Trang phục truyền thống của đồng bào dân tộc X’Tiêng, Bình Phước

Đàn bà không biết đan lấy gì mà đắp”

đã in sâu vào trong tiềm thức mỗi một thế hệ người đồng bào X’tiêng. Trang phục truyền thống lịch sử của đồng bào X’Tiêng phản ánh nhân sinh quan, thế giới quan về thiên hà, đất trời, vạn vật cũng như phong tục tập quán, hoạt động và sinh hoạt của hội đồng. Loại trang phục cổ xưa nhất của cộng đồng tộc người X’tiêng được làm từ những vỏ cây rừng lành tính, không độc. Người X’tiêng tìm chúng trong rừng, bóc lớp vỏ xơ phía trong, cắt thành từng tấm, đập dập, ngâm ở suối lâu ngày để chỉ còn lại xơ trắng muốt, sau đó họ phơi khô và may thành áo bằng sợi mây rừng .
Cũng giống như những tộc người sinh sống, cưu trú trên khu vực Trường Sơn – Tây Nguyên, trang phục truyền thống lịch sử của người X’tiêng cũng có sự phân loại theo giới tính nam, nữ cũng như mục tiêu sử dụng ( thường nhật, liên hoan … ) và có sự phân loại quý phái giàu, nghèo. Với người đàn ông X’tiêng, chiếc khố là trang phục truyền thống cuội nguồn của họ. Khố thường có chiều dài 1,5 – 2 m, rộng khoảng chừng 25-40 cm, giá trị của khố được bộc lộ trên hoa văn và kiểu đan. Hoa văn bộc lộ trên trang phục đa phần là hoa văn hình học như : Hình tam giác, hình vuông vắn, hình thoi, kể cả hình người …. tương ứng với nhu yếu và đẳng cấp và sang trọng. Trong những dịp liên hoan người đàn ông X’tiêng thường mặc khố dài từ 2 m – 5 m, rộng 30 cm, hai mảnh tước và sau phủ tận mắt cá chân. Khố dài thường dệt bằng vải bông, hoa văn trang trí được làm từ chỉ màu, hạt chì, hạt cây và đính thêm lục lạc bằng đồng ở viền. Để có một tấm khố dài, người phụ nữ X’tiêng cùng với khung dệt thô sơ phải mất tối thiểu một vài tháng cặm cụi mới dệt xong chiếc khố để sử dụng trong hoạt động và sinh hoạt cũng như trong mỗi dịp bon, sóc tổ chức triển khai những nghi lễ .

Thiếu nữ X’tiêng. Ảnh : TL

Khi đàn ông X’tiêng mặc khố một tay giữ một đầu khố ở phía trước bụng, phần còn lại luồn qua hai chân ra phía sau, vòng lên phía hông phải, quấn quanh bụng và luồn qua mảnh khố phía trước hai vòng, phần còn lại sẽ được giắt ngược lên giữ phần khố đi qua hai chân với các vòng quấn phía trên, sau đó thả xuống phía sau tạo thành hai mảnh vải che trước và sau.

Ngày xưa người phụ nữ X’tiêng thường để ngực trần, mặc váy hở hoặc váy kín, khi trời xe lạnh họ quấn thêm tấm váy ngắn lên nửa người để tránh cái se lạnh của núi rừng Nam Trường Sơn. Trong liên hoan hoặc khi có khách lạ vào làng, phụ nữ X’tiêng thường mặc kiểu váy dài quần cao quá ngực, mép dưới phủ đến cổ chân hoặc váy ngắn cùng với áo. Váy hở được tạo ra từ tấm thổ cẩm có size chiều ngang ( 1-1, 2 m ), chiều dọc ( 0,8 – 1 m ), khi sử dụng váy được cuốn quanh vùng eo, hông sau đó giắt phần nút của tấm thổ cẩm vào cạp váy .
Váy kín của ngươi phụ nữ X’tiêng được may rất đơn thuần, họ sử dụng tấm vải dệt dài chừng 1,5 m, rộng khoảng chừng 50-60 cm, để nguyên, quấn vào phần dưới người hoặc gấp đôi lại may thành hình ống, tùy thuộc vài kích cỡ từng người mà người dệt thổ cẩm ướm chừng cho tương thích. Khi mặc, họ kéo cho vừa sống lưng, lấy phần dư ra lộn lại và nhét vào thắt lưng, dùng dây thắt váy thắt lại. Bên cạnh loại váy hở, kín, người phụ nữ X’tiêng còn có loại váy dài dùng để quấn quanh từ ngực trở xuống. Để cố định và thắt chặt chiếc váy trên khung hình, phụ nữ X’tiêng còn dùng đến dây thắt được dệt bằng sợi vải, rộng khoảng chừng 3 cm – 4 cm, dài hơn 1 m, được dệt khá công phu, bền chắc, thường có màu trắng màu nguyên thủy của sợi bông chen lẫn những hoa văn ( hạt cườm ) nhỏ màu đen nhạt. Hai đầu dây thắt váy thường có tua vai để kết những sợi cườm. Khi thắt vay người mặc giữ một đầu sợi dây bên hông chừa ra một khoảng chừng dài chừng 10 cm, sau đó quấn hai vòng qua trước bụng ra sau sống lưng, đè lên đầu dây đang giữ và giắt phần còn lại vào phía hông bên kia, bên dưới những vòng dây đã quấn. Hoa văn trên trang phục thường được tạo theo dải nằm ngang, những dải hoa văn chính với độ rộng không đồng đều, lớn nhất và cũng tập trung chuyên sâu nhất là dải gần gấu váy, số còn lại được phân giữa váy và sát mép trên. Các đồ án trang trí bằng chỉ màu tích hợp tạo nên những khung dải bùng cháy rực rỡ trên nến sẫm của váy, chen với nó là hệ hoa văn phong phú được làm từ kỹ thuật kết cườm trắng .
Trang phục của người phụ nữ dùng trong tiệc tùng có hoa văn cầu kỳ, được tạo bởi những hạt chì hay cườm trắng, bên dưới gấu, viền thường đính thêm tua hạt chì, lục lạc bằng đồng để sau bước nhảy múa cùng vũ điệu cồng chiêng những chuông nhỏ lại vang lên những âm thanh vui tai, tạo nên không khí tưng bừng cho liên hoan .

 Hiện nay, trong vấn đề trang phục, nếu so với nam giới thì trang phục của người phụ nữ X’tiêng đầy đủ về chủng loại áo, váy ngắn, váy dài,dây thắt lưng, túi xách, khăn đội đầu hay chiếc vay dài quấn từ ngực xuống.

Tuy là hình ảnh tiên phong để nhận diện truyền thống văn hóa truyền thống tộc người, nhưng trang phục lại là cái thuận tiện đổi khác. Gần đây, 1 số ít nơi, nghề trồng bông – dệt vải và may thành áo của tộc người X’tiêng xưa gần như bị vô hiệu trước sự Open của nhiều loại sợi vải văn minh mà người ta thuận tiện có được. Bộ phận người X’tiêng đặc biệt quan trọng là lớp trẻ sống gần với người Việt, đã có tín hiệu giã từ nghề dệt trong hoạt động giải trí thủ công nghiệp của mình và sử dụng loại sản phẩm may mặc, mẫu mã phong phú của người Việt. Những bộ váy áo truyền thống cuội nguồn, những tấm đắp, quầy, khố, túi xách, địu con, khăn đội đầu … sẽ chỉ còn lại thấp thoáng trong những tiệc tùng truyền thống lịch sử, ở những người già, mà ngày mai, chính họ cũng không biết những đồ vật ấy có còn được sử dụng không .
Nhưng nếu một lần có dịp đến với Bình Phước tới những bon, sóc, của người X’tiêng trong những dịp tiệc tùng truyền thống cuội nguồn như : Lễ ăn mừng được mùa, lễ ăn mừng lúa mới, Lễ hội đâm trâu …. từ những người già đến những em nhỏ X’tiêng đều mang trên mình bộ trang phục với những hoa văn, sắc màu rực rỡ tỏa nắng trên nền vải thổ cẩm như những đoá hoa khoe sắc giữa núi rừng đại ngàn, tổng thể đã làm nên một bức tranh văn hoá X’tiêng ấn tượng và khó quên …

Vũ Đình Tâm

Source: https://laodongdongnai.vn
Category: Nông Thôn