Những nét đặc sắc trong văn hóa đồng bào dân tộc Mông ở Yên Bái | Văn hóa | Vietnam+ (VietnamPlus)

Trang phục của phụ nữ Mông ở Mù Cang Chải thời nay vẫn giữ nguyên vẹn truyền thống văn hóa truyền thống dân tộc. ( Ảnh : Tuấn Anh / TTXVN )Trong dòng chảy của đời sống văn minh, dân tộc Mông ở Yên Bái là một trong những dân tộc còn bảo lưu được nhiều sắc thái văn hóa truyền thống độc lạ. Những giá trị văn hóa truyền thống ấy luôn được những thế hệ người Mông nơi đây tự hào, gìn giữ, phát huy và bảo tồn cùng với tình yêu quê nhà, xứ sở .
Với khoảng chừng trên 110.000 nhân khẩu, dân tộc Mông ở Yên Bái đứng thứ tư về số dân trong tỉnh gồm 4 nhóm chính là Mông Hoa ( Mông Lềnh ), Mông Đen ( Mông Đu ), Mông Trắng ( Mông Đơ ) và Mông Si ( Mông Đỏ ). Trong đó, người Mông Hoa và Mông Si chiếm hầu hết, họ sống trên những triền núi cao, tập trung chuyên sâu tại những huyện vùng cao Mù Cang Chải, Trạm Tấu, Văn Chấn …

Tiếng nói của người Mông thuộc nhóm ngôn ngữ Mông-Dao (dòng ngôn ngữ Nam Á).

Lễ hội gắn với nghệ thuật dân gian

Có thể nói, đời sống của người Mông ở Yên Bái gắn liền với dân ca, dân vũ, nhạc cụ và những liên hoan mang tính hội đồng được tổ chức triển khai hằng năm .
Lễ hội trong năm của đồng bào Mông phải kể tới gồm có tiệc tùng Tầu sừ được tổ chức triển khai vào dịp Tết người Mông ; lễ Nào xông của hội đồng bản, diễn ra vào ngày Thìn tháng Giêng hàng năm ; lễ Tết rừng tổ chức triển khai vào ngày 28 tháng Giêng hàng năm …
Đặc biệt là Lễ cúng cơm mới tiếng Mông gọi là “ Nào máo blề xa ” và tiệc tùng Gầu tào được tổ chức triển khai vào dịp đón Năm mới .

Ông Lý Kim Khoa, Phó Giám đốc Bảo tàng tỉnh Yên Bái cho biết Gầu tào là lễ hội quan trọng nhất đối với người Mông ở Yên Bái, với mục đích để gia chủ cầu con và gắn với cộng đồng là cầu cho mùa màng tươi tốt, người yên vật thịnh.

Lễ hội Gầu tào còn là dịp diễn xướng của vũ điệu khèn Mông, cùng những điệu lý mời rượu, những câu hát dân ca xốn xang và mời gọi .
Linh thiêng không kém là Lễ cúng cơm mới, người Mông tổ chức triển khai nghi lễ này nhằm mục đích cảm ơn tổ tiên, trời đất cho mưa thuận gió hòa, tránh được dịch bệnh, có được vụ mùa bội thu, cả năm no đủ, mọi người khỏe mạnh .
Thiếu nữ Mông ở Mù Cang Chải trong bộ phục trang truyền thống lịch sử do chính tay mình làm ra. ( Ảnh : Tuấn Anh / TTXVN )Vào dịp Tết hay trong những lễ cưới truyền thống lịch sử, người Mông đều hát dân ca và múa khèn. Nhiều làn điệu dân ca hát ru, hát đối, hát đố, hát giải, dân vũ … phản ánh đời sống lao động, chinh phục tự nhiên và mong ước mơ về đời sống niềm hạnh phúc, no đủ .
Đặc sắc nhất là loại hát kể chuyện lịch sử vẻ vang dân tộc gọi là hát “ Thản chù ; ” hát “ Gầu phềnh ” – trai gái hát trong khi chơi Pa Pao, hát qua sợi chỉ nối với hai ống nứa bịt da ếch cho riêng hai người .
Theo bà Dương Phương Thảo, Trưởng Phòng Văn hóa-Thông tin huyện Trạm Tấu ( Yên Bái ), hát Gầu Phềnh thường được diễn xướng vào dịp vui Xuân, đón Tết. Đây là hình thức hát giao duyên với lời ca dí dỏm, tình tứ, giàu tính ước lệ và mang âm điệu miên man, say đắm .
Đặc biệt, trong đám cưới, người Mông ở vùng núi cao Mù Cang Chải, Trạm Tấu còn có hát đối đáp, hát đố, hát giải. Hát đối đáp trong đám cưới của người Mông luôn biểu lộ sự khiêm nhường của cả nhà trai cũng như nhà gái trong cách đối nhân xử thế .
Một đám cưới của người Mông thường có toàn bộ 16 bài hát gồm hát khởi đầu, hát lên đường, hát mời rượu, hát Open, hát giấu chìa khóa, hát giải đố, hát giao lễ vật, hát đối …
Cùng với ca hát, đồng bào Mông ở đây còn có múa khèn rất rực rỡ. Trong hội Gầu tào, múa khèn là nghi lễ mở hội. Ngoài khèn bè, người Mông còn sử dụng đàn môi, khèn lá, kéo nhị, thổi sáo …
Tiến sỹ Nguyễn Văn Quang, quản trị Hội Khoa học Lịch sử tỉnh Yên Bái cho biết, cây khèn luôn là vật bất ly thân với người đàn ông dân tộc Mông. Nhờ cây khèn độc lạ này, người Mông không chỉ thổ lộ tâm tình qua âm điệu du dương, trầm bổng mà còn là đạo cụ sinh động, giàu tạo hình trong những động tác điêu nghệ và can đảm và mạnh mẽ của vũ điệu ” Tha kệnh. ”
Múa khèn biểu lộ ý thức thượng võ, ý chí kiên cường của người đàn ông miền sơn cước .

Phong tục, tập quán và tín ngưỡng dân gian

Người Mông ở Yên Bái có tín ngưỡng dân gian vô cùng đa dạng và phong phú và rực rỡ, ngoài thờ cúng tổ tiên, trong khoanh vùng phạm vi ngôi nhà đồng bào Mông còn thờ cả một mạng lưới hệ thống những thần bảo lãnh như thần tài ( xử cang ), thần cột nhà “ Bùa đăngz, ” thần cửa “ Bùa trùngz, ” thần nhà bếp …

Tiến sỹ Hoàng Tiến Long, Giám đốc Bảo tàng tỉnh Yên Bái cho biết, tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Mông đặc biệt quan trọng và khác so với một số dân tộc thiểu số khác, đồng bào không có bàn thờ tổ tiên riêng mà mỗi khi có lễ cúng tổ tiên, người Mông lập một bàn thờ cúng tổ tiên tại chính giữa ngôi nhà trước bàn thờ thần tài “xử cang,” sau lễ cúng bàn thờ tổ tiên được bỏ đi.

Một vòng đời của người Mông, từ khi sinh ra đến khi nhắm mắt về với tổ tiên đều trải qua rất nhiều nghi lễ độc lạ : lễ đặt tên, lễ lại tên đệm, lễ cưới, tang ma … Trong đó, lễ tang và lễ đặt tên con là những nghi lễ có ý nghĩa quan trọng .
Lễ đặt tên khá đơn thuần, đứa trẻ sau khi sinh ra được 3 ngày sẽ được mái ấm gia đình và dòng họ tổ chức triển khai lễ gọi hồn và đặt tên. Lễ tang với nhiều nghi lễ khá phức tạp biểu lộ đạo lý, sự tri ân giữa người sống với người đã khuất .
Do đặc thù cư trú khác biệt, người Mông ít có quan hệ với dân tộc khác. Người Mông ở Yên Bái được tổ chức triển khai quản lý theo dòng họ khép kín, có lao lý, ký hiệu riêng, mang tính quy ước hội đồng thừa nhận và phải tuân thủ khắt khe .
Lễ cúng ruộng của người Mông ở Mù Cang Chải, cây lâu được cắm trên ruộng với kỳ vọng cây lúa sẽ sống xanh tươi. ( Ảnh : Tuấn Anh / TTXVN )Dòng họ người Mông là nơi duy trì và lưu truyền phong tục, tập quán. Người Mông ở Yên Bái có nhiều họ, mỗi họ có nhiều dòng, mỗi dòng có nhiều chi khác nhau. Các mái ấm gia đình cùng một dòng họ thường ở những cụm gần nhau .
Theo nghệ nhân dân gian Vàng A Vừ, thôn Pang Càng, xã Suối Giàng, huyện Văn Chấn ( Yên Bái ), dòng họ người Mông có khoanh vùng phạm vi cố kết rất rộng, gồm có toàn bộ những người cùng họ, không phân biệt cư trú ở đâu .
Người Mông ở Yên Bái hoàn toàn có thể nhận người cùng họ ở những tỉnh khác làm đồng đội. Người cùng họ khi đã nhận nhau được xem như đồng đội ruột thịt và không được phép kết hôn với nhau .
Cùng với văn hóa truyền thống phi vật thể, người Mông ở Yên Bái còn có những mô hình văn hóa truyền thống vật thể cũng rất độc lạ như ẩm thực ăn uống ; kiến trúc nhà ở ; nghề truyền thống lịch sử …
Nhà nghiên cứu và điều tra dân gian Nguyễn Mạnh Hùng, Chi hội trưởng Chi hội Văn học dân gian tỉnh Yên Bái cho biết, người Mông ở Yên Bái có nghề rèn rất nổi tiếng với kỹ thuật cao như rèn dao, cuốc, tự đúc lưỡi cày và đồ trang sức đẹp của phụ nữ, đúc nhạc ngựa, chuông bò …
Đồng bào còn làm những vật dụng hoạt động và sinh hoạt trong mái ấm gia đình bằng gỗ, đan lát bằng tre, mây rất đẹp và tinh xảo .

Nghề dệt thổ cẩm là một trong những nét văn hóa lâu đời, đặc sắc nhất của người Mông ở Yên Bái. Thứ vải dệt từ sợi cây lanh, được làm hoàn toàn thủ công với nhiều công đoạn cầu kỳ.

Sau quy trình dệt, người phụ nữ Mông mở màn quy trình dùng kỹ thuật in, vẽ sáp và thêu để hoàn thành xong mẫu sản phẩm thổ cẩm độc lạ. ( Ảnh : Tuấn Anh / TTXVN )

Họa tiết hoa văn trên nền trang phục Mông chủ yếu là các hoa văn hình học được làm thủ công, thể hiện sự khéo léo, tài năng của người phụ nữ Mông nơi đây. (Ảnh: Tuấn Anh/TTXVN)

Theo quan niệm của người Mông, trang phục chính thống của cả nam và nữ phải làm từ loại vải này, nhất là trang phục cho người đã khất. Vì thế, phụ nữ Mông từ khi còn nhỏ đã được bà hoặc mẹ dạy cho cách dệt vải.

Người Mông ở Yên Bái còn có một phong tục mang nhiều ý nghĩa đó là xuống chợ phiên, nhất là những phiên chợ tết tỏa nắng rực rỡ sắc màu thổ cẩm vào dịp cuối năm. Đồng bào Mông thường tổ chức triển khai ăn tết sớm hơn Tết Nguyên đán 1 tháng, họ từ những bản xa thường xuống chợ từ rất sớm .
Xuống chợ với họ không chỉ là để bán đi những sản vật của núi rừng và mua về những nhu yếu phẩm cho hoạt động và sinh hoạt mái ấm gia đình mà còn là dịp đi chơi chợ để gặp gỡ, hẹn hò, giao lưu, trổ tài múa khèn với nhau … Đi chợ phiên từ lâu đã trở thành nét đẹp văn hóa truyền thống của người Mông nơi vùng cao Yên Bái. / .

Tiến Khánh (TTXVN/Vietnam+)

Source: https://laodongdongnai.vn
Category: Nông Thôn