Meresci: Lựa chọn đề tài nghiên cứu

Phần
1. Các bước triển khai một đề tài
nghiên cứu khoa học

• Mở đầu
• Lựa
  chọn đề tài
• Người
  hướng dẫn khoa học
• Đề tài
  nghiên cứu

• Lập
  kế hoạch thực hiện

Lựa chọn đề tài

Một trong những thao tác đầu
tiên của việc triển khai một đề tài
nghiên cứu khoa học là… lựa chọn đề
tài. Đối với nhà
nghiên cứu, các đề tài
thường được lựa chọn qua kinh nghiệm và kiến thức
tích luỹ được, đặt trong bối cảnh yêu cầu về mặt
chuyên môn, quản lí hoặc nhu cầu thực tế
của xã hội. Đối với sinh viên, học
viên cao học và nghiên cứu sinh,
ngoài việc lựa chọn đề
tài họ còn phải chọn (hoặc
được chỉ định) người hướng dẫn khoa
học. 

Người
hướng dẫn khoa học

Việc lựa chọn người hướng dẫn khoa học
không hoàn toàn phụ thuộc
vào đề tài nghiên cứu được lựa chọn.

Có hai khả năng kết hợp: chọn
người hướng dẫn trước, chọn đề tài sau; hoặc ngược lại, chọn
đề tài trước rồi mới tìm người hướng dẫn
phù hợp. Nhưng rất thông thường, nhất
là trong hoàn cảnh Việt Nam hiện nay, một đề
tài nghiên cứu làm khoá
luận/luận văn/luận án thường được xác định sau
khi đã có người hướng dẫn khoa học. 

Lựa
chọn
người hướng dẫn như thế nào?

Nói
chung trong nghiên cứu khoa học, không có
người thầy lí tưởng cho mọi sinh viên,
vì mỗi người đều có tính
cách, sở
thích, phương pháp làm việc
riêng biệt. Điều
bạn cần làm là tìm được người thầy
phù hợp, sẵn sàng hướng dẫn
mình đi suốt con đường học làm nghiên
cứu khoa học.

Cách
tốt nhất
là trước khi tiếp xúc với người bạn định lựa
chọn,
hãy tìm hiểu kĩ về tiểu sử khoa học của họ cũng
như những
đặc điểm cá
tính, phương pháp làm việc, quan điểm
khoa học,
kinh nghiệm chuyên môn, chủ đề nghiên cứu
ưu
tiên, v.v. Đồng thời, cần trang bị
cho mình
những ý tưởng cơ bản về một đề tài
nghiên cứu
mà mình quan tâm (qua nghiên
cứu tài
liệu, tìm hiểu thực tế hoặc chỉ đơn giản là một
đề
tài trong danh sách ưu tiên
nghiên cứu của
người cần gặp). 

Khi
đã chuẩn bị sẵn
sàng, hãy xin hẹn gặp để trình
bày nguyện
vọng. Ấn tượng bạn tạo ra trong buổi gặp mặt có thể
là
một yếu tố quan trọng trong quyết định của người thầy. Có
thể
bạn được nhận hướng dẫn ngay. Cũng có thể bạn sẽ nhận được
một
lời khuyên… nên làm việc với một người
thầy
khác, và cũng chính bạn là
người quyết
định, sau khi cân nhắc mọi yếu tố, có
nên thay đổi
ý định hay là tiếp tục kiên
trì thuyết phục.

Quan
hệ thầy – trò trong nghiên cứu khoa học

Những
phẩm chất mà
một sinh viên nghiên cứu khoa học nên
có
là giàu óc tưởng tượng,
giàu sáng
kiến, nhiệt tình và kiên
trì. Biểu hiện
rõ ràng những phẩm chất này sẽ
giúp cho
người thầy hướng dẫn hiểu được học trò của mình
hơn,
và điều đó hiển nhiên là
có
ích cho sự tiến triển của đề tài nghiên
cứu.

Người
thầy hướng dẫn sẽ hiểu
mình cần làm gì để giúp
sinh viên
thực hiện tốt đề tài nghiên cứu: lựa chọn đối
tượng,
rèn luyện phương pháp, tư vấn nghiên
cứu tài
liệu, xử lí số liệu, v.v. Nhưng chính sinh
viên
luôn phải là người chủ động trong công
việc của
mình, không nên thụ động, ỷ lại,
trông chờ
hoàn toàn vào sự chỉ định của thầy,
vì
người thầy chỉ định hướng, dẫn dắt mà không
làm
thay cho sinh viên.

Trong
quá
trình thực hiện, cần duy trì đều đặn những buổi
làm việc định kì để theo dõi tiến độ
nghiên
cứu, xác định những kết quả đạt và chưa đạt, đưa
ra hướng
giải quyết những vướng mắc xảy ra, thảo luận những bước đi kế tiếp,
v.v. Mật độ làm việc thay đổi tuỳ lĩnh vực và đề
tài, nhưng nói chung khoảng từ hai đến ba tuần
một lần
là vừa đủ, và đừng để vượt quá bốn
tuần. Lịch gặp
quá dày hoặc gặp mà không
có nội
dung/kết quả gì mới mẻ thì thường sẽ vô
ích,
thậm chí bất lợi cho sự tiến triển của đề tài.
Khi
làm việc định kì, sinh viên cũng
không
nên tỏ ra quá nhút nhát
mà cần
có sự tự tin đúng mực.

Bài tập tự kiểm tra