Phương pháp nghiên cứu khoa học là gì? Vai trò của phương pháp nghiên cứu khoa học

Khoa học là một lĩnh vực rộng lớn và đóng vai trò quan trọng trong cuộc sống ngày nay, nếu như thiếu đi khoa học cuộc sống của con người chắc chắn không thể phát triển một cách vượt bậc và hiện đại như chúng ta đang trải qua.

Phương pháp nghiên cứu khoa học là gì?

Nếu như khoa học là kiến thức được con người tiếp thu thông qua một phương pháp nghiên cứu khoa học thì có thể hiểu đơn giản những phương phá này chính là công cụ để đưa khoa học đến gần hơn với con người. Phương pháp nghiên cứu khoa học là một tập hợp các kỹ thuật tiêu chuẩn hoặc nâng cao đã được chứng minh và công nhận để xây dựng kiến thức khoa học. Ví dụ như khi quan sát, phân tích một vấn đề khoa học nào đó, sẽ phải thông qua các cách giải thích để thuyết phục người khác kết quả của mình là đúng đắn. Thông qua các phương pháp nghiên cứu khoa học thì nhà khoa học sẽ có thể tự kiểm tra khách quan các lý thuyết đã được đưa ra từ trước và mở những cuộc tranh luận để xem các luận điểm đó là đúng hay sai. Mỗi phương pháp nghiên cứu khoa học phải có đủ bốn đặc điểm sau:

-Tính logic: Mọi suy luận khoa học được đưa ra đều phải dựa trên các nguyên tắc suy luận logic.

-Có thể xác nhận: Những kết quả thu được phải phù hợp với những bằng chứng trên thực tế đã quan sát.

-Lặp lại: Đối với mỗi vấn đề khoa học nhiều nhà nghiên cứu có thể cùng nghiên cứu theo một phương pháp và cho ra những kết quả giống nhau.

-Xem xét kỹ lưỡng: Mỗi quy trình hay kết quả được rút ra đều phải đảm bảo đã được xem xét kĩ lưỡng tuân thủ các quy định do hội đồng đánh giá đặt ra tránh xảy ra tình trạng sai sót, sao chép.

Đặc điểm của phương pháp nghiên cứu khoa học

Phương pháp nghiên cứu khoa học là một phần của lĩnh vực khoa học giữ vai trò vô cùng quan trọng trong những kết quả và sự đột phá của khoa học. Vì thế cần phải nắm vững các đặc điểm của phương pháp nghiên cứu khoa học;\:

Phương pháp nghiên cứu khoa học có tính chủ quan: Điều này được thể hiện rõ ràng khi mỗi chủ thể khi nghiên cứu khoa học sẽ dung những cách riêng của bản thân để nghiên cứu, tìm tòi rồi từ đó đưa ra những kết quả nghiên cứu. Cả một quá trình đó họ đã nghiên cứu dựa trên chính năng lực nhận thức của bản thân.

Phương pháp nghiên cứu khoa học có tính khách quan: Bởi lẽ phương pháp nghiên cứu khoa học gắn chặt với đối tượng nên sẽ có mặt khách quan nghĩa là phương pháp nghiên cứu sẽ vẫn phải dựa trên cách hoạt động của chủ thể. Trong hoạt động nghiên cứu khoa học tính chủ quan vẫn phải dựa trên tính khách quan để nghiên cứu.

Phương pháp nghiên cứu có tính mục đích: Bất cứ một phương pháp nghiên cứu khoa học nào cũng phải lựa chọn phương pháp chính xác, phù hợp để tìm ra mục đích của việc nghiên cứu chứ không thể nghiên cứu một cách mờ mịt, mông lung không rõ kết quả là gì.

Phương pháp nghiên cứu luôn gắn chặt với nội dung nghiên cứu: Trước khi bước vào nghiên cứu bao giờ cũng phải xem xét nội dung của công việc là gì và phải dựa trên đó để chọn được phương pháp cụ thể vì mỗi một ngành đều có đặc trưng riêng và phương pháp nghiên cứu khác biệt.

Phương pháp nghiên cứu khoa học được sắp xếp theo một chương trình tối ưu: Các phương pháp khoa học có một cấu trúc đặc biệt là hệ thống các thao tác nên việc nghiên cứu nhanh hay chậm phụ thuộc rất lớn vào việc phát hiện được tính logic của các thao tác nghiên cứu tuần tự và sử dụng nó một cách hiệu quả.

Phương pháp nghiên cứu khoa học có tính chính xác cao: Nghiên cứu khoa học để đưa ra những kết quả hoặc những phát hiện mới sẽ được áp dụng và phổ biến rộng rãi chính vì thế các nghiên cứu này bắt buộc phải có tính chính xác cao, chỉ cần một sai sót nhỏ cũng có thể ảnh hưởng đến cả xã hội chứhứ không riêng gì một cá nhân nào.

Phân loại các phương pháp nghiên cứu khoa học

Dựa trên việc tiếp cận các đối tượng nghiên cứu thì thông thường phương pháp nghiên cứu khoa học sẽ được chia ra làm hai loại cụ thể như sau:

Phương pháp nghiên cứu thực nghiệm

Phương pháp nghiên cứu thực nghiệm bao gồm các phương pháp quan sát, thí nghiệm, thực nghiệm. Trong đó phương pháp quan sát sẽ là bước đầu trong khâu nghiên cứu để xác định các thuộc tính và quan hệ của sự vật, hiện tượng riêng lẻ tồn tại trong điều kiện tự nhiên thông qua khả năng cảm thụ của các giác quan, phân tích tổng hợp sự việc rồi khái quát trừu tượng hóa.

Phương pháp thí nghiệm là quá trình người nghiên cứu sử dụng các phương tiện vật chất tác động lên đối tượng nghiên cứu qua đó để kiểm chứng các giả thiết, lý thuyết khoa học ban đầu, sau đó sẽ bổ sung chỉnh lý các phỏng đoán giả thiết ban đầu để khẳng định lại những điều đang nghiên cứu và đưa ra những giả thiết, lý thuyết khoa học mới.

Phương pháp thực nghiệm thường được áp dụng cho khoa học tự nhiên kỹ thuật – công nghệ – là những ngành khoa học cần định lượng chính xác. Trong quá trình nghiên cứu thực nghiệm có thể sử dụng phương pháp mô hình hóa trong trường hợp đối tượng nghiên cứu không cho phép quan sát thực nghiệm trực tiếp.

Phương pháp nghiên cứu lý thuyết

Tất cả các ngành khoa học đều dùng loại phương pháp này để nghiên cứu, đây là quá trình thông qua tư duy trừu tượng để tìm kiếm, phát hiện, sử dụng các phương tiện ngôn ngữ, chữ viết,… Vì thế phương pháp nghiên cứu lý thuyết có vai trò để lưu giữ lại những thông tin nghiên cứu cho con người.

Trong nghiên cứu lý thuyết, tri thức lý luận (quan điểm, lý thuyết) là nền tảng và điểm xuất phát của quá trình nghiên cứu. Vì thế, việc nắm vững hệ thống lý luận nền tảng giữ vai trò chủ chốt và là cơ sở để nghiên cứu việc hình thành định hướng và hình thành các trường phái khoa học.

Đối với những người nghiên cứu khoa học xã hội sẽ phải dựa trên học thuyết Mác – Lênin được xem như là nền tảng của việc nghiên cứu. Vì thế, bất cứ ai cũng phải nắm vững kiến thức lý luận Mác – Lê Nin để tạo tiền đề cho toàn bộ quá trình sáng tạo phát triển tiếp theo.

Trong phương pháp lý thuyết, đặc tính của quá trình sáng tạo khoa học bắt buộc phải thông qua tư duy trừu tượng, suy luận, khái quát hóa mà không được ứng dụng và chứng minh ngay trong thực tiễn, ngược lại phải thông qua một thời gian khá dài thì mới làm sáng tỏ được đúng sai.

Phương pháp nghiên cứu khoa học là một phần của lĩnh vực khoa học giữ vai trò vô cùng quan trọng trong những kết quả và sự đột phá của khoa học. Ảnh minh họa

Một số các phương pháp nghiên cứu khoa học cụ thể

Phương pháp phân tích và tổng hợp: Phân tích là phân chia sự tổng thể của đối tượng nghiên cứu thành từng phần nhỏ, với yếu tố cấu thành đơn giản rồi mới bắt tay vào nghiên cứu từng thuộc tính và bản chất của từng yếu tố đó. Qua cách phân tích này sẽ bóc tách được đối tượng nghiên cứu một cách mạch lạc, giúp chúng ta hiểu được cái chung phức tạp từ những yếu tố bộ phận ấy.

Tổng hợp được xem là quá trình ngược với quá trình phân tích nhưng lại có mối quan hệ chặt chẽ với quá trình phân tích để tìm ra được sự khái quát. Thông qua kết quả nghiên cứu chi tiết rồi mới tổng hợp lại được để có nhận thức đầy đủ, đúng đắn về các đặc tính chung, tìm ra các quy luật của bản chất, vận động của mỗi đối tượng nghiên cứu. Phân tích và tổng hợp là hai phương pháp không thể tách rời và bổ sung cho nhau trong nghiên cứu khoa học để tìm ra được cấu tạo chung riêng trong tính quy luật của bản thân sự vật.

Phương pháp quy nạp và diễn giải: Đây là phương pháp nghiên cứu những hiện tượng riêng lẻ, rời rạc, độc lập ngẫu nhiên rồi xâu chuỗi các hiện tượng ấy lại để tìm ra bản chất thật nhất chung nhất của một đối tượng nào đó. Diễn giải là phương pháp ngược với quy nạp nghĩa là đi từ cái bản chất, nguyên tắc, nguyên lý đã được thừa nhận rồi giải thích từng chút một từ đầu đến cuối cho người khác hiểu rõ về đối tượng. Quy nạp và diễn giải là hai phương pháp nghiên cứu theo chiều trái ngược nhưng lại có mối quan hệ chặt chẽ và bổ sung cho nhau để tìm ra được cái chung và riêng. Cần có kết quả nghiên cứu theo phương pháp quy nạp trước rồi mới có thể tiếp tục nghiên cứu theo phương pháp diễn giải.

Phương pháp lịch sử và phương pháp logic: Phương pháp lịch sử tức là phải làm nổi bật lên tính quy luật của sự phát triển thông qua miêu tả tái hiện hiện thực với sự hỗn độn, lộn xộn, bề ngoài của các yếu tố, sự kiện kế tiếp nhau. Nghĩa là muốn phát hiện ra bản chất và quy luật của đối tượng phải tìm được nguồn gốc phát sinh, quá trình phát triển và biến hóa của đối tượng.Phương pháp lịch sử nghĩa là phải làm rõ quá trình phát triển của đối tượng một cách cụ thể chi tiết toàn bộ tính phong phú của nó, bám sát lấy sự vật, theo dõi những bước đột phá, thay đổi trong xuyên suốt lịch sử phát triển thì sẽ tìm ra được mắt xích logic.

Phương pháp logic được thực hiện nhằm vạch ra bản chất quy luật, khuynh hướng chung trong sự vận động của đối tượng thông qua quá trình phát triển lịch sử, nghiên cứu các hiện tượng lịch sử trong hình thức tổng quát. Phương pháp logic sẽ đi sâu để tìm hiểu sự phổ biến, bản chất và sự lặp lại đã xảy ra với các đối tượng.

Phương pháp nghiên cứu khoa học là sự tổng hợp của nhiều tính chất khác nhau và thông qua đó để tìm ra những kết quả nghiên cứu chính xác nhất. Ảnh minh họa

Phương pháp nghiên cứu khoa học là một phạm trù rộng lớn và rất khó nên chỉ những người có năng lực và khả năng thật sự mới có thể theo đuổi nghề này và được công nhận. Trong quá trình nghiên cứu cũng sẽ có rất nhiều khó khăn phát sinh nên cần phải nghiên cứu một cách kĩ lưỡng, chi tiết.