. NhËn thøc của các em chưa cao đặc biệt là các em còn ham chơi chưa chú ý học tập, phần nữa qua điều tra, tìm hiểu về học sinh, về gia đình của các em cho thấy: do điều kiện kinh tế, một số phụ huynh đi làm ăn xa để con em mình ở với ông bà nên thiếu phần quan tâm đến việc học hành, cũng có một số phụ huynh phó mặc con mình cho giáo viên. Từ đó dẫn đến trình độ đại trµ của lớp có phần hạn chế so với các bạn cùng độ tuổi ở thị xã, thành phố. Các em chưa nắm được các bước cơ bản chung để giải một bài toán, chưa kiên trì trong giải toán. *Kết quả của thực trạng: Qua quá trình giảng dạy, dự giờ thăm lớp và khảo sát thực tế chất lưọng học sinh, đồng thời tìm hiểu nội dung chương trình toán lớp 4, Từ thực tế chấm bài thì nhìn chung chất lượng về giải toán có lời văn của các em rất thấp. Để năm bắt tình hình chất lượng thực tế của học sinh, tôi ra đề khảo sát chất lượng về phần giải toán dạng bài “Tìm hai số khi số khi biết tổng và hiệu hai số đó” cho cả lớp như sau: Đề bài: Bài 1: Hai tổ nhặt giấy vụn để gây quỹ lớp được tất cả là 50kg. Tính ra tổ 1 nhặt được ít hơn tổ 2 là 6 kg. Hỏi mỗi tổ nhặt được bao nhiêu kilôgam giấy vụn? Bài 2: Sân trường em hình chữ nhật có nửa chu vi 180m. chiều rộng kém chiều dài 20m. Tính diện tích sân trường đó. Hình thức kiểm tra: Học sinh đọc kỹ đề bài phân tích đề Toán, làm bài giải vào giấy, có tóm tắt bài toán, trình bày cách giải cụ thể. *Kết quả khảo sát: TS Lớp Học sinh 25 4A Viết đúng câu lời giải Viết đúng phép tính Viết đúng đáp số Giải đúng cả 3 bước 18 = 72% 20= 80% 18=72% 18 = 72% Từ những thực trạng trên, để dạy giải toán có lời văn cho học sinh đạt kết quả cao hơn, tôi đã nghiên cứu đưa ra một số giải pháp, biện pháp sau nhằm giúp các em nắm vững các bước giải toán để các em có thể giải được các bài toán trong chương trình lớp 4 mà các em gặp. 2.3 - Các biện pháp thực hiện. 2.3.1. Bồi dưỡng niềm đam mê, hứng thú cho học sinh khi học giải toán có lời văn. - Trong quá trình dạy học tôi luôn chú trọng hướng dẫn và cho học sinh sử dụng đồ dùng học tập, bởi khi đó các em sẽ tự tay mình thực hiện trên vật thật, vì vậy các em sẽ tìm ra đáp số của bài toán một cách nhanh nhất. - Tổ chức các hình thức học tập sinh động như trò chơi, đưa bài toán lồng vào trong các mẩu chuyện,... rồi đọc cho các em nghe, khuyến khích các em tìm ra cách giải. - Hình thành nhóm đôi bạn cùng tiến để các em giúp đỡ, động viên nhau trong học tập.Từ những việc làm trên, tôi đã nhận thấy có sự thay đổi rõ rệt trong thái độ của các em đối với môn học. Các em đã yêu thích môn toán và thực sự muốn thử sức mình qua những bài toán có lời văn. - Sử dụng linh hoạt nhiều hình thức và phương pháp dạy học, trong giờ học giáo viên cần tránh nói nhiều và làm việc thay học sinh. Nhất là lúc chữa bài tập, cần để học sinh tham gia tự đánh giá kết quả học tập của bạn và của bản thân. -Hình thành thói quen bắt trước tấm gương tốt của các bạn học cùng lớp thông qua các tiết sinh hoạt tập thể, giáo viên tổ chức cho các em vui chơi và không nên lạm dụng tiết sinh hoạt tập thể để làm hình thức trách phạt học sinh. Trong giờ học những nội dung mới giáo viên tổ chức cho học sinh chơi nhiều trò chơi sáng tạo, qua đó giúp học sinh tự lĩnh hội kiến thức một cách tích cực. Để rèn tính cẩn thận trong tính toán cho học sinh đòi hỏi giáo viên trong khi dạy phải hết sức tỉ mỉ, hướng dẫn cho học sinh cách phân tích đề bài và cách vẽ sơ đồ đoạn thẳng, sau đến quá trình giải phải cẩn thận thì mới tập được cho các em kĩ năng giải toán thành thạo, chính xác. Những chi tiết dù rất nhỏ nhưng nếu giáo viên chú
