Lễ hội trỉa lúa của người Bru-Vân Kiều – Di sản văn hóa phi vật thể

Qua bao biến thiên của lịch sử dân tộc, đồng bào Bru-Vân Kiều ( ở xã Trường Sơn, huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình ) vẫn giữ được những truyền thống cuội nguồn văn hóa truyền thống tốt đẹp, tiêu biểu vượt trội là Lễ hội trỉa lúa ( liên hoan lấp lỗ ). Bộ trưởng Bộ Văn hóa-Thể thao và Du lịch đã ban hành Quyết định số 608 / QĐ-BVHTTDL về công bố đưa vào Danh mục di sản văn hóa truyền thống phi vật thể vương quốc “ Lễ hội trỉa lúa của người Bru-Vân Kiều ”, xã Trường Sơn, huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình ( thuộc mô hình tiệc tùng truyền thống cuội nguồn ) .
Người Bru Vân Kiều sinh sống đa phần tại những bản làng trên dãy Trường Sơn ở phía tây Quảng Bình có khí hậu khắc nghiệt. Hạn hán, mưa lũ, thiên tai … liên miên. Mùa hè thì nắng gió lào khô cháy thổi sang, mùa đông nóng bức, rét buốt. Vì thế mà đồng bào phải sống du canh du cư, phát đốt, cốt, trỉa để sống sót, dựa vào tự nhiên, rừng, sông suối. Người Bru-Vân Kiều đã phát minh sáng tạo, gìn giữ vốn di sản văn hóa truyền thống phi vật thể nhiều mẫu mã, rực rỡ, tiềm ẩn nhiều giá trị nhân văn, thẩm mỹ và nghệ thuật. Họ định ra những ngày và tên ngày tháng qua quan sát sự chuyển dời của mặt trăng, đồng thời họ cũng ý niệm có những ngày tốt ( ngày mồng 4,7,9 ), những ngày xấu ( 30 và mồng 1 ). Mỗi năm lịch nông nghiệp của người Bru Vân Kiều gồm 10 tháng thời hạn trồng trỉa thường khởi đầu vào tháng 5 ( Rool ) lê dài đến thời hạn trăng mọc ( Ca xơ lây ) của tháng 6. Đến tháng 10 lúa chín, người Bru Vân Kiều tổ chức triển khai thu hoạch. Thời gian thu hoạch lê dài đến tháng 11. Đến tháng 12 là lúc nghỉ ngơi .
Người Bru Vân Kiều rất coi trọng những lễ cúng mùa vụ, tín ngưỡng của họ còn mang dấu vết của tô tem giáo. Họ tin vào những thần linh huyền bí ( Yang ), họ coi vạn vật hữu linh, thờ thần lúa. Thần lúa được coi là vị thần quan trọng nhất ( Trong truyền thuyết thần thoại thần lúa tượng trưng hình trái bầu ) không chỉ cứu vớt loài người trong trận lũ lụt lớn mà còn mang lại ấm no niềm hạnh phúc cho dân tộc họ. Bởi vậy người Bru Vân Kiều luôn bảo lưu những liên hoan tương quan đến thần lúa như lễ trỉa hạt, lễ mừng cơm mới .

Lễ hội Trỉa lúa hay còn gọi là lễ hội lấp lỗ diễn ra từ ngày 11 – 14/7 âm lịch được xem là hội lễ quan trọng nhất trong đời sống tín ngưỡng và sinh hoạt cộng đồng Bru – Vân Kiều. “Lấp lỗ” là một công đoạn cuối của quy trình làm nương làm rẫy: chặt, đốt, cốt, trỉa, nhưng đã được dân bản nâng lên thành lễ hội với ý nghĩa là trước khi đem hạt giống cất giữ trong gùi kín đáo hàng năm ra, trỉa xuống đất cầu mong thần trời, thần nước, thần rừng, thần núi giữ gìn bảo hộ cho sự sinh sôi nảy nở chắc hạt nặng bông có ngày thu hoạch. 

Khi già làng báo lệnh khai lễ, dân bản đứng khép vòng quanh con vật hiến sinh. Già làng bước vào giữa vòng, tay rót đầy ly rượu khấn to xin thần ban cho hạt giống được mọc lên cây lúa, cây ngô, cây đỗ … khỏe mạnh, xanh tươi, không cho chim chóc, muông thú phá hoại để có mùa màng bội thu người dân bản no ấm. Sau lời khấn, 1 số ít dân bản vai đeo gùi, tay cầm gậy chọc lỗ đi xung quanh bãi đất để triển khai nghi thức gieo hạt. Già làng cầm một cái nia trong đó đựng ít thóc giống, vừa nhún nhảy như người sảy thóc, vừa liên tục khấn, gọi thần lúa về phù hộ cho dân làng làm ăn thịnh đạt .

Sau khi cúng xong tổng thể dân bản cùng nhau quây quần bên những mâm cỗ. Những món ăn dân dã, mọi người vừa ăn, vừa trò chuyện vui tươi. Người lớn, trẻ nhỏ đã đến dự lễ đều được hưởng chung phần .

Sau phần lễ ăn uống là bước vào phần hội với nhiều trò chơi dân gian đặc sắc, màn ca múa hát truyền thống, thắt chặt tình đoàn kết, gắn bó.

Tính đến thời gian hiện tại, tỉnh Quảng Bình đã có 6 di sản văn hóa truyền thống phi vật thể được đưa vào Danh mục di sản văn hóa truyền thống phi vật thể vương quốc gồm có : Hò khoan Lệ Thủy ; Lễ hội Cầu ngư của ngư dân miền biển ; Lễ hội Đập trống của người Ma Coong xã Thượng Trạch, huyện Bố Trạch ; Lễ hội đua bơi thuyền truyền thống cuội nguồn trên sông Kiến Giang, huyện Lệ Thủy ; Lễ hội Trỉa lúa của người Bru – Vân Kiều và Hò thuốc cá Minh Hóa. Các di sản đã góp thêm phần tích cực trong việc bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống rực rỡ của người dân Quảng Bình, góp thêm phần tăng trưởng ngành du lịch Quảng Bình lôi cuốn khách du lịch thăm quan .
Ảnh : Quang Le

Source: https://laodongdongnai.vn
Category: Nông Thôn