Người Campuchia gốc Việt – Wikipedia tiếng Việt

Người Campuchia gốc Việt (tiếng Khmer: យួន Yuon[2]) là nhóm người sinh sống tại Campuchia nhưng về mặt huyết thống, xuất phát từ Việt Nam.

Cộng đồng người Campuchia gốc Việt là dân tộc thiểu số lớn nhất tại Campuchia. Theo RFA, năm năm nay hội đồng người Campuchia gốc Việt có khoảng chừng 156.000 người, đa phần sinh sống ở những tỉnh phía Đông giáp với việt nam, tại thủ đô hà nội PhnomPenh và tỉnh SiamReap [ 3 ] nhưng theo CIA thì người Việt ở Campuchia chỉ khoảng chừng 0,1 % tức khoảng chừng 16.000 người. Mặc dù có những tranh chấp sâu đậm giữa hai dân tộc bản địa Khmer và Việt trải dài qua mấy thế kỷ nhưng trên quốc gia Campuchia hai nhóm vẫn chung sống cận kề nhau .
Người Campuchia gốc Việt tập trung chuyên sâu ở những đô thị như Phnôm Pênh, tuy nhiên một số ít đáng kể sống dọc theo sông Mê Kông, sông Bassac và vùng Biển Hồ mưu sinh bằng nghề chài lưới. Dưới thời Pháp thuộc, phần đông phu phen trong những đồn điền cao su đặc của Pháp là người Việt được mộ sang làm lao công. Người Việt cũng là thành phần công chức cấp dưới trong chính quyền sở tại thuộc địa Đông Pháp cùng những tư chức trong những hãng xưởng. [ 4 ]

Theo ước tính của học giả người Mỹ Donald J. Steinberg thì vào thời điểm năm 1950 có 291.596 người Việt (chiếm hơn 7% tổng dân số Campuchia) sinh sống trên đất Campuchia. Họ tập trung ở Phnôm Pênh và các tỉnh miền đông như Prey Veng, Kandal, Kampong Cham[4] và Kampong Chhnang.[5]

Trước thế kỷ 19[sửa|sửa mã nguồn]

Thư tịch cổ ghi rằng người Việt và người Khmer đã có tiếp xúc từ thế kỷ 13. Sau khi Champa bị Đại Việt thôn tính thì dân Việt tiến vào đến khu vực Đông Nam Bộ và đồng bằng sông Cửu Long thuộc Thủy Chân Lạp. Từ khoảng chừng giữa thế kỷ 17 trở đi Chân Lạp suy yếu vì nội chiến và bị Xiêm xâm lược, những chúa Nguyễn đã dùng nhiều cách như hôn nhân gia đình chính trị, áp lực đè nén ngoại giao cùng thế mạnh quân sự chiến lược, để từ từ sáp nhập vùng Đông Nam Bộ và đồng bằng sông Cửu Long vào xứ Đàng Trong, đặt ra phủ Gia Định. Cùng lúc đó, đội quân của chúa Nguyễn cũng đụng độ với quân Xiêm để tranh giành ảnh hưởng tác động lên đất Chân Lạp. Về cơ bản, Campuchia bị kiềm kẹp giữa 2 nước lớn là Xiêm và Việt .

Thời nhà Nguyễn[sửa|sửa mã nguồn]

Sang thế kỷ 19, nhà Nguyễn dưới triều vua Minh Mạng đã sáp nhập toàn phần chủ quyền lãnh thổ phía Đông Campuchia, gọi là Trấn Tây Thành, vào nước Đại Nam. Mọi thể chế từ việc quản lý đến phong tục đều có lệnh phải bỏ lề lối bản xứ mà theo cách của người Việt. Việc triều chính thì quan lại Cao Miên phải thay cả phẩm phục và lễ nghi. Đối với dân chúng Campuchia thì không những nền độc lập bị xóa bỏ mà cả sự tồn vong của dân tộc bản địa cũng lâm nguy. Do đó, người dân Campuchia liên tục nổi dậy, lại có thêm triều đình Xiêm hậu thuẫn những lực lượng chống chính quyền sở tại nhà Nguyễn. Quan quân nhà Nguyễn sau cuối phải rút khỏi Campuchia sau mấy năm chinh chiến, bỏ phép trực trị mà đồng ý lệ triều cống như cũ .

Thời Pháp thuộc[sửa|sửa mã nguồn]

Đến giữa thế kỷ 19, Pháp xâm lăng rồi chiếm đất Nam Kỳ. Người Pháp sau đó thuyết phục vua Campuchia đồng ý chính sách bảo lãnh của Pháp trên quốc gia Campuchia. Dù vậy, ảnh hưởng tác động của người Việt ở Campuchia thay vì thuyên giảm dưới sự can thiệp của Pháp, lại càng tăng khi chính quyền sở tại bảo lãnh thường tuyển mộ dùng người Việt làm nhân sự trong cỗ máy hành chính. Công nhân người Việt cũng sang làm phu đồn điền cao su đặc ở Campuchia .Năm 1874 khi người Pháp mở cuộc tìm hiểu dân số tại Campuchia thì có 4.452 người Việt trên tổng số 746.424 dân cư. Đến năm 1911 thì có 79.050 và năm 1921 thì tăng lên là 140.225 người gốc Việt. Riêng tại TP. hà Nội Nam Vang thì có 18.990 người gốc Việt, chiếm 61 % dân số TP. hà Nội. [ 6 ]Sang năm 1936 chính phủ nước nhà bảo lãnh ghi nhận có 191.000 người Việt sinh sống trên đất Campuchia .. [ 6 ]

Vương quốc Cao Miên 1953 – 70[sửa|sửa mã nguồn]

Quan điểm của những chính quyền sở tại Campuchia so với thiểu số người dân gốc Việt bị chi phối bởi quan hệ ngoại giao với cả hai chính thể miền Bắc và Miền Nam Việt Nam và vị thế Campuchia trong cán cân cuộc chiến tranh Việt Nam .Dưới thời vua Sihanouk, dân gốc Việt bị liệt là ngoại kiều. Người Campuchia theo chủ nghĩa dân tộc bản địa cực đoan thì xem người Việt thiểu số là đặc công thi hành thủ đoạn thôn tính Campuchia của Việt Nam. Chính quyền cũng ra chủ trương không cho và ngược đãi người gốc Việt, ép họ phải nhập tịch. [ 8 ]

Cộng hòa Khmer 1970 – 75[sửa|sửa mã nguồn]

Sau khi Sihanouk bị truất phế, người Việt thiểu số lại bị hai chính sách Cộng hòa Cao Miên của Lon Nol ( 1970 – 1975 ) và Cao Miên dân chủ của Pol Pot ( 1975 – 1979 ) ra tay sát hại. Ngay sau cuộc thay máu chính quyền lật đổ Sihanouk của Lon Nol, chính quyền sở tại mở nhiều đợt tàn sát hàng nghìn người Việt diễn ra ngay ở Phnôm Pênh. Lon Nol còn ban luật chỉ được cho phép người gốc Việt đi lại từ 7 giờ sáng đến 11 giờ sáng, cùng không cho người Việt làm 1 số ít nghề đại trà phổ thông, khiến hoạt động và sinh hoạt của hội đồng người Việt bị tê liệt. [ 8 ] Lon Nol còn ra lệnh thiết lập 1 số ít trại tập trung chuyên sâu cho người dân gốc Việt, giam giữ hơn 30.000 người. Con số này sau tăng lên đến 90.000. Họ bị ép hồi hương. Theo thống kê của Hội Hồng thập tự Việt Nam Cộng hòa năm 1970 thì có 33.570 mái ấm gia đình gồm 167.630 người Việt hồi hương được hội thiện nguyện này tương hỗ. [ 9 ] Tính đến Tháng Tám, 1971 thì số lượng người tỵ nạn tăng lên hơn 250.000 người đã bỏ Campuchia về Việt Nam Cộng hòa. [ 8 ] Dân số người Việt ở Nam Vang, một thời lên đến 350.000 ( 50 % dân cư Nam Vang ), tụt xuống chỉ còn khoảng chừng 30.000. [ 10 ] Một số bị giết hại, hàng trăm xác, hoàn toàn có thể lên đến 3.000 – 4.000 [ 11 ] thả trôi sông xuôi dòng Bassac về Việt Nam. Sau vì áp lực đè nén quốc tế, Lon Nol gật đầu để Hải quân Việt Nam Cộng hòa đưa tàu lên đón số người bị giam giữ hồi hương. [ 12 ] Tính đến năm 1975, ước tính là 400.000 người Việt đã rời Cao Miên về Việt Nam, còn lại chỉ khoảng chừng 200.000. [ 13 ]

Cộng hòa Dân chủ Campuchia 1975 – 79 và Cộng hòa Nhân dân Campuchia 1979 – 92[sửa|sửa mã nguồn]

Năm 1975 Khmer Đỏ lên nắm quyền ở Phnom Penh. Campuchia và Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam mặc dầu chung ý thức hệ vì cùng là cộng sản nhưng lại có nhiều tranh chấp sâu đậm. Rạn nứt tiến từ xung đột biên giới đến cuộc chiến tranh quy mô ; hai nước kêu gọi hàng loạt quân đội đốc chiến. Khoảng 170.000 người Việt ở Campuchia bị Khmer Đỏ lùa sang biên giới đuổi về Việt Nam. Số còn lại khoảng chừng 30.000, phần bị giết, bị bệnh và chết đói ; hoàn toàn có thể nói hội đồng người Việt ở Campuchia bị triệt hạ trọn vẹn. [ 8 ]Trong thời hạn Việt Nam trợ giúp nhân dân Campuchia chống nạn diệt chủng, số người Việt ở Campuchia lại hồi sinh dần. Tuy nhiên thường dân gốc Việt vẫn là tiềm năng giết hại khiến hơn 21.000 người gốc Việt phải bỏ Campuchia về lại Việt Nam .

Vương quốc Campuchia[sửa|sửa mã nguồn]

Năm 1993 qua trung gian Liên hiệp quốc chính quyền sở tại chuyển tiếp Campuchia ( United Nations Transitional Authority in Cambodia ) tổ chức triển khai tổng tuyển cử, cho phục sinh vương triều Campuchia và đổi quốc hiệu là Vương quốc Campuchia. Sôi động chính trị Campuchia sau đó lại châm ngòi nổ ra mấy đợt tàn sát dân gốc Việt khiến 25.000 – 40.000 người vượt biên giới lánh nạn ở Việt Nam, tập trung chuyên sâu ở hai tỉnh An Giang và Đồng Tháp. [ 14 ]

Tình trạng người dân gốc Việt vào thế kỷ 21 vẫn còn nhiều khó khăn. Cho dù đã sinh sống trên đất Campuchia nhiều đời, luật pháp vẫn cấm không cấp cho họ giấy tờ tùy thân, không cho sở hữu ruộng đất, khiến họ chỉ mỗi có nghề chài để sinh nhai. Khoảng 90% dân gốc Việt sinh sống cuộc đời trôi nổi trên xuồng bè sông nước.[15] Kết quả là trẻ con không được ghi danh nhập học, không được đi thi, người lớn thì không có quyền bỏ phiếu. Trong đợt tuyển cử năm 2013, người gốc Việt bị uy hiếp, ngăn cản không được đến phòng phiếu.[16] Họ còn bị nhà chức trách địa phương sách nhiễu, bắt bớ làm tiền mà không có cách nào khiếu nại.

Trước năm 1996, trẻ nhỏ thuộc mái ấm gia đình có một cha mẹ sinh trên đất Campuchia hoàn toàn có thể ghi danh chính thức để nhập học. Nhưng sau đó, lao lý biến hóa, yên cầu cả cha lẫn mẹ phải chứng tỏ đã sinh ra trên đất Campuchia và có quyền cư trú hợp pháp thì con trẻ mới được đi học, khiến cho nhiều trẻ nhỏ gốc Việt không hề hưởng quyền công dân và hội nhập xã hội Campuchia. [ 15 ]Vào thế kỷ 21, nhiều người gốc Việt ở Campuchia không có sách vở nên không hề tiếp cận việc làm, học tập và những nguồn lực vương quốc. Họ bị cô lập và sống rất là bần hàn qua nhiều thế hệ. Vì không có sách vở, nên họ không có quyền chiếm hữu đất, nên không được bồi thường khi bị tịch thu đất. Việc học tập của con trẻ Việt kiều cũng rất là khó khăn vất vả, phần lớn những em chỉ được học trong những ngôi trường việt nam, từ lớp 1 đến lớp 5 thôi, nếu muốn học tiếp thì phải về việt nam. [ 3 ]Ngoài ra, đảng trái chiều của Sam Rainsy thường lấy lập trường bài Việt để kích động cử tri dồn phiếu cho đảng mỗi khi bầu cử. [ 17 ]Ngoài hành vi chống người gốc Việt không những được công khai minh bạch cổ võ bởi đảng trái chiều may ngay đảng cầm quyền của Hun Sen cũng theo đuổi. Trường hợp này diễn ra cuối năm 2017 khi chính phủ nước nhà ra lệnh tịch thu sách vở tùy thân của 70.000 người mà hầu hết là người gốc Việt, coi như tước quyền công dân và không công nhận quyền thường trú hợp pháp của họ trên đất xứ Cam. [ 18 ]
Nhà thờ của người Việt ở Kompong Luong .Hai ngôn từ Việt và Khmer đều thuộc nhóm ngôn từ Môn-Khmer. Dù vậy, người gốc Việt không hội nhập hòa giải như người Chăm [ 19 ] hay người Hoa [ 20 ] với người Khmer, phần vì độc lạ văn hóa truyền thống và lịch sử vẻ vang giữa 2 dân tộc bản địa .Sau thời kỳ quản lý Trấn Tây Thành của nhà Nguyễn vào thế kỷ 19 và hơn 10 năm Việt Nam chiếm đóng đất Campuchia vào thập niên 1980, nhiều người Campuchia có thái độ hoài nghi và ghét bỏ người Việt. Hôn nhân giữa người Việt và người Khmer cũng ít diễn ra so với giữa người Khmer và người Hoa. Mặc dù người gốc Việt sinh sống rải rác chui lủi khắp Campuchia, làm ruộng và làm cá ở thôn quê trong làng nổi ven sông hồ, lớp di cư sau này hay tập trung chuyên sâu ở nơi thị thành nên cũng gây khoảng cách tách biệt với người bản xứ .Về mặt văn hóa truyền thống thì tục lệ ăn Tết Nguyên Đán vào khoảng chừng tháng Giêng hay tháng Hai dương lịch do hội đồng người Việt tham gia phần đông đã trở thành một ngày lễ hội quan trọng ở Campuchia. Họ cũng gia nhập đạo Cao Đài, một tôn giáo lớn ở Việt Nam vào Campuchia .Riêng so với Giáo hội Công giáo ở Campuchia thì hội đồng gốc Việt là nòng cốt. Người gốc Việt chiếm đại đa số giáo dân Công giáo ở Campuchia. Khi chính quyền sở tại Campuchia ra chủ trương truy nã người Việt vào thập niên 1970 thì hội đồng giáo dân coi như bị hủy hoại, và chỉ Phục hồi lại vào đầu thập niên 1990 với một nhóm người Khmer. Ước đoán vào năm 2013 thì số giáo dân gốc Việt nay lại tăng dần, chiếm khoảng chừng 2/3 giáo dân Công giáo ở Campuchia. [ 21 ] Năm 1970, giáo xứ gốc Việt Russeykeo ở Phnôm Pênh lánh nạn về Việt Nam và định cư tại Đồng Nai, nay thuộc Giáo phận Xuân Lộc. [ 22 ]Ngày nay, vì tỉ lệ thất nghiệp cao ở Việt Nam mà nhiều người Việt sang Campuchia tìm việc làm, trong khi nhiều người khác mưu cầu một đời sống tốt đẹp hơn mặc dầu chỉ một số ít ít đạt được ý muốn. Vì cho là cạnh tranh đối đầu kinh tế tài chính, nên người Campuchia không có thiện cảm với giới di dân này .

Thái độ của dân bản xứ[sửa|sửa mã nguồn]

So với hai hội đồng thiểu số người gốc Hoa hay gốc Thái ở Campuchia thì dân Khmer nói chung không có thiện cảm với người thiểu số gốc Việt. Nhiều sự kiện lịch sử vẻ vang đã góp thêm phần tạo nên mối nghi kỵ nếu không nói là hiềm thù dai dẳng giữa hai dân tộc bản địa Khmer-Việt .

Trong khi người Việt coi cuộc Nam tiến là mở mang bờ cõi đất nước[23] thì người Khmer coi đó là sự mất mát lớn cho dân tộc họ. Hậu quả là xứ Thủy Chân Lạp bao gồm đồng bằng sông Cửu Long bị người Việt sáp nhập.

Trái lại, so với Thailand, tuy cũng có thời chiếm đóng và đô hộ Campuchia ( nhiều hơn Việt Nam ) nhưng phần chủ quyền lãnh thổ có đông người Campuchia sinh sống vẫn tương đối được giữ nguyên vẹn. Các tỉnh bị chiếm đóng trước đó đã được thực dân Pháp giúp Campuchia giành lại từ nước Xiêm ( Battambang, Xiêm Riệp ) .Ngoài ra về mặt văn hóa truyền thống và tôn giáo thì cũng có nhiều dị biệt giữa người Khmer và người Việt tạo thêm nhiều ngăn cách. Tựu trung thì trong khi Việt Nam chịu tác động ảnh hưởng văn hóa truyền thống và học thuật Trung Hoa, còn Campuchia và xứ sở của những nụ cười thân thiện tiếp thu văn hóa truyền thống Ấn Độ cùng Phật giáo Nam tông làm nền tảng xã hội nên có nhiều điểm tương đương hơn .

• Hoàng Dung. Cuộc chiến Việt-Hoa-Miên 1979-1989. Falls Church, VA: Tiếng Quê Hương, 2013.
• Wain, Barry. The Refused’. New York: Simon and Schuster, 1981.
• Kenneth T So and Sophal Ear (2010), Yuon: What’s in a xenonym? Phnom Penh Post. A version of this article first appeared in Vietnamese in the online journal Talawas (Autumn 2009).

Source: https://laodongdongnai.vn
Category: Nông Thôn