Đánh giá thực trạng chứng khoán phái sinh Việt Nam: Tiềm năng và những hạn chế

1. Đặt vấn đề

Chắc hẳn nếu bạn đã từng là nhà đầu tư chứng khoán sẽ có nhiều lúc đau đầu với vấn đề giá cao thì không có chứng khoán bán, giá thấp thì không có tiền mua, thị trường chứng khoán phái sinh có thể giải quyết điều này giúp bạn. Ngày 10/8/2017, thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam chính thức đi vận hành phiên giao dịch đầu tiên với sản phẩm là hợp đồng tương lai chỉ số VN30. Đây là sự kiện quan trọng của thị trường chứng khoán Việt Nam góp phần hoàn thiện cấu trúc thị trường chứng khoán, đánh dấu bước tiến lớn trong quá trình phát triển thị trường khoán khoán Việt Nam sau 17 năm hình thành và phát triển, đưa Việt Nam trở thành quốc gia thứ năm trong Asean và thứ 42 trên thế giới có thị trường chứng khoán phái sinh.

Mặc dù thị trường chứng khoán cơ sở có rất nhiều loại sản phẩm như CP, trái phiếu, chứng từ quỹ giúp nhà đầu tư hoàn toàn có thể tìm kiếm doanh thu nhưng lại chưa giúp nhà góp vốn đầu tư phòng ngừa được rủi ro đáng tiếc. Thị trường chứng khoán phái sinh sinh ra góp thêm phần ngày càng tăng sản phẩm & hàng hóa thôi thúc thanh khoản trên thị trường cơ sở, hạn chế bán tháo chứng khoán cơ sở khi thị trường lao dốc, nó là công cụ phòng ngừa rủi ro đáng tiếc hiệu suất cao .
Sau hơn 4 năm đi vào hoạt động giải trí, thị trường chứng khoán phái sinh đã biểu lộ mình là một kênh góp vốn đầu tư mê hoặc, là công cụ phòng ngừa rủi ro đáng tiếc cho chứng khoán cơ sở, được nhà đầu tư ngày càng chăm sóc và tích cực tham gia. Tuy nhiên, trải qua hơn 4 năm, hoạt động giải trí này cũng thể hiện một số ít hạn chế. Bài viết nhằm mục đích tiềm năng nhìn nhận thực trạng chứng khoán phái sinh Việt Nam, chỉ ra được ưu điểm tiêu biểu vượt trội của chứng khoán phái sinh, đồng thời chỉ ra 1 số ít hạn chế và từ đó đưa ra giải pháp .

2. Phương pháp nghiên cứu

Phương pháp tích lũy số liệu : Nghiên cứu sử dụng số liệu thứ cấp được tích lũy từ những văn bản và lao lý của Nhà nước so với thanh toán giao dịch chứng khoán phái sinh, số liệu công bố trên website của Sở Giao dịch chứng khoán TP. TP. Hà Nội, Sở Giao dịch chứng khoán TP. Hồ Chí Minh, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, Trung tâm lưu ký chứng khoán, Vietstock .
Phương pháp nghiên cứu và phân tích và xử lý số liệu :
– Phương pháp thống kê : Thống kê khối lượng, khối lượng thanh toán giao dịch trung bình, khối lượng OI và giá trị thanh toán giao dịch, sổ lượng mở thông tin tài khoản, số lượng thành viên chứng khoán phái sinh .
– Phương pháp so sánh, so sánh : So sánh tác dụng thanh toán giao dịch chứng khoán phái sinh qua những năm ( từ năm 2017 đến năm 2021 ) .

3. Thực trạng thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam

3.1. Quá trình hình thành và phát triển thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam

Tại Việt Nam, thanh toán giao dịch phái sinh trên sản phẩm & hàng hóa đã hình thành và tăng trưởng từ những năm 2000, như : Giao dịch phái sinh trên điều thô ( 2002 ), trên thủy hải sản ( 2004 ), trên cafe ( 2004 ), … Đến quá trình 2007 – 2009, thanh toán giao dịch phái sinh trên CP ( hầu hết là quyền chọn CP ) đã được những công ty chứng khoán thanh toán giao dịch trực tiếp với người mua. Đến ngày 10/8/2017, thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam chính thức được sinh ra với mẫu sản phẩm phái sinh là hợp đồng tương lai bộ chỉ số VN30. Với sự kiện này, Việt Nam là vương quốc thứ năm có thị trường chứng khoán phái sinh trong khu vực ASEAN bên cạnh Nước Singapore, Malaysia, Indonesia, Thailand và là vương quốc thứ 42 trên quốc tế có thị trường kinh tế tài chính bậc cao .
Ngày 4/7/2019, thị trường chứng khoán phái sinh có sự góp mặt của mẫu sản phẩm thứ 2 là hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ nước nhà kỳ hạn 5 năm. Đến ngày 28/6/2021 có thêm loại sản phẩm thứ 3 là hợp đồng tương lai trái phiếu cơ quan chính phủ kỳ hạn 10 năm, góp thêm phần nâng số lượng loại sản phẩm phái sinh được niêm yết lên 3 loại sản phẩm, tuy nhiên 2 mẫu sản phẩm sau không được cho phép NĐT cá thể tiếp cận .

3.2. Các chủ thể tham gia trên thị trường chứng khoán phái sinh

Các chủ thể tham gia đa phần trên thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam gồm :
– Cơ quan quản trị nhà nước : Ban hành những văn bản quy phạm pháp luật, cấp phép cho những hoạt động giải trí trên thị trường chứng khoán phái sinh .
– Sở Giao dịch chứng khoán : Thiết kế những mẫu sản phẩm, phân phối mạng lưới hệ thống thanh toán giao dịch, giám sát những thanh toán giao dịch chứng khoán phái sinh .
– Thành viên thanh toán giao dịch : Cung cấp dịch vụ môi giới, tư vấn, … cho những nhà đầu tư trên thị trường, tự doanh chứng khoán .
– Trung tâm Thanh toán bù trừ : Trung tâm lưu ký chứng khoán ( VSD ) triển khai thanh toán giao dịch lãi lỗ hàng ngày vào ngày T + 1 và giao dịch thanh toán thực thi hợp đồng vào ngày giao dịch thanh toán sau cuối ( ngày thao tác liên sau ngày thanh toán giao dịch sau cuối ). VSD triển khai xác lập nghĩa vụ và trách nhiệm giao dịch thanh toán tiền lãi lỗ vị thế của từng thông tin tài khoản và bù trừ theo từng thành viên .
– Thành viên bù trừ : Cung cấp dịch vụ bù trừ thanh toán giao dịch chứng khoán phái sinh cho những nhà đầu tư thường trải qua thành viên thanh toán giao dịch và những thành viên thanh toán giao dịch khác trên thị trường .
– Ngân hàng Thanh toán : Thực hiện việc chuyển khoản qua ngân hàng / giao dịch thanh toán tiền và phân phối tài liệu thông tin tài khoản cho thanh toán giao dịch bù trừ .

3.3. Thị phần môi giới của các công ty chứng khoán trên thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam giai đoạn 2017 – 2021 (môi giới hợp đồng tương lai)

Kể từ khi mới đi vào hoạt động giải trí năm 2017, thị trường chứng khoán Việt Nam có 7 công ty chứng khoán là thành viên thanh toán giao dịch chứng khoán phái sinh của HNX và thành viên bù trừ giao dịch thanh toán của VSD. Đến nay, số lượng công ty chứng khoán triển khai nhiệm vụ môi giới chứng khoán phái sinh đã tăng lên 23 công ty. Top thị trường môi giới của những công ty chứng khoán chiếm áp đảo trên thị trường chứng khoán phái sinh năm từ năm 2017 tới năm 2021 được tổng hợp trong Bảng 1 .

Bảng 1. Thị phần môi giới chứng khoán phái sinh của các công ty chứng khoán

Nguồn: Tổng hợp từ Vietstock.vn

Từ vị trí thứ 7 năm 2017 với thị trường môi giới hợp đồng tương lai ở mức 3.63 % Công ty CP Chứng khoán VPS mất khoảng chừng 2 năm để vươn lên vị trí đứng đầu với thị trường chiếm hữu, bỏ xa những đối thủ cạnh tranh đứng ở vị trí thứ 2, 3 và có màn đổi ngôi cực kỳ ngoạn mục từ thị trường 3.63 % năm 2017 đã nâng lên khoảng chừng trên 50 % ở những năm 2019 – 2021 .
Công ty CP Chứng khoán VPS đã 3 năm liên tục dẫn đầu thị trường môi giới hợp đồng tương lai bộ chỉ số VN30, với khoảng cách ngày càng được nới rộng so với đối thủ cạnh tranh xếp sau. Sự áp đảo được biểu lộ qua bảng thống kê của vietstock.vn khi công ty này đứng vị trí số 1 thị trường môi giới HNX về chứng khoán phái sinh, Công ty chiếm 55.54 % năm 2021 và lớn hơn tổng thị trường của những đối thủ cạnh tranh khác trong top 10 cộng lại .

3.4. Bảng tổng hợp kết quả giao dịch chứng khoán phái sinh giai đoạn từ 2017 -2021

Bảng 2. Thống kê kết quả giao dịch

Nguồn: Tác giả tổng hợp từ hnx.vn

Hình 1A: Tổng khối lượng giao dịch

Nguồn: fia.org

Hình 1B: Khối lượng giao dịch bình quân, khối lượng OI, số lượng tài khoản

Nguồn: fia.org

Trải qua hơn 4 năm, thị trường chứng khoán phái sinh đi vào hoạt động giải trí đã cho thấy sự tăng trưởng vượt bậc về khối lượng thanh toán giao dịch và khối lượng thanh toán giao dịch trung bình qua những năm ( Hình 1A, 1B ). Điều đó ngày càng chứng tỏ được sức hút so với những nhà đầu tư trong và ngoài nước được vật chứng quá số lượng thông tin tài khoản được mở luôn lập kỷ lục từ những ngày đầu chỉ có 17.116 thông tin tài khoản đến tháng 12/2021 đã có 743.019 thông tin tài khoản được lập. Mặc dù khối lượng thanh toán giao dịch rất lớn nhưng khối lượng IO lại quá kiêm tốn chứng tỏ nhà đầu tư đa phần là lướt sóng mà không góp vốn đầu tư kỳ hạn dài. Điều này lại rất trái ngược với chứng khoán phái sinh quốc tế được thể hiện Hình 1E .

Hình 1E: Khối lượng giao dịch và OI Phái sinh toàn thế giới

Nguồn: fia.org

Quy mô vốn hóa toàn thị trường có xu thế tăng liên tục trong quá trình tháng 8/2017 đến tháng 12/2020 từ 3.636.015 tỷ đồng tương ứng 86,69 % GDP lên 9.309.889 tỷ đồng tương ứng 149.94 % GDP. Đây quả là một số lượng vô cũng ấn tượng khi 2 năm liên tục bị ảnh hưởng tác động do đại dịch Covid-19 nhưng vốn hóa toàn thị trường vẫn đi lên không ngừng được bộc lộ chi tiết cụ thể tại Hình 1C và Hình 1D .

Hình 1C: Vốn hóa toàn thị trường   

Nguồn: fia.org

Hình 1D: Quy mô thị trường quy đổi theo GDP  

Nguồn: fia.org

4. Đánh giá hoạt động thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam

4.1. Những mặt lợi thế

Hệ thống công nghệ thông tin quản lý và vận hành thông suốt, không thay đổi, bảo đảm an toàn, tài liệu thị trường update đúng mực, kịp thời, góp thêm phần bảo vệ tính công khai minh bạch minh bạch .
Cơ chế giám sát tốt nhằm mục đích kịp thời phát hiện những trường hợp thao túng trên thị trường cơ sở để hưởng lợi trên thị trường chứng khoán phái sinh và ngược lại, nhất là quy trình tiến độ gần đáo hạn hợp đồng pháp lý .
Nhà góp vốn đầu tư hoàn toàn có thể tìm kiếm lợi luận ngay cả khi thị trường đi xuống, điều này trên thị trường chứng khoán cơ sở không hề làm được. Nhìn chung, nhà đầu tư chỉ cần Dự kiến đúng khuynh hướng thị trường và đặt lệnh sẽ kiếm được doanh thu. Đây là điểm sáng để giữ chân nhà góp vốn đầu tư trong nước và lôi cuốn thêm vốn từ quốc tế .
Khi thị trường chứng khoán cơ sở sụt giảm, nhà đầu tư hoàn toàn có thể bán hợp đồng thanh lý để giảm thiểu rủi, điểm này bộc lộ rõ chứng khoán phái sinh có quyền lợi phòng ngừa rủi ro đáng tiếc. Theo hiệu quả thống kê trên quốc tế, khi thị trường chứng khoán cơ sở giảm điểm mạnh thì thị trường chứng khoán phái sinh lại tăng mạnh và ngược lại .
Giao dịch chứng khoán phái sinh T + 0 ( mua và bán ngay trong ngày ) trong khi chứng khoán cơ sở T + 2. Điểm này giúp cho chứng khoán phái sinh Việt Nam ngày càng tiệm cận với quốc tế .
Được phép sử dụng đòn kích bẩy tức chỉ cần có một lượng tiền ký quỹ là hoàn toàn có thể mở vị thế hợp đồng .
Đã tiến hành được thêm 2 mẫu sản phẩm là hợp đồng thanh lý trái phiếu chính phủ nước nhà kỳ hạn 5 năm và hợp đồng thanh lý trái phiếu chính phủ nước nhà kỳ hạn 10 năm, góp thêm phần làm phong phú thêm mẫu sản phẩm thanh toán giao dịch .

4.2. Hạn chế

Vì sử dụng đòn kích bẩy cao nên khuynh hướng thị trường đi ngược với vị thế của nhà đầu tư sẽ gây ra một khoản lỗ lớn trong thời hạn ngắn .
Mặc dù tính đến hiện tại chứng khoán phái sinh có đến 3 mẫu sản phẩm nhưng chỉ có hợp đồng thanh lý chỉ số VN30 là nhà góp vốn đầu tư cá thể hoàn toàn có thể tiếp cận được, trong khi ở Việt Nam nhà đầu tư cá thể chiếm nòng cốt. 2 mẫu sản phẩm còn lại là hợp đồng thanh lý trái phiếu cơ quan chính phủ chỉ cho phép nhà góp vốn đầu tư tổ chức triển khai tiếp cận .
Tài sản cơ sở của hợp đồng thanh lý là chỉ số VN30, số lượng CP trong rổ VN30 chỉ có 30 CP có vốn hóa lớn được niêm yết trên HSX, mức vốn hóa của 30 mã này lớn nên thường tính thanh khoản thấp trên thị trường, cũng dễ thao túng giá để đưa chỉ số VN30 về mức mong ước .
Số lượng nhà đầu tư tổ chức triển khai còn rất hạn chế nên thanh toán giao dịch hợp đồng thanh lý trái phiếu còn rất ảm đạm .
Căn cứ Thông tư số 127 / 2018 / TT-BTC ngoài việc nộp thuế thu nhập cá thể còn nộp tới 5 loại phí. Như vậy, ngân sách khi tham gia thanh toán giao dịch chứng khoán phái sinh rất cao, mặc dầu Thông tư số 101 / 2021 / TT-BTC có giảm 5 loại phí nhưng vẫn còn cao .

5. Giải pháp phát triển thị trường chứng khoán phái sinh

Cần tổ chức triển khai tập huấn nhiều lớp tập huấn liên tục không tính tiền cho những nhà đầu tư để nâng cao trình độ hiểu biết về chứng khoán phái sinh .
Cần có chủ trương để lôi cuốn nhà đầu tư tổ chức triển khai, góp thêm phần gỡ nút thắt cho thanh toán giao dịch hợp đồng thanh lý trái phiếu cơ quan chính phủ, cũng như điều tra và nghiên cứu cho nhà đầu tư cá thể đủ điều kiện kèm theo thanh toán giao dịch loại sản phẩm này. Tiếp tục đa dạng hóa loại sản phẩm phái sinh để khắc phục hạn chế của hợp đồng thanh lý chỉ số VN30 như mẫu sản phẩm phái sinh trên CP đơn lẻ, phái sinh trên chỉ số, …

Tăng cường chế tài xử phạt đối với trường hợp thao túng để chuộc lợi.

Thông tư số 101 / 2021 / TT-BTC có giảm 5 loại phí khi thanh toán giao dịch chứng khoán phái sinh nhưng vẫn còn cao. Điều này đã kiềm hãm sự tăng trưởng của thị trường chứng khoán phái sinh. Để khuyến khích nhà đầu tư tham gia nên giảm những loại phí này xuống mức thấp hơn nữa, hoặc thực thi chủ trương không lấy phí thanh toán giao dịch cho 2 năm đầu sử dụng .
Thị trường chứng khoán phái sinh là thị trường bậc cao nên việc hoàn thành xong những lao lý pháp lý cần được chú trọng. Bên cạnh đó, cần liên tục phối hợp với những cơ quan quản trị khác và đơn vị chức năng tổ chức triển khai thị trường phái sinh, nhằm mục đích thiết kế xây dựng khung pháp lý sẵn sàng chuẩn bị cho ra đời những mẫu sản phẩm mới .

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1. Bùi Kim Yến & Thân Thị Thu Thủy (2014). Phân tích và đầu tư chứng khoán. Nhà xuất bản Giao thông Vận tải, TP. Hồ Chí Minh.
2. Bùi Nguyên Hoàn, Bạch Nguyễn Tuyết Vân (2018). Giới thiệu chứng khoán phái sinh. Nhà xuất bản Hồng Đức, Hà Nội.
3. Đào Thị Hồng, Nguyễn Thị Thùy Dung (2019). Phát triển hoạt động trên thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam. TNU Journal of Science and Technology, 201(08), 191-197.
4. Các website: www.hnx.vn, http://hsx.vn, www.ssc.gov.vn, www.vsd.vn, vietstock.vn

Source: https://laodongdongnai.vn
Category: Thị Trường