Rủi ro tài chính và quản trị rủi ro tài chính

Và còn nhiều dạng rủi ro khác liên quan đến hoạt động quản lý tài chính, không thể liệt kê hết ở đây. Những rủi ro trên có tính “thực tiễn” rất cao, và thực tế từng xảy ra trong ở nhiều doanh nghiệp, chứ không phải là những cụm từ chỉ có trên lý thuyết.

PHÂN TÍCH RỦI RO TÀI CHÍNH

Để phân tích rủi ro, trước hết phải nhận diện và phân loại rủi ro. Việc nhận diện các loại rủi ro có thể có đối với từng doanh nghiệp có thể tham khảo ở phần trên, và có thể thêm hoặc bớt các loại hình rủi ro tùy thuộc vào ngành nghề và đặc thù kinh doanh của doanh nghiệp. Ví dụ, các công ty chưa niêm yết và chưa lên sàn UPCOM có thể chưa cần quan tâm đến rủi ro giá cổ phiếu; các công ty không có các hoạt động liên quan hay bị ảnh hưởng bởi ngoại tệ có thể chưa cần quan tâm đến rủi ro tỉ giá. Và các công ty có hoạt động liên quan đến giá cả những mặt hàng mang tính toàn cầu như xăng dầu, vàng, sắt thép, cao su, gạo, bột mì… lại phải đưa thêm vào loại rủi ro hàng hóa, thường gọi là “commodity risk”.

Phân loại rủi ro có thể theo nhiều cách. Doanh nghiệp nên chọn cách phân loại nào đơn giản và phù hợp với hoạt động của mình. Ví dụ, có thể phân loại rủi ro tài chính theo cách đơn giản nhất là rủi ro bên trong và rủi ro bên ngoài. Rủi bên trong là những rủi ro chủ quan do chính doanh nghiệp tạo ra như rủi ro về chiến lược, hoạch định tài chính, báo cáo tài chính, rủi ro hệ thống, con người… Rủi ro bên ngoài là những rủi ro khách quan như tỷ giá, lãi suất, thay đổi luật pháp, chính sách tín dụng… Cũng có thể phân loại rủi ro tài chính theo đối tượng liên quan; ví dụ, đối với cơ quan chức năng (rủi ro pháp lý, rủi ro báo cáo); với ngân hàng (rủi ro tín dụng, lãi suất, giao dịch tài chính); với nhà cung cấp (rủi ro tỷ giá, giao dịch, hợp đồng); với khách hàng (rủi ro hợp đồng, nợ xấu); với đối tác (tỷ giá, hợp đồng, giá cổ phiếu…); với cơ quan kiểm toán (xuất toán, công bố thông tin bất lợi); với nội bộ bên trong (rủi ro hệ thống quản lý tài chính, con người…) …

Phân tích rủi ro tài chính là phân tích, đánh giá nguy cơ, khả năng xuất hiện và mức độ nguy hại của các rủi ro. Để tiến hành các phân tích này, doanh nghiệp có thể sử dụng các công cụ phân tích cơ bản như cây phân tích, sơ đồ xương cá, biểu đồ Pareto… Trong phân tích rủi ro, rất quan trọng là những thông tin, dữ liệu đầu vào, bao gồm dữ liệu và kinh nghiệm quá khứ cùng với dự báo xu hướng cho giai đoạn trước mắt và tương lai xa hơn. Tuy vậy, quan trọng bậc nhất vẫn là nhận thức sâu sắc của ban lãnh đạo về tính chất nguy hại của các rủi ro từng xảy ra hay đang tiềm ẩn và tầm quan trọng của hoạt động quản trị rủi ro.

Một số vụ việc lùm xùm vừa qua ở các ngân hàng Việt Nam là do xem thường phân tích rủi ro, đặc biệt là rủi ro pháp lý (nghĩ là nó không thể xảy ra), dẫn đến những vi phạm về mặt pháp lý trong hoạt động hay khi thực hiện các nghiệp vụ ngân hàng. Một ví dụ khác về một trường hợp do không phân tích rủi ro nên một công ty lớn (không tiện nêu tên), mặc dù đang hoạt động bình thường vẫn gặp rủi ro tín dụng khi bị ngân hàng siết chặt các khoản vay chỉ vì công ty này có các công ty con làm ăn thua lỗ, tai tiếng triền miên.

Khi phân tích kỹ các rủi ro, doanh nghiệp sẽ thấy rõ các nguy cơ để mà tránh hoặc tìm cách đối phó. Ví dụ, khi phân tích kỹ rủi ro hợp đồng, doanh nghiệp sẽ phải cẩn trọng hơn với từng điều khoản, điều kiện trong hợp đồng, đặc biệt là những hợp đồng có giá trị lớn, ký với các đối tác chưa có quan hệ làm ăn tin cậy, lâu năm. Phân tích kỹ rủi ro về tỷ giá, doanh nghiệp sẽ thận trọng khi ký kết hợp đồng xuất, nhập khẩu để tránh thiệt hại khi có biến động tỷ giá…

Rủi ro trong hoạch định các chiến lược tài chính cũng là rủi ro cần phân tích kỹ vì nếu hoạch định chiến lược sai sẽ dẫn đến những thiệt hại khó lường. Một chiến lược huy động vốn hay đầu tư sai có thể dẫn cả tập đoàn đang hùng mạnh đi vào ngõ cụt.

=> Xem thêm: Quy trình phân tích tài chính doanh nghiệp

QUẢN TRỊ RỦI RO TÀI CHÍNH

Quản trị rủi ro tài chính là khâu quan trọng nhất trong các nội dung quản trị tài chính. Trước hết là để ngăn ngừa rủi ro xảy đến với doanh nghiệp. Sau đó là xử lý rủi ro tài chính.

Ngăn ngừa rủi ro tài chính

Muốn ngăn ngừa rủi ro pháp lý liên quan đến hoạt động tài chính, kế toán, doanh nghiệp phải hiểu rõ hệ thống pháp luật tài chính, kế toán và có ý thức tuân thủ pháp luật. Không ít doanh nghiệp cố tình vi phạm pháp luật trong các lĩnh vực vay vốn, khai báo thuế, lập sai báo cáo tài chính…; nhưng cũng không ít doanh nghiệp do thiếu hiểu biết về mặt pháp luật, thiếu cập nhật kịp thời các quy định pháp luật mới, thiếu huấn luyện, đào tạo kiến thức pháp luật cho nhân viên nên cũng dẫn đến sai phạm.

Muốn ngăn ngừa rủi ro thanh khoản, doanh nghiệp phải biết cách quản lý dòng tiền, biết cách hoạch định các khoản “vào”, “ra” trong cả dài hạn lẫn ngắn hạn. Nhiều doanh nghiệp quản lý dòng tiền theo kiểu “chạy ăn từng bữa” dù không phải đến mức thiếu thốn tiền mặt. Quản lý theo kiểu “chạy ăn từng bữa”, doanh nghiệp chỉ biết dòng tiền vào, ra trong tuần, trong tháng, mà không quan tâm đến việc lập kế hoạch xa hơn là cho cả năm, và cho nhiều năm. Những “người khổng lồ” vẫn có thể “gục ngã” hầu hết là vì xem nhẹ rủi ro thanh khoản, khi nợ đến hạn phải trả mà không kịp lo tiền (thanh khoản kém), nên bị chủ nợ yêu cầu lập thủ tục phá sản dù doanh nghiệp đang kinh doanh có lời!

Những rủi ro về tỷ giá, lãi suất, giá cả thị trường có thể được ngăn ngừa bằng cách sử dụng các công cụ tài chính phái sinh (hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng tương lai, hợp đồng quyền chọn, hợp đồng hoán đổi…). Những rủi ro hệ thống có thể được ngăn ngừa bằng cách xây dựng, rà soát, hiệu chỉnh tất cả các chính sách, quy định, quy trình liên quan đến lĩnh vực tiền, hàng, tài sản, vật tư…, bịt kín các lỗ hổng trong các giao dịch, thu, chi, xuất nhập hàng hóa… Những rủi ro liên quan đến con người có thể được ngăn ngừa từ khâu tuyển dụng, đào tạo, đánh giá, giáo dục ý thức kỷ luật, khơi gợi lòng chính trực… song song với các biện pháp kiểm soát quá trình, kiểm soát chéo, kiểm tra đột xuất, định kỳ…

Bên cạnh các biện pháp ngăn ngừa rủi ro, doanh nghiệp cũng cần chú ý đến các hoạt động xử lý rủi ro.

Xử lý rủi ro tài chính

Xử lý rủi ro là tập hợp các hoạt động nhằm ứng phó với một hay nhiều rủi ro đã xảy ra, mà về bản chất là xử lý một sự cố hay một tình huống khủng hoảng tùy theo mức độ nguy hại. Để xử lý rủi ro một cách chuyên nghiệp, tránh bị động, lúng túng, thậm chí hoảng loạn, các doanh nghiệp cần xây dựng sẵn các kịch bản (scenario) và quy trình (procedure) xử lý rủi ro.

Tất nhiên, doanh nghiệp không thể lường hết các khả năng xảy ra rủi ro nên cũng không thể chuẩn bị sẵn mọi kịch bản cho mọi tình huống. Tuy vậy, với cách thức nhận diện, phân loại, phân tích, đánh giá các rủi ro như đã nêu trên, doanh nghiệp hoàn toàn có khả năng nhận biết những rủi ro nào thực sự là mối nguy (threat), có thể đe dọa đến “sức khỏe” hay “tính mạng” doanh nghiệp.

Chẳng hạn, đối với rủi ro thanh khoản, doanh nghiệp có thể chuẩn bị vài kịch bản ứng phó theo các mức độ “vàng”, “cam”, “đỏ” tương ứng với các mức độ “có vấn đề”, “nghiêm trọng”, “đặc biệt nghiêm trọng”. Xử lý rủi ro thanh khoản có thể sử dụng các kịch bản huy động tiền mặt từ việc bán rẻ một tài sản nằm trong kịch bản, mượn tạm tiền của các cổ đông chính, hay vay nóng với lãi suất cao tiền của một đối tác nằm trong kịch bản định sẵn.

Rủi ro tài chính tuy có đặc thù riêng, nhưng có thể nói là bao trùm lên mọi loại rủi ro. Một khi đã biết “đồng tiền đi liền khúc ruột” hay “ dòng tiền như dòng máu” thì rủi ro tài chính là loại rủi ro dễ làm “đứt ruột” và “chảy máu” nhiều nhất. Quản lý rủi ro tài chính là hoạt động quan trọng nhằm bảo vệ cơ thể doanh nghiệp khỏi những “thương tích” trầm trọng có thể gây “chết người” trong tích tắc, khác với những rủi ro khác như bệnh tật có thể kéo dài.

Đừng nên tiếc tiền cho một bộ phận hay một nhân sự chuyên về quản lý rủi ro tài chính trong cơ cấu tổ chức của một doanh nghiệp.

Tác giả: Nguyễn Hữu Long – Gr.Phát triển doanh nghiệp Việt