Làm gì khi bị rắn độc cắn?
Khi bị rắn độc cắn, kể cả nghi ngờ độc, nạn nhân phải được sơ cứu tức thì, sau đó chuyển đến cơ sở y tế.
Bác sĩ Hoàng Công Tình, Trưởng khoa Hồi sức tích cực – Chống độc, Bệnh viện Đa khoa tỉnh Hòa Bình, cho biết ở Việt Nam hay gặp chủ yếu hai loài rắn độc là rắn hổ và rắn lục. Rắn hổ bao gồm hổ mang bành, hổ đất, hổ mèo, rắn cạp nia, rắn cạp nong và rắn hổ chúa. Rắn lục bao gồm rắn chàm quạp, rắn lục xanh, rắn lục hoa cải, rắn lục mũi hếch, rắn lục mộc khô. Rắn lục cư ngụ ở khắp vùng miền trên cả nước.
Khi bị rắn độc cắn (kể cả nghi ngờ rắn độc), phải được coi là trường hợp cấp cứu tối khẩn. Nạn nhân phải được sơ cứu kịp thời, đúng cách, sau đó đưa ngay đến các cơ sở y tế có điều kiện hồi sức cấp cứu và có sẵn các loại huyết thanh kháng nọc độc.
Chẩn đoán rắn cắn
Chẩn đoán rắn cắn thường dựa vào tìm hiểu các dấu hiệu lâm sàng của bệnh nhân. Các bác sĩ sẽ dựa vào hình ảnh của rắn do người bệnh miêu tả hay chụp được, hoặc xác rắn đưa đến viện, để xác định loài rắn độc hay không độc. Nếu không bắt được rắn, nạn nhân cố gắng miêu tả hình ảnh con rắn cắn mình hoặc vị trí, hoàn cảnh bị rắn cắn. Thầy thuốc sẽ kết hợp giữa hỏi bệnh nhân, vết thương do rắn cắn và các triệu chứng lâm sàng để định hướng đến loài rắn và dùng huyết thanh kháng nọc độc phù hợp.
“Rất khó để phân biệt rắn độc hay rắn thường khi không bắt hoặc mô tả được hình dạng được con rắn đó”, bác sĩ nhận định.
Khi bị rắn cắn, tùy thuộc vào mức độ nọc độc xâm nhập cơ thể qua vết cắn và thể trạng của từng người mà có những dấu hiệu lâm sàng khác nhau. Trường hợp nhiễm độc nặng, nạn nhân có thể nguy hiểm đến tính mạng.
Rắn hổ cắn thường gây các triệu chứng nặng nề như đau, phù nề lan tỏa, hoại tử, nhiễm trùng tại vị trí vết thương, liệt cơ, suy hô hấp, rối loạn tiêu hóa, suy thận cấp, suy đa tạng.
Bị rắn lục cắn, triệu chứng là tổn thương tại chỗ gồm đau, sưng, chảy máu, tụ máu. Nặng hơn thì chảy máu toàn thân, gồm chảy máu chân răng, chảy máu niêm mạc mũi, chảy máu nơi tiêm truyền, xuất huyết tiêu hóa, đái máu. Nạn nhân có thể bị rối loạn đông máu, giảm tiểu cầu…
Điều trị
Việt Nam hiện có sẵn hai loại huyết thanh kháng nọc rắn hổ và rắn lục. Tùy vào tình trạng nặng của bệnh nhân mà thầy thuốc quyết định có sử dụng huyết thanh kháng nọc rắn hay không, hay chỉ điều trị triệu chứng.
Huyết thanh kháng nọc rắn là huyết thanh chứa các kháng thể globulin có khả năng trung hòa (làm giảm) độc tố của rắn. Huyết thanh kháng nọc rắn gồm có hai loại: huyết thanh chỉ miễn dịch với một loại nọc rắn (huyết thanh kháng nọc đơn giá) và huyết thanh miễn dịch với nhiều loại nọc rắn (huyết thanh kháng nọc đa giá).
Huyết thanh kháng nọc được điều chế bằng cách lấy nọc độc từ rắn, pha loãng để giảm độc lực rồi tiêm vào ngựa khỏe mạnh. Ngựa trải qua quá trình phản ứng miễn dịch với nọc độc sinh ra kháng thể chống lại nọc độc. Sản xuất huyết thanh kháng nọc rắn là chiết xuất huyết thanh từ ngựa khỏe mạnh đã được miễn dịch với loại nọc rắn đó. Huyết thanh này có tác dụng trung hòa độc tố do rắn cắn, làm mất hoặc giảm các triệu chứng lâm sàng do nọc độc gây nên.
Tùy tình trạng của người bị rắn độc cắn, bác sĩ chỉ định thở máy để đảm bảo hô hấp, lọc máu liên tục để điều trị suy đa tạng, sử dụng kháng sinh phòng bội nhiễm vi khuẩn (nhiễm trùng cơ hội). Bệnh nhân uống vaccine phòng uốn ván, dùng thuốc giảm phù nề, điều chỉnh các rối loạn đông máu…
Bệnh nhân bị rắn hổ cắn, điều trị tại khoa Hồi sức tích cực – Chống độc, Bệnh viện Đa khoa tỉnh Hòa Bình. Ảnh: Bác sĩ cung cấp
Theo các chuyên gia, sai lầm lớn nhất của người bị rắn cắn là cứ loay hoay ở nhà áp dụng kinh nghiệm dân gian để sơ cứu. Đến khi có các biểu hiện suy hô hấp (tím tái, co cơ, khó thở…), nạn nhân mới đến bệnh viện cấp cứu.
Các bước sơ cứu người bị rắn cắn là không tự đi lại. Bất động chân, tay bị rắn cắn bằng nẹp, bởi vận động làm cho nọc độc xâm nhập vào cơ thể nhanh hơn. Băng ép bất động vết thương nếu bị cắn bởi họ rắn hổ (rắn cạp nong, cạp nia, hổ mang chúa, rắn biển và một số loài rắn hổ mang thường).
Đưa nạn nhân đến cơ sở y tế ngay, trong khi vẫn duy trì băng ép, bất động. Nếu nạn nhân khó thở thì hô hấp nhân tạo bằng cách hà hơi thổi ngạt hoặc dùng phương tiện y tế có tại chỗ như bóp bóng, máy thở xách tay.
