Ngộ độc thực phẩm: Nguyên nhân, triệu chứng và cách xử lý

Ngộ độc thực phẩm rất dễ xảy ra trong quá trình ăn uống không đảm bảo. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu hết nguyên nhân, triệu chứng, phòng tránh ra sao và cách xử lý kịp thời khi gặp phải ngộ độc thức ăn. Chuyên gia Ths.Bs Nguyễn Thị Hằng sẽ giải đáp cụ thể thắc mắc này.

4.9/5 – (109 bình chọn)

1. Ngộ độc thực phẩm là gì?

Ngộ độc thực phẩm (ngộ độc thức ăn) hay còn gọi là trúng thực, là hiện tượng người bị trúng độc, ngộ độc do ăn, uống phải những loại thực phẩm nhiễm khuẩn, nhiễm độc hoặc có chứa chất gây ngộ độc hoặc thức ăn bị biến chất, ôi thiu, vượt quá nồng độ chất bảo quản, chất phụ gia cho phép.

Ngộ độc thực phẩm mức độ nhẹ có thể khỏe hơn sau vài ngày, tuy nhiên sẽ gây nguy hại tới sức khỏe nếu không được điều trị kịp thời.

2. Nguyên nhân gây ngộ độc thực phẩm

• Do vi khuẩn Salmonella (vi khuẩn thương hàn) gây nên các triệu chứng như buồn nôn, nhức đầu, choáng váng, sốt, tiêu chảy nhiều lần.
• Các độc tố tụ cầu staphylococcus khiến người bệnh thấy chóng mặt, buồn nôn, đau đầu, mạch nhanh, tiêu chảy sau khi sử dụng sản phẩm từ sữa, thịt gia cầm chưa nấu chín.
• Độc tố của vi khuẩn clostridium botulium trong thịt cá ươn, ôi thiu có thể phá hủy hệ thần kinh trung ương và hành tủy, dễ gây tử vong.
• Các loại virus như virus gây bệnh viêm gan A (HAV) và Norwalk, tồn tại trong những thực phẩm trung gian truyền bệnh như rau sống, thức ăn chế biến nguội, bánh bao, các loại nhuyễn thể như sò, ốc, hến sống ở nguồn nước bẩn.
• Sán lá gan nhỏ có thể tiềm ẩn trong các món ăn từ gỏi cá sống, cá nướng, ốc luộc chưa chín.
• Độc tố vi nấm Aflatoxin thường gặp khi các loại hạt như lạc, đậu nành, hướng dương, điều, bắp ngô, các loại bột từ hạt kể trên bị nấm mốc.
• Tồn dư thuốc bảo vệ thực vật
• Các kim loại nặng như arsenic, chì, thủy ngân, selenium có lẫn trong thực phẩm.
• Các chất phụ gia, chất bảo quản không thuộc danh mục cho phép hoặc sử dụng không đúng liều lượng, quá hạn…

3. Các triệu chứng, biến chứng của ngộ độc thực phẩm

3.1. Triệu chứng ngộ độc thực thực phẩm

Sau khi ăn phải thức ăn, nguồn nước bị nhiễm độc, tình trạng ngộ độc thực phẩm có thể diễn ra một vài giờ sau ăn hoặc một tới hai ngày với các biểu hiện cụ thể:

• Buồn nôn, nôn mửa
• Đau bụng, đau quặn từng cơn
• Tiêu chảy
• Sốt
• Đau đầu
• Ăn không ngon

Nếu bệnh nặng hơn sẽ bao gồm các triệu chứng như tiêu chảy kèm máu và chất nhầy, có dấu hiệu mất nước như khô môi, mắt trũng, khát nước, nhịp đập nhanh, đau cơ bắp thậm chí trụy tim mạch, sốc nhiễm khuẩn.

>> Xem thêm: Đi cầu ra máu: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

3.2. Biến chứng và ảnh hưởng lâu dài của ngộ độc thực phẩm

Hầu hết ngộ độc thực phẩm nhẹ chỉ kéo dài vài giờ cho tới vài ngày.

Tuy nhiên một số người bệnh cần nhập viện và có thể gặp phải các biến chứng nguy hiểm cho sức khỏe thậm chí tử vong.

Tùy theo nguyên nhân gây ngộ độc có thể phát sinh các biến chứng như:

• Tổn thương não và thần kinh
• Hội chứng huyết tán ure huyết (HUS) dẫn tới suy thận

4. Đối tượng có nguy cơ ngộ độc thực phẩm

Ngộ độc thực phẩm thường xảy ra ở mọi đối tượng, mọi lứa tuổi sau khi ăn những thực phẩm chứa độc, không đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm.

Tuy nhiên, các đối tượng dễ có nguy cơ mắc bao gồm:

• Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ: Đối tượng hệ miễn dịch chưa hoàn thiện
• Người già: Sự lão hóa của tuổi già khiến hệ miễn dịch suy giảm, không chống lại được những vi khuẩn gây hại.
• Phụ nữ mang thai: Lúc này hệ tuần hoàn và chuyển hóa thay đổi
• Người mắc bệnh tiểu đường, gan, AIDS.

5. Chẩn đoán ngộ độc thực phẩm

Để biết bạn có đang bị ngộ độc thực phẩm hay không, các bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng, lịch sử ăn uống, những loại đồ ăn, thức uống sử dụng gần đây và bệnh sử.Trong trường hợp các bữa ăn tập thể, việc có từ hai người trở lên cùng ăn thức ăn giống nhau, cùng có triệu chứng giống nhau càng khẳng định được bệnh.

Bên cạnh liệt kê triệu chứng, các bác sĩ sẽ tiến hành khám trực tiếp để tìm các dấu hiệu của ngộ độc thực phẩm bằng cách xét nghiệm mẫu bệnh phẩm như đồ ăn, thức uống, bao bì liên quan, chất nôn, phân, nước tiểu, máu bệnh nhân.

6. Ngộ độc thực phẩm – khi nào cần gặp bác sĩ?

Khi người bệnh gặp phải bất kì triệu chứng nào dưới đây nên tới gặp bác sĩ để thăm khám và điều trị kịp thời:

• Thường xuyên nôn mửa trong hơn hai ngày
• Nôn ra máu
• Không có khả năng uống chất lỏng trong 24h
• Tiêu chảy kéo dài quá ba ngày
• Máu lẫn trong phân
• Đau bụng hoặc chuột rút bụng dữ dội
• Sốt cao trên 38 độ C.
• Cơ thể mất nước trầm trọng

7. Cách xử lý ngộ độc thực phẩm

7.1. Cách xử lý ngộ độc thực phẩm thông thường tại nhà

Để giải đáp thắc mắc ngộ độc thực phẩm phải làm gì, xử lý thế nào khi bị ngộ độc thực phẩm, bạn có thể thực hiện quy trình xử lý ngộ độc thực phẩm như sau:

7.1.1. Gây nôn

Đây là bước đầu tiên trong sơ cứu ngộ độc thực phẩm nhằm hạn chế độc tố từ thức ăn ngấm vào trong cơ thể.

Tuy nhiên không nên gây nôn ở trẻ nhỏ vì trẻ dễ bị sặc.

7.1.2. Uống Oresol bù điện giải, uống nhiều nước

Sau khi người bệnh nôn và đi ngoài cơ thể sẽ bị mất nước.

Cần tiến hành bù nước cho người bệnh bằng cách uống nhiều nước lọc, uống oresol bù điện giải.

7.1.3. Nên gọi cấp cứu 115 hoặc đưa đến cơ sở y tế gần nhất

Dù đã tiến hành sơ cứu bước đầu tuy nhiên bệnh nhân vẫn có thể gặp nguy hiểm bất cứ lúc nào.

Vì vậy bạn nên đưa người bệnh đi cấp cứu trong trường hợp không đỡ bệnh.

7.2. Cách xử lý ngộ độc rượu

Khi ngộ độc rượu sẽ xuất hiện các triệu chứng như bất tỉnh, co giật, tê yếu chân tay, nhịp thở không đều, rối loạn màu sắc, đại tiểu tiện không kiểm soát.

Cách xử lý: Nên kê cao gối cho nạn nhân nằm, tiến hành gây nôn. Không nên uống thuốc giải độc rượu, thuốc chống nôn, giảm đau, hạ sốt. Nếu xuất hiện các biểu hiện nặng như đau đầu, chóng mặt, vã mồ hôi, da tái xanh, mất thị lực nên được cấp cứu kịp thời.

7.3. Cách xử lý đối với người ngộ độc nấm

Trong trường hợp ăn phải nấm độc như nấm đỏ, nấm mực, nấm phiến đốm chuông, nấm độc, người bệnh dễ gặp phải tình trạng ảo giác, sảng giật,  kèm theo các triệu chứng thường gặp của ngộ độc thực phẩm.

Cách xử lý: Tiến hành gây nôn, uống than hoạt tính với liều lượng 1g/kg cân nặng đồng thời bổ sung oresol.

7.4. Đối với người bị ngộ độc thuốc trừ sâu phospho hữu cơ

Phospho hữu cơ có thể gây ngộ độc thông qua đường hô hấp, niêm mạc và chủ yếu qua đường tiêu hóa do tay còn dính thuốc, ăn uống nhầm, bị đầu độc hoặc tự tử,…

Cách xử lý: Gây nôn, uống nhiều nước để hòa loãng chất độc, tiến hành rửa dạ dày trước 6 tiếng và tiến hành hồi sức bằng tiêm astropin.

8. Cách điều trị ngộ độc thực phẩm

8.1. Điều trị Tây y

– Cấp cứu và hỗ trợ bằng các biện pháp bù nước, điện giải

– Sử dụng các loại thuốc đặc hiệu không có antidote

– Nếu có vi khuẩn sinh sản gây nhiễm trùng, cấy phân có vi khuẩn nên sử dụng kháng sinh đặc trị.

– Nếu không cấy phân hoặc chưa có kết quả cấy phân có thể sử dụng kháng sinh như ciprofloxacin hay trimethoprim-sulfamethoxazole (Bactrim).

– Đối với phụ nữ mang thai nếu ăn phải thực phẩm có nhiễm Listeria dù có triệu chứng nhẹ cũng phải điều trị để phòng ngừa nhiễm trùng cho thai nhi. Kháng sinh đặc hiệu cho Listeria là ampicillin, có thể kèm theo Gentamicin nếu triệu chứng nặng.

8.2. Một số mẹo nhỏ chữa ngộ độc thực phẩm

Khi gặp phải tình trạng ngộ độc thực phẩm, bạn có thể sử dụng một trong những cách dưới đây để giảm các triệu chứng và phòng ngừa bệnh tái phát. Cụ thể:

• Giấm táo: Giảm bớt các triệu chứng khác nhau của ngộ độc thức ăn bằng cách pha hai muỗng giấm táo với nước ấm trước khi ăn.
• Uống trà gừng sau khi ăn trưa và tối giúp chống lại tình trạng ợ nóng và buồn nôn.
• Bột húng quế làm giảm nhanh tình trạng nhiễm trùng. Bạn có thể pha bột húng quế cùng mật ong và nước hoặc các loại nước trái cây để sử dụng.
• Sử dụng trực tiếp tỏi tươi hoặc uống nước tỏi xay vì trong tỏi có nhiều chất chống virus, kháng viêm, chống nấm mạnh, đặc biệt hiệu quả trong ngộ độc thực phẩm.
• Pha nước chanh với một chút nước đường để sử dụng trong ngày giúp làm sạch ruột.
• Sử dụng mật ong cùng nước ấm giúp kháng viêm, kháng khuẩn, điều trị chứng khó tiêu của ngộ độc thực phẩm.
• Ăn chuối có thể giảm các triệu chứng buồn nôn, đồng thời giảm những cơn đau dạ dày do ngộ độc thực phẩm.

8.3. Một số bài thuốc dân gian chữa ngộ độc thực phẩm nhẹ

8.3.1. Chữa ngộ độc thức ăn

Bài thuốc từ quả khế: Sử dụng 2-3 quả khế ép lấy nước sử dụng trực tiếp.

Bài thuốc từ hạt đậu xanh: Nghiền sống đậu xanh hòa nước uống để nôn ra và giải độc.

– Nếu ngộ độc gây tiêu chảy: Sử dụng 100g tỏi sắc với 300ml nước cho tới khi còn 100ml. Sử dụng khi còn nóng.

– Chữa nôn, đầy bụng giải độc: Nhai nuốt 3-6g hạt thì là.

– Chữa ngộ độc thức ăn gây đau bụng, nôn nhiều, tiêu chảy: Riềng, gừng khô, củ gấu lượng bằng nhau tán nhỏ, mỗi lần uống 6g. Uống ngày 3 lần.

8.3.2. Chữa dị ứng mẩn ngứa do ăn hải sản, đồ tanh

– Sử dụng lá tía tô giã nát, phần nước uống, phần bã đắp vào chỗ ngứa. Nên kiêng nước và gió.

– Sắc khoảng 15-20g gừng sống và hành trắng mỗi loại lấy nước uống khi còn nóng.

– Giải độc do ngộ độc thịt và nấm: Sắc uống 20g cam thảo bắc cùng 20g đại hoàng.

– Chữa ngộ độc thức ăn gây nôn mửa: sắc 20g đậu ván trắng, 16g hương nhu, 12g hậu phác sử dụng khi còn ấm.

9. Ngộ độc thực phẩm nên ăn gì? Kiêng gì?

Vì nguồn khởi phát bệnh chính là những đồ ăn, thức uống chúng ta sử dụng hàng ngày. Do đó, để tránh tình trạng này xảy ra, cách tốt nhất bạn nên thiết lập chế độ ăn uống lành mạnh, đặc biệt sau khi bị ngộ độc thực phẩm.

9.1. Ngộ độc thực phẩm nên ăn gì? Uống gì?

9.1.1. Bù nước cho cơ thể

Nôn mửa, tiêu chảy dễ dẫn đến tình trạng mất nước. Vì vậy bạn nên uống nhiều nước, chia thành từng ngụm nhỏ. Nên sử dụng các đồ uống có chứa chất điện giải để ngăn ngừa mất nước.

Các thực phẩm nên sử dụng: các loại trà không chứa caffeine, canh rau, oresol…

9.1.2. Nên ăn thức ăn nhạt, mềm, loãng

Khi hệ tiêu hóa chưa đi vào ổn định, bạn nên sử dụng những món ăn nhẹ nhàng, ít chất béo và các loại hoa quả tốt cho đường tiêu hóa.

Những thực phẩm nên dùng bao gồm: chuối, ngũ cốc, lòng trắng trứng, mật ong, yến mạch, bơ đậu phộng, khoai tây nghiền, cháo, nước ép trái cây.

Bạn có thể tham khảo chế độ BRAT để cải thiện chức năng của dạ dày.

9.1.3. Tuân thủ theo cơ chế làm sạch đường tiêu hóa tự nhiên

Tuyệt đối không nên tự ý mua thuốc cầm tiêu chảy để giảm tình trạng này vì cơ chế đào thải tự nhiên của hệ tiêu hóa khi gặp chất độc hại.

Sau khi các triệu chứng thuyên giảm, bạn có thể sử dụng những thực phẩm chứa nhiều lợi khuẩn như sữa chua để cơ thể phục hồi lượng vi khuẩn có lợi bị mất trong quá trình tiêu độc, giúp hệ tiêu hóa và hệ miễn dịch trở lại bình thường.

9.2. Bị ngộ độc thực phẩm nên kiêng gì?

Cơ thể lúc này còn rất yếu, chưa cân bằng lại hệ tiêu hóa và hệ miễn dịch nên việc dung nạp các thực phẩm, đồ uống không có lợi sẽ làm tăng áp lực hoạt động của dạ dày.

Những thực phẩm nên kiêng bao gồm:

– Đồ uống có cồn, thức uống có chứa nhiều caffeine như soda, cà phê, nước tăng lực.

– Đồ ăn cay nóng

– Đồ ăn nhiều dầu mỡ, chiên xào, đồ ăn đóng hộp

– Hạn chế hút thuốc lá

– Tuyệt đối không uống các loại thuốc cầm tiêu chảy trong thời gian này.

– Chú tới một số các loại thực phẩm có khả năng gây ngộ độc nếu không được chế biến kĩ hoặc loại bỏ ra trong quá trình nấu ăn như: măng tươi, mật cá, cà chua xanh, thịt cóc, khoai tây lên mầm, củ sắn để cả vỏ, cá nóc, nấm độc, hạt hạnh nhân đắng, các loại hạt đậu sống…

10. Lời khuyên từ chuyên gia

Theo ThS.Bs Nguyễn Thị Hằng, để tránh những ‘bệnh từ miệng mà ra’, bạn nên thiết lập cho mình một chế độ ăn uống khoa học, lành mạnh. Ngoài ra cần có chế độ sinh hoạt điều độ và tuân thủ một số quy tắc an toàn khi chế biến món ăn.

10.1. Thiết lập chế độ sinh hoạt điều độ sau ngộ độc thực phẩm

– Không nên ăn uống trong vài giờ, để dạ dày được nghỉ ngơi

– Nghỉ ngơi nhiều do bệnh và tình trạng mệt mỏi khiến cơ thể mệt mỏi.

– Không nên đánh răng ngay sau khi nôn do ngộ độc thức ăn vì khi đó, những axit trong dạ dày thoát ra ngoài qua quá trình nôn, có thể làm hỏng men răng và đánh răng sẽ khiến mòn men răng.

– Tắm rửa sạch sẽ sau khi cơ thể tỉnh táo để làm sạch những vi khuẩn không có lợi.

10.2. 10 quy tắc an toàn phòng tránh tình trạng ngộ độc thực phẩm

– Chọn thực phẩm an toàn, có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng, không tồn dư lượng thuốc bảo vệ thực vật và các hóa chất, phụ gia trong quá trình nuôi trồng, bảo quản.

– Thực hiện nấu chín uống sôi, không ăn các thực phẩm chưa chín, còn sống, để lâu ngày.

– Ăn ngay khi thức ăn còn nóng, vừa được nấu chín.

– Bảo quản cẩn thận thực phẩm đã được nấu chín.

– Đun kĩ thực phẩm trước khi sử dụng, đối với thực phẩm cần ăn nóng.

– Không để thực phẩm sống lẫn với thực phẩm chín. Khi chế biến nên có thớt, dao chuyên dụng để riêng thực phẩm.

– Luôn giữ bề mặt bếp sạch sẽ, đồ chế biến món ăn được rửa sạch.

– Đảm bảo tay chế biến thực phẩm được sạch sẽ.

– Bảo vệ thực phẩm tránh các loại côn trùng, loại gặm nhấm và các loài động vật khác.

– Sử dụng nước sạch để sinh hoạt.

Trên đây là những nguyên nhân, triệu chứng, cách xử lý và phòng tránh ngộ độc thực phẩm. Hy vọng qua bài viết này, bạn có thể nắm được một số quy tắc và mẹo nhỏ để xử lý khi không biết ngộ độc thực phẩm phải làm gì, nên uống gì.

Nếu có bất kì thắc mắc nào, vui lòng liên hệ qua hotline 0865 344 349 để được tư vấn, giải đáp!