Cổ phiếu thưởng ESOP: Danh sách 30 câu hỏi thường gặp dưới góc nhìn chứng khoán và lao động

Những năm gần đây, ESOP là một trong những hình thức khen thưởng phổ biến tại Việt Nam đã được nhiều doanh nghiệp áp dụng nhằm tri ân sự đóng góp của nhân viên cũng như giữ chân nhân tài. Tuy nhiên, ngoài góc nhìn về vốn, chứng khoán, ESOP còn có thể xem xét dưới góc độ quan hệ lao động. 

Do đó, qua các FQA dưới đây, BLawyers Vietnam sẽ giới thiệu tổng quan những vấn đề pháp lý xoay quay ESOP giúp doanh nghiệp giải đáp được những thắc mắc về loại cổ phiếu này.

1. ESOP là gì?

ESOP (Employee Stock Ownership Plan – kế hoạch sở hữu cổ phiếu của người lao động (“NLĐ”)) là cổ phiếu được công ty đại chúng phát hành theo chương trình lựa chọn cho NLĐ. Do đó, ESOP chỉ được bán cho NLĐ trong công ty, và thông thường sẽ là những NLĐ làm việc lâu năm hoặc có đóng góp tích cực cho sự phát triển của công ty. Công ty có thể phát hành ESOP để thưởng cho NLĐ hoặc bán cho NLĐ với giá ưu đãi.

2. Cổ phiếu ESOP có khác gì với chứng khoán thưởng không?

Có. Theo quy định của pháp luật thì cổ phiếu là một loại chứng khoán. Cổ phiếu ESOP được hiểu là cổ phiếu thưởng cho NLĐ, nên nói cách khác thì đây là một loại chứng khoán thưởng cho NLĐ. Tuy nhiên, chứng khoán thưởng thì không đồng nghĩa với cổ phiếu ESOP, bởi lẽ chứng khoán thưởng còn có thể là cổ phiếu thưởng cho các đối tượng khác, ví dụ như cổ đông.

Ngoài ra, theo quy định của pháp luật thì chứng khoán thưởng còn là một thuật ngữ được sử dụng khi tổ chức nước ngoài thưởng chứng khoán cho NLĐ Việt Nam làm việc trong các tổ chức nước ngoài tại Việt Nam và đây là một hình thức đầu tư gián tiếp ra nước ngoài. Do đó, cổ phiếu ESOP và chứng khoán thưởng không hoàn toàn giống nhau.

3. Việc phát hành cổ phiếu ESOP ảnh hưởng thế nào đến vốn điều lệ của doanh nghiệp?

Việc phát hành cổ phiếu ESOP làm số lượng cổ phần của công ty tăng lên. Điều này đồng nghĩa với việc tăng vốn điều lệ của công ty.

Đừng bỏ lỡ: 03 điểm đáng lưu ý trong Luật Doanh Nghiệp 2020 

4. Lợi ích và rủi ro của việc phát hành cổ phiếu ESOP đối với doanh nghiệp?

Về lợi ích, việc phát hành cổ phiếu ESOP giúp doanh nghiệp giữ chân được NLĐ, khuyến khích họ nâng cao hiệu quả làm việc để góp cho công ty. Bên cạnh đó, doanh nghiệp sẽ không phải chi thưởng bằng tiền mặt nên có thể giữ lại nguồn tiền mặt đáng kể để phục vụ cho hoạt động sản xuất, kinh doanh.

Về rủi ro, việc phát hành cổ phiếu ESOP gây tình trạng loãng cổ phiếu, làm giảm giá trị cổ phiếu của doanh nghiệp. Điều này có thể dẫn đến sự rút vốn của các cổ đông hiện hữu. Bên cạnh đó, một số đối tượng quản lý cấp cao có thể lợi dụng chính sách này để thu gom cổ phiếu của công ty với giá rẻ. Đây là một hình thức đầu cơ trong thị trường chứng khoán và là nguyên nhân gây lũng đoạn thị trường.

5. Lợi ích và rủi ro của việc nhận cổ phiếu ESOP đối với người lao động NLĐ?

Về lợi ích, sở hữu cổ phiếu ESOP có nghĩa là NLĐ đã trở thành một trong những cổ đông của công ty. Khi công ty phát triển, giá cổ phiếu trên thị trường tăng cao, NLĐ có thể chuyển nhượng cổ phiếu với giá cao, thu được nhiều lợi nhuận cho bản thân. Bên cạnh đó NLĐ còn có thể nhận cổ tức tương ứng với tỉ lệ cổ phiếu mình nắm giữ.

Về rủi ro, trường hợp công ty phá sản hoặc làm ăn thất bại, NLĐ có thể sẽ không nhận được số tiền thưởng mà đáng lẽ mình được hưởng và mất đi số tiền mà mình đã bỏ ra để mua cổ phiếu ESOP với giá ưu đãi.

6. Điều kiện để phát hành cổ phiếu ESOP?

Theo quy định của pháp luật, việc phát hành cổ phiếu ESOP phải thỏa mãn các điều kiện sau:

1. Có phương án phát hành cổ phiếu theo chương trình lựa chọn cho NLĐ được Đại hội đồng cổ đông (“ĐHĐCĐ”) thông qua;
2. Tổng số cổ phiếu phát hành theo chương trình trong mỗi 12 tháng không được vượt quá 5% số cổ phiếu đang lưu hành của công ty;
3. Có tiêu chuẩn và danh sách NLĐ được tham gia chương trình, nguyên tắc xác định số cổ phiếu được phân phối cho từng đối tượng và thời gian thực hiện được ĐHĐCĐ thông qua hoặc ủy quyền cho Hội đồng quản trị (“HĐQT”) thông qua;
4. Các điều kiện khác theo quy định của pháp luật.

7. Trường hợp doanh nghiệp kinh doanh không có lãi nhưng vẫn muốn phát hành cổ phiếu ESOP để thưởng cho NLĐ thì có trái pháp luật không?

Pháp luật không đưa ra quy định chỉ doanh nghiệp kinh doanh có lãi mới được quyền phát hành cổ phiếu ESOP. Tuy nhiên, pháp luật có điều kiện về trường hợp công ty phát hành cổ phiếu ESOP thưởng cho NLĐ thì tổng giá trị các nguồn sử dụng để phát hành cổ phiếu ESOP phải đảm bảo không thấp hơn tổng giá trị vốn cổ phần tăng thêm theo phương án phát hành cổ phiếu ESOP đã được ĐHĐCĐ thông qua. Như vậy, trường hợp doanh nghiệp kinh doanh không có lãi trong năm liền trước nhưng vẫn thỏa mãn điều kiện nêu trên thì vẫn có quyền phát hành cổ phiếu ESOP để thưởng cho NLĐ.

8. Doanh nghiệp sử dụng nguồn vốn nào để phát hành cổ phiếu ESOP?

Nguồn vốn được sử dụng để phát hành cổ phiếu ESOP bao gồm: thặng dư vốn cổ phần, quỹ đầu tư phát triển, lợi nhuận sau thuế chưa phân phối, quỹ khác (nếu có). Các nguồn vốn này phải được căn cứ trên báo cáo tài chính kỳ gần nhất và đã được kiểm toán bởi tổ chức kiểm toán.

9. Tổ chức nước ngoài có được phép phát hành cổ phiếu ESOP?

Tổ chức nước ngoài là tổ chức được thành lập ở nước ngoài theo pháp luật nước ngoài, do đó tổ chức nước ngoài không được phép phát hành cổ phiếu ESOP theo pháp luật Việt Nam. Tuy nhiên, tổ chức nước ngoài có thể thưởng cho NLĐ Việt Nam làm việc trong các tổ chức nước ngoài tại Việt Nam bằng chứng khoán thưởng. Chứng khoán thưởng cho NLĐ tại Việt Nam không được giao dịch, chuyển nhượng trên thị trường chứng khoán Việt Nam.

10. NLĐ là người nước ngoài có bị hạn chế gì khi nhận cổ phiếu ESOP hay không?

Trong trường hợp NLĐ là người nước ngoài thì việc phát hành cổ phiếu ESOP phải đáp ứng quy định về tỷ lệ sở hữu nước ngoài theo quy định của pháp luật. Cụ thể như sau:

1. Công ty đại chúng hoạt động trong ngành, nghề đầu tư kinh doanh mà điều ước quốc tế có Việt Nam là thành viên quy định về sở hữu nước ngoài thì thực hiện theo điều ước quốc tế;
2. Công ty đại chúng hoạt động trong ngành, nghề đầu tư kinh doanh thuộc danh mục ngành, nghề hạn chế tiếp cận thị trường đối với nhà đầu tư nước ngoài thì thực hiện theo quy định về sở hữu nước ngoài tại danh mục. Trường hợp ngành, nghề tiếp cận thị trường có điều kiện tại danh mục không quy định cụ thể điều kiện tỷ lệ sở hữu vốn điều lệ của nhà đầu tư nước ngoài trong tổ chức kinh tế thì tỷ lệ sở hữu nước ngoài tối đa tại công ty là 50% vốn điều lệ;
3. Các trường hợp khác theo quy định của pháp luật.

Như vậy, đối với NLĐ là người nước ngoài thì có thể sẽ bị hạn chế về tỷ lệ sở hữu nước ngoài theo quy định của pháp luật.

11. Công ty mẹ có được phép phát hành cổ phiếu ESOP cho NLĐ của công ty con hay không?

Theo quy định của pháp luật thì hợp đồng, giao dịch và quan hệ khác giữa công ty mẹ và công ty con đều phải được thiết lập và thực hiện độc lập, bình đẳng theo điều kiện áp dụng đối với chủ thể pháp lý độc lập. Như vậy hợp đồng lao động giữa NLĐ và công ty con chỉ thiết lập quan hệ lao động giữa NLĐ và công ty con. Công ty mẹ không có bất kỳ quyền hay nghĩa vụ nào đối với NLĐ của công ty con. Vì vậy, công ty mẹ không được phép phát hành cổ phiếu ESOP để thưởng cho NLĐ của công ty con.

12. Tài liệu báo cáo cần có để thực hiện việc phát hành cổ phiếu ESOP?

Để thực hiện việc phát hành cổ phiếu ESOP thì cần có các tài liệu sau đây:

1. Báo cáo phát hành cổ phiếu theo quy định của pháp luật;
2. Quyết định của ĐHĐCĐ thông qua phương án phát hành cổ phiếu cho NLĐ;
3. Quyết định của ĐHĐCĐ hoặc HĐQT (trong trường hợp được ĐHĐCĐ ủy quyền) thông qua tiêu chuẩn và danh sách NLĐ được tham gia chương trình;
4. Báo cáo tài chính kỳ gần nhất được kiểm toán bởi tổ chức kiểm toán được chấp thuận trong trường hợp phát hành cổ phiếu thưởng cho NLĐ;
5. Các tài liệu khác theo quy định của pháp luật.

13. Trình tự, thủ tục phát hành cổ phiếu ESOP?

ESOP được phát hành theo các bước sau:

(i) Bước 1: Tổ chức phát hành gửi tài liệu báo cáo phát hành cổ phiếu cho Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (“UBCKNN”).

Trong thời hạn 07 ngày làm việc kể từ ngày nhận được tài liệu báo cáo phát hành đầy đủ và hợp lệ, UBCKNN thông báo bằng văn bản cho tổ chức phát hành và đăng tải trên trang thông tin điện tử của UBCKNN về việc nhận đầy đủ tài liệu báo cáo phát hành của tổ chức phát hành; trường hợp từ chối, phải trả lời bằng văn bản và nêu rõ lý do.

(ii) Bước 2: Tổ chức phát hành công bố Bản thông báo phát hành trên trang thông tin điện tử của tổ chức phát hành, Sở giao dịch chứng khoán trong thời hạn 07 ngày làm việc kể từ ngày UBCKNN thông báo về việc nhận được đầy đủ tài liệu báo cáo phát hành.

14. Cổ phiếu ESOP có được chuyển nhượng không? Nếu có thì đối tượng được nhận chuyển nhượng cổ phiếu ESOP là ai và có gặp hạn chế gì không?

Theo quy định của pháp luật thì cổ phiếu ESOP bị hạn chế chuyển nhượng tối thiểu 1 năm kể ngày kết thúc đợt phát hành. Sau khi hết thời gian hạn chế thì cổ phiếu ESOP được tự do chuyển nhượng. Pháp luật không hạn chế đối tượng được nhận chuyển nhượng cổ phiếu ESOP nhưng phải đảm bảo tỉ lệ sở hữu tại công ty của nhà đầu tư nước ngoài không vượt quá 50% hoặc một tỷ lệ khác mà điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên có quy định.

15. NLĐ sẽ thanh toán tiền mua cổ phiếu ESOP cho doanh nghiệp bằng cách nào?

Theo quy định pháp luật thì tổ chức phát hành cổ phiếu ESOP sẽ mở tài khoản được ngân hàng phong tỏa để nhận tiền mua cổ phiếu từ NLĐ. Như vậy, NLĐ sẽ thực hiện việc thanh toán tiền mua cổ phiếu ESOP thông qua phương thức chuyển khoản từ tài khoản của NLĐ đến tài khoản phong tỏa.

16. NLĐ sở hữu cổ phiếu ESOP thì có được chia cổ tức không?

Khi người NLĐ nắm giữ cổ phiếu ESOP do công ty phát hành sẽ trở thành cổ đông của doanh nghiệp. Theo đó, một trong những quyền của cổ đông được pháp luật quy định là nhận cổ tức theo quyết định của ĐHĐCĐ. Do đó, NLĐ sở hữu cổ phiếu ESOP thì được chia cổ tức theo quy định.

17. Các quyền của NLĐ khi sở hữu cổ phiếu ESOP của công ty?

NLĐ khi sở hữu cổ phiếu ESOP của công ty có các quyền sau:

1. Tham dự, phát biểu và thực hiện quyền biểu quyết trong cuộc họp ĐHĐCĐ;
2. Xem xét, tra cứu và trích lục thông tin về tên và địa chỉ liên lạc trong danh sách cổ đông có quyền biểu quyết; yêu cầu sửa đổi thông tin không chính xác của mình;
3. Khi công ty giải thể hoặc phá sản, được nhận một phần tài sản còn lại tương ứng với tỷ lệ sở hữu cổ phần tại công ty; và
4. Các quyền khác theo quy định của pháp luật.

18. NLĐ sở hữu cổ phiếu ESOP có nghĩa vụ gì đối với doanh nghiệp không?

NLĐ khi sở hữu cổ phiếu ESOP có các nghĩa vụ sau đây:

1. Thanh toán đủ và đúng thời hạn số cổ phần cam kết mua;
2. Tuân thủ Điều lệ công ty và quy chế quản lý nội bộ của công ty;
3. Chấp hành nghị quyết, quyết định của Đại hội đồng cổ đông, Hội đồng quản trị; và
4. Những nghĩa vụ khác theo quy định của pháp luật.

19. Doanh nghiệp có được ghi nhận chi phí để xác định thuế thu nhập doanh nghiệp (“TNDN”) liên quan đến việc phát hành cổ phiếu ESOP hay không?

Các khoản chi liên quan trực tiếp đến việc phát hành cổ phiếu (trừ cổ phiếu thuộc loại nợ phải trả) và cổ tức của cổ phiếu (trừ cổ tức của cổ phiếu thuộc loại nợ phải trả), mua bán cổ phiếu quỹ và các khoản chi khác liên quan trực tiếp đến việc tăng, giảm vốn chủ sở hữu của doanh nghiệp thì sẽ không được trừ khi xác định thu nhập chịu thuế TNDN.

Do đó chi phí phát hành cổ phiếu ESOP được xem là khoản chi phí liên quan đến phát hành cổ phiếu của doanh nghiệp cho nên sẽ không được tính vào chi phí được trừ khi xác định thuế TNDN.

20. NLĐ có phải nộp thuế thu nhập cá nhân (“TNCN”) khi nhận cổ phiếu ESOP hay không?

NLĐ khi nhận cổ phiếu ESOP từ doanh nghiệp phải đóng thuế TNCN đối với thu nhập từ chuyển nhượng chứng khoán với thuế suất là 0,1%/ giá chuyển nhượng/ lần chuyển nhượng.

21. Mệnh giá cổ phiếu ESOP được xác định như thế nào? Pháp luật có quy định mệnh giá tối thiểu hay tối đa không?

Theo quy định của pháp luật giá phát hành hoặc nguyên tắc xác định giá phát hành ESOP do doanh nghiệp tự xác định. Trường hợp không nêu cụ thể giá phát hành, nguyên tắc xác định giá thì giá phát hành ESOP được xác định theo quy định tại Luật doanh nghiệp.

Do đó, không có quy định cụ thể nào về giá tối thiếu hoặc tối đa của cổ phiếu ESOP. Tuy nhiên, mục đích phát hành ESOP là để NLĐ có cơ hội mua cổ phiếu của công ty với giá rẻ hơn giá thị trường nên theo nguyên tắc giá của ESOP không được lớn hơn giá cổ phiếu hiện tại của công ty.

22. Các cổ đông của công ty có được quyền mua lại cổ phiếu ESOP từ NLĐ hay không?

Một trong những điều kiện để công ty phát hành cổ phiếu ESOP là ESOP phải bị hạn chế chuyển nhượng tối thiểu 01 năm kể từ ngày kết thúc đợt phát hành. Do đó, các cổ đông chỉ có thể mua lại cổ phiếu ESOP của NLĐ sau khoảng thời gian 01 năm hoặc sau khoảng thời gian khác lâu hơn kể từ ngày phát hành tùy theo quy định của công ty.

23. Loại hình công ty nào và với vốn điều lệ tối thiểu bao nhiêu thì mới được phát hành cổ phiếu ESOP?

Hiện tại pháp luật chỉ quy định việc phát hành ESOP của công ty đại chúng tức là những công ty đã niêm yết chứng khoán trên sàn giao dịch chứng khoán mới có thể phát hành ESOP.

Theo quy định của pháp luật, một điều kiện để trở thành công ty đại chúng là công ty cổ phần phải có vốn điều lệ đã góp tại thời điểm đăng ký niêm yết từ 30 tỷ đồng trở lên căn cứ trên báo cáo tài chính gần nhất được kiểm toán.

24. Công ty chưa niêm yết trên sàn giao dịch chứng khoán có quyền phát hành cổ phiếu ESOP không?

Pháp luật hiện hành chỉ quy định điều kiện, trình tự và thủ tục phát hành ESOP đối với các công ty đã niêm yết trên sàn giao dịch chứng khoán và chưa có quy định về việc phát hành ESOP của các công ty cổ phần chưa niêm yết. Do đó, về nguyên tắc nếu các công ty chưa niêm yết trên sàn giao dịch chứng khoán mà phát hành cổ phiếu ESOP thì việc phát hành đó không phù hợp với luật.

25. Trường hợp NLĐ đang sở hữu cổ phiếu ESOP nhưng lại vi phạm kỷ luật lao động đến mức bị sa thải thì cổ phiếu ESOP sẽ được giải quyết như thế nào?

Khi phát hành cổ phiếu ESOP, doanh nghiệp phải xây dựng phương án phát hành ESOP. Theo đó, nếu phương án này có nội dung mua lại cổ phiếu của NLĐ khi NLĐ bị sa thải thì doanh nghiệp có quyền mua lại ESOP theo trình tự và thủ tục do pháp luật quy định. Ngược lại, nếu không có quy định về việc thu hồi ESOP thì NLĐ vẫn tiếp tục sở hữu ESOP sau khi bị xử lý kỷ luật sa thải.

Đừng bỏ lỡ: Đã cập nhật: Thế nào là đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động trái pháp luật của người sử dụng lao động?

26. Doanh nghiệp có phải hạch toán chi phí phát hành cổ phiếu ESOP hay không?

Theo quy định của pháp luật các khoản chi liên quan trực tiếp đến việc phát hành cổ phiếu (trừ cổ phiếu thuộc loại nợ phải trả) và cổ tức của cổ phiếu (trừ cổ tức của cổ phiếu thuộc loại nợ phải trả), mua bán cổ phiếu quỹ và các khoản chi khác liên quan trực tiếp đến việc tăng, giảm vốn chủ sở hữu của doanh nghiệp không được trừ khi xác định thu nhập chịu thuế. Do đó, chi phí phát hành cổ phiếu ESOP sẽ không được hạch toán trong sổ sách kế toán của doanh nghiệp.

27. Doanh nghiệp có quyền thu hồi cổ phiếu ESOP sau khi đã phát hành cho NLĐ hay không?

Pháp luật hiện hành chưa có quy định cụ thể về việc thu hồi ESOP. Tuy nhiên, doanh nghiệp có thể thu hồi cổ phiếu bằng cách mua lại cổ phiếu ESOP theo quy chế phát hành ESOP được ĐHĐCĐ thông qua.

28. Tổ chức tín dụng có được phép phát hành cổ phiếu ESOP không?

Các tổ chức tín dụng được phép phát hành cổ phiếu ESOP. Tuy nhiên, việc phát hành ESOP phải được sự chấp thuận của Ngân hàng nhà nước Việt Nam.

29. Khi có tranh chấp phát sinh giữa NLĐ và doanh nghiệp liên quan đến việc mua, bán cổ phiếu ESOP thì pháp luật nào sẽ điều chỉnh tranh chấp đó?

Cổ phiếu ESOP vừa là một hình thức thưởng cho NLĐ theo quy định tại Bộ luật lao động, vừa là cổ phiếu theo quy định của pháp luật chứng khoán. Do đó, tùy từng trường hợp cụ thể mà pháp luật lao động hoặc pháp luật chứng khoán hoặc thậm chí là cả hai để điều chỉnh tranh chấp xảy ra liên quan đến việc mua, bán cổ phiếu ESOP.

Đừng bỏ lỡ: Doanh nghiệp nên chú ý gì trước khi khởi kiện các tranh chấp thương mại 

30. Cổ phiếu ESOP có thể được chuyển đổi sang các loại cổ phiếu khác không?

Sau khi hết thời gian hạn chế chuyển nhượng, cổ phiếu ESOP được phép chuyển nhượng như cổ phiếu thông thường, và NLĐ sở hữu cổ phiếu lúc này có các quyền của một cổ đông phổ thông, trừ trường hợp công ty có quy định khác. Như vậy, có thể hiểu cổ phiếu ESOP sau thời gian hạn chế chuyển nhượng sẽ trở thành cổ phiếu phổ thông. Theo quy định của pháp luật thì cổ phần phổ thông không thể chuyển đổi thành cổ phần ưu đãi. Do đó, ESOP không thể chuyển đổi sang loại cổ phiếu khác.

Nếu bạn có bất kỳ câu hỏi hoặc góp ý về nội dung trên, vui lòng liên hệ với chúng tôi theo địa chỉ [email protected]. BLawyers Vietnam rất muốn nghe từ bạn!

Có thể bạn muốn tìm hiểu thêm: