Văn hóa dân tộc Tày ở Hà Giang – Lẩu Then bjoóc mạ

Hà Giang là một trong những cái nôi của kho tàng văn hóa tín ngưỡng Then. Trên bức tranh văn hóa tín ngưỡng Tày – Nùng ở Việt Nam, Then, vùng đất cổ này là một trong những mảng màu tươi sáng với Lẩu Then bjoóc mạ.

Dân tộc Tày ở Hà Giang

Dân tộc Tày ở Hà Giang có khoảng chừng trên 130.000 người sinh sống. Đây là dân tộc có dân số đông thứ hai ở Hà Giang. Người dân tộc Tày sống hầu hết và tập trung chuyên sâu tại những huyện Vị Xuyên, Bắc Quang, Quang Bình, Bắc Mê và thành phố Hà Giang. Dân tộc này đã có lịch sử vẻ vang định cư truyền kiếp trên đất Hà Giang và nhiều di sản văn hóa truyền thống truyền thống lịch sử. Trong đó, nổi tiếng là hát Then – đàn Tính .

Lẩu Then bjoóc mạ

“Then là loại hình diễn xướng dân gian gắn bó sâu sắc với đời sống tâm linh của đồng bào dân tộc Tày ở Hà Giang”, theo bà Triệu Thị Tình, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hà Giang. Điển hình cho diễn xướng là hội lẩu Then bjoóc mạ ở xã Phương Độ (thành phố Hà Giang). Nó có quy mô lớn, mang ý nghĩa sâu sắc và tập trung đầy đủ các nghệ thuật của Then.

Ý nghĩa của hội này là cầu xin vua cha ban phước lành cho trần gian, một năm an lành, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Do được hình thành truyền kiếp, lẩu Then bjoóc mạ đã thấm sâu vào tâm linh của người Tày, được lưu truyền qua những đời, trở thành một nét đẹp trong văn hóa truyền thống hội đồng ở Hà Giang .

Then được chia thành những hình thức khác nhau tùy thuộc vào phong tục tập quán của từng địa phương, từng vùng như : Then cầu mong, Then chữa bệnh, Then bói toán, Then đưa người khuất, Then cầu mùa, Then chúc tụng và lẩu Then .

Ông Nguyễn Văn Chự, (thành phố Hà Giang) cho biết: lúc hành nghề, người cúng được “ông ma Then” nhập vào, trở thành “con trời” để tỏ lòng biết ơn Ngọc Hoàng hay Chúa Then. Vào dịp đầu năm mới sẽ phải làm lễ dâng rượu, dâng hoa lên cho Ngọc Hoàng và Chúa Then, vì vậy lẩu Then Bjoóc Mạ thường được tổ chức vào mùa xuân. Lúc này hoa bjoóc mạ – hay còn gọi là hoa bờm ngựa đã nở nhiều. Từ đó, lẩu Then bjoóc Mạ được hình thành và trở thành một nét độc đáo riêng có ở Hà Giang.

Các hoạt động đặc trưng khi tiến hành trong hội

Để thực thi một hội lẩu Then bjoóc mạ cần được chuẩn bị sẵn sàng rất chu đáo. Gần đến ngày tổ chức triển khai hội lẩu Then bjoóc mạ, nhân dân trong xã cùng họp mặt tại nhà thầy Then cả là ông Nguyễn Văn Chự cùng luận bàn, giúp nhau làm những đồ vật, chuẩn bị sẵn sàng lễ vật. Nam giới vào rừng đào măng, vầu, loại 2 củ mọc cùng 1 rễ, hái những loại hoa như bjoóc mạ, hoa chuối rừng, hoa trứng cá đan vào nhau thành hình nón. Các bà, những mẹ, những chị thì cắt, dán những hình vật trang trí, sẵn sàng chuẩn bị những lễ vật như : Hình con én, con ương, bánh sừng bò, bánh dày hình nón, rượu nếp cái làm bằng thứ gạo cẩm ngon nhất. Vào ngày tổ chức triển khai hội lẩu Then bjoóc mạ, mọi người thịt thịt lợn, gà, vịt để cúng .
Trong hội lẩu Then bjoóc mạ thường sẽ có 1 thầy Then cả và 5 thầy phụ ; mỗi thầy lại có 2 nàng Hương Giao hàng, giúp việc. Hội Lẩu Then được diễn ra trong 2 ngày, 1 đêm với những bước chính đó là : Mời Chúa Then và đoàn Then lên đường vượt qua những chặng. Hội Lẩu Then phải đi qua rất nhiều cung, chặng như : Cung trình tổ Then, tổ tiên ; trình ông thổ ông địa, trình thần ; cung ve sầu ; thanh lâm, lên cửa trời ; chờ đò ; khảm hải ; lên phủ Ngọc Hoàng ; lồng mường, đón Chúa Then, Ngọc Hoàng giáng trần … Cả chặng đường, những ông, bà Then diễn xướng, hát bằng những làn điệu Then, phối hợp với đàn Tính và chùm xóc nhạc. Tiếng hát Then lúc trầm, bổng, khi trang nghiêm, lúc rộn ràng, khi thống thiết ; âm hưởng trầm bổng gây ấn tượng thâm thúy cho người nghe. Những lời Then, hòa trong nhịp đàn Tính đưa những ông, bà Then đến với Mường Trời để cầu xin những vị thần linh tương hỗ con người, xin vua cha ban phước lành cho trần gian, cầu xin một năm an lành, mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu .

Những năm trước đây, hội lẩu Then bjoóc mạ chỉ diễn ra ở nhà Then chủ, mọi hoạt động trong phạm vi gia đình, thì nay lẩu Then bjoóc mạ được tổ chức rộng rãi, mang tính quần chúng. Từ năm 2016 đến nay, hội Lẩu Then bjoóc mạ được cấp ủy, chính quyền xã Phương Độ (thành phố Hà Giang) tổ chức, trình diễn tại các buổi chợ phiên. Đây không chỉ quảng bá những nét đẹp, giá trị về mặt tâm linh của hội lẩu Then bjoóc mạ cho du khách gần xa biết đến, mà còn bảo tồn, gìn giữ những giá trị văn hóa đặc sắc cổ truyền của cha ông.

Xã Phương Độ được biết đến như một “địa chỉ đỏ” về Lẩu Then, hát Then, đàn Tính với phần lớn là người Tày sinh sống. Đây đã trở thành nét văn hóa tâm linh gắn bó với đời sống, in sâu trong từng nếp nhà của người dân nơi đây. Hội Nghệ nhân dân gian xã Phương Độ và các Câu lạc bộ hát Then được thành lập từ nhiều năm nay đã thành một cầu nối đưa Then đến gần hơn với cộng đồng. Ông Nguyễn Văn Chự, là thầy Then cả trong hội lẩu Then bjoóc mạ cũng là người đã dày công sưu tầm, lưu giữ những điệu Then cổ, đã trăn trở khi Then đang dần mai một. Ông và các nghệ nhân dân gian dành hết tâm huyết truyền lại cho lớp trẻ, cho bà con để khôi phục, gìn giữ nét đẹp văn hóa của dân tộc mình. Việc tổ chức hội lẩu Then bjoóc mạ là phần gìn giữ, bảo vệ giá trị văn hóa truyền thống, thể hiện sự đồng lòng của cộng đồng. Mặt khác, nó cũng rất quan trọng khi cân bằng giữa bảo tồn văn hóa truyền thống với phát triển du lịch cộng đồng.
Có thể nói, lẩu then bjoóc mạ là một loại hình nghệ thuật tổng hợp gắn bó mật thiết với cộng đồng người Tày ở xã Phương Độ (thành phố Hà Giang). Lẩu Then bjoóc mạ không chỉ có những nét đẹp về văn hóa tâm linh mà còn mang giá trị về mặt nghệ thuật, âm nhạc, múa, trang trí.

Trang Trần

Source: https://laodongdongnai.vn
Category: Nông Thôn