Tóm tắt, phân tích tác giả , tác phẩm – Vào phủ chúa Trịnh – Lê Hữu Trác – Văn 11
– Bộ Hải Thượng y tông tâm lĩnh gồm 66 quyển, là công trình nghiên cứu y học xuất sắc nhất của ông trong thời trung đại Việt Nam:
– Phần lớn cuộc sống hoạt động giải trí y học và trước tác của ông gắn với quê ngoại ở xã Sơn Quang, huyện Hương Sơn, tỉnh thành phố Hà Tĩnh .- Ông là một danh y, không riêng gì chữa bệnh mà còn soạn sách và mở trường dạy nghề thuốc để truyền bá y học .
II. Tác phẩm
1. Thượng kinh kí sự
– Thượng kinh kí sự ( Kí sự đến kinh đô ) là tập ký sự bằng chứ Hán, hoàn thành xong năm 1783, được xếp ở cuối bộ Hải Thượng y tông tâm lĩnh như một quyển phụ lục .
– Ký sự : là một thể ký, ghi chép vấn đề, câu truyện có thật và tương đối hoàn hảo .
– Thượng kinh ký sự tả quang cảnh ở kinh đô, đời sống xa hoa trong phủ chúa Trịnh và quyền uy, thế lực của nhà chúa – những điều Lê Hữu Trác mắt thấy tai nghe trong chuyến đi từ Hương Sơn ra Thăng Long chữa bệnh cho thế tử Trịnh Cán và chúa Trịnh Sâm. Qua đó, người đọc thấy được thái độ coi thường danh lợi của tác giả. Tác phẩm kết thúc với việc Lê Hữu Trác được về lại quê nhà, quay trở lại với đời sống tự do trong tâm trạng hân hoan, liên tục góp sức đời mình cho y thuật .
2. Vào phủ chúa Trịnh
2.1. Tóm tắt
Vào sáng sớm tinh mơ ngày 1 tháng 2, tôi được lệnh triệu vào phủ chúa. Tôi nhanh gọn được điệu đi trên một cái cáng chạy như ngựa lồng. Tôi đi vào từ cửa sau, nhìn quanh tôi thấy cây cối rậm rạp, chim hót líu lo, muôn hoa đua thắm. Qua mấy lần cửa, những hiên chạy dài quanh co tôi được đưa tới một ngôi nhà thật lớn gọi là phòng trà. Đồ đạc trong phòng đều được sơn son thếp vàng. Lúc đó hoàng thượng đang ngự phòng thuốc cùng những phi tần nên tôi không hề yết kiến. Tôi được thiết đãi bữa sáng mỹ vị với vật dụng toàn bằng vàng, bạc. Ăn xong tôi được đưa đến yết kiến ở Đông Cung và khám bệnh cho thế tử Trịnh Cán. Thế tử vì “ ăn quá no, mặc quá ấm ” mà sinh bệnh. Nửa sợ bị cuốn vào vòng danh lợi, nửa vì chịu ơn của nước. Cuối cùng, tôi dốc lòng kê đơn cho thế tử, rồi từ giã lên cáng trở về kinh Trung Kiền chờ thánh chỉ. Bạn bè ai ai trong cung cũng đến thăm hỏi động viên .
2.2. Tìm hiểu chung
– Bố cục: 2 phần
+ P1 ( Từ đầu đến “ xem mạch Đông cung cho thật kỹ ” ) : Cuộc sống nơi phủ chúa được miêu tả con mắt của Hải Thượng Lãn Ông
+ P2 ( còn lại ) : Cảnh Lê Hữu Trác bắt mạch, kê đơn cho thế tử Trịnh Cán .
2.2. Tìm hiểu chi tiết cụ thể
a. Quang cảnh và cung cách sinh hoạt trong phủ chúa Trịnh
a. 1 ) Quang cảnh
– Đường vào phủ : Mấy lần cửa, mỗi cửa đều có vệ sĩ canh gác, ai ra vào phải có thẻ. Con đường đi là những dãy hiên chạy quanh co nối nhau liên tục. Vườn hoa trong phủ cây cối xum xê, chim kêu ríu rít, danh hoa đua thắm, gió đưa thoang thoảng mùi hương
– Trong phủ : Nhà Đại Đường, Quyển bổng, Gác tía với đồ nghi trượng sơn son thếp vàng, sập thếp vàng, võng điều, mâm vàng chén bạc, đồ ăn toàn của ngon vật lạ .
– Nội cung : 5 – 6 lần trướng gấm, trong phòng thắp nến, giữa phòng có một cái sập thếp vàng, ghế rồng, nệm gấm, đèn sáp, hương hoa ngào ngạt .
=> Ấn tượng về phủ chúa là chốn thâm nghiêm, kín cổng cao tường, vô cùng xa hoa trang trọng. Màu sắc chủ yếu là màu đỏ, vàng, rực rỡ tỏa nắng đua nhau lấp lánh lung linh. Cuộc sống trong phủ chúa là đời sống hưởng lạc của vua chúa với cung tần, mỹ nữ, cảnh đẹp, món ngon. Không khí trong phủ chúa là một không khí ngột ngạt tù đọng, chỉ thấy hơi người, phấn sáp, đèn nến, “ hương hoa ngào ngạt ” mà thiếu hẳn sự thanh thoát của khí trời .
a. 2 ) Cung cách hoạt động và sinh hoạt
– Đến phủ chúa phải có thánh chỉ, có thẻ mới được vào. Để dẫn người vào phủ có một tên nô lệ chạy đàng trước hét đường, lính đem cáng đón người thì chạy như ngựa lồng khiến người ngồi trong cáng dù được đón khám bệnh mà như chịu cực hình bị xóc một mẻ khổ không nói hết .
– Phủ chúa có cả một guồng máy phục vụ đông đúc, sinh động. Những người giữ cửa quyền báo rộn ràng, người có việc quan qua lại như mắc cửi, vệ sĩ canh giữ cửa cung, quan truyền chỉ chuyên việc truyền mệnh … Các danh y của sáu cung, hai viện được tiến cử từ mọi nơi ngồi chờ đón, túc trực ở phòng trà, những phi tần chầu chực xung quanh chúa thượng, người hầu đứng xung quanh thế tử, trong màn là che ngang sân là những cung nhân đứng xúm xít .
– Phủ chúa là nơi quyền uy tối thượng, thế cho nên tổng thể những lời xưng hô, bẩm tấu đều phải rất kính cẩn, lễ phép. Trong phủ còn có lệ kị húy rất đặc biệt quan trọng, kiêng nhắc đến từ thuốc, … .
– Khám bệnh cho thế tử phải tuân theo một loạt những phép tắc. Bắt đầu là Tôi nín thở đứng chờ ở xa. Rồi thầy thuốc phải quỳ bốn lạy theo lệnh của quan chánh đường. Lại theo lệnh quan, thầy thuốc già yếu được phép ngồi bắt mạch, …
=> Phủ chúa quả thực không chỉ đẹp lộng lẫy, thâm nghiêm mà còn là chốn uy quyền tối thượng với cung cách sống lễ nghi, khuôn phép tạo nên không khí trang nghiêm, kính cẩn đến ngột ngạt. Tất cả những gì thường chỉ thấy Open trong cung vua thì nay Open trong phủ chúa. Chúa được gọi là Thánh thượng, lệnh chúa được gọi là Thánh chỉ, … => uy quyền lấn lướt vua của chúa Trịnh Sâm .
– Có những chi tiết trong tác phẩm tưởng thoáng qua như ghi chép khách quan đơn thuần song lại bộc lộ một nhãn quan ký sự sâu sắc của tác giả:
+ Chi tiết về nội cung thế tử : đường đi tối om, mấy lần trướng gấm, quang cảnh xung quanh phòng : phòng rộng, giữa là sập thếp vàng, … => Những cụ thể đó đã nói lên nguồn gốc, căn nguyên của căn bệnh, đồng thời tự nó cũng trình diện trước mắt người đọc sự hưởng lạc, ăn chơi của phủ chúa .
– Chi tiết thầy thuốc già yếu trước khi khám bệnh được truyền lạy thế tử để nhận lại một lời khen khuyến mãi ngay từ một đứa trẻ năm, sáu tuổi : Ông này lạy khéo. Chi tiết này cùng lời chú thích về phòng trà của tác giả có vẻ như thoáng chút vui nhộn. Người ta khoác cho một đứa trẻ con những danh vị, uy quyền của chốn phủ chúa, tuy nhiên câu ban tặng cho thấy mối chăm sóc của thế tử chỉ là lạy khéo mà thôi – vì đó chỉ là một đứa trẻ và tổng thể biến thành trò hề .
– Chi tiết Thánh thượng đang ngự, xung quanh có phi tần chầu chực, có mấy người cung nhân đang đứng xúm xít … tự nó trình diện hiện thực hưởng lạc nơi phủ chúa mà không cần thêm một lời phản hồi nào .
=> Viết kí mà chân thực như viết sử .
b. Thái độ và tâm trạng tác giả khi vào phủ chúa Trịnh
b. 1 ) Cách nhìn, thái độ của tác giả so với đời sống chốn phủ chúa :
– Thể hiện gián tiếp qua việc miêu tả, ghi chép vừa đủ, tỉ mỉ con đường vào phủ, từ lúc được lệnh truyền cho đến khi y lệnh về chờ thánh chỉ. Sự xa hoa trong bức tranh hiện thực được miêu tả tự nó trình diện ra trước mắt người đọc .
– Thể hiện trực tiếp qua cách quan sát, lời bình, những tâm lý của tác giả. Từng là con quan, biết đến chốn phồn hoa, đô hội, vậy mà tác giả ko thể tưởng tượng được mức độ của sự trang trọng, xa hoa nơi phủ chúa. Ông nhận xét : “ Cảnh giàu sang của vua chúa thực khác hẳn người thường. ” Tác giả còn làm một bài thơ miêu tả sự tỏa nắng rực rỡ sang trọng và quý phái với lời khái quát cuối bài : Cả trời Nam sang nhất là đây. Quan Chánh Đường mời ăn cơm ở điếm Hậu mã là dịp để tác giả mục sở thị sự ăn nơi phủ chúa – toàn của ngon vật lạ, mâm vàng chén bạc lấp lánh lung linh sáng : Tôi giờ đây mới biết cái phong vị của nhà triệu phú .
=> Nhận xét :
+ Ngạc nhiên trước vẻ đẹp cao sang quyền quý và cao sang .
+ Thờ ơ, dửng dưng với những điệu đàng vật chất, không đống ý với đời sống no đủ nhưng thiếu khí trời và tự do
b. 2 ) Tâm trạng của tác giả khi kê đơn cho thế tử :
– Hiểu rõ căn bệnh của thế tử
– Bắt được bệnh rồi nhưng chữa thế nào đây lại là một cuộc đấu tranh giằng co bên trong con người Hải Thượng Lãn Ông :
+ Người thầy thuốc hiểu rõ bệnh của thế tử và tìm cách chữa từ cội nguồn gốc rễ. Nhưng nếu chữa khỏi sẽ bị danh lợi ràng buộc, ko thể về núi .
+ Ông nghĩ đến phương thuốc hòa hoãn, chữa bệnh cầm chừng vô thưởng vô phạt .
+ Song y đức, nghĩa vụ và trách nhiệm nghề nghiệp, lương tâm, tấm lòng so với ông cha và phẩm chất trung thực của người thầy thuốc đã lên tiếng => Ông dám nói thẳng và chữa thật căn bệnh của thế tử => Ông nhất quyết bảo vệ quan điểm của chính mình mặc dầu ko thuận với số đông .
– Những phẩm chất tốt đẹp của Lê Hữu Trác
+ Đó là một người thầy thuốc giỏi, già dặn kinh nghiệm tay nghề, có lương tâm và đức độ .
+ Một nhân cách cao đẹp, khinh thường danh lợi, yêu quý tự do .
c. Giá trị nội dung
Bằng tài quan sát tinh xảo và ngòi bút ghi chép chi tiết cụ thể chân thực, tác giả đã vẽ lại bức tranh sinh động về đời sống xa hoa quyền quý và cao sang của phủ chúa Trịnh. Qua đó người đọc thấy được kĩ năng, đức độ và cốt cách của một nhà nho, một danh y, một nhà văn trong con người Lê Hữu Trác .
d. Giá trị nghệ thuật
Đoạn trích đã bộc lộ nét rực rỡ trong thẩm mỹ và nghệ thuật ký của Lê Hữu Trác :
– Kết hợp việc ghi chép cụ thể với việc miêu tả sinh động những điều “ mắt thấy tai nghe ”, thể hiện thái độ nhìn nhận kín kẽ .
– Kết hợp giữa văn xuôi và thơ ca làm tăng đặc thù trữ tình cho tác phẩm .
– Kết hợp nhiều phương thức biểu đạt như tự sự, miêu tả, biểu cảm làm gia tăng khả năng phản ánh hiện thực khách quan của tác phẩm.
SƠ ĐỒ TƯ DUY – VÀO PHỦ CHÚA TRỊNH
Loigiaihay.com
Source: https://laodongdongnai.vn
Category: Người Lao Động
