Bài 4. Mục đích và câu hỏi nghiên cứu định tính

Sau khi đọc xong bài này, bạn sẽ có thể:

• – Phân biệt giữa tuyên bố mục đích và câu hỏi nghiên cứu định tính và định lượng.

• – Viết tuyên bố mục đích và câu hỏi nghiên cứu định tính.

1. Sự khác biệt giữa tuyên bố mục đích và câu hỏi nghiên cứu định tính và định lượng

Mục đích và câu hỏi nghiên cứu được sử dụng trong cả nghiên cứu định tính và định lượng. Tuy nhiên, ứng dụng sẽ khác nhau tùy thuộc vào việc bạn tiến hành nghiên cứu định lượng hay định tính:

1. Trong nghiên cứu định lượng, các giả thuyết được sử dụng. Trong nghiên cứu định tính, giả thuyết không được sử dụng; thay vào đó, người hỏi chỉ sử dụng các câu hỏi nghiên cứu. Các nhà nghiên cứu kiểm tra các giả thuyết bằng cách sử dụng số liệu thống kê, và số liệu thống kê không được sử dụng trong nghiên cứu định tính, các giả thuyết trong nghiên cứu định tính là không phù hợp.
2. Trong nghiên cứu định lượng, nhà điều tra xác định nhiều biến số và tìm cách đo lường chúng. Trong nghiên cứu định tính, thuật ngữ biến không được sử dụng, và thay vào đó, người hỏi tìm cách thu thập thông tin về một khái niệm duy nhất – một hiện tượng trung tâm (central phenomenon).
3. Trong nghiên cứu định lượng, các nhà nghiên cứu thường kiểm tra các lý thuyết, các giải thích rộng mà dự đoán kết quả từ các biến liên quan. Trong nghiên cứu định tính, các lý thuyết thường không được kiểm tra. Thay vào đó, người hỏi yêu cầu những người tham gia nghiên cứu chia sẻ ý tưởng và xây dựng các chủ đề chung dựa trên những ý tưởng đó.
4. Trong nghiên cứu định lượng, điều tra viên sử dụng câu hỏi kết thúc đóng bằng cách xác định các biến số và lựa chọn các công cụ để thu thập dữ liệu trước khi nghiên cứu bắt đầu. Các câu hỏi và giả thuyết nghiên cứu định lượng không thay đổi trong quá trình nghiên cứu. Trong nghiên cứu định tính, người hỏi sử dụng quan điểm mở nhiều hơn và thường thay đổi hiện tượng đang được nghiên cứu. Các câu hỏi nghiên cứu có thể thay đổi dựa trên câu trả lời của những người tham gia. Điều này làm cho nghiên cứu định lượng mang tính suy đoán nhiều hơn quy nạp.
5. Trong nghiên cứu định lượng, điều tra viên tìm cách đo lường sự khác biệt và độ lớn của những khác biệt đó giữa hai hoặc nhiều nhóm hoặc đo lường những thay đổi theo thời gian ở các cá nhân. Trong nghiên cứu định tính, người hỏi không so sánh các nhóm hoặc các biến liên quan. Thay vào đó, nhà nghiên cứu tìm kiếm sự hiểu biết sâu sắc về quan điểm của một nhóm hoặc các cá nhân riêng lẻ.

Những yếu tố này đều ảnh hưởng đến cách chúng ta viết các báo cáo mục đích định tính và câu hỏi nghiên cứu.

2. Hiện tượng trung tâm trong nghiên cứu định tính

Để viết mục đích và câu hỏi nghiên cứu định lượng, chúng ta cần hiểu chi tiết hơn hai khái niệm trong nghiên cứu định tính: hiện tượng trung tâm và quá trình mới xuất hiện.

Hiện tượng trung tâm là khái niệm hoặc một quá trình được khám phá trong nghiên cứu định tính. Ví dụ, như một khái niệm, nó có thể là: các giá trị của văn hóa học tập tích cực được thiết lập và chia sẻ trong lớp học. Hoặc như một quá trình, có thể là: cách các sinh viên nữ phát triển sự nghiệp trong lĩnh vực kĩ thuật.

Những ví dụ này, hiện tượng trung tâm được minh họa trong một vài từ. Chúng cũng cho thấy sự tập trung vào một khái niệm hoặc quá trình duy nhất thay vì liên quan đến hai hoặc nhiều ý tưởng như được tìm thấy trong nghiên cứu định lượng. Nhận xét này không phải là để cho thấy rằng các nhà nghiên cứu có thể không khám phá sự so sánh hoặc các mối quan hệ trong cuộc điều tra định tính. So sánh và các mối quan hệ có thể xuất hiện khi phân tích dữ liệu tiến hành như trong lý thuyết có cơ sở, sự liên quan của các loại thông tin để hình thành các mệnh đề hoặc giả thuyết, nhưng người hỏi định tính bắt đầu bằng một ý tưởng, trọng tâm hoặc khái niệm duy nhất để khám phá trước khi thu thập dữ liệu.

Hình 1 dưới đây thể hiện rõ sự khác biệt giữa giải thích và dự đoán các biến trong nghiên cứu định lượng và khám phá một hiện tượng trung tâm trong nghiên cứu định tính.

Thay vì sử dụng logic nguyên nhân và kết quả như trong nghiên cứu định lượng, nhà nghiên cứu định tính tìm cách khám phá và hiểu một hiện tượng duy nhất, và để làm như vậy đòi hỏi phải xem xét tất cả các lực bên ngoài định hình nên hiện tượng này.

Khi bắt đầu một nghiên cứu, nhà nghiên cứu định tính không thể dự đoán được bản chất của các lực bên ngoài (tức là, lực nào sẽ quan trọng? Chúng sẽ thực hiện ảnh hưởng như thế nào?). Các mũi tên về các lực định hình hiện tượng trung tâm là đa hướng. Từ góc độ định lượng, bạn hãy coi hiện tượng trung tâm trong nghiên cứu định tính là một biến số duy nhất mà bạn muốn khám phá.

3. Các quá trình mới nổi trong nghiên cứu định tính

Một thành phần trung tâm khác về tuyên bố mục đích và câu hỏi nghiên cứu trong điều tra định tính là rằng những tuyên bố và câu hỏi này có thể thay đổi trong quá trình nghiên cứu. Nghiên cứu định tính là một thiết kế mới nổi. Một quá trình mới xuất hiện chỉ ra rằng ý định hoặc mục đích của một nghiên cứu và các câu hỏi đặt ra bởi nhà nghiên cứu có thể thay đổi trong quá trình điều tra dựa trên phản hồi hoặc phản hồi từ những người tham gia. Các câu hỏi và mục đích có thể thay đổi vì người hỏi định tính cho phép những người tham gia thiết lập hướng đi và khi làm như vậy, nhà nghiên cứu tìm hiểu quan điểm của những người tham gia thay vì áp đặt quan điểm của mình về tình hình nghiên cứu. Hãy nhớ rằng mục đích của nghiên cứu định tính là để hiểu và khám phá hiện tượng trung tâm, không phải để phát triển sự đồng thuận ý kiến ​​từ những người bạn nghiên cứu.

Quá trình đặt câu hỏi là một quá trình động. Các nhà nghiên cứu có thể bắt đầu với các câu hỏi ban đầu, định hình chúng trong quá trình thu thập dữ liệu ban đầu và tiếp tục thay đổi chúng do có nhiều chuyến thăm thực địa để thu thập dữ liệu. Các sửa đổi có thể tiếp tục trong cả quá trình thu thập và phân tích dữ liệu trong một dự án định tính. Trong quá trình này, hướng tổng thể của nghiên cứu sẽ thay đổi, và các tác giả sẽ viết lại tuyên bố mục đích và câu hỏi nghiên cứu của họ.

4. Viết tuyên bố mục đích định lượng

Người hỏi phản ánh cả bản chất của một quá trình mới xuất hiện và hiện tượng trung tâm trong các tuyên bố mục đích định tính và câu hỏi nghiên cứu. Một tuyên bố mục đích trong nghiên cứu định tính cho biết ý định khám phá hoặc hiểu hiện tượng trung tâm với các cá nhân cụ thể tại một địa điểm nghiên cứu nhất định. Người hỏi viết tuyên bố mục đích này thành một câu đơn và thường bao gồm nó trong một nghiên cứu ở cuối phần giới thiệu.

Khi viết tuyên bố mục đích định lượng, cần đảm bảo:

• Sử dụng các từ định danh chính để báo hiệu cho người đọc, chẳng hạn như “Mục đích của nghiên cứu này là…”
• Xem xét đề cập rằng nghiên cứu là “định tính” vì khán giả có thể không quen thuộc với nghiên cứu định tính.
• Làm quen với các thiết kế nghiên cứu định tính và cho biết loại thiết kế nghiên cứu bạn định sử dụng trong nghiên cứu của mình.
• Nêu hiện tượng trọng tâm mà bạn định khám phá.
• Sử dụng các từ thể hiện ý định về việc khám phá, chẳng hạn như khám phá, phát hiện, hiểu và mô tả.
• Đề cập đến những người tham gia nghiên cứu.
• Đề cập đến địa điểm nghiên cứu nơi bạn sẽ nghiên cứu những người tham gia.

Ví dụ cấu trúc mẫu:

Mục đích của nghiên cứu định tính này sẽ là (khám phá / phát hiện / hiểu / mô tả) (hiện tượng trung tâm) đối với (những người tham gia) tại (địa điểm nghiên cứu).

Ví dụ, “mục đích của nghiên cứu định tính này sẽ là mô tả văn hóa học tập tích cực trong lớp học đối với 5 giáo viên tại trường tiểu học A?

5. Viết câu hỏi nghiên cứu định tính

Các câu hỏi nghiên cứu trong nghiên cứu định tính giúp thu hẹp mục đích của một nghiên cứu thành các câu hỏi cụ thể. Câu hỏi nghiên cứu định tính là những câu hỏi mở, chung chung mà nhà nghiên cứu muốn trả lời trong quá trình nghiên cứu.

Các hướng dẫn chung sau đây có thể giúp bạn thiết kế và viết những câu hỏi này [Creswell, 2002]:

• Mong đợi các câu hỏi định tính của bạn sẽ thay đổi và mới nổi trong quá trình nghiên cứu để phản ánh quan điểm của những người tham gia về hiện tượng trung tâm và sự hiểu biết ngày càng tăng (và sâu hơn) của bạn về nó.
• Chỉ hỏi một số câu hỏi chung chung. Năm đến bảy câu hỏi là đủ để cho phép những người tham gia chia sẻ thông tin. Chỉ sử dụng một vài câu hỏi nhấn mạnh vào việc tìm hiểu thông tin từ những người tham gia, hơn là tìm hiểu những gì nhà nghiên cứu muốn biết.
• Đặt những câu hỏi sử dụng ngôn ngữ trung lập, mang tính thăm dò và không chuyển tải một hướng dự kiến ​​(hoặc kết quả không định hướng nếu bạn đang suy nghĩ như một nhà nghiên cứu định lượng). Ví dụ: sử dụng các động từ hành động như tạo ra, khám phá, hiểu, mô tả và khám phá thay vì các từ chuyển tải mối quan hệ nguyên nhân và kết quả, chẳng hạn như ảnh hưởng, liên quan, so sánh, xác định, nguyên nhân và ảnh hưởng.
• Thiết kế và viết hai dạng câu hỏi nghiên cứu định tính: câu hỏi trọng tâm và câu hỏi phụ.

5.1. Câu hỏi trung tâm (Central Question)

Câu hỏi trung tâm là câu hỏi bao quát mà bạn khám phá trong một nghiên cứu. Bạn hãy cân nhắc nêu câu hỏi chung nhất mà bạn có thể hỏi. Mục đích của cách tiếp cận này là mở ra nghiên cứu để những người tham gia cung cấp quan điểm của họ và không thu hẹp nghiên cứu theo quan điểm của bạn. Khi bạn viết câu hỏi này, hãy đặt nó ở cuối phần giới thiệu về nghiên cứu của bạn và nêu nó dưới dạng một câu hỏi ngắn gọn.

Khi viết câu hỏi trung tâm này, một số chiến lược có thể hữu ích:

• Bắt đầu bằng từ như thế nào (how?) hoặc cái gì (what?) thay vì tại sao (why?) để bạn không đề xuất các mối quan hệ nguyên nhân và kết quả có thể xảy ra như trong nghiên cứu định lượng.
• Nêu hiện tượng trung tâm mà bạn định khám phá.
• Xác định các đối tượng tham gia nghiên cứu.
• Đề cập đến địa điểm nghiên cứu cho cuộc nghiên cứu.

Bởi vì những người tham gia có thể đã được đề cập trong tuyên bố mục đích của bạn, bạn không cần phải lặp lại thông tin này cho câu hỏi trung tâm của mình khi bạn bao gồm cả tuyên bố mục đích và câu hỏi trung tâm trong một nghiên cứu.

Cấu trúc mẫu:

Điều gì (hiện tượng trung tâm) đối với (những người tham gia) tại (địa điểm nghiên cứu)?

Ví dụ, “Cái gì là văn hóa học tập tích cực trong lớp học đối với 5 giáo viên tại trường tiểu học A?”

5.2. Câu hỏi phụ (Subquestions)

Ngoài một câu hỏi trung tâm, các nhà nghiên cứu định tính đặt ra các câu hỏi phụ. Những câu hỏi phụ này tinh chỉnh câu hỏi trung tâm thành những câu hỏi phụ cần giải quyết trong nghiên cứu. Các câu hỏi phụ này có tính chất giống như câu hỏi trung tâm, nhưng nó cung cấp tính cụ thể hơn cho các câu hỏi trong nghiên cứu. Các cuộc trò chuyện hoặc phỏng vấn sơ bộ với những người tham gia của bạn có thể cung cấp các đầu mối hữu ích cho các câu hỏi phụ này.

Các loại câu hỏi phụ trong nghiên cứu định lượng bao gồm câu hỏi phụ vấn đề (Issue Subquestions) và câu hỏi phụ về thủ tục (Procedural Subquestions)

5.2.1. Câu hỏi phụ về vấn đề

Câu hỏi phụ về vấn đề là câu hỏi thu hẹp trọng tâm của câu hỏi trung tâm thành các câu hỏi (hoặc vấn đề) cụ thể mà nhà nghiên cứu muốn học hỏi từ những người tham gia trong một nghiên cứu. Cấu trúc mẫu cho câu hỏi phụ về vấn đề có thể là: “Cái gì là (câu hỏi phụ vấn đề) đối với (người tham gia) tại (địa điểm nghiên cứu”. Nếu bạn nêu những người tham gia và địa điểm nghiên cứu trong câu hỏi trung tâm hoặc tuyên bố mục đích, bạn không cần phải lặp lại chúng trong các câu hỏi phụ. Bạn sẽ nêu các câu hỏi phụ ngay sau câu hỏi trung tâm như sau:

• Cái gì là văn hóa học tập tích cực trong lớp học đối với 5 giáo viên tại trường tiểu học A? (câu hỏi trung tâm)

Bằng các cuộc trò chuyện sơ bộ đối với 5 giáo viên, bạn nhận thấy các giá trị được nổi lên, bao gồm: sự tin tưởng, sự tôn trọng, độc lập, cộng tác, và lòng tốt. Từ đó, các câu hỏi phụ nổi lên bao gồm:

• Như thế nào là sự tin tưởng đối với học sinh? (câu hỏi phụ)
• Như thế nào là sự tôn trọng đối với học sinh? (câu hỏi phụ)
• Như thế nào là sự độc lập đối với học sinh? (câu hỏi phụ)
• Như thế nào là sự cộng tác đối với học sinh? (câu hỏi phụ)
• Như thế nào là lòng tốt đối với học sinh? (câu hỏi phụ)

Như vậy, hiện tượng trung tâm là văn hóa học tập tích cực, được chia thành 5 giá trị cụ thể là sự tin tưởng, sự tôn trọng, độc lập, cộng tác, và lòng tốt.

5.2.2. Câu hỏi phụ về thủ tục

Là một hình thức thay thế của việc viết câu hỏi phụ, câu hỏi phụ về thủ tục chỉ ra các bước được sử dụng để phân tích dữ liệu trong một nghiên cứu định tính. Các nhà nghiên cứu sử dụng hình thức viết câu hỏi phụ này ít thường xuyên hơn so với đưa ra câu hỏi về vấn đề vì các quy trình cho một nghiên cứu định tính sẽ phát triển trong quá trình nghiên cứu. Để viết chúng, nhà nghiên cứu cần biết các bước phân tích này sẽ như thế nào. Tuy nhiên, nếu nhà nghiên cứu biết các bước chung cần thực hiện sau này trong quá trình phân tích, thì có thể viết các câu hỏi phụ về thủ tục.

Kịch bản để viết các câu hỏi phụ về thủ tục là:

Để nghiên cứu câu hỏi trọng tâm này, các câu hỏi sau sẽ được giải quyết theo thứ tự trong nghiên cứu này:

• (Câu hỏi nào sẽ được trả lời trước tiên?)
• (Câu hỏi nào sẽ được trả lời thứ hai?)
• (Câu hỏi nào sẽ được trả lời thứ ba?)

Các bước trong quá trình phân tích dữ liệu sẽ bao gồm đầu tiên là phát triển mô tả các sự kiện, tiếp theo là mô tả các chủ đề và các chiều rộng để hiểu hiện tượng. Ví dụ minh họa:

• Cái gì là văn hóa học tập tích cực trong lớp học đối với 5 giáo viên tại trường tiểu học A? (Câu hỏi trung tâm)
• Cái gì là các giá trị cốt lõi của văn hóa học tập tích cực trong lớp học? (câu hỏi phụ)
• Bằng cách nào giáo viên thiết lập các giá trị cốt lõi này trong lớp học? (câu hỏi phụ)
• Cái gì là những yêu cầu về không gian lớp học? (câu hỏi phụ)

Nói chung, các câu hỏi phụ về thủ tục giúp người đọc hình dung các bước cần thực hiện trong phân tích dữ liệu, nhưng chúng không cung cấp tài liệu cụ thể cho các câu hỏi phỏng vấn hoặc quan sát.

6. Phân biệt câu hỏi nghiên cứu định tính với câu hỏi thu thập dữ liệu

Các loại câu hỏi được hỏi trong quá trình thu thập dữ liệu (ví dụ: thực hiện phỏng vấn hoặc khi quan sát) có giống câu hỏi phụ không?

Có, những câu hỏi cốt lõi mà bạn hỏi có thể là những câu hỏi phụ về vấn đề trong nghiên cứu của bạn. Bạn sẽ không hỏi câu hỏi trung tâm của mình bởi vì đó là câu hỏi tổng quát mà bạn tìm cách trả lời trong nghiên cứu của mình.

Ngoài ra, bạn sẽ không giới hạn các câu hỏi thu thập dữ liệu của mình chỉ đưa ra các câu hỏi phụ về vấn đề. Có hai bộ câu hỏi bổ sung mà bạn cần hỏi, đặc biệt là trong các cuộc phỏng vấn định tính. Hãy hỏi những người tham gia về bản thân họ như câu hỏi mở đầu của bạn. Bằng cách này, bạn phá vỡ lớp băng và khuyến khích họ trả lời câu hỏi của bạn. Ngoài ra, khi kết thúc cuộc phỏng vấn, bạn có thể yêu cầu họ đề xuất những cá nhân mà bạn có thể đến gặp để thu thập thêm dữ liệu.

Tài liệu tham khảo

1. Creswell, J. W. (2002). Educational research: Planning, conducting, and evaluating quantitative. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall.
2. Lovely Professional University. Methodology of Educational Research and Statistics. Produced & Printed by Laxmi Publications (P) LTD, 2014. No 113, Golden House, Daryaganj, New Delhi-110002 for Lovely Professional University Phagwara
3. Johnson, R. B., & Christensen, L. (2019). Educational research: Quantitative, qualitative, and mixed approaches. Sage publications.