Hay cáu gắt là do đâu? Là tính cách hay dấu hiệu của bệnh? – Tạp chí Tâm lý học Việt Nam

Cáu gắt, tức giận dường như là một trạng thái cảm xúc bình thường hay xuất hiện trong cuộc sống của mỗi người, đây được xem là dấu hiệu của tình trạng áp lực, căng thẳng quá mức. Tuy nhiên, nếu bạn là người hay cáu gắt, nó cũng có thể là triệu chứng cảnh báo về một bệnh lý nguy hiểm cần phải được quan tâm. 

Hay cáu gắt là do đâu? 9 nguyên nhân thường gặp

Cáu gắt, giận dữ, bực tức là những cảm xúc không quá xa lạ đối với cuộc sống của mỗi người. Bạn có thể cảm thấy khó chịu, cáu gắt khi bị các yếu tố từ bên ngoài hoặc bên trong ảnh hưởng và làm phiền quá mức. Tình trạng này khiến bạn trở nên căng thẳng và dễ gây ra những phản ứng tiêu cực nhằm giải tỏa những sự khó chịu, không hài lòng của mình.

Trạng thái cảm xúc này thường sẽ không liên tục xuất hiện và kéo dài dai dẳng. Nó sẽ dần tan biến khi các yếu tố tác động được giải quyết và loại bỏ. Tuy nhiên, trạng thái hay cáu gắt kéo dài còn có thể là dấu hiệu để cảnh báo về một số vấn đề sức khỏe nguy hiểm, chẳng hạn như hạ đường huyết, mất cân bằng nội tiết. Hơn thế, sự cáu gắt liên tục này cũng có thể là biểu hiện của những căn bệnh rối loạn tâm thần đáng lo ngại.

Để có thể khắc phục tốt tình trạng hay cáu gắt, đầu tiên bạn cần phải xác định cụ thể nguyên nhân gây ra nó. Dưới đây là một số yếu tố có thể khiến bạn trở nên cáu gắt như:

1. Mất ngủ

Giấc ngủ là một trong các yếu tố quan trọng có thể ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe thể chất và tinh thần của mỗi con người. Nếu bạn thường xuyên rơi vào trạng thái mất ngủ, ngủ không đủ giấc, chất lượng giấc ngủ không được đảm bảo thì tâm lý sẽ không được ổn định và thoải mái, từ đó dễ phát sinh cảm xúc khó chịu, cáu gắt, bực tức.

Nhất là trẻ em là những đối tượng vô cùng nhạy cảm và đòi hỏi phải có được giấc ngủ trọn vẹn. Khi trẻ bị thiếu ngủ hoặc gián đoạn giấc ngủ sẽ dễ trở nên gắt gỏng, khóc lóc và vô cùng khó chịu. Điều này không chỉ làm ảnh hưởng đến tinh thần mà còn gây ra nhiều cản trở đến sức khỏe thể chất và các sinh hoạt đời sống hàng ngày của con người.

Dựa theo số liệu thống kê nhận thấy rằng, có đến khoảng 30% số người trưởng thành liên tục rơi vào trạng thái thiếu ngủ, mất ngủ do nhiều nguyên nhân khác nhau. Cảm giác trằn trọc không ngủ được, ngủ không sâu giấc , hay mơ gặp ác mộng, thường xuyên tỉnh giấc nhiều lần trong đêm hoặc thức dậy sớm không thể ngủ lại được khiến cho cơ thể không được nghỉ ngơi đầy đủ và dẫn đến việc thay đổi tâm trạng trở nên tiêu cực hơn.

Theo khuyến cáo từ Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa bệnh tật (CDC) thì đối với người trưởng thành cần đảm bảo tốt giấc ngủ từ 7 đến 8 tiếng mỗi ngày và đối với trẻ vị thành niên thì cần có giấc ngủ từ 8 đến 10 tiếng, trẻ sơ sinh cần khoảng 16 giờ cho việc ngủ. Khi chất lượng giấc ngủ được đảm bảo, tinh thần và thể chất sẽ trở nên khỏe mạnh hơn, từ đó giảm thiểu được tình trạng hay cắt gắt, khó chịu, bực dọc.

2. Áp lực cuộc sống đè nén

Một người hay cáu gắt có thể là do họ thường xuyên phải đối diện với những áp lực xoay quanh cuộc sống, chẳng hạn như áp lực gia đình, học tập, công việc, tài chính, các mối quan hệ,…Dựa theo số liệu thống kê nhận thấy rằng, có đến khoảng hơn 70% dân số trên toàn thế giới bị ảnh hưởng bởi trạng thái áp lực, căng thẳng.

Đặc biệt với nhịp sống vội vã hiện nay, con người càng phải gánh vác nhiều trách nhiệm hơn và phải liên tục chịu sự áp lực đến từ mọi khía cạnh trong cuộc sống. Khi các áp lực kéo dài và không được giải tỏa tốt sẽ khiến con người dần không thể quản lý được cảm xúc của mình và dễ hình thành nên tâm lý cáu gắt, khó chịu.

Các chuyên gia tâm lý chia sẻ rằng, khi còn người phải chịu đựng những áp lực đè nén trong khoảng thời gian dài sẽ có nguy cơ bị thay đổi về tính cách theo chiều hướng tiêu cực hơn. Những người phải trải qua sự căng thẳng quá mức trong đời sống sẽ dễ bị chai sạn về mặt cảm xúc, họ hay gắt gỏng với mọi người xung quanh, ít khoan dung và thấu hiểu.

3. Trầm cảm

Hay cáu gắt cũng có thể là một trong các dấu hiệu cảnh báo về chứng trầm cảm. Theo nghiên cứu thì hầu hết những người mắc phải chứng rối loạn tâm thần phổ biến này đều tồn tại hàng loạt các cảm xúc tiêu cực như buồn chán, ủ rũ, tuyệt vọng, mất niềm tin và dễ cáu gắt, khó chịu. Trong một vài số liệu thống kê được thì nam giới sẽ có tỉ lệ trở nên cáu gắt hơn nếu họ mắc phải chứng rối loạn trầm cảm.

Đối với các trường hợp hay cáu gắt do trầm cảm thường sẽ đi kèm với nhiều biểu hiện khác như có xu hướng trở nên mạo hiểm, dễ gây hấn, kích động hơn. Đồng thời, những trường hợp này cũng sẽ dễ lạm dụng các chất kích thích, chất gây nghiện như rượu bia, thuốc lá, ma túy,…Tình trạng này cần sớm được can thiệp để tránh gây ra những hệ lụy nguy hiểm làm ảnh hưởng đến sức khỏe, đời sống hoặc thậm chí là tính mạng của con người.

4. Mất cân bằng nội tiết

Mất cân bằng nội tiết tố cũng là một trong các nguyên nhân thường gặp khiến nhiều người bị thay đổi về cơ thể và tâm trạng, khiến họ dễ trở nên cáu gắt, nóng giận. Khi hàm lượng hormone bên trong cơ thể không được đảm bảo sẽ khiến cho sức khỏe tổng thể bị suy giảm nghiêm trọng. Kèm theo đó là các trạng thái ăn uống không điều độ, giấc ngủ không được đảm bảo và sự căng thẳng kéo dài sẽ khiến cho con người khó chịu về mặt cảm xúc.

Dựa theo số liệu thống kê cho biết, có đến gần 80% các trường hợp phụ nữ trở nên bốc hỏa, cáu gắt khi họ bị mất cân bằng nội tiết tố. Nồng độ hormone trong cơ thể có thể quá ít hoặc quá nhiều là do ảnh hưởng của chứng cường giáp, đái tháo đường, thời kì mãn kinh hoặc hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS). Bên cạnh đó, đối với nam giới, tình trạng tụt giảm testosterone hoặc sự tăng cao của estrogen cũng có thể là nguyên nhân khiến họ hay cáu gắt.

5. Hạ đường huyết gây cáu gắt

Tinh thần của con người cũng chịu ảnh hưởng khá lớn từ chỉ số đường huyết trong cơ thể. Vì thế, hạ đường huyết cũng có thể một trong các nguyên nhân dẫn đến sự biến đổi nhanh chóng về tâm trạng, khiến con người trở nên khó chịu, hay cáu gắt, giận dữ. Theo chia sẻ từ chuyên gia, thì tình trạng hạ đường huyết sẽ dễ bắt gặp ở những trường hợp mắc phải bệnh đái tháo đường hay còn gọi là tiểu đường, đặc biệt là những trường hợp sử dụng thuốc không đúng hướng dẫn.

Tuy nhiên, những người có sức khỏe bình thường vẫn có khả năng rơi vào trạng thái bị hạ đường huyết do không ăn uống trong nhiều giờ liền khiến cơ thể không được cung cấp đủ nguồn năng lượng cần thiết. Việc cơ thể bị tụt giảm đường huyết cũng có khả năng gây ra nhiều triệu chứng kèm theo như tay chân run rẩy, mất tập trung, buồn ngủ liên tục, tăng nhịp tim, chóng mặt, đau đầu, lo lắng và hay cáu gắt.

6. Lo lắng quá nhiều

Sự lo lắng, căng thẳng quá mức và kéo dài liên tục cũng có thể hình thành nên những trạng thái tâm lý tiêu cực, khiến bạn khó kiểm soát cảm xúc, dễ trở nên bực bội, cáu gắt một cách vô cớ. Bạn sẽ thường cảm thấy lo lắng, bất an về những tình huống căng thẳng, mang tính chất nguy hiểm, ảnh hưởng đến sức khỏe và đời sống hàng ngày. Đây được xem là một trạng thái bình thường mà bất kì ai trong chúng ta đều có thể trải qua.

Tuy nhiên, nếu sự lo lắng liên tục kéo dài và gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, sinh hoạt đời sống thì nó có thể trở thành một chứng rối loạn nguy hiểm, điển hình là rối loạn lo âu. Những người mắc phải chứng bệnh này sẽ luôn cảm thấy lo âu, bất an về hầu hết các vấn đề xảy ra xung quanh cuộc sống, kể cả những tình huống hết sức bình thường.

Những người đã từng trải qua các cơn hoảng loạn và lo sợ dữ dội về một vấn đề nào đó sẽ liên tục cảm thấy bất an và đề phòng về việc nó sẽ tái phát trong tương lai. Chính vì thế mà họ luôn tránh né và tìm cách để có thể hạn chế các tác động từ bên ngoài. Điều này cũng khiến cho tâm lý của họ dễ bị thay đổi và trở nên cáu gắt khi nhận thấy các yếu tố nguy hiểm đang đến gần.

7. Ảnh hưởng từ các rối loạn sợ chuyên biệt (Specific phobias disorder)

Rối loạn sợ chuyên biệt được đặc trưng bởi nỗi ám ảnh, sợ hãi biểu hiện quá mức, phi lý và kéo dài liên tục về một sự việc, tình huống hay sự vật cụ thể nào đó mà bản thân người bệnh xem đó là nguy hiểm (nhưng trên thực tế mức độ đe dọa của nó ít hoặc thậm chí không có). Người bệnh có thể sợ động vật (nhện, chó, mèo, chim, cá…), sợ các yếu tố tự nhiên của môi trường (nước, độ cao, vực thẳm,…), sợ máu, sợ kim tiêm, sợ máy bay, sợ lái xe hoặc bất kì nỗi sợ nào khác.

Khi phải đối diện với những yếu tố kích thích, người bệnh sẽ rơi vào trạng thái hoảng loạn, kích động cáu gắt, nóng giận dữ dội và không thể kiểm soát được cảm xúc, hành động của bản thân. Hoặc ngay khi suy nghĩ, liên tưởng hoặc nghe ai đó nhắc về tác nhân gây sợ họ cũng có thể cảm thấy lo lắng, căng thẳng và bực tức hơn so với bình thường. Nỗi sợ bao trùm lấy tâm trí của người bệnh khiến họ bị rối loạn về mặt cảm xúc, nhạy cảm và hay cáu gắt hơn.

8. Tâm trạng dễ thay đổi khi tiền kinh nguyệt

Theo kết quả của nhiều cuộc nghiên cứu nhận thấy rằng, có đến khoảng gần 90% các trường hợp phụ nữ phải trải qua hội chứng tiền kinh nguyệt với nhiều triệu chứng khó chịu như mệt mỏi, đau đầu, nhức mỏi cơ thể, lo lắng, nhạy cảm, dễ cáu gắt, căng tức ngực, tiêu chảy hoặc táo bón. Tình trạng này thường sẽ xảy ra vào khoảng 1 đến 2 tuần trước khi xuất hiện chu kì kinh nguyệt và sẽ biến mất trong thời gian ngắn.

Các triệu chứng của tiền kinh nguyệt thường là do sự mất cân bằng hàm lượng hormone bên trong cơ thể làm cho tâm trạng của con người bị tác động và thay đổi theo chiều hướng tiêu cực hơn. Chính vì thế, bạn sẽ dễ thành phụ nữ khi chuẩn bị đến chu kì kinh nguyệt sẽ trở nên khó chịu, nhạy cảm, dễ bực tức, hay cáu gắt những vấn đề nhỏ nhặt xoay quanh đời sống hàng ngày.

9. Cáu gắt do ít tiếp xúc với ánh nắng mặt trời

Việc ít tiếp xúc với ánh nắng mặt trời cũng có thể là nguyên nhân khiến cho bạn trở nên cáu gắt và hay bực bội với những thứ xảy ra xung quanh. Những người thường xuyên nhốt mình trong nhà hoặc chỉ đi ra ngoài khi trời tối sẽ dễ dẫn đến tình trạng bị thiếu hụt vitamin D và đây được xem là lý do có thể làm gia tăng nguy cơ mắc phải các vấn đề về sức khỏe tâm thần, trong đó có chứng trầm cảm.

Khi không được tiếp xúc với ánh nắng mặt trời trong thời gian dài sẽ khiến cho cơ thể, hoạt động của xương trở nên suy yếu. Đồng thời, nó còn làm cho tâm trạng dễ bị thay đổi theo chiều hướng tiêu cực, làm cho bạn trở nên nhạy cảm, dễ bực tức hơn so với bình thường.

Tuy nhiên, điều  này không đồng nghĩa với việc bạn phải liên tục tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời mọi lúc. Theo lời khuyên của các chuyên gia thì thời điểm tốt nhất để có thể “tắm nắng” đó chính là trước 11g sáng và sau 4 giờ chiều. Chỉ nên thực hiện việc này vào khoảng 10 đến 15 phút để không khiến cho sức khỏe và làn da bị tác động tiêu cực từ tia UVA và UVB.

Cách hiệu quả để kiểm soát cơn cáu gắt

Trạng thái cáu gắt, giận dữ vô cùng khó chịu, nó khiến bạn dễ mất tập trung, giảm hiệu suất làm việc và ảnh hưởng đến sức khỏe rất nhiều. Đặc biệt nếu tình trạng này liên tục kéo dài sẽ làm gia tăng nguy cơ mắc phải các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng khác. Vì thế, nếu bạn hay phải đối mặt với cảm giác cáu gắt, thì những mẹo nhỏ sau đây sẽ hữu ích dành cho bạn.

• Giải tỏa các áp lực đến từ công việc, học tập, gia đình, cuộc sống bằng cách lên kế hoạch cụ thể về những việc cần phải làm, những mục tiêu cần phải hoàn thành trong ngày, trong tuần hoặc trong tháng. Việc liệt kê cụ thể ra những điều cần làm sẽ giúp bạn biết cách hoàn thành công việc theo đúng lộ trình, tránh tình trạng làm cùng lúc nhiều việc gây ra những áp lực, căng thẳng, khó chịu.
• Trang bị cho bản thân những biện pháp thư giãn, những kỹ thuật kiểm soát cảm xúc, quản lý tâm trạng. Bạn có thể áp dụng các bài tập yoga, thiền định, nghe một vài bản nhạc nhẹ nhàng, đọc sách, hít thở sâu hoặc nếu có thời gian hãy đăng kí các khóa học rèn luyện chuyên sâu.
• Chú ý nhiều hơn đến chế độ ăn uống hàng ngày, bổ sung đầy đủ dinh dưỡng qua những thực phẩm ăn uống bổ dưỡng. Việc có được một cơ thể khỏe mạnh sẽ giúp bạn có được một tinh thần tốt, tránh được việc hay cáu gắt, nóng giận.
• Tích cực tham gia vào các hoạt động thể chất, cho cơ thể vận động đúng cách với những bài tập lành mạnh ngay tại nhà. Tập thể dục không chỉ giúp nâng cao sức đề kháng, tăng cường hoạt động thể chất mà còn cải thiện tinh thần, xua tan mệt mỏi, căng thẳng, muộn phiền và có lợi cho sức khỏe của người bệnh trầm cảm.
• Rèn luyện thói quen ngủ sớm, ngủ đúng giờ và đảm bảo giấc ngủ chất lượng hàng ngày. Nếu cảm thấy khó ngủ, trằn trọc không ngủ được bạn có thể thư giãn bằng cách uống trà thảo mộc, thiền định, ngâm chân với nước ấm, massage cơ thể để ngủ ngon hơn.
• Thực hành chánh niệm là một trong các biện pháp thư giãn, cân bằng trạng thái tâm lý hiệu quả và an toàn được các chuyên gia khuyến khích áp dụng. Bạn chỉ cần thiền khoảng 15 phút mỗi ngày sẽ cảm nhận rõ sự thay đổi về tâm trí, tinh thần lạc quan hơn và giảm thiểu tình trạng hay cáu gắt, giận dữ.
• Nếu những cảm xúc tiêu cực xuất phát từ các cản trở, thách thức trong cuộc sống thì bạn nên tìm kiếm sự giúp đỡ và chủ động chia sẻ với bạn bè, người thân về những căng thẳng, khó khăn của bản thân. Việc có thể nói ra những cảm xúc tiêu cực trong lòng sẽ giúp bạn cảm thấy thoải mái và dễ chịu hơn, từ đó giảm thiểu những sự cáu gắt.
• Trạng thái cáu gắt nếu hay xuất hiện và làm ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày hoặc nó xuất phát từ một bệnh lý nào đó thì bạn cũng cần nhanh chóng tiến hành thăm khám để có thể can thiệp kịp thời, hạn chế các hậu quả nghiêm trọng có thể xảy ra. Bạn cũng có thể cân nhắc tìm gặp chuyên gia tâm lý để được tư vấn, trị liệu nhằm giải tỏa những cảm xúc tồi tệ trong tâm trí.

Hay cáu gắt là trạng thái xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Nó có thể là trạng thái tâm lý bình thường đến từ những căng thẳng, áp lực đời sống nhưng cũng có khả năng là dấu hiệu cảnh báo về bệnh lý. Nếu bạn thường xuyên cáu gắt, hãy nên tìm cách khắc phục hiệu quả để tránh khỏi những ảnh hưởng tiêu cực đối với bản thân và cả những người xung quanh.