Trang phục truyền thống của người Chăm

Dân tộc Chăm phân bổ theo những nhóm địa phương khác nhau. Chủ yếu họ sống tập trung ở hai tỉnh Ninh Thuận và Bình Thuận. Một số nơi khác như­ An Giang, Tây Ninh, Đồng Nai, thành phố Hồ Chí Minh cũng có một phần dân c­ư là người Chăm.Trang phục dân tộc Chămcó lối tạo dáng và trang trí riêng khó lẫn lộn với các tộc người trong nhóm ngôn ngữ hoặc khu vực.

Trang phục nam của dân tộc Chămvùng Thuận Hải, đàn ông lớn tuổi thường để tóc dài, quấn khăn. Đó là loại khăn màu trắng có dệt thêu hoa văn ở những mép và hai đầu khăn cũng như những tua vải. Khăn đội theo lối chữ nhân, hai đầu thả ra hai mang tai. Nhóm Chăm Hroi đội khăn trắng quấn gọn trên đầu. Nam mặc áo cánh xẻ ngực màu sáng hoặc tối. Đó là loại áo cổ tròn cài cúc. Có người mặc áo ngắn, xẻ ngực, cộc tay. Các đường viền ở cổ sườn, hai thân trước và gấu được trang trí và đính những miếng kim loại hình tròn, có nhóm mặc lễ phục là loại áo dài xẻ nách trắng hoặc đỏ. Trang phục truyền thống là chiếc váy và quần .
Về cơ bản, phụ nữ những nhóm Chăm thường đội khăn. Cách hoặc là phủ trên mái tóc hoặc quấn gọn trên đầu, hoặc quấn theo lối chữ nhân, hoặc với loại khăn to quàng từ đầu rồi phủ kín vai. Khăn đội đầu đa phần là màu trắng, có loại được trang trí hoa văn theo lối viền những mép khăn ( khăn to ), nhóm Chăm Hroi thì đội khăn màu chàm. Lễ phục thường có chiếc khăn vắt vai ngoài chiếc áo dài màu trắng. Đó là chiếc khăn dài tới 23 m vắt qua vai chéo xuống hông, được dệt thêu hoa văn cẩn trọng với những màu đỏ, trắng, vàng của những mô tip trong bố cục tổng quan của dải băng. Nhóm Khánh Hòa và một số ít nơi, chị em mặc quần bên trong áo dài. Nhóm Chăm Hroi mặc váy quấn ( hở ) có miếng đáp sau váy. Nhóm Tỉnh Quảng Ngãi mặc áo cánh xẻ ngực, cổ đeo vòng và những chuỗi hạt cườm. Trang phục Chăm, vì có nhóm cơ bản là theo đạo Hồi nên cả nam và nữ lễ phục thiên về màu trắng. Có thể thấy đặc thù trang phục là lối tạo hình áo ( khá nổi bật ) là lối khoét cổ và can thân và nách từ một miếng vải khổ hẹp ( hoặc can với áo dài ) thẳng ở giữa làm TT áo cho cả áo ngắn và áo dài. Mặt khác hoàn toàn có thể thấy ở đây duy nhất là tộc còn thấy phái mạnh mặc váy ở nước ta với lối mang trang phục và phong thái thẩm mỹ và nghệ thuật riêng. Ngày nay, hội đồng Chăm lớn nhất quốc tế là vào khoảng chừng giữa nửa triệu đến một triệu tại Campuchia, sau đó là hội đồng tại Nước Ta với gần 80.000 người .

Dân tộc Chăm có khoảng trên 100.000 dân, sống tập trung đông nhất ở 3 tỉnh Ninh Thuận, Bình Thuận và An Giang. Ngoài ra họ còn cư trú một phần ở các tỉnh từ Nam Trung Bộ đến Ðông và Tây Nam Bộ. Hiện nay người Chăm còn sống rải rác ở nhiều nước khác như Campuchia, Thái Lan, Malaysia…

Những nét rực rỡ của văn hoá Chăm biểu lộ từ lời nói, chữ viết, từ thẩm mỹ và nghệ thuật và kỹ thuật tạo dáng của những ngôi tháp bằng đất, những pho tượng bằng đá, đến những loại sản phẩm vải thêu, dệt hoa văn, dệt thổ cẩm hoặc đồ gốm và những đồ vật Giao hàng cho đời sống hàng ngày .
Người Chăm có lời nói và chữ viết riêng của mình. Chăm Tây cùng với sự duy trì tăng trưởng Hồi giáo trong việc học tập giới luật và tìm hiểu và khám phá kinh thánh Koran nên đã dùng chữ Ả Rập và chữ Mã Lai. Cho đến giờ đây Chăm Tây sử dụng loại chữ Mã Lai khá thành thạo trong việc ghi chép và thư từ … Chăm Ðông thì sử dụng chữ Thrah và xem đó là loại chữ truyền thống .
Người Chăm luôn tự hào về những ngôi tháp Chăm-pa cổ kính kiến thiết xây dựng bằng đất sét độc lạ. Hình ảnh vũ nữ Chăm-pa cổ xưa đã được chạm khắc vào những đền tháp, trong đó bức phù điêu Vũ nữ Trà Kiệu là một trong những tuyệt tác. Là một bộ phận của nền văn hoá dân tộc, kiến trúc dân gian của người Chăm cũng có một lịch sử dân tộc và truyền thống truyền kiếp. Bàn tay và khối óc phát minh sáng tạo của dân tộc Chăm làm sáng tỏ tính đa dạng chủng loại, phong phú, giúp tất cả chúng ta thấy được sự giao lưu văn hoá, quy trình tăng trưởng của tộc người .
Người ta còn thấy nhiều nét trạm trổ và những bức tượng bằng đá biểu lộ nếp hoạt động và sinh hoạt ca múa và chơi nhạc dân gian rất sinh động. Người Chăm luôn mang trong máu của mình một tâm hồn văn nghệ dân tộc đặc biệt quan trọng. Nghệ thuật truyền thống luôn được người Chăm nuôi dưỡng, trân trọng và liên tục truyền cho nhau từ bao đời nay .
Múa Chăm phong phú và đa dạng và độc lạ. Hầu như mỗi làng Chăm có một đội múa riêng. Những điệu múa cổ xưa nhất thường được trình diễn trong những liên hoan. Các nghệ nhân Chăm đã sáng tác thêm những điệu múa rực rỡ như múa chàm rông, múa đoa pụ ( đội bình nước trên đầu ). Múa quạt là điệu múa đại trà phổ thông của người Chăm. Khi múa, những vũ nữ dùng quạt làm đạo cụ để màn biểu diễn những loại múa khác nhau. Múa bóng mang tính tôn giáo và cũng rất phổ cập của người Chăm. Trong những nét đặc trưng của múa Chăm là múa không thay đổi theo nhạc. Dàn nhạc đệm cho múa thương gồm hai trống ba-ra-nưng và một kèn sa-ra-nai. Nhìn chung, vũ điệu Chăm-pa nhằm mục đích phô diễn vẻ đẹp của con người .

 

Ảnh: Múa Chăm tại lễ hội Katê

Người Chăm có nhiều liên hoan trong năm, như hội Rija, Roya, Ramadan, lễ Pơk Băng Yang, lễ Katê … Trong đó, tiệc tùng Katê là một trong những tiệc tùng lớn nhất của người Chăm được tổ chức triển khai tiếp tục vào đầu tháng 7 ( lịch âm ) tức là vào trung tuần tháng 9 ( âm lịch ) và tháng 10 ( dương lịch ) để tưởng niệm những vị anh hùng dân tộc và ông bà tổ tiên .
Thổ cẩm là nghề truyền thống của người Chăm. Thiếu nữ đến tuổi lấy chồng, ai cũng biết dệt vải. Những tấm khăn, cái áo làm ra được coi là thước đo của sự đảm đang tháo vát của những cô gái Chăm. Nghề dệt thổ cẩm yên cầu sự tỉ mỉ và khôn khéo. Ðể có một tấm chăn, những cô gái phải cần mẫn ngồi bên khung cửi từ sáng đến chiều tối với sự uyển chuyển, chuẩn xác trong từng thao tác. Chỉ cần một mối chỉ bị rối, mặt vải sẽ không còn mịn nữa. Các mẫu sản phẩm dệt của người Chăm khá đa dạng chủng loại, phân phối thoáng rộng cho nhu yếu trang phục, trang sức đẹp của người Chăm .
Vào dịp hội hè, lễ lạc, trai gái Chăm còn trang sức đẹp bằng những thắt lưng do người Chăm tự dệt. Hầu như hầu hết những mẫu sản phẩm vải của người Chăm không hề thiếu những loại hoa văn trang trí, nhất là trên những y phục truyền thống của những thiếu nữ .
Nghề truyền thống khác của người Chăm là nghề làm đồ gốm. Làng Chăm Bầu Trúc duy nhất có nghề làm đồ gốm từ truyền kiếp. Hầu như mái ấm gia đình nào cũng làm, phần nhiều do phụ nữ đảm đang. Từ chiếc lu đựng nước, chiếc nồi đất, bộ khuôn đổ bánh xèo đến siêu sắc thuốc, chiếc cà om đều rất dụng công với những hoa văn độc lạ của dân tộc. Sản phẩm gốm Chăm còn được trao đổi thoáng đãng với nhiều vùng và nhiều tộc người khác nữa. Trong quy trình điều tra và nghiên cứu, tất cả chúng ta thấy rằng người Chăm đã có một nền văn hoá thật nhiều mẫu mã về nội dung, phong phú về diện mạo. Nền văn hoá ấy đã được biểu lộ trong nhiều nghành, nhất là nghành nghề dịch vụ kiến trúc ; đó là tác dụng của quy trình hoạt động giải trí có khuynh hướng trong một thời hạn lịch sử dân tộc lâu dài hơn .

Thổ cẩm Chăm – một chất liệu mang đậm nét văn hóa truyền thống của dân tộc Chăm, trải qua bao biến cố của lịch sử vẫn mang trong mình những nét đặc trưng riêng, khu biệt với những sản phẩm của các dân tộc khác, họa tiết trang trí độc đáo, hoa văn mộc mạc, đơn giản, không cầu kỳ, màu sắc rực rỡ, tươi sáng đầy ấn tượng, đặc biệt vẫn là lối dệt thủ công truyền thống đã, đang ngày càng được yêu thích trên thế giới

Tạo hóa sinh ra muôn loài vốn đã triển khai xong để sống sót trong số lượng giới hạn của nó. Duy chỉ có con người mới biết làm ra trang phục, bổ trợ cho những nhu yếu phát sinh trong xã hội : bảo vệ sức khỏe thể chất, tôn vinh con người, phân biệt giới tính, vị thế xã hội … Ngay từ khi Open, trang phục đã mang tính tộc người rõ ràng và là tín hiệu để phân biệt giữa những sắc tộc. Vì lẽ đó, trang phục luôn ẩn tàng sức sống bền vững và kiên cố trong tâm thức hội đồng .
Nước Ta ta có tất thảy 54 dân tộc đồng đội, mỗi dân tộc đều có sắc phục riêng, tạo nên bản hòa sắc phong phú, đa dạng chủng loại trong dàn hợp xướng văn hóa truyền thống Việt. Với người Chăm, một dân tộc giàu truyền thống, tập tục độc lạ, không riêng gì là gia chủ của những ngọn tháp Chăm huyền bí, ám ảnh, họ còn phát minh sáng tạo nên những trang phục bùng cháy rực rỡ, với một rừng họa tiết mang đậm dấu ấn đặc trưng .
Dân tộc Chăm sống theo chính sách mẫu hệ, do đó theo phong tục, con gái Chăm ngoài việc học tập và làm những việc làm xã hội, còn bắt buộc phải ở bên cạnh người mẹ, để học dệt theo cung cách truyền thống. Nhờ vào đấy mà nghề dệt thổ cẩm không bị mai một .
Ngày nay, thổ cẩm Chăm vẫn được dệt bằng chiêu thức thủ công bằng tay, cạnh bên đó là việc tìm tòi, nghiên cứu và điều tra, cách điệu những hoa văn truyền thống : Thay vì như trước đây, chỉ có khoảng chừng 36 loại hoa văn thì nay đã có trên 50 loại hoa văn khác nhau. Sản phẩm Chăm, trước kia, chỉ có váy và khăn quàng, giờ đây có thêm túi xách, balo, khăn bàn, khăn trải giường, ví những loại … đã góp thêm phần đưa sắc màu tỏa nắng rực rỡ của thổ cẩm Chăm đến với người tiêu dùng một cách thuận tiện hơn, nhờ tính hiện dụng cao trộn lẫn với vẻ đẹp truyền thống .
Ngoài ra, vật liệu vải đầy ấn tượng này còn được những nhà thời trang chú ý quan tâm đưa vào bộ sưu tập của mình. Từ đó, sắc màu thổ cẩm Chăm được khuếch trương trên những sân khấu thời trang tại TP. Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, và sau nữa là Nước Singapore, Tokyo, Berlin …
Thoạt nhìn, thổ cẩm Chăm rất giống loại sản phẩm của nhiều dân tộc khác, đặc biệt quan trọng là một số ít loại thổ cẩm của đồng bào miền núi Tây Bắc, Tây Nguyên như về sắc tố, họa tiết trang trí, vật liệu vải … Song nếu quan sát kỹ, ta sẽ nhận ra sự độc lạ cũng như vẻ độc lạ của mô hình mẫu sản phẩm mang tính thẩm mỹ và nghệ thuật cao này : cách bài trí cảnh, sự phối màu …
Thổ cẩm Chăm sợi thường thô, to, dày, hoa văn rực rỡ tỏa nắng thiên về những sắc tố tương phản nhưng sự phối màu lại rất hòa giải, tinh xảo. Họa tiết hoa văn mang những nét đặc trưng riêng về bố cục tổng quan, sắc tố, lối trang trí phong phú và đa dạng, phong phú nhưng vẫn biểu lộ được sự thống nhất cao về tính hình học và cách điệu hóa. Các hoa văn này phản ánh thế giới quan của người Chăm về thiên hà và vạn vật thiên nhiên. Đó là những hoa văn về hiện tượng kỳ lạ tự nhiên, mặt trời, cỏ cây, hoa lá, núi non, sông nước, những loại động vật hoang dã và những hình tượng khác …
Không giống như phụ nữ Chăm, rất ưu thích việc phát minh sáng tạo và khoác lên mình những tấm thổ cẩm đẹp sặc sỡ, đàn ông Chăm thuần túy trung thành với chủ với sắc trắng trong trang phục quần áo dài của mình. Hàng trăm năm đã trôi qua, nhưng những người đàn ông Chăm vẫn tôn trọng sắc trắng, và luôn sử dụng chúng trong những cuộc hội hè, những buổi lễ rất thiêng dưới chân tháp cổ …
Thổ cẩm Chăm – một vật liệu mang đậm nét văn hóa truyền thống truyền thống của dân tộc Chăm, trải qua bao biến cố của lịch sử vẻ vang vẫn mang trong mình những nét đặc trưng riêng, khu biệt với những mẫu sản phẩm của những dân tộc khác, họa tiết trang trí độc lạ, hoa văn mộc mạc, đơn thuần, không cầu kỳ, sắc tố rực rỡ tỏa nắng, tươi đẹp đầy ấn tượng, đặc biệt quan trọng vẫn là lối dệt thủ công truyền thống đã, đang ngày càng được thương mến trên quốc tế .
Cùng với những nét văn minh, lễ cưới của người Chăm vẫn được tổ chức triển khai theo những thủ tục riêng cùng những nghi thức vốn có .

Những hình ảnh về một đám cưới của người Chăm tại không gian Làng Văn hóa du lịch các dân tộc Việt Nam:

 

Khi người trẻ tuổi nam nữ người Chăm đến tuổi lập mái ấm gia đình, cha mẹ nhà trai sẽ tìm hiểu và khám phá và nhờ ông Giáo cả ( đại diện thay mặt nhà trai ) ngỏ lời với nhà gái. Khi được đồng ý chấp thuận, nhà trai sẽ làm lễ “ dứt lời ”, tức là chứng minh và khẳng định mọi việc đã được thống nhất .

Đám cưới truyền thống của người Chăm, Du lịch, dam cuoi truyen thong, phong tuc nguoi cham, nguoi cham, dan toc cham, dam cuoi, lay chong lay vo, du lich

Trong ngày cưới, cùng với đoàn rước dâu, nhà trai phải mang theo lễ vật được đựng trong những lọ gốm

Đám cưới truyền thống của người Chăm, Du lịch, dam cuoi truyen thong, phong tuc nguoi cham, nguoi cham, dan toc cham, dam cuoi, lay chong lay vo, du lich

Trong ngày cưới, cô dâu được trang điểm lộng lẫy cùng trang phục áo dài nhung đỏ, không xẻ hông, tóc và hai tai đều cài hoa, trâm cài đầu và đeo trang sức đẹp

Đám cưới truyền thống của người Chăm, Du lịch, dam cuoi truyen thong, phong tuc nguoi cham, nguoi cham, dan toc cham, dam cuoi, lay chong lay vo, du lich

Đám cưới diễn ra trong ba ngày. Đầu tiên là ngày họp họ – làm bánh. Bánh dùng trong lễ cưới gồm có 3 loại : Bánh ha bum ( bông lan ), tapaikagah, gti kling ( bánh ba lỗ ) và món cơm cà ri bò .

Đám cưới truyền thống của người Chăm, Du lịch, dam cuoi truyen thong, phong tuc nguoi cham, nguoi cham, dan toc cham, dam cuoi, lay chong lay vo, du lich

Ngày thứ hai – ngày “ lên ghế ” ( giường ). Ở mỗi mái ấm gia đình nhà trai, nhà gái, người đại diện thay mặt sẽ đọc những lời cầu nguyện cho cô dâu, chú rể sống bình an, niềm hạnh phúc, sau đó mời cơm dân làng .

Đám cưới truyền thống của người Chăm, Du lịch, dam cuoi truyen thong, phong tuc nguoi cham, nguoi cham, dan toc cham, dam cuoi, lay chong lay vo, du lich

Ngày thứ ba – “ đưa rể ”, chú rể cùng đoàn nhà trai đến nhà gái. Một tay chú rể được buộc với một đầu chiếc khăn mùi soa, đầu khăn kia do một người cầm .

Đám cưới truyền thống của người Chăm, Du lịch, dam cuoi truyen thong, phong tuc nguoi cham, nguoi cham, dan toc cham, dam cuoi, lay chong lay vo, du lich

Khi đến nhà cô dâu, chú rể cùng đoàn nhà trai – nhà gái làm lễ và cùng ngồi quây tròn lại truyền tay nhau xem những sính lễ. Sau đó mọi người cùng nhau đọc kinh, cầu phúc cho đôi vợ chồng trẻ .

Đám cưới truyền thống của người Chăm, Du lịch, dam cuoi truyen thong, phong tuc nguoi cham, nguoi cham, dan toc cham, dam cuoi, lay chong lay vo, du lich

Sau khi những thủ tục hoàn tất, chú rể được dắt vào buồng cô dâu để làm lễ. Khi gặp cô dâu, chú rể phải lật khăn che và chỉ vào trán cô dâu ý khẳng định chắc chắn nguyện ước vợ chồng …

Đám cưới truyền thống của người Chăm, Du lịch, dam cuoi truyen thong, phong tuc nguoi cham, nguoi cham, dan toc cham, dam cuoi, lay chong lay vo, du lich

… và liên tục đọc kinh, làm lễ chúc phúc .

Đám cưới truyền thống của người Chăm, Du lịch, dam cuoi truyen thong, phong tuc nguoi cham, nguoi cham, dan toc cham, dam cuoi, lay chong lay vo, du lich

Sau khi thực thi đủ những nghi lễ, cô dâu sẽ trao cho chú rể những đồ vật sử dụng hằng ngày

Đám cưới truyền thống của người Chăm, Du lịch, dam cuoi truyen thong, phong tuc nguoi cham, nguoi cham, dan toc cham, dam cuoi, lay chong lay vo, du lich

Sau hôn lễ, chú rể phải ở nhà cô dâu ba tối tiên phong. Sau đó, việc ở rể hay làm dâu là do sự thỏa thuận hợp tác của hai bên mái ấm gia đình .

Đám cưới truyền thống của người Chăm, Du lịch, dam cuoi truyen thong, phong tuc nguoi cham, nguoi cham, dan toc cham, dam cuoi, lay chong lay vo, du lich

Bữa cơm thân mật trong đám cưới của người Chăm do nhà gái mời. Bữa cơm không cầu kỳ, chỉ có cơm trắng, thịt bò nấu cari. Mọi người uống nước chè cùng món bánh tráng miệng là 3 loại bánh cưới.

Những kỉ lục Nước Ta độc lạ
Người Tày
( ST ) .