Thuyết minh dân tộc Thái

Thưa quý vị, hiện nay dân tộc Thái ở Việt Nam, cư trú tập trung ở các tỉnh miền núi Sơn La, Lai Châu, Lào Cai, Yên Bái, Hòa Bình, Thanh Hóa, Nghệ An, Lâm Đồng. Tuy nhiên, đó là nơi cư trú hiện nay của họ. Còn việc di cư của người Thái đến Việt Nam còn là một quá trình dài. Nhìn chung, người Thái ở Việt Nam có cùng nguồn gốc với người Thái ở tỉnh Vân Nam (Trung Quốc), có hai nhóm Thái và di cư vào Việt Nam qua những con đường khác nhau.

Đối với tên gọi là Thái Trắng ( Bạch Y Man ), thì họ Open lần tiên phong trong sử sách từ thời Đường. Nguồn gốc lịch sử vẻ vang của người Thái Trắng được vật chứng rõ thêm qua truyền thuyết thần thoại và thư tịch cổ của người Thái, sưu tầm được trong hội đồng Thái ở Tây Bắc nước ta. Có một thần thoại cổ xưa kể rằng, quê nhà thời xưa của họ là miền có chín con sông gặp nhau. Chín con sông đó là : Nậm Tao ( sông Hồng ), Nậm Ta ( sông Đà ), Nậm Ma ( sông Mā ), Nậm Công ( Mê kông ), Nậm U, Nậm Nua, Nậm Na và hai con sông nữa ở bên Trung Quốc chưa xác lập được. Sông Nậm Nua chảy qua Điện Biên, đổ vào Nậm U ở Thượng Lào ( một chi lưu của sông Mê Kông, sông Nậm Na chảy từ Vân Nam và đổ vào sông Đà ở Mường Lay ( tỉnh Lai Châu ). Nhưng phải đến đầu thiên niên kỷ II sau Công nguyên, người Thái Trắng mới chiếm được lợi thế ở dọc hữu ngạn sông Hồng và tỉnh Lai Châu. Họ đến vùng này trước người Thái Đen, vì khi hành quân sang miền Tây, Lạn Chượng đã gặp những tù trưởng Thái Trắng trên đường hành quân .
Nhắc đến dân tộc Thái, quý đoàn sẽ không hề quên khi được biết về truyền thuyết thần thoại đàn tính tẩu gắn liền với dân tộc Thái. Với đồng bào Thái, tính tẩu không chỉ là một nhạc cụ gắn với đời sống hoạt động và sinh hoạt, mà còn là một biểu tượng văn hóa. Tính tẩu là nhạc cụ không hề thiếu trong những đêm xòe, những ngày hội của người Thái hay trong những nghi lễ của những ông mùn .
Về sự đàn tính tẩu của dân tộc Thái thì trong tiếng Thái, “ tính ” có nghĩa là đàn, còn “ tẩu ” là quả bầu. Đây là nhạc cụ thông dụng không riêng gì của người Thái mà còn của 1 số ít dân tộc vùng Tây Bắc, như Tày, Nùng … Nhưng, tính tẩu của người Thái có đặc trưng riêng, cả về cấu trúc lẫn âm thanh .
Thưa quý vị người Thái sử dụng tính tẩu trong những hội xòe, những đêm hát giao duyên … Trong những nghi lễ, tiếng đàn đệm cho lời cúng của những thầy mo. Khi ấy, cây đàn trở thành vật thiêng .
Ngay giờ đây em sẽ cùng quý vị mở màn vào sự tích của cây đàn tính tẩu của dân tộc Thái. Chuyện kể rằng, thời xưa có một chàng trai Thái nghèo vô tình nghe được tiếng đàn lạ từ những nàng tiên nhà trời. Âm thanh được phát ra từ một vật giống như quả bầu, có căng một sợi dây, do chính tay những nàng tiên chơi. Vì mê hồn âm điệu của tiếng đàn lạ kỳ kia, chàng trai về cũng dùng một quả bầu, lấy tơ tằm để làm dây, bắt chước theo cây đàn của những tiên nữ. Quả nhiên, cây đàn phát ra âm thanh rất hay. Từ đó, người Thái gọi là tính tẩu, có nghĩa là “ đàn bầu ” .

Thưa quý vị, ngoài câu truyện này, bà con đồng bào Thái còn truyền tai nhau một sự tích khác, lý giải rõ sự độc lạ giữa cây đàn bầu của người Thái và những dân tộc xung quanh. Phó GS-TS Vương Toàn kể : “ Cây đàn này rất mê hồn. Nó làm say lòng người quá vì nó có đến 12 dây. Say người đến mức người ta bỏ cả việc do đó trời bắt cắt đứt dây dần. Hiện tại cây đàn của người Tày, Nùng chỉ có 3 dây, còn người Thái có 2 dây. Người Thái kể chuyện rằng trước họ cũng có 3 dây, nhưng họ đã Tặng Kèm người Kinh một dây, nên đàn bầu của người Kinh chỉ có một dây, người Thái còn lại hai dây ” .
Thưa quý vị để người Thái hoàn toàn có thể làm ra một cây đàn tính phải trải qua rất nhiều quy trình phức tạp như thể chọn bầu, làm cần, mặt đàn và chọn dây đàn. Công đoạn chọn bầu đàn là quan trọng nhất, bởi bầu đàn quyết định hành động âm thanh và độ trầm bổng của đàn. Ngoài việc làm bầu đàn bằng quả bầu già, khô thì người Thái còn hoàn toàn có thể làm bằng đồng thau. Nhưng dù làm bằng vật liệu gì thì điều quan trọng là phải bảo vệ tiếng đàn được vang. Kích cỡ quả bầu hoàn toàn có thể biến hóa tuy nhiên đường kính thường là 15-20 cm. Để có độ vang âm sắc chuẩn, người ta thường chọn quả bầu tròn, thường là gầy đều để bảo vệ tiếng vang. Cần đàn thường được làm bằng những loại gỗ dẻo, được gọt đẽo công phu. Theo nghệ nhân thì phải chọn gỗ tốt, ít mối mọt, và đặc biệt quan trọng phải quan tâm thời hạn chặt gỗ làm cần đàn. Để làm cần đàn thì dùng cây thông đất, cây mỡ, cây xoan hoặc là cây ba gạc là tốt nhất, nhưng phải chặt ngày cuối tháng thì mới không có mọt khoét .
Bên cạnh đó, quý vị hoàn toàn có thể thấy nghệ nhân phải lựa chọn những cây gỗ già, mịn, ít vân, ít mắt thì cần đàn mới có độ bền cao, đàn dùng lâu mà cần không bị cong vênh. Thường thì độ dài của cần đàn nhờ vào vào chính người chơi đàn, theo độ dài ngắn của sải tay, khoảng chừng 5 đấm tay của người chơi đàn. Theo kinh nghiệm tay nghề dân gian thì số đo đó thích hợp với cỡ giọng hát của người chơi đàn. Tính tẩu thuộc bộ dây, âm vực hoàn toàn có thể đạt đến 3 quãng 8, nhưng những người diễn chỉ dùng ngưỡng ở 2 quãng 8 và một vài âm lân cận .
Thưa quý vị, giờ đây quý đoàn nhà mình khám phá đến quy trình chọn gỗ làm mặt đàn thì người nghệ nhân làm mặt đàn thì phải chọn gỗ mềm, có độ dày tương thích để tạo tiếng vang. Mặt đàn đồng thời là nơi thoát âm, nên nghệ nhân ngoài việc chọn gỗ tốt thì khi khoan lỗ thoát âm cũng cần có những kinh nghiệm tay nghề tương thích. Mặt đàn thường làm bằng gỗ cây ngô đồng được xẻ mỏng dính khoảng chừng 3 mm, trên mặt đàn có khoét hai lỗ hình hoa thị để thoát âm. Trước kia, hai lỗ hoa thị người ta khoét sau bầu đàn .
Ở phần đầu đàn, những nghệ nhân thường chạm trổ, đục đẽo những hình thù đầy ấn tượng như là rồng, phượng … Theo nghệ nhân nổi bật nhất vẫn là hình móc câu. Cái móc câu biểu lộ tính nghệ thuật và thẩm mỹ của cây đàn. Cuối cùng quý đoàn nhà mình sẽ được khám phá về quy trình lắp dây đàn. Đàn tính tẩu truyền thống lịch sử có 3 dây. Có hai con dây làm bằng dây cước, trước thì làm bằng dây tơ, tơ phải là tơ mịn, tơ cuối, lấy từ tơ tằm ra, thậm chí còn có cả tơ lụa lấy sợi càng nhỏ càng tốt sau đó mới se lại. Tính tẩu có âm sắc êm dịu, thanh thoát, khi thì cao nghều, khi thâm trầm. Khi sử dụng, người ta hoàn toàn có thể dùng một đoạn tre hoặc ngón trỏ của tay phải để gẩy đàn. Thưa quý vị, người làm đàn giỏi không chỉ có đôi tay khôn khéo mà còn phải có năng lực cảm thụ âm nhạc, có kinh nghiệm tay nghề chơi đàn, nếu không, cây đàn sẽ chỉ cho những âm thanh vô hồn .
Tiếp theo đoàn nhà mình sẽ được khám phá và thưởng thức về những tiệc tùng của dân tộc Thái như thể : tiệc tùng cầu mưa, liên hoan Gội đầu, liên hoan Hạn Khuống, tiệc tùng hoa ban, tiệc tùng Kin Pang Then, liên hoan xang khan, tiệc tùng xên bản, xên mường .
Đầu tiên đoàn nhà mình hoàn toàn có thể cùng em khám phá về tiệc tùng cầu mưa đang được xem là một văn hóa truyền thống tín ngưỡng rực rỡ của người Thái trắng ở Sơn La. Hiện nay hội đồng dân tộc Thái xã Mường Sang thuộc ngành Thái trắng, họ sống quần cư bên những dòng suối và thung lũng ven đồi, núi. Người Thái ở đây, canh tác nông nghiệp đa phần dựa vào vạn vật thiên nhiên, với ý niệm vạn vật hữu linh và tin rằng mọi hoạt động giải trí trong đời sống hàng ngày đều do một lực lượng siêu nhiên chi phối, đó là những vị thần linh. Một trong những vị thần đó là thần mưa. Do vậy, cứ vào dịp rằm tháng hai âm lịch hàng năm, người Thái tại Mường Sang lại tổ chức triển khai liên hoan cầu mưa. Đây là thời gian khởi đầu cho mùa màng của năm mới, để cầu cho dân bản được một năm bội thu, đồng thời giáo dục những thế hệ con cháu biết bảo vệ và tôn trọng thiên nhiên và môi trường sống .
Thưa quý vị, khi quý vị mở màn một tiệc tùng thì đều thường có 2 phần. Ở liên hoan cầu mưa cũng vậy, cũng gồm hai phần lễ và hội. Trong đó ở phần lễ, ngay từ sáng sớm, thầy cúng dẫn một bà góa trong bản quẩy đôi gánh buộc những ống bương đựng nước đi tới từng nhà gọi chị em phụ nữ cùng ra mó nước. Sở dĩ phải là bà góa, bởi câu truyện bắt đầu xuất phát từ việc khô hạn, mọi người muốn làm lễ cầu mưa nhưng lại quan ngại, sợ ông trời nổi giận sẽ phạt. Khi đó, một bà góa đã tình nguyện đứng ra làm người quyết tử, cùng thầy mo đi cầu mưa. Bà nói rằng, nếu ông trời phạt, bắt phải chết thì chỉ mong dân bản hãy làm lễ cúng cho bà hàng năm. Bà góa cùng những chị em trong bản thường là những người đã có mái ấm gia đình và ở tuổi trung niên ra mó nước cúng thổ địa và thần linh ở mó nước. Cúng xong, đoàn xin một chút ít nước mang về nơi diễn ra buổi lễ .
Tiếp đến khi đoàn lấy nước quay trở lại, một người đại diện thay mặt cho ông then ngồi phía trên, hướng mặt về phía lễ vật. Đồ cúng gồm măng đắng, chuối xanh, cơm lam, cá xông khói, bánh trưng, bánh ít uôi, gạo nếp, gà luộc … Thầy mo ngồi phía dưới, cùng với những người vừa lấy nước về, dân bản ngồi xung quanh phía sau. Nước lấy về được dựng quanh cây vạn vật. Thầy mo đọc bài cúng kể cho ông then biết nỗi khổ của dân làng khi không có mưa. Sau khi kết thúc bài cúng, ông then công bố ban nước cho dân và cho một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng xanh tươi. Sau đó, ông then bưng chậu nước đi vòng quanh, vừa đi vừa vẩy nước vào những người dự lễ .
Thưa quý vị, để diễn ra lễ cầu mưa, người dân địa phương đã phải tới khu vực tổ chức triển khai dựng một cây vạn vật ( còn gọi là cây thiên hà ) gồm có con chim, con ve được đan bằng nan để mang lời khấn của dân bản tới ông then ( ông trời ). Cùng với đó là những cái lồng nhỏ bên trong đặt trứng gà, vỏ ốc, vỏ trai … tượng trưng cho sự khô hạn, thiếu nước đến mức những loài vật sống dưới nước cũng chết. Cây vạn vật biểu lộ sự khó khăn vất vả của đời sống do thiếu nước và thời tiết không thuận tiện. Ngoài ra, người dân trong bản tổ chức triển khai quét dọn vệ sinh nhà cửa, đường làng ngõ xóm với thông điệp gửi đến ông then rằng họ đã sống tốt và biết bảo vệ những gì ông then ban tặng. Sau phần lễ, người dân địa phương và hành khách đã cùng nhau hòa mình trong tiếng trống, tiếng chiêng múa hát và chơi những game show gian dân truyền thống cuội nguồn của người Thái .
Lễ hội tiếp theo mà quý đoàn nhà mình được khám phá đó chính là tiệc tùng Gội đầu của người Thái trắng ở Quỳnh Nhai. Với một tên gọi khác của tiệc tùng Gội đầu, người dân tộc Thái còn gọi là “ Lung Ta ” là tiệc tùng có ý nghĩa rất là quan trọng trong đời sống niềm tin của bà con người Thái Trắng nói chung và người Thái trắng Quỳnh Nhai nói riêng. Lễ hội bộc lộ niềm tin đoàn kết tương thân tương ái, mang tính nhân văn thâm thúy, thân thiện của con người với tự nhiên .
Thưa toàn thể quý vị, trong ý niệm của người Thái Trắng, khi hết một năm cũ, sẵn sàng chuẩn bị bước vào năm mới, mọi người trong thôn bản đều phải gội đầu để rửa trôi những cái khó khăn vất vả, bệnh tật, điều không suôn sẻ, rủi ro xấu của năm cũ, tống tiễn tai ương, bệnh tật xuôi theo dòng nước ( dòng suối ) đi mãi không lặp lại đồng thời cầu mong năm mới tốt đẹp, gặp điều hay, làm ăn phát đạt .
Thời điểm thích hợp để đồng bào Thái tổ chức liên hoan Gội đầu đó là vào buổi trưa ngày 30 Tết ( ngày cuối của năm cũ ). Người Thái Trắng cho rằng cứ hết chiều 30 Tết là bước sang năm mới, cho nên vì thế trước khi làm nghi lễ cúng Tết, ở nhà mọi người đều phải ra sông, ra suối tắm rửa thật sạch, mặc quần áo mới thì mới được làm lễ .
Thưa quý vị, không phải điều gì cũng tự nhiên mà có, tiệc tùng Gội đầu này của người Thái có nguồn gốc bắt nguồn từ thần thoại cổ xưa về nữ tướng Nàng Han – người có công dẹp giặc phương Bắc. Truyền thuyết kể rằng Nàng Han là một người con gái đóng giả trai để tập hợp binh mã, cầm quân đánh đuổi giặc ngoại xâm, đoàn quân của nữ tướng đuổi giặc ra khỏi bờ cõi nước ta thuộc huyện Phong thổ, tỉnh Lai Châu giờ đây thì đánh tan quân giặc. Sau khi đánh thắng giặc quay trở lại, đúng vào ngày 30 Tết âm lịch, buổi chiểu hôm đó, Nàng Han ra lệnh cho quân sĩ dừng lại bên bờ suối nghỉ ngơi, tắm gội, ăn mừng thắng lợi và đón rước năm mới. Kể từ đó để tưởng niệm đến nữ tướng Nàng Han, cứ chiều 30 Tết, bà con dân tộc Thái trắng lại tổ chức triển khai lễ gội đầu để cúng mừng năm mới .

Và để lễ Gội đầu diễn ra tốt đẹp thì trước đó hàng tuần, người con gái Thái đã vo gạo nếp để lấy nước, nước gạo được để trong chum hoặc nồi cất giữ cả tuần hoặc lâu hơn, để càng chua càng tốt. Đôi lúc, nước gội đầu là những hương liệu dầu quả bồ kết pha lẫn nước vo gạo, cánh hoa rừng. Đó là nước gội dành cho đàn bà, con gái. Có thể những người khác không biết đến sẽ cho rằng đây là một điều kỳ quặc, kinh tởm khi loại nước vo gạo để hàng tuần lên men, bốc mùi chua lại cho lên đầu để gội, nhưng mấy ai biết được rằng chính loại nước này lại là một bí kíp để giúp cho mái tóc người con gái Thái đen dài, quyến rũ, óng ả mà không chút gầu dính đầu. Còn nước tắm của người con gái thường là nước thơm của cây mùi già. Đàn ông thì nước gội thường là bồ kết, người ta nướng bồ kết rồi bẻ ra ngâm vào nước đun sôi. Mọi người đều mặc áo váy đen, phụ nữ bên trong mặc áo áo ngắn theo tiếng Thái còn gọi là “ sửa nọi ”, bên ngoài khoác áo dài Thái gọi là “ sửa luông ”, “ sửa luông ” được phong cách thiết kế theo phong thái riêng của người Thái, đa phần làm từ vải đen, 2 bên vai có 2 dải màu buông xuống trước ngực trông rất điệu đà. Ngày nay, theo sự tăng trưởng của thị trường, thì “ Sửa luông ” cũng được may nâng cấp cải tiến, thắt đáy ở eo lưng, không thẳng vạt như áo cổ xưa. Đàn ông thì mặc giản dị và đơn giản hơn, áo mới vải đen, đầu cuốn khăn màu tối .
Công việc của thầy mo chuẩn bị sẵn sàng bao kiếm của tổ tiên, vai vác theo sung kíp và 1 chiếc túi nhỏ có trang trí hoa văn bằng chỉ ngũ sắc, tiếng Thái gọi là “ thung xanh ”, trong túi đựng bảo vật mà ông cha để lại, gọi là bảo vật nhưng thực ra hầu hết là những vật phẩm như : móng vuốt hổ, vuốt gấu, đoạn sừng tê giác, châu ngọc hoặc của hồi môn như nhẫn vàng và bạc. Cách thức tổ chức triển khai lễ Gội đầu gồm những hoạt động giải trí như : trước khi đi ra bờ sông, bờ suối để gội đầu, người đứng đầu bản hoặc thầy mo sẽ thắp hương trước bàn thờ cúng tổ tiên để mời họ đi gội đầu cùng con cháu trước khi đón năm mới. Thầy mo hoặc trưởng bản là người đi đầu đoàn, theo sau là dân bản, những nam thanh nữ tú khiêng trống chiêng vừa đi vừa đánh, trống đánh nhịp 3 và đệm 1 nhịp chiêng. Đoàn người làm lễ gội đầu lặng lẽ theo hàng một đi ra bờ sông như một đám rước, họ rước theo báng nước gội, tay cầm 1 cành lá dùng trong nghi thức gội đầu. Đến bờ sông, đàn ông và những bé trai đi ngược lên thượng nguồn chừng dăm chục mét, đàn bà và những bé gái ở phía dưới dòng, lúc này người chủ lễ mới hát lên lời khấn thần linh, đại ý lời khấn như sau :
“ Năm hết tết đến, tết đến tiễn cái cũ đi, cái tốt thì ta mang về
Cầu cho năm mới làm ăn phát đạt
Cái xấu, cái cũ hãy đi xa, đi xa mãi, đừng khi nào quay về nữa
Cái mới cho mọi người thêm nhiều suôn sẻ. ”
Sau lời hát tiễn đưa, nếu như trước kia chủ lễ giương súng chĩa lên trời nổ phát đạn làm tín hiệu lệnh để khởi đầu vào gội đầu, nhưng do giờ đây không được sử dụng súng nữa nên thao tác này không được triển khai. Ông chủ lễ khấn xong lời khấn thần linh là mọi người gội đầu. Phụ nữ cởi áo yếm từ từ bước xuống dòng sông, nước ngập đến đâu thì vén váy đến đó. Họ từ từ cúi đầu, xõa tóc xuống dòng sông, tay cầm cành lá xanh nhúng xuống nước rồi đập nhẹ lên tóc nhiều lần cho ướt đẫm. Hành động này được cho là xua đi những gì không suôn sẻ trong năm cũ và giờ đây không còn bận long gì thêm nữa. Sau đó họ vứt cành lá xuôi theo dòng nước chảy đi, những bát nước vo gạo đã được ngâm cho chua được xối từ từ gợi lên mọi điều tốt đẹp cho ngày mai bước vào năm mới thật tinh khôi. Việc ở đầu cuối diễn ra bên dòng sông là giặt giũ tổng thể quần áo, váy cho thật sạch trước khi ra về để hoàn tất lễ gội đầu tất niên cuối năm. Hình ảnh người con gái Thái từ từ bước xuống dòng nước, cúi đầu xõa tóc tạo nên một nét đẹp mộc mạc, trong sáng, hồn nhiên trước cảnh vạn vật thiên nhiên sông nước, yên bình, một vẻ đẹp chân chất, trong sáng đến mức thánh thiện .
Nối tiếp với liên hoan Gội đầu là liên hoan hoa ban hay còn gọi là liên hoan Xên Mường được người Thái ở Tây Bắc tổ chức triển khai vào dịp tháng 2 âm lịch, khi hoa ban khởi đầu nở trắng cả núi rừng Tây Bắc. Lễ hội bộc lộ tấm lòng tôn kính tri ân của nhân dân tưởng niệm công lao to lớn của những vị nhân thần tiền bối và cầu cho quốc thái, dân an, bản mường no ấm, quanh năm mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, mái ấm gia đình niềm hạnh phúc …
Thưa quý vị, tiệc tùng Hoa Ban bộc lộ nét văn hóa truyền thống tâm linh trong đời sống niềm tin của đồng bào dân tộc Thái với tâm nguyện thỉnh bái “ Then ” – vị thần tối cao trong hàng ngũ thánh thần theo ý niệm của người Thái, thỉnh bái “ nàng Ban ” – một nữ nhân vật lịch sử một thời bộc lộ cho sự trinh trắng của người thiếu nữ Thái và tình yêu đôi lứa thuỷ chung, thỉnh bái ma trời, ma mường, ma núi, ma sông … phù hộ cho mưa thuận gió hoà, mùa màng xanh tươi, vạn vật đơm hoa, kết trái, cho lứa đôi niềm hạnh phúc và phù hộ cho đời sống của dân bản luôn đầm ấm, yên vui .
Đối với người Thái thì tiệc tùng hoa Ban là ngày vui của họ hàng, của bản, mường và là dịp cho trai gái gặp gỡ, hò hẹn nhau. Vào ngày 5/2 âm lịch hàng năm tiệc tùng hoa Ban được tổ chức triển khai. Nếu như tiệc tùng Xên bản ( 2 năm / lần ) chỉ diễn ra trong khoanh vùng phạm vi của bản, mục tiêu là “ cầu thần phù hộ ” và cúng “ rửa lá, xua đuổi thần trùng ”, ít tổ chức triển khai những trò vui, thì tiệc tùng Xên mường ( 3 năm / lần ) lại được tổ chức triển khai rất to, lôi cuốn nhiều người tài năng của toàn mường tham gia. Lễ hội thường được tổ chức triển khai ở hang Thẳm Lé gắn với làn điệu khắp chơi hang. Lễ hội gồm 2 phần lễ và hội, phần lễ để cúng thần linh, phần hội để tạo nên những tiếng cười tự do nhằm mục đích giáo dục con người vươn tới cái tốt đẹp. Toàn bộ phần nghi lễ được thực thi ở ngoài cửa hang, sau đó thầy mo vái “ Then ” xin Open hang thì phần hội lúc đó mới được diễn ra cả bên trong và bên ngoài cửa hang .
Và tất yếu là sau khi kết thúc phần lễ, bà con dân bản sẽ liên tục phần hội với nhiều game show dân gian rực rỡ như : ném còn, kéo co, đi cà kheo, leo cây, chọi cù, hát đối đáp … Những game show độc lạ đầy ắp tiếng cười hòa lẫn trong âm vang sinh động của tiếng khắp, tiếng pí, tiếng khèn, tiếng trống chiêng. Các chàng trai vừa khắp vừa giúp những cô gái hái những bông hoa trắng muốt đem về nhà .
Quý vị khi đến với liên hoan Hoa Ban, sẽ được hòa mình trong không khí sinh động giữa tiết trời của mùa xuân vùng cao, cùng say đắm trong tiếng pí, tiếng khèn, câu khắp và rộn ràng trong những vòng xòe nồng say lại càng thêm yêu mảnh đất, yêu con người nơi xứ Mường, để rồi khi chia tay miền nơi này trong lòng lại lưu luyến không muốn rời xa .
Thưa quý vị, Một liên hoan được xem là nơi quy tụ văn hóa truyền thống rực rỡ của người Thái trắng Lai Châu. Quý vị có đoàn ra điều em nói là đang muốn nhắc đến liên hoan nào không ạ ? Dạ vâng đó chính là tiệc tùng Then Kin Pang của người Thái trắng ở huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu được tổ chức triển khai vào ngày mùng 9, mùng 10 tháng 3 âm lịch hàng năm. Đây là một mô hình diễn xướng dân gian độc lạ của dân cư địa phương, nhằm mục đích tri ân Then ( thần trên trời ) đã ban cho một năm mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu .
Dạ vâng, thưa quý vị thì ngay từ sáng sớm ngày 10/3 âm lịch, hàng nghìn người dân đã kéo về khu đền thờ Then tại xã Khổng Lào để dâng hương .
Theo người già ở Khổng Lào – Mường So kể lại, tương truyền Pô Phà ( vua trời ) có lòng độ lượng bát ngát. Khi nhân gian gặp nạn, Pô Phà đã phái thần Then xuống hạ giới đầu thai thành người phàm trần để cứu nhân độ thế. Từ đó, bản làng có ai ốm đau, gặp rủi ro đáng tiếc, vận hạn đều được Then cầu phúc cho tai qua nạn khỏi. Người dân xã Khổng Lào cho biết : trong phần lễ của tiệc tùng Then Kin Pang, người đại diện thay mặt cho bà con dân bản sẽ cầu nguyện những vị thần linh trên trời tạo phúc cho dân, ban cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, bản mường yên vui no ấm ; nhân dân những bản thì mang những sản vật ngon nhất làm thành những mâm để dâng lên, mời Then và những vị thần linh về thụ hưởng .
Thưa quý vị tiệc tùng Then Kin Pang rất có ý nghĩa với đồng bào Thái. Cứ đến 10/3 hàng năm là những cụ cầu cho Then xuống để phù hộ cho bà con, cho dân lành có mùa màng tốt tươi, mưa thuận gió hòa. Đồng thời là dịp để con cháu ở trần gian cúng lễ, tạ ơn thần linh .
Quý vị hoàn toàn có thể thấy đây là một hoạt động giải trí tâm linh diễn xướng mang đậm nét văn hóa truyền thống rực rỡ của đồng bào Thái trắng Lai Châu có phải không ạ ? Dạ vâng, tiệc tùng Then Kin Pang năm 2021 được đồng bào Thái trắng vùng Khổng Lào – Mường So tổ chức triển khai làm hai phần chính. Ngoài phần dâng lễ đó là phần hội với nhiều hoạt động giải trí đa dạng chủng loại, sôi sục. Người dân và hành khách thập phương còn được thưởng ngoạn những phần thi như : văn nghệ, trình diễn phục trang dân tộc, tổ chức triển khai khoảng trống văn hóa truyền thống, siêu thị nhà hàng và tranh tài những môn thể thao, game show dân gian như : đẩy gậy, kéo co, tung còn, én cáy, tó má lẹ, té nước …
Khi quý vị đến đây thì ngoài việc thỏa mãn nhu cầu nhu yếu tâm linh, tín ngưỡng, cầu nguyện một năm suôn sẻ, đời sống an lành, niềm hạnh phúc, tại tiệc tùng, người dân thì quý đoàn nhà mình còn được gặp gỡ, giao lưu và chiêm ngưỡng và thưởng thức diễn xướng văn hóa truyền thống rực rỡ trải qua những bài hát, điệu múa dân gian dân tộc Thái ở Lai Châu – Tây Bắc .
Vì vậy, tiệc tùng Then Kin Pang đang được xem là nơi vun đắp khối đoàn kết dân tộc, giáo dục truyền thống lịch sử uống nước nhớ nguồn, tạo bầu không khí vui mắt, lành mạnh, góp thêm phần vào việc kiến thiết xây dựng và tăng trưởng nền văn hóa truyền thống Nước Ta tiên tiến và phát triển, đậm đà truyền thống dân tộc. Đây còn là dịp tiếp thị hình ảnh về văn hóa truyền thống, miền đất, con người Phong Thổ nói riêng, Lai Châu – Tây Bắc nói chung đến hành khách thập phương, góp thêm phần bảo tồn, gìn giữ và phát huy truyền thống văn hóa truyền thống dân tộc Thái và những dân tộc Tây Bắc, kiến thiết xây dựng tình đoàn kết gắn bó giữa những bản làng, dân tộc .
Kính mời toàn thể quý vị nhà mình đến với rực rỡ tiệc tùng Hạn Khuống của người Thái đen. Đồng bào Thái đen ở Than Uyên từ xưa đã sống sót một hình thức tiệc tùng Hạn Khuống rất là độc lạ, đây là một hình thức hoạt động và sinh hoạt văn hóa truyền thống, văn nghệ dân gian. Hạn Khuống là nơi đi dạo, giao lưu văn hóa truyền thống, văn nghệ, là nơi để mọi người thỏa sức phát minh sáng tạo, trổ tài, đồng thời, là nơi để những tràng trai, cô gái trao đổi tâm tình, yêu nhau để rồi kết tóc, se duyên, thiết kế xây dựng mái ấm gia đình niềm hạnh phúc .

Một tiết mục rất đặc biệt quan trọng của người Thái đen trong tiệc tùng đó chính là phần hát đối đáp của trai gái Thái đen .
Theo em được tìm hiểu và khám phá thì một nghệ nhân dân tộc Thái huyện Than Uyên cho biết : Hàng năm, vào tháng 8 – 9 âm lịch, khi mùa màng đã thu hái xong, cây bông nở hoa, con tằm cho tơ thì những chàng trai, cô gái Thái đen gọi nhau đàm đạo làm Hạn Khuống. Hạn Khuống nghĩa đen tiếng Thái là “ sàn sân ” tức là một cái sàn dựng ở ngoài sân. Cái sàn này có hình vuông vắn hoặc hình chữ nhật cao từ 1 – 1,5 mét, mặt sàn có diện tích quy hoạnh từ 16 – 24 mét vuông và sàn lát bằng dát tre hoặc phên nứa, xung quanh thưng bằng chấn song đan hình mắt cáo .
Thưa quý vị trên sàn Hạn Khuống có đặt một nhà bếp lửa ở vị trí TT và có 5 cây tre hoặc hóp thẳng, dóc sạch cành, chỉ để lại ít lá trên ngọn gọi là lắc xáy, nhìn giống như cây nêu ngày tết của người Việt. Trong 5 cây có một cây cao hơn, to và đẹp nhất gọi là cây lắc xáy cốc do cô tổn khuống cốc làm chủ được dựng ở vị trí TT, sát với nhà bếp lửa, tượng trưng cho trụ của đất trời. 4 cây còn lại dựng ở bốn góc sàn do những cô sao tổn khuống làm chủ tượng trưng cho bốn phương Đông, Tây, Nam, Bắc. Trai gái cùng tâm sự, giao duyên trong tiệc tùng là nét đẹp văn hóa truyền thống của đồng bào Thái ở huyện Than Uyên, tỉnh Lai Châu. Khi sàn Hạn Khuống được dựng xong, đồng bào Thái đen lại sẵn sàng chuẩn bị những lễ vật như hoa, quả, thịt lợn, gà, rượu … để cúng thần linh, ông thổ ông địa, thổ địa và những ma phù hộ cho hoạt động và sinh hoạt Hạn Khuống được thuận tiện, bình an, tốt đẹp. Sau khi chuẩn bị sẵn sàng xong lễ vật, ông mo, già làng, trưởng bản, được những người trẻ tuổi mời lên làm những thủ tục cho một Hạn Khuống cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, con cháu hòa thuận và sinh sôi nảy nở .
Ngay sau khi phần nghi lễ được triển khai xong, vị già làng, trưởng bản sẽ dặn dò những người trẻ tuổi đến chơi Hạn Khuống cần giữ gìn phong tục tốt đẹp của dân tộc. Thanh niên trai gái đến Hạn Khuống không được nói tục, chửi bậy, người say rượu hay nói xằng bậy không được lên chơi Hạn Khuống, trai đã có vợ không được chơi khuya vì vợ chồng bất hòa, mái ấm gia đình không được niềm hạnh phúc, bản làng không yên vui .
Nối tiếp sau phần lễ cúng, ngọn lửa Hạn Khuống cháy sáng rực, cây lắc xáy lộng lẫy nhiều sắc tố, đêm hội chính thức được khởi đầu. Số lượng trai gái tham gia Hạn Khuống không số lượng giới hạn, ngoài con trai trong bản thì còn có người trẻ tuổi về chơi cùng. Đến Hạn Khuống, con trai muốn lên chơi phải hát xin thang, hai bên hát đối đáp khi nào sao tổn khuống cho lên và đặt thang thì mới được lên. Trai hát xin thang :
“ Chúng tôi từ xa nhìn thấy lửa
Nhìn thấy lửa muốn được chơi áo
Ở xa nhìn thấy nước
Nhìn thấy áo chàm đen mong được ướm thử
Nhìn thấy người má hồng lòng muốn được hỏi thăm
Nhìn thấy rồi mắt càng muốn liếc
Nhìn thấy hạn khuống tỏa nắng rực rỡ anh muốn lên chơi ” .
Thưa quý vị khi đã được lên sàn thì cuộc vui văn nghệ mở màn và diễn ra đến tàn đêm. Lúc này, trách nhiệm của những chàng trai là phải hát bộc lộ kĩ năng của mình để xin được ghế ngồi, xin điếu hút thuốc, xin nước để uống. Việc cho ghế hay không cho ghế, cho điếu hay không cho điếu của những cô gái cũng bộc lộ bằng những lời hát bộc lộ sự dịu dàng êm ả, khôn khéo của mình trước những chàng trai. Họ cứ hát như thế để thử thách nhau cho đến khi bên gái đồng ý cho mượn ghế ngồi, mượn điếu hút và cho nước để uống thì những chàng trai mới tìm đến người con gái mà mình thích. Từng cặp nam nữ ngồi sát bên nhau, bộc lộ tâm tư nguyện vọng, tình cảm, khám phá nhau qua lời hát, qua tiếng đàn, tiếng sáo, qua kĩ năng lao động như thêu thùa, dệt vải, quay tơ, đan chài lưới, đan những đồ vật từ tre, nứa trong mái ấm gia đình … Khung cảnh đó gợi cho người xem ý tưởng sáng tạo về một mái ấm gia đình ấm êm, tràn trề niềm hạnh phúc trong tương lai của những đôi trai gái. Đêm càng về khuya, Hạn Khuống càng bịn rịn, tình tứ, thế nhưng cũng đến lúc phải chia tay. Họ trao nhau những lời hát chia tay về nghỉ và không quên dặn dò mùa sau gặp lại, hứa hẹn những ngày Hạn Khuống ý nghĩa hơn. Những đôi trai gái nào phải lòng nhau thì hẹn hò, khám phá để đi đến hôn nhân gia đình kết tóc se tơ niềm hạnh phúc .
Chắc hẳn quý vị cũng thấy thẩm mỹ và nghệ thuật trình diễn dân gian Hạn Khuống có vị trí quan trọng trong văn hóa truyền thống hội đồng người Thái. Thông qua sân chơi Hạn Khuống cho thấy được phần nào đặc thù trong cư trú, đời sống hoạt động và sinh hoạt, sản xuất, cách ứng xử của tộc người Thái đen. Các chàng trai, cô gái trao đổi tâm tư nguyện vọng, tình cảm, yêu nhau để rồi kết tóc se duyên tiên tới thiết kế xây dựng mái ấm gia đình niềm hạnh phúc .

Lễ hội tiếp theo mà em muốn giới thiệu đến với quý đoàn nhà mình đó là lễ hội xên bản, xên mương người Thái. Lễ hội này được diễn ra vào mùa hoa ban nở là hội cầu mùa, cầu phúc của người Thái. Họ gửi gắm vào đó những ước vọng lớn lao về một cuộc sống bình yên, no ấm nơi bản Mường, đồng thời cũng là dịp thi tài, vui chơi, trai gái tìm hiểu, tâm tình qua tiếng hát, tiếng đàn. Lễ hội Xên bản, Xên Mư¬ờng của ngư¬ời Thái Mai Châu là một sinh hoạt văn hoá tín ngưỡng rất quan trọng đối với cộng đồng. Cầu mong thần Nước phù hộ cho mưa thuận gió hoà, mùa màng sinh sôi, tươi tốt, sức khoẻ dồi dào, bản làng yên vui. Và cũng để tạ ơn thần linh đã cho dân Bản mùa màng bội thu, đem sự no ấm đến cho bản làng, cho cộng đồng, cho mọi người dân.

Thưa quý vị thì tiệc tùng Xên bản, Xên Mường là tiệc tùng văn hóa truyền thống dân gian truyền thống cuội nguồn của dân tộc Thái Mai Châu. Là nơi quy tụ những giá trị văn hóa truyền thống truyền thống lịch sử tốt đẹp đồng thời tăng cường khối đại đoàn kết dân tộc. Xây dựng đời sống văn hóa truyền thống ý thức lành mạnh, tạo không khí vui tươi phấn khởi để bước vào năm mới .
Theo em được biết thì trong ngay buổi sớm hôm mở hội đám rước được khởi hành từ nhà trưởng bản ra khu tổ chức triển khai lễ. Đi đầu là Trưởng Bản cùng những chức sắc trong Bản, tiếp theo sau là đội cờ, dàn chiêng trống, khèn, sáo, dàn cồng chiêng. Tiếp đến là đoàn những bô lão cao tuổi trong bản vác theo cung, nỏ và dắt theo hai con trâu mộng to béo. Bộ sừng trâu bọc lượt giấy lấp lánh lung linh. Giữa trán trâu và hai bên mông của con trâu được dán hình hoa ban được cắt từ giấy trắng to bằng miệng bát ăn cơm, hai con trâu này một con để cúng thần hoàng ( phi sữa ), một con để cúng thần tổ ở đình gốc. Đám rước dừng lại trước án thư đình một vị đẳm goá ( vị mo luông có uy tín ) mặc áo thụng xanh, đầu đội mũ đuôi én màu đỏ tiến lên trước án thư. Ông đẳm rung một hồi chuông, hai con trâu mộng lập tức được dắt ra làm thịt. Theo sau những bô lão là đoàn quân bảo vệ bản, mường “ lính tráng ” vai vác súng hoả mai bọc bạc, cùng gươm giáo sáng loè đi hàng ba trông oai nghiêm dõng dạc. Đi sau cùng là dân làng và hành khách thập phương tham gia liên hoan .
Thời gian mà phần lễ được lê dài là trong một buổi sáng, buổi chiều dân làng tổ chức triển khai phần hội với nhiều hoạt động giải trí đi dạo lôi cuốn phần đông người dân tham gia. Trong đó có phần thi bắn súng cúng khá độc lạ, hình thức thi bắn súng là người ta tung quả bưởi lên mái nhà, quả bưởi lăn xuống theo mí dốc, những tay súng thiện xạ lần lượt ngắm, đón, bắn. Người thắng là người bắn cả ba lần đều trúng, sẽ đoạt được giải của “ cần han ” ( người tài năng ), được thưởng một mâm cỗ đầy xôi thịt gọi là “ pàn han ”. Tạo mường đứng ra trao thưởng cho người “ cần han ” một thanh kiếm chuôi ngà voi quý hiếm khảm bạc, công bố phong chức “ tuần mường ” ( người đứng đầu bảo mật an ninh phòng vệ ) cùng một số ít ruộng đất. Ngoài ra còn nhiều game show dân gian truyền thống cuội nguồn của dân tộc như : đánh trống chiêng, chơi cù quay, ném còn, tò lẻ, thi hát đối đáp, thổi khèn, thổi sáo … Những game show này đã gắn bó với người Thái từ thủa nhỏ nên nó đã trở thành một nét rực rỡ trong văn hoá của hội đồng dân tộc này .
Lễ hội sau cuối trong phần này mà em muốn quý đoàn nhà mình được biết đến đó chính là liên hoan Xăng Khan của đồng bào Thái. Dạ thưa toàn thể quý vị thì từ rất thời xưa, tổng thể những bản làng người Thái đều tổ chức triển khai liên hoan Xăng Khan, hoàn toàn có thể nói đây là ngày hội có quy mô và ý nghĩa hội đồng lớn nhất của đồng bào. Mỗi địa phương hoàn toàn có thể gọi tên hội khác nhau, đồng bào Thái ở Nghệ An và Thanh Hóa gọi tiệc tùng này là Xăng Khan, một số ít nơi khác gọi là Kin chiêng boóc mạy, Hội Chá Chiêng … Nhưng dù gọi thế nào đi chăng nữa, mục tiêu và ý nghĩa của nó vẫn là ngày tạ ơn những ông mo so với tổ tiên và những người thầy đã dạy cách bốc thuốc chữa bệnh cứu vớt chúng sinh. Cứ 3 hoặc 5 năm một lần vào khoảng chừng tháng 11 Âm lịch, khi bắp ngô trên nương đã gùi hết về nhà, lúa ngoài đồng đã gánh hết về bản, hoặc tháng 2, tháng 3 Âm lịch của năm sau là tháng tốt, tháng lành, ở nhiều bản Thái mở hội Xăng Khan để chào mừng xuân mới và mong sức khỏe thể chất. Thời gian mở hội từ 2 đến 3 ngày .
Khi được nghe lại từ những bậc cao niên ở những bản làng đồng bào Thái thuộc huyện Quỳ Hợp, Quỳ Châu, Quế Phong thì tiệc tùng Xăng khan có từ rất lâu rồi. Thủa đó, “ mặt đất còn như lá đa, khung trời như nắp con ốc, rừng núi như dấu chân con gà ”, Xăng khan đã được những thầy mo tổ chức triển khai. Vì mỗi ông mo được học mỗi thầy khác nhau ; mỗi bản, mỗi vùng có điều kiện kèm theo kinh tế tài chính, hoạt động và sinh hoạt khác nhau nên phương pháp tổ chức triển khai liên hoan Xăng khan ở mỗi nơi cũng có sự khác nhau. Tuy nhiên, phần cơ bản trong liên hoan Xăng khan đều được những thầy mo thống nhất theo trình tự như sau : Vào dịp đầu xuân mới, thầy mo chủ ( mo môn ) khơi vò rượu cần xin phép tổ tiên chọn ngày lành, tháng đẹp để tổ chức triển khai tiệc tùng Xăng khan. Sau khi chọn được ngày, mo chủ nhờ người nhà mang trầu, cau, rượu sang mời những mo bạn tới dự lễ. Số lượng mo bạn được mời số lượng giới hạn từ 8 đến 24 người ( gồm cả mo ông và mo bà ). Nếu mo bạn nhận lời thì gửi làm tin cho mo chủ một cái quạt và một chiếc khăn. Ngoài mời mo bạn, mo chủ còn mời một nhóm nam, nữ người trẻ tuổi khoẻ mạnh, có phẩm chất đạo đức tốt đến giúp mo sẵn sàng chuẩn bị đồ lễ cúng tế. Trước thời gian mở hội 3 ngày, nhóm nam nữ người trẻ tuổi tập trung chuyên sâu về nhà mo chủ. Ai đến trước sẽ được chọn làm người đảm nhiệm : được theo mo chủ đi tìm cây làm hoa và được têm trầu, mời rượu những thầy mo bạn .
Quý vị hoàn toàn có thể thấy trong tiệc tùng Xăng khan có một cây hoa to ( xăng tan ) được làm từ cây nứa già, cao chừng 3 mét. Trên cây nứa có chạm trổ nhiều hình chim, hoa và được khoan nhiều lỗ để cắm tượng trưng những loại hoa quả, muông thú. Hoa quả, muông thú được làm từ bấc cây tang, cây sắn hoặc ruột bầu phơi khô hay những hình vẽ trên giấy được nhuộm màu xanh, đỏ, tím, vàng … Riêng loại hoa làm từ bấc cây tang thì được cắt thành từng mẩu dài chừng 2 – 3 cm, xâu vào sợi lạt nhỏ ( đã được chẻ làm 2 – 3 nhánh ). Ở phần ngọn những nhánh hoa, người ta gắn vào một bông hoa ( được cắt từ cành dâu ) để giữ những bông hoa phía trong không bị tuột khỏi cành, đồng thời để tạo ra một loại hoa khác gọi là tang chò. Một loại hoa khác được xâu vào sợi vải dài rủ từ ngọn cây xăng tan xuống đất gọi là xái mường ( tượng trưng cho con đường thánh thần đi từ Mường Trời xuống trần gian dự tiệc tùng ). Ngoài cây xăng tan, người ta còn dựng hai cây mía để nguyên lá và một cây xăng boọc ( cây hoa thật ) được cắm vào nhiều loại hoa rừng. Sau khi đã chuẩn bị sẵn sàng vừa đủ những vật phẩm, dân làng, họ hàng gần xa tập trung chuyên sâu đến nhà mo chủ dự lễ. Vào khoảng 3 – 4 giờ sáng, sau lệnh của mo chủ, mọi người xúm lại dựng cây xăng tan lên chính gian giữa, sau đó dùng sợi vải buộc vào chum rượu. Dưới sự quản lý của mo chủ, mỗi mo bạn mở một vò rượu nhỏ để cúng thông tin cho ông, bà tổ tiên biết buổi hành lễ này chỉ là đi giúp, không phải việc tư. Mo chủ tay cầm quạt cúng, đầu đội khăn trắng, ngồi trên ngựa ( bằng gối đệm ) hành lễ. Bên cạnh mo chủ là hai chàng trai ngồi chúc rượu và hai người đảm nhiệm trong phục trang váy áo truyền thống lịch sử, đội hoa tang chò để thõng xuống như hai bím tóc của thiếu nữ. Sau khi mo chủ cúng báo cáo giải trình với tổ tiên nguyên do tổ chức triển khai tiệc tùng xong, những mo bạn mở màn hành lễ. Buổi hành lễ có 54 muột, mỗi muột là một trò diễn do mo chủ hoặc những mo bạn biểu lộ gồm những tiết mục : quét nhà, chống nhà, chặt củi, làm rẫy, múa kiếm, ngồi vào kiềng sắt nóng đỏ, hút thuốc bằng bột ớt giã nhỏ … .. Trong mỗi lễ, mỗi muột đều Open một nhân vật là thần linh từ Mường Trời xuống. Để chuyển muột, người ta gõ nhẹ 3 hồi 9 tiếng cồng theo lệnh của mo chủ và môn ( người đảm nhiệm việc làm ). Xen kẽ giữa những muột, người ta tổ chức triển khai đánh cồng, múa giã chày, múa tăng bula, hát điệu nhuôn, lăm, khắp, xuối … Mo chủ bộc lộ điệu múa Xăng khan cùng những thiếu nữ. Khi múa, mo đi trước, những cô gái theo sau che ô và triển khai động tác giống mo : khi nghiêng mình, khi quay trái, quay phải. Một số thiếu nữ khác đeo lục lạc trên đôi bàn tay múa lượn vòng quanh cây hoa .
Thường thường thì những bài cúng của thầy mo trong tiệc tùng Xăng khan là những trường ca, sử thi, thần thoại cổ xưa, truyện cổ tích bằng văn vần kể về thủa khai bản lập mường, về những người anh hùng dân tộc Thái, về đời sống của thần linh, ông bà, tổ tiên trên Mường Trời. Xăng khan là ngày vui của họ hàng của bản mường, là dịp của gái trai gặp gỡ, là ngày để dân bản trả ơn thầy mo đã chữa khỏi bệnh cho mình. Không phải chỉ những người trong bản mà cả hành khách thập phương, già có, trẻ có kéo về dự hội. Sau lễ cúng, dân làng múa hát xung quanh cây hoa, càng về khuya không khí hội càng sinh động với những trò diễn độc lạ hài ước đầy ắp tiếng cười, sinh động hơn là múa tập thể. Tất cả những người đến dự hội từ già đến trẻ đều vào cuộc múa, múa hết mình hoà lẫn trong âm vang sinh động của tiếng chiêng, trống, tiếng khua luống, tiếp dập của ống nửa ( tẳng bù ), tượng trưng cho sấm, mưa cho sự phồn thực với mong ước của một mùa màng xanh tươi. Hái hoa ( Kếp boóc ) là phần cuối của tiệc tùng Xăng Khan, chủ nhà là người trực tiếp hái hoa đem khuyến mãi cho mọi người, mỗi bông hoa là một phần thưởng tượng trưng cho bổng lộc và sự như mong muốn trong đời sống. Bằng lời hát chia tay thắm thiết hẹn kỳ hội sau gặp lại, và lúc này trời cũng vừa sáng, mọi người quay trở lại liên tục với việc làm hàng ngày của mình .
Lễ hội Xăng Khan là một tiệc tùng tín ngưỡng dân gian độc lạ của người Thái, góp thêm phần thỏa mãn nhu cầu nhu yếu tận hưởng văn hóa truyền thống, nhất là văn hóa truyền thống tâm linh của đồng bào những dân tộc thiểu số nói chung và người Thái nói riêng. Tuy nhiên những năm gần đây, nhiều bản làng Thái không còn tiệc tùng Xăng Khan nữa, nguyên do thì nhiều nhưng quan trọng nhất vẫn là con người và cách ứng xử của con người so với tiệc tùng .
Kết thúc phần tìm hiểu và khám phá về những tiệc tùng truyền thống cuội nguồn của dân tộc Thái thì giờ đây đoàn nhà mình hoàn toàn có thể cùng em tìm hiểu và khám phá về nhữn phong tục lễ cưới và ma chay của dân tộc này ạ .
Các tỉnh miền núi Sơn La, Lai Châu, Tỉnh Lào Cai, Yên Bái, Hòa Bình nơi nhiều đồng bào Thái sinh sống
Người Thái Trắng, sau tăng trưởng thế lực sang Quỳnh Nhai ( tỉnh Sơn La ), Mường Tè ( tỉnh Lai Châu ), tới Mường Tấc ( Phù Yên ) và một bộ phận vận động và di chuyển xuống Đà Bắc ( tỉnh Hoà Bình ) và Thanh Hóa .
Truyện “ Quán tô mướng ” ( kể truyện bản mường ) miêu tả kỷ lưỡng về quy trình thiên di và làm chủ đất đai Tây Bắc. Căn cứ vào truyện kể ta thấy, người Thái Đen đến Mường Lò tới nay đã được 45 thể hệ và những sử sách Nước Ta từ thời Lý trở đi đã ghi chép ngày một nhiều về tình hình hoạt động giải trí của người Thái ở Tây Bắc khá sôi sục ” .
Truyện cổ của người Thái kể, hai bạn bè Tạo Xuông, Tạo Ngần thuộc dòng dòi họ Tạo dât Tung Hoàng xưa, đã dần những hộ thuộc nội tộc ra đi, xuôi sông Hồng đến Mường Mìn ( huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái ), rồi rẽ vào Mường Lò ( huyện Văn Chẩn, tỉnh Yên Bái ). Sau hai, ba đời cư trú ở Mường Lò, Lò Lạn Chượng chỉ huy quần lính đánh chiếm Mường Chiến, Mường Trại, Mường Bú, … liên tục lan rộng ra lấn chiếm những Vùng khác ở Tây Bắc, Thượng Lào .
Thưa toàn thể quý đoàn nhà mình thì lúc bấy giờ dân tộc Thái ở Nước Ta có dân số đông đứng thứ 3 cả nước sau người Kinh và người Tày, họ sống rải rác ở những tỉnh Lai Châu, Sơn La, Hòa Bình, Điện Biên, Nghệ An và 1 số ít vùng miền núi phía Bắc và Tây Nguyên … Đây là dân tộc chiếm hữu rất nhiều nét văn hóa truyền thống đẹp và rực rỡ đặc biệt quan trọng là tục cưới hỏi. “ Trai lớn dựng vợ, gái lớn gả chồng ” từ bao đời nay đã trở thành quy luật của toàn xã hội. Và ở người Thái cũng vậy, khi con trai và con gái đến tuổi trưởng thành, họ sẽ được dữ thế chủ động khám phá và lựa chọn người bạn đời tri kỷ của mình, ít theo sự sắp xếp của cha mẹ .
Hòa nhập với sự tăng trưởng của xã hội, 1 số ít phong tục cưới hỏi rườm rà, phức tạp của người Thái đã được giản lược bớt như tục trộm vợ, thăm tháng, tục rửa chân … Tuy nhiên vẫn có nhiều nghi thức, nghi lễ trong cưới hỏi được đồng bào Thái nơi đây duy trì và gìn giữ cho tới tận ngày này, đơn cử đó là :
Nghi lễ “ Dướn dăng ” với dân tộc mình thì gọi là lễ dạm ngõ đó ạ. Khi đôi nam nữ đã thương nhau qua thời kỳ khám phá, mong ước đi đến hôn nhân gia đình thì sẽ về nhà báo cho cha mẹ hai bên cùng biết. Sau đó, nhà trai sẽ cử người mang trầu cau đến thăm nhà gái để hỏi vợ cho con, hai bên thực thi nghi lễ “ Dướn dăng ” tức là Lễ dạm ngõ. Trong buổi này, nếu 2 bên mái ấm gia đình đều ưng thuận thì sẽ đi đến thống nhất với nhau về ngày lành tháng tốt để tổ chức triển khai đám cưới .
Thưa quý vị nghi lễ tiếp theo em muốn nhắc tới đó chính là thách cưới. Cũng giống như ở một số ít vùng miền của người dân tộc Kinh, trong hôn nhân gia đình của người Thái cũng có tục Thách cưới. Nếu như trước đây, nhà gái thường thách cưới nhà trai 1 con nghé và 2 nén bạc thì thời nay đã được sửa chữa thay thế bằng tiền mặt. Và điểm đặc biệt quan trọng trong phong tục đám cưới dân tộc Thái đó là trong khoảng chừng thời hạn chờ đến ngày tổ chức triển khai hôn lễ, nhà gái phải dữ thế chủ động sắm sửa tổng thể mọi thứ như dệt vải, mua váy, chăn, gối, nệm … Và sẵn sàng chuẩn bị quà cáp cho từng người bên nhà trai như ông bà, cha mẹ, anh chị, chú bác như quần áo, gối, chăn … Nhà gái sẵn sàng chuẩn bị được bao nhiều đồ thì nhà trai phải sẵn sàng chuẩn bị người để khiêng lễ về .
Quý đoàn nhà mình đã được nghe đến nghi lễ tát nước khi nào chưa ạ ? Dạ vâng khi nhà trai đến buổi đón dâu, đoàn nhà trai phải vượt qua nghi lễ “ Tát nước ” mà nhà gái đã sẵn sàng chuẩn bị sẵn. Khi nhà trai vừa bước vào cổng, bên nhà gái sẽ hất nước làm cho người nhà trai bị ướt, nhất là tập trung chuyên sâu vào ông mối và chú rể .
Những nghi lễ của đồng bào Thái phải chăng rất mê hoặc phải không ạ ? Và một nghi thức đặc biệt quan trọng trong phong tục cưới hỏi của dân tộc Thái đó là nghi thức Quỳ lạy. Nghĩa là sau phần tát nước thì nhà trai phải xin nhà gái không tát nước nữa, chú rể sẽ vào trong nhà thay quần áo để liên tục triển khai nghi thức tiếp theo đó là nghi thức Quỳ lạy. Lúc này, ông mối sẽ dọn lễ gồm có trầu cau, rượu, gà … và trình làng những thành viên trong mái ấm gia đình nhà trai. Chú rể sẽ khởi đầu mời rượu và quỳ lạy tổ tiên, ông bà và cha mẹ bên nhà gái. Và một trong những nét văn hóa truyền thống cưới hỏi rất rực rỡ của dân tộc Thái không hề lẫn với những đồng bào dân tộc khác đó là trong lúc chú rể quỳ lạy, người nhà cô dâu sẽ giật mình xông vào xô ngã chú rể để chú rể không hề quỳ lạy thành công xuất sắc. Sau khi hoàn tất nghi thức Quỳ lạy, nhà trai bắt buộc phải ở lại nhà gái để tổ chức triển khai siêu thị nhà hàng qua đêm, khi rạng sáng mới được phép rước dâu đi. Bởi người Thái ý niệm rằng đây là thời gian quy tụ nhiều tinh túy của đất trời nên đời sống hôn nhân gia đình của đôi tân lang tân nương về sau sẽ được như mong muốn và niềm hạnh phúc .
Không để quý vị phải háo hức tò mò còn nghi lễ nào nữa không thì tiếp nối đuôi nhau là lễ “ Phúc beeng ” hay được gọi là lễ tơ hồng. Vào lúc nửa đêm hoặc rạng sáng trong thời hạn chờ đón đến giờ rước dâu, ông mối sẽ triển khai làm lễ “ Phúc beeng ” với lễ vật gồm có gà, xôi, trứng gà, trầu cau … Tiếp đến, ông mối sẽ sẵn sàng chuẩn bị 1 hũ rượu cần và 2 vòi uống rượu, 2 vòi này được buộc bằng 1 sợ dây gai. Cô dâu và chú rể sẽ cùng nhau uống hũ rượu cần này. Sau đó, ông mối sẽ chia cho cô dâu và chú rể mỗi người 1 cái đùi gà và nửa quả trứng gà luộc. Điều này mang ý nghĩa là đời sống vợ chồng sau này sẽ gắn bó keo sơn, hòa thuận và ấm cúng. Và ở đầu cuối, sau khi nhà trai đã đón được cô dâu về nhà thì tiệc cưới sẽ được khởi đầu. Lúc này, nhà trai sẽ sẵn sàng chuẩn bị mâm cơm để tiếp đón nhà gái và họ hàng, khách khứa. Nhà trai phải có trách nhiệm triển khai tổng thể những món ăn mà nhà gái nhu yếu. Và trong đám cưới, chú rể sẽ đưa cô dâu đi chúc rượu từng người trong mái ấm gia đình 2 bên và quan khác. Cùng với đó là những cặp đôi nam nữ 2 bên nhà trai và nhà gái sẽ hát đối đáp giao duyên .
Khi mọi việc đã xong xuôi, họ nhà gái ra về thì sẽ chỉ có dâu và một phụ dâu qua đêm ở nhà trai. Và đêm tiên phong ở nhà trai, cô dâu và chú rể chưa được ngủ cùng nhau mà phụ dâu sẽ ngủ cùng cô dâu, cho tới khi cô dâu và chú rể lại mặt nhà ngoại thì phụ dâu mới được theo về. Đến đây quý đòn nhà mình hoàn toàn có thể thấy đám cưới dân tộc Thái với những phong tục, nghi lễ độc lạ đã tô vẽ thêm cho bức tranh văn hóa truyền thống dân tộc trở nên rực rỡ và đa dạng và phong phú hơn .
Đến với phong tục ma chay của người Thái thì thưa toàn thể quý vị, hoả táng là tục lệ đã có từ ngàn xưa của người Thái Đen. Họ tin rằng khi thi hài được “ tắm rửa ” bằng lửa, linh hồn sẽ lên được mường trời, liên tục “ sống ” trong một quốc tế khác. Nghi lễ ma chay và những tập tục tương quan đến ma chay của người Thái đen ở Tuần Giáo-Điện Biên là một trong những nét văn hoá của dân tộc phản ánh ý niệm về tôn giáo tín ngưỡng, tập quán địa phương và mối quan hệ giữa con người với con người. Một đám ma thường thì diễn ra theo những trình tự sau :
Khi trong nhà có người tắt thở, người nhà phải tắm rửa bằng nước thơm và thay quần áo cho người chết. Nước thơm dùng để tắm cho người chết thường được đun lên và cho một chút ít hoa thơm có trong mái ấm gia đình như : hoa bưởi, hoa ban … Người Thái cho rằng dùng nước có ướp những loại hoa trên sẽ có mùi thơm dịu và có tính năng khử những mùi hôi tanh. Người ta gội đầu, chải, búi tóc và thay quần áo cho người quá cố. Đối với nhà nghèo, đồ thay cũng chỉ là những bộ quần áo hàng ngày, còn so với mái ấm gia đình phong phú thì đồ thay được sẵn sàng chuẩn bị từ trước. Thông thường, người ta sẽ mặc theo thứ tự áo trắng ở trong, áo đen ở ngoài. Tiếp đó người ta đặt người quá cố xuống đệm và lấy vải trắng cuốn quanh người, vải đỏ phủ lên trên. Lấy một chút ít đồng bạc trắng cho vào tay người chết, làm như vậy khi lên trời họ sẽ có chút tiền để tiêu. Sau đó người nhà sẽ mổ một con vịt, chặt đầu, hai cánh và hai chân buộc lại rồi để cạnh người chết, nếu để lâu họ thường treo gác bếp. Với ý niệm khi người chết lên trời sẽ phải đi qua sông và tiếng kêu của con vịt sẽ giúp đưa đường cho người chết qua sông để mau lên trời về với tổ tiên. Sau khi làm xong những thủ tục trên, người nhà sẽ gọi người chết một lần nữa xem còn sống không. Nếu không thưa thì họ ra sân trước nhà kêu thật to : “ Trời ơi ! Bố ( mẹ ) tôi chết rồi ”, khi đó những người trong mái ấm gia đình mới được khóc .
Theo em tìm hiểu và khám phá và được biết thì trong đám ma, người Thái đen ý niệm rằng : họ hàng gần xa với tang chủ chia làm hai loại. Một loại được mang khăn tang ( bả hua đón ) và một loại không mang khăn tang ( bả hua đăm ) Trong số “ bả hua đón ”, người ta cử ra 3 người làm “ po pả ” ( chủ đám tang ). Hiện nay, chủ đám tang thường là Trưởng bản. “ Po pả ” sẽ phân công việc làm cho mọi người. Một số đi bắt rể gốc hay còn được gọi là khươi cốc, rể thứ về chịu tang. Khươi cốc ở đây có nghĩa là thường thì trước khi qua đời, người ta sẽ chọn cho mình trong số những con rể một người làm trách nhiệm đưa đường. Nếu không kịp chọn thì sẽ cử ra một trong số những con rể mà người quá cố yêu quý nhất .
Và trong đám ma của người Thái đen thì Khươi cốc có trách nhiệm rất quan trọng như làm cơm Giao hàng những người đến viếng, đọc số “ pắp sống ” ( sổ đưa ma ), chuyển giao gia tài cho người chết … Trong đời sống hàng ngày, người quá cố ngủ ở đâu thì khi chết, thi thể họ sẽ được đặt ở chỗ đó. Người ta khâm liệm cho người chết dưới xà ngang giữa hai cột cái trong nhà, đó là cột “ khau hẹ ” và “ khau chảu xửa ”. Theo ý niệm của người Thái đen, ma nhà trú ngụ trên xà ngang đó, khâm liệm ở đây để ma nhà biết mà đi. Trước khi đặt người chết vào quan tài, mỗi con dâu phải có một đôi khăn mặt ( một chiếc màu trắng, một chiếc màu đỏ ) để phủ mặt người chết. Tiếp theo, con cháu lấy chuôi dao gõ mạnh vào cột “ chảu xửa ”. Dưới gầm sàn nơi liệm người chết, người ta cũng dùng đinh đóng xuống. Trên mái nhà đối lập với nơi đặt người chết, người ta thường dỡ một viên ngói hoặc lấy ngọn giáo chọc thủng. Làm như vậy, người Thái đen cho rằng họ đã Open đất, cửa trời cho người chết về với tổ tiên .
Trong đêm thứ nhất của ngày khâm niệm, mỗi mái ấm gia đình trong bản đều cử người túc trực ở nhà người chết. Trong đêm này, người ta thường tổ chức triển khai thi đánh cờ, đọc truyện cổ tích, truyện dựng bản mường và bài “ sống sán ” ( bài dẫn đường cho người chết lên trời ) làm cho không khí bớt phần lạnh lẽo. Theo người Thái đen, người chết để trong nhà bao lâu sẽ do “ lung tà ” ( người đứng đầu bên ngoại ) quyết định hành động. Thông thường họ sẽ tránh chôn người chết vào những ngày : ngày mất của những người trong mái ấm gia đình và ngày “ mừ tấu ” ( đây là ngày không có gì, nếu chôn người chết vào ngày này thì con cháu ở lại sẽ không làm ăn được ). Tuy nhiên lúc bấy giờ, để thực thi theo nếp sống văn hoá, người Thái sẽ không để người chết trong nhà quá lâu. Theo phong tục, thường trước khi qua đời, người chết đã dặn nên chôn cất ở đâu trong bãi tha ma của bản. Nếu chưa kịp dặn thì con cháu hoặc Khươi cốc sẽ chọn. Khi chọn được chỗ vừa lòng, Khươi cốc sẽ dọn sạch một khoảng chừng nhỏ bằng chiếc chiếu và làm nghi lễ xin phép thổ địa bằng cách lấy một con gà luộc, một nắm xôi và một chút ít tro nhà bếp mang theo từ nhà đặt giữa khoảng chừng đất lót lá cây, rồi lấy thanh kiếm cắm trước những lễ vật trên sao cho phía lưỡi kiếm quay về phía mình và khấn những lời xin phép thổ địa trao đất cho người chết. Tiếp theo, Khươi cốc tung hai thanh tre vào lưỡi kiếm. Nếu hai thanh tre rơi xuống một thanh xấp, một thanh ngửa thì việc chọn nơi chôn cất đã xong. Ngược lại phải đi tìm nơi khác. Trước khi đưa người chết đi chôn, người ta làm nghi lễ từ biệt con cháu, đó là khiêng quan tài đi một vòng quanh nhà, dâng lên hạ xuống ba lần chào con cháu mong ở lại mạnh khỏe, làm ăn phát đạt. Đi đầu là Khươi cốc tay cầm bó đuốc, đeo dao, sống lưng đeo cờ v.v … Bó đuốc phải được châm lửa từ nhà bếp, trên đường đi nếu bị tắt phải chạy về nhà châm tiếp không được xin người khác. Nếu người khác cho lửa thì hồn của người đó sẽ đi theo người chết. Còn nếu lửa bị tắt phải quay về nhà lấy thì mọi thứ người đó mang theo phải để lại rừng vì sợ ma người chết về theo. Và khi đi đến chỗ chôn, người ta đặt quan tài cạnh miệng huyệt và làm một mâm cơm mời người chết ăn bữa sau cuối. Mâm cơm thường có xôi, gà và rượu. Trước khi hạ huyệt Khươi cốc cầm đuốc và dao hua trong huyệt để xua đuổi hồn của người khác không cho đi theo người chết. Sau khi chôn xong sẽ làm nhà mồ. Nhà mồ người Thái đen cao đến thắt lưng được lợp bằng cây cỏ gianh tươi. Ngày nay, nhà mồ thường lợp bằng ngói, không đào rãnh sâu mà thay vào đó họ sẽ rào xung quanh cẩn trọng, có cổng ra vào, xung quanh được cắm lá cờ nhỏ, hai bên đầu sàn cắm cờ lớn. Nếu người chết là đàn ông thì nhất thiết phải có thêm cờ lớn, tiếng Thái gọi là “ chao phạ ” dài khoảng chừng từ 8 đến 12 sải tay. Độ dài của “ chao phạ ” nhờ vào vào tuổi và uy tín của người chết. Nếu người chết là nữ còn có một ô màu đen. Thang lên xuống của nhà mồ có số bậc là chẵn. Trong nhà mồ thường có những vật dụng của người chết như : chiếu, chăn, đệm, gối, “ bem ” ( đồ đựng quần áo ) … Ngoài nhà mồ treo đầu, chân, cánh vịt. Xung quanh nhà mồ trồng cây chuối, dứa, sả … Các con cháu dâu mỗi người gom một chút ít củi nhỏ để trong nhà mồ để người chết hoàn toàn có thể dùng củi đó nhóm lửa cho linh hồn bớt cô quạnh .
Đến sáng sớm ngày hôm sau, người ta phải tổ chức triển khai ngay lễ “ Au phi khửn hươn ” ( mời ma người chết về nhà để trở thành ma nhà ). Lễ này phải được thực thi càng nhanh càng tốt vì nếu để lâu người chết bơ vơ giữa rừng sợ ác thần bắt mất. Nghi lễ này phải mời thầy mo đến cúng. Lễ cúng thường có xôi, gà, rượu, thịt … mang ra chỗ chôn cúng, mời hồn người chết về và mang theo một nắm đất nơi chôn người chết. Khi về đến nhà, người nhà sẽ phải mổ lợn cúng lần nữa để nhập hồn người chết vào và đưa lên bàn thờ cúng thờ cùng tổ tiên. Và sau khi hoàn tất những việc làm Khươi cốc sẽ tổ chức triển khai một bữa cơm để xin lỗi mái ấm gia đình vì việc làm mà Khươi cốc phải đảm nhiệm trong lần này và hứa với mọi người trong mái ấm gia đình sẽ không có lần tiếp theo .
Vậy là cũng kết thúc những phong tục tập quán của dân tộc Thái và giờ đây em xin phép mới quý đoàn nhà mình vận động và di chuyển đến với những khu nhà ở của dân tộc Thái để quý đoàn nhà mình được hiểu biết thêm về đời sống hoạt động và sinh hoạt của đồng bào Thái ạ .
Trước khi đoàn nhà mình vận động và di chuyển vào khu nhà ở của người Thái thì em xin phép được trình làng qua cho quý vị biết thêm về văn hóa truyền thống của dân tộc Thái ạ. Với đồng bào người Thái thì thần thoại cổ xưa, cổ tích, truyền thuyết thần thoại, truyện thơ, ca dao … là những vốn quý báu của văn học truyền thống người Thái. Những tác phẩm thơ ca nổi tiếng của đồng bào Thái là : “ Xống chụ xon xao ”, “ Khun Lú, Nàng Ưửa ”. Người Thái sớm có chữ viết nên nhiều vốn cổ ( văn học, luật lệ, dân ca ) được ghi chép lại trên giấy bản và lá cây. Và đồng bào người Thái rất thích ca hát, đặc biệt quan trọng là khắp. Khắp là lối ngâm thơ hoặc hát theo lời thơ, hoàn toàn có thể đệm đàn và múa. Nhiều điệu múa như múa xòe, múa sạp đã được trình diễn trên sân khấu trong và ngoài nước, mê hoặc phần đông người theo dõi. Hạn khuống, ném còn là hai đặc trưng văn hóa truyền thống nổi tiếng của người Thái. Giữ gìn và thừa kế kiến trúc nhà sàn dân tộc Thái trong đời sống đương đại lúc bấy giờ được xem không chỉ là nghĩa vụ và trách nhiệm mà còn là việc cần làm nhằm mục đích tạo dựng tính truyền thống vùng miền .
Dạ kính thưa toàn thể quý đoàn nhà mình thì kiến trúc nhà ở truyền thống cuội nguồn và việc tổ chức triển khai môi trường tự nhiên sống hội đồng của mỗi dân tộc trên quốc gia Nước Ta là một mạng lưới hệ thống di sản quý giá. Chính những sự đổi khác và thừa kế ấy cũng vật chứng cho những giá trị của một dòng kiến trúc, của một giá trị văn hóa truyền thống có sức sống cùng với thời hạn. Giữ gìn và thừa kế kiến trúc nhà sàn dân tộc Thái trong đời sống đương đại lúc bấy giờ được xem không chỉ là nghĩa vụ và trách nhiệm mà còn là việc cần làm nhằm mục đích tạo dựng tính truyền thống vùng miền .
Đối với dân tộc Thái ở Nước Ta lúc bấy giờ đa phần là khởi nguồn tập trung chuyên sâu ở khu vực Mường Lò ( Yên Bái ), từ đó tăng trưởng sang những tỉnh Tây Bắc như Điện Biên, Lai Châu hay vào đến tận miền trung như Thanh Hóa, Nghệ An. Dân tộc Thái là nhóm dân tộc thiểu số còn lưu giữ đậm truyền thống văn hóa truyền thống của dân tộc cả về phong tục, ăn mặc, nhà hàng siêu thị, phục trang và đặc biệt quan trọng là kiến trúc nhà, với ngôi nhà sàn có vẻ như đẹp về tỷ suất, hòa giải với vạn vật thiên nhiên, thích ứng với khí hậu, cấu trúc gỗ rực rỡ và là nơi gìn giữ ý thức truyền thống cuội nguồn của người Thái. Người Thái có 2 nhóm tộc chính là Thái Đen ( Táy Đăm ) và Thái Trắng ( Táy Khao ) .
Nhà ở truyền thống cuội nguồn của dân tộc Thái là dạng nhà sàn, cấu trúc gỗ, mái dốc lợp tranh, nhà có 5-7 gian, sàn cao khoảng chừng 1,3 – 2,4 m Nhà có 2 cầu thang, một cho đàn ông ( 7 bậc ), một cho phụ nữ ( 9 bậc ). Nhà có những cụ thể đặc trưng, tinh xảo như Khau-cút, hoa văn lan can, cửa số. Nhà sàn người Thái Đen có mái đầu hồi khum khum tạo dáng cho cả tòa nhà như hình con rùa, nhà người Thái Trắng mái đầu hồi phẳng. Cũng giống như những ngôi nhà truyền thống cuội nguồn khác của người Kinh, người Mường, ngôi nhà truyền thống cuội nguồn của người Thái gần đây đang có những biến hóa rõ ràng, sự biến hóa mang tính quy luật của đời sống mới, của thiên nhiên và môi trường vạn vật thiên nhiên. Tuy nhiên bên cạnh sự biến hóa có tính thừa kế và thích ứng hài hòa và hợp lý, có rất nhiều yếu tố đang đặt ra bởi những khuynh hướng biến hóa xấu đi đã rất rõ ràng và là rủi ro tiềm ẩn làm mai một những giá trị di sản truyền thống cuội nguồn quý giá .
Dân tộc Thái nâng cao sàn và sử dụng tầng trệt ( gầm sàn ) với nhiều công dụng phong phú hơn : Trước đây tầng trệt thường là thấp ( dưới 2,4 m ) vì tiềm năng đa phần tránh không khí ẩm thấp của miền núi, có hại cho sức khỏe thể chất, khoảng trống chỉ để củi, buộc trâu bò, nông sản. Hiện nay chiều cao sàn đã được nâng dần, nhất là những ngôi nhà mới dựng 10-15 năm trở lại đây, với chiều cao 2,5 – 2,7 m. Gầm sàn đã được sử dụng như một khoảng trống hoạt động và sinh hoạt chung, tiếp khách, mắc võng nghỉ, chỗ chơi trẻ nhỏ .
Tầng trệt của nhiều nhà tại của đồng bào Thái đã được quây lại 1 số ít ngăn để làm bếp, vệ sinh hoặc phòng ngủ, thành chỗ bán hàng và nơi tiếp khách. Cũng do nhu yếu sử dụng tầng trệt mà sàn gỗ ghép kiểu truyền thống lịch sử với nhiều khe hở đã biểu lộ điểm yếu kém là rơi bụi xuống những phòng bên dưới. Vì vậy nhiều nhà đã dùng bạt nilon chăng dưới sàn gỗ để tránh bụi. Một số nhà khác chuyển sang làm sàn bằng bê tông đổ toàn khối .
Dân tộc Thái chuyển cấu trúc nhà từ khung cột gỗ sang dùng cột bê tông là rất rõ ràng. Cũng do việc biến hóa vật tư khung từ gỗ sang bê tông mà hình dáng khung đỡ mái cũng biến hóa. Tuy nhiên một số ít hộ vẫn cố gắng nỗ lực đổ bê tông toàn khối giống như kiểu khung gõ, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể thể thấy là khá phức tạp trong kiến thiết .
Một sự biến hóa nữa là dân tộc Thái họ đã chuyển từ sử dụng mái lợp tranh sang mái lợp ngói, tôn. Những mái này khá nóng, tiếng ồn lớn khi trời mưa nhưng vì rẻ, tương thích với điều kiện kèm theo người dân nên vẫn đươc sử dụng nhiều. Ngoài ra có một số ít nơi lợp ngói ta nhưng vì mái khá nặng, tốn gỗ nên gần đấy ít thiết kế xây dựng. Chính vì lợp tôn nóng nên mùa hè người dân thường hoạt động và sinh hoạt dưới tầng trệt, tối đến mới lên nhà. Đây cũng là nguyên do sẽ dẫn đến xu thế ở trệt như người Kinh. Cũng vì việc sử dụng vật tư này mà nhiều mái ấm gia đình người Thái đen đã không còn làm đầu hồi nhà cong hình mui rùa mà làm phẳng giống nhà người Thái trắng .
Sự mất đi của những trang trí kiến trúc mang tính đặc trưng của ngôi nhà dân tộc Thái cũng khá rõ. Khau-cút, hình tượng của ngôi nhà Thái nay phần đông không còn thấy tại Yên Bái. Qua khám phá được biết Khau – cút vốn là biểu trưng cho sự phong phú hoặc vị thế của mái ấm gia đình trong bản, nhà giàu thường làm Khau – cút đẹp. Tại bản Hốc, bản du lịch của Văn Chấn nhưng cũng không còn ngôi nhà nào còn Khau-cút, người dân đã bỏ từ những năm 80-90. Các chi tiết cụ thể trang trí như lan can, hành lang cửa số đã không ít tác động ảnh hưởng của vật tư mới từ miền xuôi và không hề tránh khỏi phong thái kiến trúc lai tạp như kiểu lan can inox dáng con tiện, con tiện bê tông … cửa số kính .
Cộng thêm những sự biến hóa trong tập quán, lối sống cũng đã làm đổi khác cách sắp xếp nội thất bên trong trong ngôi nhà. Bên trong nhà phần nhiều không còn nhà bếp lửa. Bếp được kiểm soát và điều chỉnh thành những dạng đặt ở gian đầu hoặc cuối, hoặc tách ra bên ngoài nhà, xây một ngôi nhà nhỏ trệt hoặc nhà sàn hoặc sắp xếp ở tầng trệt. Việc sử dụng bếp gas, nhà bếp điện tại những bản gần đô thị cũng tạo điều kiện kèm theo để người ở biến hóa cách đặt nhà bếp kiểu nấu củi truyền thống lịch sử. Khu vệ sinh trước kia đặt xa nhà, nay ngày càng có xu thế đặt gần hơn. Khu vệ sinh thường sắp xếp trong nhà phụ ( tầng trệt ) hoặc ngay trong tầng trệt nhà chính. Cũng do có mạng lưới hệ thống giếng khoan nên Tolet có thiết bị mới, bình nước i-nox trên nóc nhà đã trở nên thông dụng. Bên trong ngôi nhà, những tính năng khác cũng Open như chỗ để tủ ly, vô tuyến, một số ít nhà đã tiếp khách bằng bộ bàn và ghế gỗ kiểu người Kinh thay vì ngồi trệt. Chỗ ngủ của người Thái trước dây là trải đệm, 1 số ít hộ nay cũng thay bằng giường. Số lượng người trong một căn hộ cao cấp biến hóa cũng làm cho nhu yếu diện tích quy hoạnh ngôi nhà nhỏ lại. Thường mỗi hộ mái ấm gia đình nay cũng chỉ có 2,3 con, nhu yếu cần nhiều gian làm nơi ngủ giảm. Trước đây một ngôi nhà 5 gian có diện tích quy hoạnh sàn khoảng chừng 120 mét vuông, hoàn toàn có thể có tới 6 buồng ngủ. Nay một số ít nhà đã dữ thế chủ động cắt ngắn số gian để giảm diện tích quy hoạnh sàn xuống khoảng chừng 80-90 mét vuông, chỉ để 3-4 buồng ngủ. Chính thế cho nên ta hoàn toàn có thể thấy nhiều ngôi nhà chỉ có 4 gian, không theo quy uớc số gian lẻ như trước .
Do vậy việc giữ gìn kiến trúc nhà sàn Thái truyền thống lịch sử cũng tránh chỉ chú trọng ở việc bảo tồn, trùng tu những ngôi nhà sàn truyền thống lịch sử theo nguyên gốc để khai thác được du lịch và em muốn quý đoàn nhà mình khám phá về kiến trúc nhà ở để cần nhìn nhận một tiềm năng lớn hơn, một nghĩa vụ và trách nhiệm lớn, đó là xu thế sự biến hóa của nó, thừa kế những giá trị văn hóa truyền thống của nó, hòa mình trong đời sống đương đại .
Thưa toàn thể quý vị, từ trước tới nay, phục trang của người dân tộc Thái được ca tụng bởi sự đơn thuần, duyên dáng và lịch sự, nhưng ít ai biết được, để có bộ phục trang “ hút hồn ” như vậy, người dân đã phải khôn khéo tích hợp từng chi tiết cụ thể để tạo nên hình ảnh những cô gái Thái rất riêng. Các nhóm người Thái như Thái Đen, Thái trắng đều có nhiều điểm chung trong phục trang hằng ngày nhưng trong đó, vẫn điển hình nổi bật truyền thống riêng để phân biệt .
Một bộ phục trang truyền thống lịch sử phụ nữ Thái gồm : áo ngắn ( xửa cỏm ), áo dài ( xửa chái và xửa luổng ), váy ( xỉn ), thắt lưng ( xải cỏm ), khăn ( piêu ), nón ( cúp ), xà cạp ( pepăn khạ ), những loại hoa tai, vòng cổ, vòng tay và xà tích. Xửa cỏm ( áo ngắn bó sát người có hàng cúc bướm ) hoàn toàn có thể may bằng nhiều loại vải với sắc tố khác nhau. Chính hàng khuy bạc hay sắt kẽm kim loại đã làm cho xửa cỏm thành chiếc áo đặc trưng của bộ nữ phục Thái. Theo ý niệm dân gian Thái, hai hàng cúc bạc trên hai vạt áo xửa cỏm là tượng trưng cho sự phối hợp nam với nữ, tạo nên sự vĩnh cửu của nòi giống. Phụ nữ Thái còn mặc hai loại áo dài là xửa chái và xửa luổng. Xửa chái may bằng vải chàm đen, kiểu áo 5 thân, cài cúc phía bên tay trái, cổ đứng, gấu áo phủ quá đầu gối. Theo tục lệ, phụ nữ có chồng mới mặc xửa chải vào dịp cưới xin, hội hè. Xửa luổng là áo khoác ngoài, may dài, rộng, chui đầu, có tay hoặc không có tay. Phụ nữ Thái từ khi còn trẻ đã may loại áo này, một dành cho bản thân khi về già và một dành biếu mẹ chồng khi về làm dâu. Các cụ già mặc áo xửa luổng lộn trái vào ngày thường, chỉ khi chết mới mặc mặt phải. Váy ( xỉn ) cùng với xửa cỏm tạo nên dáng nét chính của bộ nữ phục Thái. Phụ nữ Thái mặc váy hai lớp : váy trắng lót bên trong và và váy chàm mặc ngoài. Thắt lưng ( xài ẻo ) làm bằng vải tơ tằm hay sợi bông màu xanh lam hoặc tím xẫm, giữ cho cạp váy quấn chặt lấy eo bụng. Khăn Piêu là đồ vật “ cầm tay ” của những cô gái Thái mỗi khi đi ra đường hay trong những dịp hội hè. Chiếc khăn piêu được những cô gái Thái thêu thùa rất cầu kì, nó bộc lộ sự khôn khéo của mỗi cô gái .

Thưa quý vị dân tộc Thái chia ra làm hai nhóm người lớn nhất đó chính là Thái đen và Thái trắng. Sự độc lạ giữa phái đẹp của dân tộc Thái Đen và Thái Trắng được bộc lộ trong những dịp hội hè. Những dịp đó, phụ nữ Thái Trắng thường mặc áo dài màu đen. Đây là loại áo dài thụng thân thẳng, không lượn nách, được trang trí bằng vải “ khít ” ở giữa thân có tua vải phủ từ vai xuống ngực, nách áo trang trí theo lối đáp hai mảng hoa văn trong bố cục tổng quan hình tam giác. Phụ nữ chưa chồng búi tóc sau gáy, có chồng búi trên đỉnh đầu. Họ có loại nón rộng vành. Trong khi đó, phụ nữa Thái Đen thường mặc áo dài xẻ nách, chui đầu, trang trí đa dạng và phong phú phong phú về màu và màu mà mô-típ hơn Thái trắng. Nói đến phục trang người Thái thì không hề không nhắc tới những đồ trang sức đẹp đeo trên người như vòng cổ, vòng tay, hoa tai, trâm cài tóc trên đầu, xà tích và cả cúc bạc …
Dạ kính thưa những chị em nhà mình, những chị em nhà mình đã được tìm hiểu và khám phá và được thưởng thức những bộ phục trang nữ để cho sinh ra những chiếc ảnh độc nhất thì quý vị hoàn toàn có thể cùng em tìm hiểu và khám phá tiếp về phục trang nam để những anh, những chú trong đoàn nhà mình hoàn toàn có thể nhìn thấy được nam dân tộc Thái có phong thái như thế nào được không ạ ? Dạ vâng thì so với phục trang nữ, phục trang nam người Thái đơn thuần và ít tiềm ẩn sắc thái tộc người và cũng đổi khác nhanh hơn. Trang phục phái mạnh gồm : áo, quần, thắt lưng và những loại khăn. Áo phái mạnh có hai loại, áo cánh ngắn và áo dài. Áo ngắn may bằng vải chàm, kiểu xẻ ngực, tay dài hoặc ngắn, cổ tròn. Khuy áo làm bằng đồng hay tết thành nút vải. Áo không có trang trí hoa văn chỉ trong dịp sang trọng và quý phái người ta mới thấy phái mạnh Thái mặc tấm áo cánh ngắn mới, lấp ló đôi quả chì ( mak may ) ở đầu đường xẻ tà hai bên hông áo … Mặc dù có những nhóm người Thái khác nhau nhưng nhìn chung phục trang của họ phần nào cũng bộc lộ tác động ảnh hưởng của nhau. Tất cả đều rất tự hào về truyền thống riêng của mình và không ngừng bảo tồn, phát huy, tăng trưởng những giá trị văn hóa truyền thống truyền thống cuội nguồn tộc người, góp thêm phần kiến thiết xây dựng nền văn hóa truyền thống Nước Ta Tiên tiến đậm đà truyền thống dân tộc .
Ngay từ đầu, khi ra mắt về dân tộc Thái thì em chưa có nói người Thái có cội nguồn ở vùng Khu vực Đông Nam Á lục địa đúng không ạ ? Dạ vâng thì tổ tiên rất lâu rồi của người Thái xuất hiện ở Nước Ta từ rất sớm. Người Thái sớm đi vào nghề trồng lúa nước trong mạng lưới hệ thống thuỷ lợi thích hợp được đúc kế như một thành ngữ – “ mương, phai, lái, lịn ” ( khơi mương, đắp đập, dẫn nước qua vật chướng ngại, đặt máng ) trên những cánh đồng, thung lũng. Sự phong phú và phong phú của tự nhiên là một trong những nguồn sống quan trọng tạo nên những điểm dân cư của người Thái. Từ đó, người Thái hình thành những hoạt động giải trí kinh tế tài chính đa phần sau : Đầu tiên phải kể đến đó là nghề trồng trọt, với mạng lưới hệ thống nông nghiệp của người Thái gồm có 2 loại chính : Trồng lúa nước và trồng trọt trên nương. Trồng lúa nước là hoạt động giải trí kinh tế tài chính chiếm vai trò chủ yếu trong đời sống kinh tế tài chính của người Thái, mỗi năm người Thái làm 2 vụ : Vụ chiêm thường gieo cấy vào cuối tháng 12 đầu tháng 01 dương lịch, vụ mùa thường vào tháng 6 đến tháng 9, gieo trồng thường ở nơi có địa hình thung lũng, phẳng phiu, gần khe suối để cung ứng nước cho ruộng, giống thóc đa phần là : tám thơm, bao thai, sáu tư … Các khâu chăm nom ruộng nước đa phần bằng thủ công bằng tay, dùng sức trâu, bò để kéo, cày bừa đất, bằng sức người để chăm nom lúa. Ngoài trồng lúa nước người Thái còn canh tác nương rẫy, trồng lúa xen kẽ những cây hoa màu như : Đậu tương, ngô, khoai, sắn … mỗi năm 01 mùa vụ, trồng vào cuối tháng 01 đến đầu tháng 3 âm lịch. Hoạt động nông nghiệp trồng trọt, nương rẫy là hoạt động giải trí canh tác truyền thống cuội nguồn có ảnh hưởng tác động lớn đến đời sống kinh tế tài chính – văn hóa truyền thống của người Thái. Tiếp đến, nghề chăn nuôi là hoạt động giải trí kinh tế tài chính không hề thiếu so với người Thái, chăn nuôi hỗ trợ cho trồng trọt, phân phối sức kéo cho nông nghiệp, cải tổ bữa ăn hàng ngày, là loại sản phẩm dùng để trao đổi kinh doanh. Dạ thưa quý đoàn nhà mình thì trước đây chăn nuôi không đem lại nhiều loại sản phẩm, hầu hết chăn nuôi những loại gia súc, gia cầm như : lợn, gà, vịt để phân phối nhu yếu tín ngưỡng. Người Thái thường thả rông trâu, bò trên nương, trên những sườn đồi. Ngày nay, chăn nuôi đã tăng trưởng hơn trước rất nhiều, họ đã làm trang trại, dùng trâu, bò để cày, kéo, chăn nuôi gia cầm để thỏa mãn nhu cầu nhu yếu hoạt động và sinh hoạt, tâm linh trong đời sống hàng ngày. Đặc biệt nghề thủ công bằng tay là hoạt động giải trí kinh tế tài chính hỗ trợ, trong hoạt động giải trí bằng tay thủ công của người Thái đáng chú ý quan tâm là nghề đan lát. Đan lát là nghề thủ công bằng tay truyền thống cuội nguồn của người Thái dựa trên nguyên vật liệu có sẵn trong địa phận sinh sống là : Tre, mây, nứa, giang … Người Thái có kỹ thuật đan lát rất độc lạ, mỗi loại mẫu sản phẩm đều có kỹ thuật đan khác nhau, có tác dụng riêng, dùng trong luân chuyển và hoạt động và sinh hoạt hằng ngày : rổ, rá, bung, ếp …
Thưa toàn thể quý vị thì những cánh đàn ông người Thái còn đan chài lưới để đánh bắt cá cá. Đối với người Thái, đan lát là việc làm gắn liền với người đàn ông, còn phụ nữ chăm sóc nhiều hơn đến việc trồng bông, chế biến sợi, dệt và thêu những hoa văn. Trước đây, người Thái trồng bông dệt vải, ngày này họ mua vải để may vá, thêu, tạo ra những loại sản phẩm như : khăn, túi, áo, mũ … dùng trong đời sống hoạt động và sinh hoạt hàng ngày, để trao đổi, kinh doanh. Hoạt động săn bắt, hái lượm đóng vai trò quan trọng trong đời sống kinh tế tài chính của người Thái do trước đây đời sống của họ phụ thuộc vào vào vạn vật thiên nhiên là chính. Nếu hái lượm là việc làm chính của phụ nữ và trẻ nhỏ nhằm mục đích phân phối thực phẩm như : rau, măng, rêu … cho những bữa ăn hàng ngày, săn bắn là việc làm gắn liền với đàn ông, săn bắn không riêng gì cung ứng thực phẩm cải tổ đời sống mà còn bảo vệ mùa màng. Ngày nay do nền kinh tế tài chính tăng trưởng, rừng bị thu hẹp dần vai trò săn bắt ngày càng ít. Cho nên họ tự chăn nuôi gia súc, gia cầm, làm vườn, trồng rau để phân phối nhu yếu về lương thực, thực phẩm trong mái ấm gia đình. Và hình thức trao đổi kinh doanh cũng đang được xem là một hình thức tăng trưởng của vùng Tây Bắc đó ạ. Trao đổi kinh doanh là một hoạt động giải trí kinh tế tài chính quan trọng, cung ứng không thiếu vật chất cho đời sống hoạt động và sinh hoạt mà còn giao lưu học hỏi những kinh nghiệm tay nghề, tinh hoa văn hóa truyền thống, văn minh của những dân tộc khác trong và ngoài vùng .
Trải qua một ngày dài tìm hiểu và khám phá về dân tộc Thái thì chắc rằng giờ đây đoàn nhà mình cũng đã thấm mệt và đói thì em xin phép được mời quý đoàn nhà mình trở lại xe và tất cả chúng ta chuyển dời về nhà hàng quán ăn mà bên em đã sắp xếp để em hoàn toàn có thể cùng quý đoàn nhà mình tìm hiểu và khám phá và chiêm ngưỡng và thưởng thức những đặc sản nổi tiếng của dân tộc này ạ. Thưa quý vị thì theo em được biết dân tộc Thái ở Nước Ta là những con người vô cùng khéo tay, tài hoa và mê hoặc. Họ không chỉ là nổi tiếng với tài canh tác nông nghiệp, nghề dệt thổ cẩm hay những áng thơ ca rực rỡ, người Thái khi vào nhà bếp cũng là những nghệ sỹ đích thực. Những món ăn của dân tộc Thái ở Tây Bắc ngon và thích mắt không thua kém bất kể vùng miền nào trên khắp Nước Ta. Dưới đây là những đặc thù chính của ẩm thực dân tộc Thái ở Nước Ta. Người Thái Nước Ta định cư hầu hết ở khu vực miền núi Tây Bắc, những tỉnh như Sơn La, Điện Biên, Hòa Bình, Nghệ An. Nhưng khác với người H’Mong hay sống ở những ngọn núi cao heo hút, người Thái chọn những thung lũng thấp, nơi có nguồn nước dồi dào và đất đai phì nhiêu để canh tác. Dân tộc Thái cũng là những dân cư nông nghiệp có trình độ cao như người Kinh hay người Kh’mer. Thưa quý vị thì trước kia, nguồn thực phẩm đa phần trong bữa ăn hàng ngày và những dịp lễ, tết của người Thái thường là thịt rừng, cá sông và những loại rau, nấm, măng … được săn bắn, hái lượm ngoài tự nhiên. Dọc những sông lớn như sông Đà, sông Mã … người Thái thường bắt cá làm thực phẩm. Ngày nay, do tài nguyên rừng bị khai thác nhiều, những sông suối cũng bị ảnh hưởng tác động do ô nhiễm thiên nhiên và môi trường hay đập thủy điện, người Thái sử dụng nguồn cung thực phẩm nhờ trồng trọt, chăn nuôi là hầu hết. Vì thế nguyên vật liệu cho món ăn của người Thái là sự phối hợp giữa loại sản phẩm nông nghiệp và những loại cây xanh trong tự nhiên .

Thưa quý vị, so với mỗi dân tộc đều có những cách chế biến thực phẩm khác nhau. Khác với người Thái ở Xứ sở nụ cười Thái Lan hay Lào, cách chế biến thực phẩm của người Thái Tây Bắc nhìn chung ít chịu ảnh hưởng tác động của siêu thị nhà hàng Ấn Độ do ít quan hệ giao lưu kinh doanh. Ẩm thực dân tộc Thái Tây Bắc được nhìn nhận là nguyên bản và chịu ảnh hưởng tác động không ít của người Kinh hay Trung Quốc nhưng không rõ nét. Khi chế biến những món ăn, người Thái ít khi sử dụng tới dầu mỡ. Thay vào đó, người Thái chuộng chiêu thức nướng khi chế biến thực phẩm. Các loại thịt gia súc, gia cầm, hay thuỷ sản đều hoàn toàn có thể nướng. Thịt thái miếng, ướp gia vị, dùng xiên hoặc kẹp tre tươi đặt lên than hồng ; hoặc thịt băm nhỏ, bóp nhuyễn với trứng, gói lá chuối, lá dong, kẹp lại, nướng trên than đỏ hoặc vùi tro nóng ; khi chín, thịt rất thơm, ăn không ngán. Dân tộc Thái ưa cái mùi vị đậm đà, giàu chất dinh dưỡng của món nướng. Món thịt trâu hoặc bò, cá, gà nướng được người Thái tẩm, ướp gia vị rất cầu kỳ. Gia vị để ướp là “ mắc khén ” ( một loại tiêu rừng ), ớt, tỏi, gừng, muối … Trước khi đem ướp với thịt, những gia vị cũng được nướng lên cho chín, tỏa mùi thơm. Và khác với người Kinh tất cả chúng ta chuộng món ăn có vị cân đối giữa chua cay mặn ngọt, người Thái thích đẩy độ đậm đà của gia vị lên mức cao, kích thích vị giác đến mức tối đa. Màu sắc của món ăn cũng vô cùng sặc sỡ, tuy nhiên vẫn mang đặc thù của núi rừng chứ không cầu kỳ về cắt tỉa như ẩm thực ăn uống Huế hay Thành Phố Hà Nội .
Quý vị hoàn toàn có thể thấy trên bàn ăn của mình là những món ăn chính trong bữa cơm truyền thống lịch sử của người Thái đó ạ. Món ăn tiên phong em muốn đề cập đến đó chính là cá ạ. Do ở gần nguồn phân phối thủy hải sản dồi dào là sông Đà và những sông suối phụ lưu, cá sông, cá suối là thực phẩm chính của người Thái. Sản phẩm cá được người Thái chế biến ra nhiều món ăn khác nhau : cá hấp trong chõ gỗ, người Thái gọi là cá mọ ; món “ pa-giảng ” là cá hun khói. Pa pỉnh tộp ( cá suối nướng lật úp ) là món ăn truyền thống của người Thái. Đây là món ăn quý, rất được trân trọng. Món ăn thứ hai đó chính là món xôi nếp ạ. Xôi nếp là món ăn truyền thống lịch sử của dân tộc Thái. Người Thái có chiêu thức đồ xôi cách thuỷ bằng chõ gỗ rất khéo. Xôi chín bằng hơi, mềm, dẻo nhưng không dính tay. Xôi được đựng vào ép khẩu hoặc giỏ cơm đậy kín, ủ ấm, giữ cho cơm dẻo lâu. Ngoài ra người Thái còn chế biến cơ lam ( cơm nướng trong ống tre ) và xôi ngũ sắc để ăn trong những dịp liên hoan. Trong một bữa ăn nên có đủ những loại gia vị, có ngọt, có cay thì cũng nên có chua ạ. Nếu người Kinh tất cả chúng ta có món dưa chua thì người Thái có món măng chua để giảm độ ngấy khi ăn đồ nướng. Cách chế biến món măng của người Thái cũng thật đặc biệt quan trọng và cầu kỳ. Để có được một bát nước cốt măng chua, họ sẽ ngâm măng vài ba năm để lọc lấy vị ngon lành, chua dịu nhất khi ăn cùng những món ăn khác .

Thưa quý vị đến với món ăn thứ tư cũng là món ăn có cái tên lạ nhất với quý đoàn nhà mình thì đây được gọi là món Chẳm-chéo được làm từ ớt, tỏi, muối và mắc khén. Để có một bát chẳm chéo thơm ngon, ớt phải được đem nướng lên cho giòn, thơm và có vị thật cay, đem trộn với tỏi, muối và mắc khén cho dậy mùi. Tỏi làm chẳm chéo cũng phải là loại tỏi Tây Bắc mới thơm đúng mùi, những loại tỏi khác khó hoàn toàn có thể làm ra mùi vị chẳm chéo chính gốc. Sau khi trộn 4 loại nguyên vật liệu với nhau, người ta đem giã nhỏ, vậy là đã có một bát chẳm chéo cơ bản. Từ loại chẳm chéo cơ bản, hoàn toàn có thể làm ra nhiều loại chéo khác tương thích với từng món ăn, làm ra mùi vị đặc trung cho mỗi món .

Để bữa ăn được trở nên toàn vẹn hơn thì quý vị khi dùng bữa không hề thiếu được những loại nước như thể nước lọc, nước ngọt hay với những cánh đàn ông thì không hề thiếu những ly rượu nhâm nhi hay những cốc bia để giải khát đúng không ạ ? Và với người Thái cũng vậy, rượu được xem là “ nguyên bản ” dùng men tự chế từ những loại lá, vỏ, rễ cây thuốc ủ với gạo nếp, nếp cẩm. Để có rượu ngon không chỉ cần thời hạn ủ, mà tùy vào từng vùng sẽ có những tuyệt kỹ riêng trong việc chọn lá và cách ủ làm thế nào cho rượu có được mùi thơm, độ cay, vị thanh ngọt và đậm đà. Dạ thưa quý vị và để tránh chịu ràng buộc vào cá hay thịt thú rừng, người Thái cũng chăn nuôi trâu, bò, lợn, gà, vịt để phong phú và đa dạng nguồn phân phối thực phẩm. Người Thái vẫn gìn giữ cách chăn nuôi truyền thống như gà thả đồi, lợn thả rông và những giống gà, lợn cũ, hiệu suất thấp nhưng chất lượng thịt ngon. Thịt gia súc gia cầm cũng được nướng hay nấu canh cùng với những loại cây xanh để giảm độ tanh và bật lên vị đậm đà khó cưỡng .

Bài thuyết minh nhiều nguồn tài liệu khác nhau, có thể tham khảo!

Để ĐK tour Khám phá văn hóa truyền thống những dân tộc tại đây
Hoặc liên hệ với Wondertour

Địa chỉ: 100 Xã Đàn, Đống Đa, Hà Nội

Điện thoại : 02437722777, hotline : 0931722777

Source: https://laodongdongnai.vn
Category: Nông Thôn