Rừng Amazon đang mất dần khả năng phục hồi dưới áp lực của con người – Tạp chí điện tử Bảo vệ Rừng và Môi trường

BVR&MT – Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng 3/4 diện tích rừng Amazon đã mất đi một số khả năng phục hồi, hoặc khả năng lấy lại sinh khối sau khi bị xáo trộn. Sự mất khả năng phục hồi này đặc biệt cao ở những vùng gần với hoạt động của con người và ít mưa hơn.

Khi rừng bị chặt phá, đốt cháy và suy thoái, nó chỉ còn lại ít thảm thực vật hơn, đồng nghĩa với việc thoát hơi nước ít hơn, dẫn đến ít mưa hơn. Và ít mưa hơn dẫn đến hạn hán, hỏa hoạn, chết cây và suy thoái rừng – một vòng lặp phản hồi về sự tàn phá và mất khả năng phục hồi.

Rừng nhiệt đới Amazon là rừng nhiệt đới lớn nhất hành tinh đã tồn tại ít nhất 55 triệu năm, tồn tại qua các kỷ băng hà lặp đi lặp lại và ấm lên. Theo một nghiên cứu mới được công bố trên tạp chí Nature Climate Change, các tác động của con người, kết hợp với biến đổi khí hậu đang làm giảm khả năng phục hồi, khiến rừng mất khả năng phục hồi sau những đợt xáo trộn lặp lại .

Chris Boulton, nhà nghiên cứu tại Đại học Exeter, Vương quốc Anh và là tác giả chính của nghiên cứu cho biết: “Sự mất khả năng phục hồi ở một số khu vực của Amazon nghiêm trọng hơn nhiều so với những gì chúng ta vẫn tưởng tượng. Nghiên cứu mô hình cho chúng tôi biết điều gì đó về những thay đổi trong tương lai, rằng khu rừng nhiệt đới hiện đang bị suy thoái”.

Boulton và nhóm của ông phát hiện ra rằng 3/4 diện tích rừng Amazon đã mất đi một số khả năng phục hồi kể từ năm 2000, có nghĩa là rừng đang mất khả năng phục hồi sinh khối nhanh chóng sau các sự kiện như hạn hán. Sự mất khả năng phục hồi này đặc biệt cao ở những vùng gần với hoạt động của con người và ít mưa hơn. “Nói cách khác, nó phục hồi chậm hơn so với 15 năm trước hoặc lâu hơn”, Boulton nói.

Sử dụng dữ liệu viễn thám từ vệ tinh đo hàm lượng nước của thực vật trong rừng, các nhà nghiên cứu có thể xác định sinh khối của khu rừng theo thời gian. Sau đó, các nhà nghiên cứu kết hợp dữ liệu đó với mất rừng, hạn hán, lượng mưa, mức độ gần với hoạt động của con người và các thông số khác. Điều gì đằng sau sự suy giảm khả năng phục hồi này? Phần lớn nó sôi xuống nước, và nguyên nhân là do hoạt động của con người.

Amazon tạo ra nhiều mưa của riêng mình. Một nghiên cứu đã gọi rừng nhiệt đới là “hệ thống tạo mưa tự bền vững phức tạp nhất trên đất liền”. Khi nước bốc hơi từ tất cả các lá cây trong rừng, một quá trình được gọi là thoát hơi nước, độ ẩm đó sẽ được chuyển lên trên và di chuyển khắp cảnh quan, hội tụ với độ ẩm trong không khí khác trước khi nó trở lại dưới dạng mưa. Khi rừng bị chặt phá, đốt cháy và suy thoái nên rừng càng ít lá hơn. Điều đó có nghĩa là ít thoát hơi nước hơn, dẫn đến ít mưa hơn. Và ít mưa hơn dẫn đến hạn hán, hỏa hoạn, chết cây và suy thoái rừng – một vòng lặp phản hồi về sự tàn phá và mất khả năng phục hồi.

Anastassia Makarieva, một nhà nghiên cứu tại Đại học Kỹ thuật Munich, người không tham gia nghiên cứu, cho biết: “Trong điều kiện ẩm ướt hơn với lượng mưa nhiều hơn, rừng có khả năng kiểm soát lượng mưa mạnh mẽ. Điều này có nghĩa là khả năng phục hồi của nó cao”. Tuy nhiên, trong điều kiện khô hạn hơn, rừng ít có khả năng bù đắp và điều chỉnh tốc độ bốc hơi. Theo nghiên cứu của các nhà nghiên cứu từ Brazil và Bồ Đào Nha, rừng đã kém khả năng phục hồi sau các đợt hạn hán lớn vào năm 2005, 2010 và 2015. Nói một cách đơn giản, Amazon khô hơn là một Amazon kém linh hoạt hơn.

Boulton nói: “Tôi có thể nói rằng nghiên cứu này cung cấp một cảnh báo sớm rằng Amazon đang tiến đến một điểm tới hạn, và đó là một suy nghĩ khá chán nản”. Các nhà khoa học từ lâu đã cảnh báo về một “điểm tới hạn” đối với rừng nhiệt đới Amazon, tại thời điểm đó, khu rừng sẽ bắt đầu suy thoái thành một hệ sinh thái giống như xavan. Sự thay đổi này sẽ gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với sự đa dạng của cuộc sống ở đó (bao gồm cả con người) và cũng sẽ giải phóng một lượng lớn carbon dioxide vào khí quyển, làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng khí hậu vốn đã nghiêm trọng.

“Những gì chúng tôi dự đoán hiện đang được quan sát trong cuộc sống thực. Nó không còn là một dự báo lý thuyết về tương lai”, Carlos Nobre, một trong những nhà khoa học khí hậu hàng đầu của Brazil và là nhà nghiên cứu tại Đại học São Paulo cho hay. Lửa không xảy ra tự nhiên ở Amazon, mà do con người cố tình sắp đặt theo kiểu cố ý, thường là bất hợp pháp, phá rừng để dọn đất trồng trọt và chăn nuôi gia súc. Năm 2020, một số lượng đáng kinh ngạc các vụ cháy lớn (41%) đã thiêu rụi trong rừng nhiệt đới Amazon còn tồn tại, nơi chưa từng xảy ra hỏa hoạn trong lịch sử. Con số đó giảm xuống còn 5% vào năm 2021, do mùa khô ít khốc liệt hơn nhiều.

Tổ chức giám sát phi lợi nhuận của Dự án Andean Amazon (MAAP ) ước tính rằng hơn 5,4 triệu mẫu Anh (2,2 triệu ha) rừng nhiệt đới Amazon của Brazil bị đốt cháy vào năm 2020, một diện tích gần bằng diện tích của xứ Wales ở Anh. Nạn phá rừng và cháy rừng đã gia tăng dưới sự cai trị của tổng thống đương nhiệm của Brazil, Jair Bolsonaro. Năm ngoái, nạn phá rừng ở Amazon của Brazil (chiếm khoảng 60% lưu vực sông Amazon), nạn phá rừng đạt mức cao nhất kể từ năm 2006 .

Theo Paulo Brando, nhà sinh thái học nhiệt đới tại Đại học California, Irvine, người không tham gia nghiên cứu, mặc dù các bộ phận của Amazon có thể phục hồi chậm hơn, nhưng điều này không có nghĩa là chúng hoàn toàn mất khả năng phục hồi. Ngay cả những khu rừng dọc theo phần khô cằn nhất của Lưu vực sông Amazon cũng có khả năng biến mất. “Rừng ở khu vực đó đã bị “đấm đá” từ mọi phía, vì vậy không có gì ngạc nhiên khi họ đang cho thấy một số dấu hiệu cho thấy rừng đang bỏ cuộc”, Brando tỏ ra quan ngại.

Bởi vì gia súc và đậu nành là nguyên nhân dẫn đến hầu hết các vụ phá rừng và cháy rừng ở Amazon, một chiến lược đầy hứa hẹn khác là giải quyết thị trường cho những mặt hàng đó. Một số công ty đang đưa ra các cam kết tư nhân về nguồn cung cấp từ các chuỗi cung ứng không phá rừng. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng thị trường vẫn cần tăng cường tính minh bạch, với hệ thống giám sát, xác minh và báo cáo tốt hơn về nguồn gốc của các mặt hàng như đậu nành và thịt bò.

Bất chấp những bằng chứng mới cho thấy Amazon của Brazil hiện là một nguồn carbon , thải ra nhiều khí nhà kính hơn lượng khí mà nó thu vào, tổng số Amazon vẫn là một bể chứa carbon khổng lồ , phần lớn là do các khu bảo tồn và lãnh thổ bản địa. Hầu hết các vụ phá rừng và cháy rừng diễn ra bên ngoài các khu bảo tồn và các vùng lãnh thổ của Người bản địa, làm nổi bật tầm quan trọng của các chỉ định sử dụng đất quan trọng này và sự công nhận quyền sở hữu đất của người bản địa để bảo vệ rừng nhiệt đới Amazon.

Hậu Thạch (Theo Mongabay)