Soạn bài tìm hiểu chung về văn bản thuyết minh
SOẠN BÀI TÌM HIỂU CHUNG VỀ VĂN BẢN THUYẾT MINH
A. YÊU CẦU
– Hiểu được vai trò, vị trí và đặc điểm của văn bản thuyết minh: Văn bản thuyết minh là kiểu văn bản thông dụng trong mọi lĩnh vực đời sống nhằm cung cấp tri thức (kiên thức) về đặc điểm, tính chất, nguyên nhân,… của các hiện tượng và sự vật trong tự nhiên, xã hội bằng phương thức trình bày, giới thiệu, giải thích.
– Trình bày chính xác, rõ ràng, chặt chẽ, hấp dẫn khi viết một văn bản thuyết minh.
B. GỢI Ý TRẢ LỜI CÂU HỎI, BÀI TẬP
I. Vai trò và đạc điểm chung của vãn bản thuyết minh
1. Văn bản thuyết minh trong đời sống con người Đọc các văn bản sau và trả lời câu hỏi.
a) Cây dừa Bình Định (SGK, tr.l 14)
b) Tại sao lá cây có màu xanh lục? (SGK, tr.l 15)
c) Huế (SGK, tr.l 15)
Câu hỏi:
– Mỗi văn bản trên trình bày, giới thiệu, giải thích điều gì ?
– Em thường gặp các loại văn bản đó ở đâu ?
– Hãy kê thêm một vài văn bản cùng loại mà em biết.
– Văn bản Cây dừa Bình Định trình bày ích lợi nhiều mặt của cây dừa đối với cuộc sống của con người Binh Định.
Văn bản Tại sao lá cây có màu xanh lục ? giải thích về chất diệp lục là nguyên nhủn làm cho mắt người nhìn thấy màu xanh của lá cây.
Văn bản Huế giới thiệu về vẻ đẹp đặc trưng của Huế.
– Ta thường gặp các loại văn bủn này trong mọi lĩnh vực của đời sống, trên sách báo, đài phát thanh, từ các hướng dẫn viên du lịch…
– Có thể kể thêm các văn bản thuộc loại này : Cầu Long Biên — chứng nhân lịch sử, Động Phong Nha (trong chương trình Ngữ vãn 6)…
2. Đặc diêm chung của văn bản thuyết minh
Trao đổi nhóm theo các câu hỏi sau :
a) Các văn bản trên có thể xem là văn bản tự sự (hay miêu tả, nghị luận, biểu cảm) không ? Tại sao ? Chúng khác với các văn bản ấy ở chỗ nào ?
b) Các vãn bản trên có những đặc điểm chung nào làm chúng trớ thành một kiểu riêng ?
c) Các văn bản trên đã thuyết minh về đối tượng bằng những phương thức nào ?
d) Ngôn ngữ của các văn bản trên có đặc điểm gì ?
Gợi ý
a) Văn bản tự sự trình bày diễn biến sự việc, nhân vật, trong khi đó, ba văn bản trên không có các nội dung này. Văn bản miêu tả trình bày một cách chi tiết cụ thể sự vật, con người để người đọc cảm nhận được, trong khi đó, ba văn bản trên chủ yếu làm cho người đọc hiểu. Văn bản nghị luận trình bày ý kiến, luận điểm, trong khi đó, ba văn bản trên chỉ cung cấp kiến thức cho người đọc. Văn bản biểu cảm chủ yếu thể hiện thái độ, cảm xúc, tình cảm của người viết, trong khi đó, ba văn bản trên chủ yếu nhằm cung cấp kiến thức. Như vậy, ba văn bản Cây dừa Bình Định, Tại sao lá cây có màu xanh lục ?, Huế không thuộc loại văn bản tự sự, miêu tả, biểu cảm hay nghị luận. Đây là một kiểu văn bản khác – văn bản thuyết minh.
b) Đặc điểm chung của văn bản thuyết minh :
Văn bản thuyết minh nhằm cung cấp tri thức (kiến thức) về đặc điểm, tính chất, nguyên nhân… của các sự vật, hiện tượng trong tự nhiên, xã hội, giúp người đọc hiểu biết về sự vật, hiện tượng một cách đúng đắn, đầy đủ.
Tri thức trong văn bản thuyết minh đòi hỏi phải khách quan, xác thực và hữu ích đối với con người.
c) Các văn bản trên đã thuyết minh về đối tượng bằng những phương thức: trình bày, giới thiệu, giải thích.
d) Ngôn ngữ trong văn bản thuyết minh được trình bày một cách chính xác, chặt chẽ và hấp dẫn.
PHẦN LUYỆN TẬP
Bài tập 1. Các văn bản sau có phải là văn bản thuyết minh không? Vì sao?
a) Khởi nghĩa Nông Văn Vân
b) Con giun đất Gợi ý
Văn bản Khải nghĩa Nóng Văn Vân cung cấp kiến thức lịch sử cho người đọc. Văn bản Con giun đất cung cấp kiến thức khoa học về sinh vật cho người đọc. Phương thức biểu đạt của hai văn bản là: trình bày, giới thiệu, giải thích. Ngôn ngữ trong hai vãn bản chính xác, chặt chẽ.
Từ gợi ý trên, so sánh với đặc điểm của kiểu văn bàn thuyết minh nêu ở phần Ghi nhớ, em có thê’ xác định được hai văn bủn (a) và (b) thuộc kiểu văn bản nào.
Bài tập 2. Hãy đọc lại và cho biết Thông tin về Ngày Trái Đất năm 2000 thuộc loại văn bản nào ? Nội dung phần thuyết minh trong văn bản này có tác dụng gì ?
Gợi ý
Thông tin về Ngày Trái Đất năm 2000 là một bài văn nghị luận đề xuất một hành động tích cực đế bảo vệ môi trường. Trong phần nói về tác hại của bao bì ni lòng, tác giả đã sử dụng các yếu tô thuyết minh để tăng sức thuyết phục cho bài nghị luận.
Bùi tập 3. Các văn bản khác như tự sự, nghị luận, biểu cảm, miêu tả có cần yếu tố thuyết minh không ? Vì sao ?
Gợi ý
Yếu tố thuyết minh rất cần trong các văn bản khác như tự sự, nghị luận, biểu cảm, miêu tả. Bởi vì yếu tố thuyết minh trong các kiểu văn bản này giúp cho nội dung văn bản được sáng rõ, những điểm cần nhấn mạnh trong văn bản được tô đậm, người đọc cùng tiếp nhận vãn bản tích cực hơn… Tuy nhiên, yếu tố thuyết minh trong các văn bản tự sự, nghị luận, biểu cảm, miêu tả chỉ là phụ, không nên lấn át, làm mờ đi kiểu văn bản đặc trưng.
