Làm gì để phát triển bền vững? – Tạp chí Kinh tế Sài Gòn

Làm gì để phát triển bền vững?

Minh Quang

Tăng trưởng kinh tế cần phải gắn liền với các chính sách an sinh xã hội, môi trường thì mới bền vững. Ảnh: Lê Toàn.

(TBKTSG) – Hướng về tương lai, để thực hiện phát triển bền vững như Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ 11 đã đề ra cần phải làm gì và làm như thế nào? Đây là bài toán cần các nhà hoạch định chính sách có lời giải sớm và rõ ràng để có thể triển khai ngay từ năm đầu tiên của nhiệm kỳ này.

Chuyển hướng tư duy hoạch định chính sách

Đây là giải pháp cơ bản và toàn diện để phát triển bền vững. Về kinh tế, phát triển bền vững đã được Nghị quyết của Đảng khẳng định là chuyển hướng đổi mới mô hình tăng trưởng và cơ cấu lại nền kinh tế, chủ yếu phát triển theo chiều rộng sang phát triển hợp lý giữa chiều rộng và chiều sâu, nâng cao chất lượng, hiệu quả của nền kinh tế. Song với bệnh thành tích về tăng trưởng đã ăn sâu hơn thập kỷ qua thì việc chuyển hướng này chắc chắn sẽ gặp nhiều khó khăn, đặc biệt ở các cơ quan thực thi chính sách ở cấp cơ sở. Muốn vậy, ngay từ cấp hoạch định chính sách ở trung ương cần quyết tâm rất cao với những giải pháp quyết liệt và được quán triệt tư duy ở tất cả các cơ quan xây dựng và thực thi chính sách ở cả trung ương và địa phương.

Hoàn thiện thể chế làm cơ sở cho sự phát triển của kinh tế thị trường cần được khởi động lại với các chính sách giải phóng các nguồn lực trong nước, đặc biệt là khu vực tư nhân với nguồn nội lực to lớn và huy động tối đa các nguồn lực từ bên ngoài. Việt Nam với địa thế rất thuận lợi trong khu vực để phát triển giao thương và du lịch với bãi biển dài hàng ngàn mét có đủ cả 3S (sun – sea – sand) nhưng chưa có chính sách chiến lược đầu tư để phát triển các lợi thế, mang lại hiệu quả kinh tế cao, cạnh tranh được với các nền kinh tế trong khu vực. Cần thay đổi tư duy phát triển 63 nền kinh tế địa phương với cơ cấu kinh tế tương tự nhau, khu kinh tế, khu công nghịêp mở khắp nơi nhưng hiệu quả rất thấp.

Bên cạnh đó, cũng cần ban hành một số chính sách “nói không” với những dự án đầu tư không mang lại nhiều hiệu quả hoặc có thể gây ra những tác động bất lợi, kể cả về mặt xã hội hơn là những khoản lợi nhuận kinh tế trước mắt. Năm 2010, Quốc hội đã từng “nói không” với dự án đường sắt cao tốc. Đến nay cần tiếp tục nghiên cứu, phân tích lợi – hại để đưa ra các quyết sách kịp thời với thủy điện, điện hạt nhân, khai thác tài nguyên (bauxite, than…), bất động sản, tiền tệ, dịch vụ tài chính, ngân hàng… Thời gian qua, kinh tế phát triển với tốc độ nhanh chủ yếu vẫn dựa vào các nguồn lực từ bên ngoài và các chính sách “bong bóng”. Nếu không có can đảm “xì hơi” dần thì những bong bóng này chắc chắn sẽ gây ra hậu quả và không thể mang đến sự phát triển bền vững.

Gắn phát triển kinh tế với xã hội, môi trường

Muốn phát triển bền vững, không chỉ có chính sách kinh tế quyết định mà cần gắn với chính sách kinh tế với an sinh xã hội, phát triển nguồn nhân lực và bảo vệ môi trường. Nút thắt về nguồn nhân lực đã được các nhà hoạch định chính sách nhìn thấy song đến nay vẫn chưa có chiến lược nào được thực thi để tháo gỡ. Suốt hàng thập kỷ qua giáo dục cũng phát triển với tốc độ “bong bóng”, tỷ lệ có bằng đại học thuộc loại cao nhất thế giới nhưng chất lượng nguồn nhân lực thì không được thị trường công nhận. Nguồn nhân lực giá rẻ chứng tỏ chất lượng lao động thấp, chỉ thu hút đầu tư vào những ngành sử dụng lao động giản đơn, hiệu quả thấp, ít sử dụng công nghệ cao. Thành quả của nền giáo dục chính là tương lai của nền kinh tế, song với chất lượng giáo dục thấp như vậy thì kinh tế không thể cất cánh được.

Nền kinh tế phát triển có bền vững hay không còn phụ thuộc vào các yếu tố xã hội và môi trường. Sự phát triển kinh tế trên cơ sở nhu cầu và các mối quan hệ xã hội, đồng thời thúc đẩy các lực lượng xã hội phát triển. Việc hài hòa các lợi ích về kinh tế và xây dựng các mối quan hệ xã hội tuy khó nhưng không thể tách rời. Nếu hoạch định chính sách kinh tế thiếu gắn kết với chính sách an sinh xã hội chắc chắn sẽ không thể duy trì được tăng trưởng mà có thể gây ra những tác động bất lợi cho sự phát triển ổn định.

Thời gian qua, đã có nhiều chính sách được ban hành để kích thích phát triển kinh tế nhưng vẫn thiếu các chính sách thúc đẩy các lĩnh vực xã hội như y tế, giáo dục, môi trường… phát triển theo hướng tạo nền tảng cho kinh tế phát triển chứ không phải phát triển tương tự như một ngành kinh tế. Nhiều mối quan hệ xã hội được nảy sinh cùng với tốc độ phát triển nhưng chưa có chính sách, thể chế đầy đủ để định hướng phát triển như chính sách về hội, về báo chí, về lao động…

Gần đây, biến đổi khí hậu đã trở thành mối quan tâm của các nhà hoạch định chính sách. Tuy nhiên, những nhận thức đó chưa được thể hiện nhiều trên thực tế, hiện tượng phá hoại môi trường sống đang diễn ra khắp nơi, ở tất cả mọi lĩnh vực của đời sống. Việt Nam vẫn thiếu những kế hoạch hành động cụ thể và khả thi để bảo vệ môi trường cũng chính là mang lại lợi ích kinh tế. Nếu mỗi chính sách được ban hành đều tính toán đến lợi ích về môi trường thì lợi ích kinh tế sẽ thu được nhiều hơn và bảo đảm tính bền vững hơn.

Cải tổ bộ máy thực thi chính sách

Để thực hiện các chính sách đã được hoạch định thì cần cải tổ bộ máy thực thi chính sách ở tất cả các lĩnh vực theo hướng Nhà nước phục vụ dân, đáp ứng nhu cầu của thị trường, của cuộc sống. Đây là giải pháp cuối cùng và thiết thực nhất nhưng cũng gian nan nhất để đưa chính sách vào cuộc sống. Đặc biệt là cải cách thể chế và hệ thống tư pháp để pháp luật được thực thi một cách công khai, minh bạch và bình đẳng, để người dân được hưởng các quyền một cách chính đáng, phát huy được khả năng và đóng góp cho sự phát triển của xã hội.

Việc hoạch định chính sách cần nhắm tới mục đích cuối cùng là phát triển bền vững với chiến lược 30, 50 năm chứ không chỉ vì mục tiêu 5, 10 năm tới, nhưng nếu không kiên trì xây dựng và thực thi từng bước ngay từ hôm nay thì không thể có tương lai tươi sáng của đất nước.