Nét độc đáo nhà dài của người Mạ

Người Mạ là một trong những dân tộc thiểu số ở Việt Nam thuộc ngữ hệ Môn – Khơme, cư trú ở một số tỉnh như Lâm Ðồng, Ðăk Lăk, Ðăk Nông, Ðồng Nai, Bình Phước…, nhưng gắn bó lâu đời ở vùng hạ lưu sông Ðạ Dâng (các huyện phía Nam tỉnh Lâm Ðồng). 

Sinh hoạt của gia đình bà Ka Dít bên ngôi nhà dài truyền thống. Ảnh: Mai Văn Bảo

Theo truyền thống, người Mạ cư trú thành từng bon (buôn, làng), mỗi bon có từ 5-10 nhà sàn dài. Mỗi nhà sàn dài là nơi cư trú của nhiều thành viên có cùng huyết thống trong dòng tộc. Khi các thành viên trong nhà dài kết hôn, nhà dài của ông bà, bố mẹ, lại được nối dài thêm cho gia đình mới một không gian riêng, nên có khi ngôi nhà dài tới 20-30 m. Bên ngoài nhà dài thường có một kho lúa.

Nhà sàn dài cổ xưa nhất của người Mạ ở Nam Tây Nguyên còn sót lại đến ngày này, có lẽ rằng là nhà của bà Ka Dít ( 66 tuổi, xã Lộc Bắc, huyện Bảo Lâm, tỉnh Lâm Đồng ). Bà Ka Dít không nhớ nổi nhà làm từ khi nào, chỉ biết rằng, khi bà theo chồng về đã ở trong nhà dài. Khung nhà dài của ba Ka Dít làm bằng gỗ, sàn lát tre, mái trong bằng lá mây rừng, ngoài lợp tranh. Sinh hoạt hằng ngày của những thế hệ trong dòng tộc cứ thế tiếp nối đuôi nhau nhau cùng nhà dài và nhà bếp lửa không khi nào tắt .

Ngôi nhà dài vừa Open bên bờ hồ Xuân Hương ( Đà Lạt ) trong vòng hai tuần nay là công sức của con người của nhà dân tộc học Đinh Thị Nga và tập sự, đang tạo nên một sức hút đặc biệt quan trọng so với công chúng. Những người dân ở huyện Cát Tiên đã phải vào rừng tìm lá mây kết thành mái, sợi mây làm dây buộc, chặt tre đan vách và sàn nhà từ nhiều tháng trước. Đặc biệt, cột nhà là những cây gỗ mun hoàn toàn có thể sống sót trên 200 năm. Đây là những cây cột nhà từ nhà dài của mái ấm gia đình già làng Điểu K’Banh và mái ấm gia đình em rể Điểu K’Rư làm từ năm 1976 ở Buôn Go, huyện Cát Tiên. Một điều đặc biệt quan trọng nữa, là trong suốt quy trình làm nhà dài, dân cư không hề sử dụng bất kể một cây đinh nào và không cần dùng thước để đo cắt .

Khi ngôi nhà được dựng xong, người Mạ tổ chức triển khai cúng nhà mới với vật tế là huyết gà bôi lên những dải dây tua quanh bàn thờ cúng thần mặt trời, thần mặt trăng và cây nêu. Sau đó, tim gan gà đã được nướng hoặc luộc sẽ là vật cúng tế đặt lên bàn thờ cúng. Gia chủ mời bà con thân tộc và những người đã giúp mình dựng nhà cùng ăn cơm và uống rượu cần – là loại thức uống người Mạ rất thích .

Hằng ngày, có hàng trăm người dân và hành khách đã đến đây trong sự ngỡ ngàng và mê hoặc. Ông Nguyễn Hùng và con gái ở gần chợ La Sơn Phu Tử ( Đà Lạt ), ngày nào cũng ra nhà dài từ khi biết ngôi nhà mới khởi đầu được kiến thiết xây dựng. Ông Hùng thường thích mô phỏng lại những kiến trúc của đồng bào dân tộc thiểu số. Còn cô con gái 16 tuổi của ông “ đã đứng cả mấy tiếng đồng hồ đeo tay ” để ngắm ngôi nhà vừa lạ vừa đáng yêu và dễ thương này. Ông Hùng cho biết, luôn khuyến khích con gái chăm sóc đến việc làm của ông, để con có cảm hứng với núi rừng, với vạn vật thiên nhiên …

Nhà sàn dài của người Mạ cũng như nhà sàn của những dân tộc thiểu số khác ngày càng không có thời cơ sống sót, bởi vật tư dựng nhà sàn như vách, mái, sàn … thường có tuổi thọ ngắn và khó khai thác dần do khan hiếm hoặc đắt đỏ …, và thường cứ 3-5 năm phải thay mới ; trong khi những vật tư thiết kế xây dựng bền, chắc, văn minh lúc bấy giờ đang rất phổ cập. Không còn nhà dài, những đặc trưng văn hóa truyền thống và tập quán cư trú của mái ấm gia đình người Mạ cũng đang dần bị mai một. Chính thế cho nên, sự Open của ngôi nhà dài và những đồ vật trong đời sống của người đồng bào dân tộc thiểu số bên bờ hồ Xuân Hương đang có một sức mê hoặc đặc biệt quan trọng, bất kể ngày hay đêm .

Nhà dài và kho lúa bên bờ hồ Xuân Hương. Ảnh: Tiểu Vân

Già Điểu K’Rư tự đo cắt cây bằng tay và già Điểu K’Banh kiểm tra các mối kết nối được cố định bằng dây mây. Ảnh: Tiểu Vân

Già làng Điểu K’Banh làm lễ cúng cho ngôi nhà mới dựng. Ảnh: Tiểu Vân

Nhà dân tộc học Đinh Thị Nga (trái) và cha con ông Nguyễn Hùng bên ngôi nhà dài vừa được dựng lại. Ảnh: Tiểu Vân

 Tập hợp ảnh: TIỂU VÂN

Source: https://laodongdongnai.vn
Category: Nông Thôn