Thủy triều là gì? Tại sao lại có thủy triều?

Thủy triều là một trong những hiện tượng tự nhiên không còn quá xa lạ với những người đang sinh sống và làm các nghề liên quan tới sông nước. Nhưng số ít ai hiểu hoặc có thể giải thích rõ được thủy triều là gì? Tại sao lại có thủy triều? Và những lợi ích và tác hại của thủy triều mang lại cho đời sống sinh hoạt và sản xuất của con người. Nếu bạn muốn trang bị cho mình những kiến thức bổ ích về hiện tượng thủy triều thì đừng vội lướt qua bài viết sau đây thuộc chuyên mục tin tức Thời tiết – Hiện tượng thiên nhiên của chúng tôi.

Thủy triều là gì?

Câu hỏi đặt ra ở đây rằng: Thủy triều là gì?

Thủy triều (tiếng Anh được gọi là tide) dịch sang nghĩa thuần Việt là nước dâng cao hoặc rút xuống. Trong phiên âm Hán – Việt, “thủy” có nghĩa là nước, “triều” có nghĩa là cường độ nước dâng lên và rút xuống. Có thể giải thích đơn giản hơn, hiện tượng thủy triều là hiện tượng nước biển hoặc nước sông,… thay đổi lên xuống theo một chu kỳ dựa vào thiên văn.

Đặc điểm của hiện tượng thủy triều

Thủy triều trải qua những biến đổi theo các giai đoạn sau:

• Triều dâng (Flood tide): Thường xảy ra khi mực nước biển dâng lên cao trong vài giờ, làm ngập vùng gian triều.
• Triều cao (High tide): Là nước dâng lên đến điểm cao nhất của nó.
• Triều xuống (Ebb tide): Là mực nước biển hạ thấp xuống trong vài giờ làm hiện ra vùng gian triều.
• Triều thấp (Low tide): Là nước sẽ hạ thấp đến điểm thấp nhất của nó.

Thủy triều đã tạo ra các dòng chảy có tính dao động thường gọi là dòng triều hay triều lưu. Thời điểm mà dòng triều ngưng chuyển động sẽ gọi là nước chùng hoặc nước đứng (Slack water).

Sau đó, thủy triều sẽ đổi hướng, tạo ra những biến đổi ngược lại. Nước đứng hay xuất hiện gần lúc mực nước triều cao/triều thấp; Tại một vài nơi, thời gian nước đứng là sẽ khác biệt đáng kể so với thời gian triều cao/triều thấp.

Hiện tượng thủy triều được xem là phổ biến nhất là bán nhật triều hoặc nhật triều, tức là xảy ra hai lần nước lớn trong ngày có đỉnh không bằng nhau; chúng sẽ gồm mực nước lớn cao và mực nước lớn thấp trên đồ thị triều. Tương tự thì đối với hai lần nước ròng sẽ bao gồm nước ròng cao và nước ròng thấp.

Tại sao lại có hiện tượng thủy triều?

Sức hút của nhau giữa Mặt trăng và Trái đất lại có xu hướng làm cho chúng xích lại gần nhau hơn. Nhưng sức hút này sẽ được bù bằng lực quay ly tâm của Trái đất, cũng như là của Mặt trăng, quay xung quanh tâm quán tính của chúng.

Tại tâm Trái đất, lực ly tâm và lực hút đến từ Mặt trăng sẽ bù nhau. Nhưng đó không phải là trường hợp ở một điểm nào đó trên mặt đất vì 2 lực này thay đổi theo chiều ngược nhau: Một điểm càng xa trọng tâm Trái đất và Mặt trăng, lực ly tâm mà nó phải chịu sẽ càng lớn, và ngược lại, sức hút của Mặt trăng sẽ giảm theo khoảng cách.

Vì thế, 2 lực không bù nhau trên bề mặt của Trái đất và sự chênh lệch của chúng là nguồn gốc gây nên thủy triều: Tại điểm A, lực ly tâm không đủ để cân bằng lại với sức hút, vì vậy điểm A có xu hướng dịch chuyển về phía Mặt trăng. Ngược lại, ở điểm B lực ly tâm lớn hơn so với lực của Mặt trăng, do vậy, điểm B sẽ có xu hướng rời xa nó. Đó là lý do mà trên Trái đất có hai lần thủy triều mỗi ngày.

Nguyên lý hoạt động của thủy triều

Hiện tượng hút vi phân này sẽ tác động đến toàn bộ bề mặt Trái đất, nhưng chỉ sự biến dạng của đại dương là dễ nhận thấy nhất, còn vỏ Trái đất quá rắn nên hình dạng nó sẽ khó thay đổi. Sự biến dạng này tăng lên khi mà Mặt trời nằm thẳng hàng cùng với Mặt trăng và Trái đất, khi ấy sẽ thêm vào hiệu ứng thủy triều riêng của nó. Chính vì vậy mà vào lúc trăng non và trăng tròn thủy triều sẽ là mạnh nhất.

Hằng ngày, sẽ có 2 lần thủy triều lên và 2 lần thủy triều xuống. Mỗi ngày thủy triều sẽ xuất hiện muộn hơn khoảng 1h so với ngày trước. Vì mỗi ngày, Mặt trăng sẽ phải thực hiện 1 phần vòng quay luân chuyển xung quanh Trái đất nên Mặt trăng sẽ bị chênh 1h mới trở lại đúng cùng một vị trí cũ.

Biên độ của thủy triều (độ chênh lệch của mực nước biển khi thủy triều lên và xuống) rất khác nhau. Ở tại các đại dương, biên độ này là 1m, ở các vùng biển kín và nhỏ thì ít hơn khoảng 30cm, nhưng ở các cửa sông và eo biển có thể lên đến 17m.

Những lợi ích và tác hại của thủy triền mang lại cho con người

Về lợi ích

Từ thời xa xưa, con người đã biết tận dụng hiện tượng thiên nhiên vào thực tế của cuộc sống. Ở Việt Nam, việc quan sát thủy triều lên xuống đã đem lại các lợi ích vô cùng to lớn. Một số lợi ích của thủy triều trong đời sống – xã hội con người như sau: 

• Tiêu biểu là sự đóng góp rất lớn cho lịch sử dân tộc Việt Nam. Ở chiến thắng quân Nam Hán và Mông Nguyên trên sông Bạch Đằng của nước ta năm xưa. yếu tố thủy triều đã đóng vai trò quyết định làm nên chiến thắng vẻ vang của quân ta.
• Từ xa xưa, con người đã sống dựa vào sông, biển nên đã biết cách tính theo con nước và chu kỳ lên xuống của nó. Chính vì nhờ yếu tố tự nhiên này mà con người đã tìm được nguồn lương thực lớn từ thủy triều. Con người đã biết cách bắt hải sản như tôm, cua, cá,… do thủy triều đẩy vào để làm lương thực.
• Mỗi khi chu kỳ của thuỷ triều xuất hiện, mang theo đó là nguồn thuỷ hải sản phong phú. Do vậy, các hoạt động đánh bắt cá sẽ phụ thuộc vào điều kiện, thời gian kéo dài của mỗi chu kỳ thủy triều.
• Con người đã luôn biết sử dụng hiệu tượng thủy triều để phục vụ cho công nghiệp như sản xuất điện dựa vào triều cường. Góp một phần to lớn cho ngành ngư nghiệp như việc đánh bắt thủy hải sản.

Thủy triều phục vụ cho công cuộc sản xuất điện

• Cung cấp nước để phục vụ cho cuộc sống sinh hoạt và sản xuất
• Phục vụ cho nông nghiệp, cụ thể là bồi đắp phù sa cho các đồng bằng
• Phục vụ cho ngành khoa học để nghiên cứu thủy văn
• Con người vẫn luôn tận dụng lợi thế thủy triều lên xuống để đóng tàu thuyền.
• Có giá trị lớn về du lịch và giao thông vận tải hàng hải của con người

Xem thêm: Thiên nhiên là gì? Sự thật thú vị về Mẹ thiên nhiên

Về tác hại

Bên cạnh đem đến những lợi ích cho con người trong đời sống sinh hoạt và sản xuất thì thủy triều cũng đã gây nên một số ảnh hưởng tiêu cực như:

• Thủy triều đỏ sẽ khiến các sinh vật biển bị chết hàng loạt.
• Thủy triều xâm lấn đất liền, làm cuốn trôi đất đai, gây ra sạt lở
• Các đợt triều cường sẽ gây mất an toàn và ảnh hưởng đến cuộc sống của cư dân vùng ven biển

Thủy triều khiến các sinh vật biển bị chết hàng loạt

Ta có thể thấy thủy triều không chỉ là một hiện tượng tự nhiên bình thường mà nó có những vai trò tích cực trong đời sống sinh hoạt và sản xuất của con người. Qua bài viết này, chúng tôi đã cho các bạn hiểu rõ hơn khái niệm về “Thuỷ triều là gì?” và Tại sao lại có hiện tượng thủy triều? Mong rằng qua bài viết, bạn sẽ đúc kết thêm được những kiến thức bổ ích về các hiện tượng tự nhiên đang hiện hữu.