Làng cổ của dân tộc Thái Nghệ An giữa khu bảo tồn Pù Hoạt 300 năm vẫn thơm mùi gỗ quý.

Từ một Mường Đán cổ…bí ẩn

Từ TT xã Hạnh Dịch, chúng tôi đi thêm 15 km để hoàn toàn có thể vào làng thái cổ Mường Đán. Khi leo lên đỉnh của một con dốc khá cao, buông tầm nhìn về phía xa, dưới thung lũng một Mường Đán cổ hiện ra mờ ảo ngay trước mắt .

Một góc bản Mường Đán cổ của dân tộc Thái tại xã Hạnh Dịch, huyện Quế Phong (Nghệ An). Ảnh: Cảnh Thắng

Thấp thoáng những ngôi nhà sàn, những nương ngô, những đồi lúa nương thơm ngát, đặc biệt quan trọng nơi đây còn lưu giữ những phong tục tập quán đặc trưng của người Thái cổ .Khi xuống bản Mường Đán, càng lại gần càng thấy nét cổ xưa của những nếp nhà sàn của người Thái. Điều đặc biệt quan trọng những ngôi nhà sàn này hầu hết đều được lợp mái bằng những phiến gỗ sa mu cũ cắt nhỏ, quý giá .So với những bản người Thái khác ở miền tây xứ Nghệ, rất ít nơi người dân dùng những phiến gỗ sa mu lợp nhà .Xưa nay, việc lợp mái nhà gỗ sa mu được xem là truyền thống của hội đồng người Thái ở Mường Đán. Bởi khoảng trống sống sót của họ thường gắn liền với những đỉnh núi cao, nhiệt độ thấp hơn so với mức thông thường. Xưa xung quanh Mường Đán là bạt ngàn những cánh rừng sa mu cổ thụ .Vì thế, những mái nhà sàn lợp mái gỗ sa mu ở Mường Đán hoàn toàn có thể xem là một nét đặc biệt quan trọng, đủ để gợi nên sự tò mò và giật mình cho những vị khách miền xuôi. Điều đáng nói là người Thái ở Mường Đán thường xẻ tấm gỗ sa mu nhỏ và ngắn hơn. Khi lợp lên mái rất ngay hàng, thẳng lối và trông rất thích mắt .Những con đường tại bản Mường Đán cổ nay đã được bê tông hóa tới từng nhà dân. Ảnh : Cảnh ThắngCó một điều rất ấn tượng với tôi là người Mường Đán rất hiếu khách. Vừa đặt chân vào bản đã được nghênh tiếp với những nụ cười thân thiện, những cái nắm tay nồng ấm và lời chào mời rất mực chân tình. Được hướng dẫn, chúng tôi ghé thăm ngôi nhà của bà Hà Thị Thiết ( 62 tuổi ) .Mường Đán là tên gọi thời xưa, nay tách thành bản Na Xái ( hơn 120 hộ ) và bản Hủa Mương ( gần 80 hộ ). Hai bản này chỉ cách nhau một con dốc. Người vùng khác vẫn thường gọi 2 bản với cái tên gọi chung là Mường Đán .Và người Na Xái, Hủa Mương đi ra thị xã vẫn thường nói nhà mình ở đất Mường Đán .Mường Đán có từ khi nào thì đến nay nhiều già làng ở ở Na Xái và Hủa Mương không còn ai biết rõ. Chỉ biết Mường Đán có từ rất thời xưa từ thủa cha ông họ dựng bản, lập mường, lập bản và cư trú trên vùng đất này .Bà Hà Thị Thiết cho biết, nghe những cụ kể lại khoảng chừng hơn 300 năm trước, tổ tiên của họ ở vùng Lai Châu, Điện Biên do cuộc chiến tranh, tranh giành đất đai giữa những bộ lạc, nên cha ông họ phải đi tìm những vùng đất mới để khám phá lập bản, dựng mường rồi định cư lập nghiệp tại vùng đất này .Bản làng Mường Đán cổ nơi thường nguồn dòng sông Nậm Việc, xã Hạnh Dịch, huyện Quế Phong ( tỉnh Nghệ An ). Ảnh : Cảnh ThắngHọ chia thành từng nhóm có quan hệ họ hàng, huyết thống lần bước theo đường biên giới Việt – Lào, rồi đặt chân lên vùng miền Tây Nghệ An. Đến vùng giáp ranh giữa Nghệ An và Thanh Hóa, một nhóm người Thái xuôi theo dòng Nậm Việc và tìm được một thung lũng không to lớn nhưng phì nhiêu .Ở đó có khe suối và bãi lầy để khai hoang ruộng nước, núi rừng cũng không quá cheo leo, hiểm trở. Nhóm người di cư từ miền Tây Bắc quyết định hành động dừng chân khai bản, lập mường tại Mường Đán .

 Việc đầu tiên bà con làm là dựng nhà, chẻ gỗ sa mu làm mái nhà. 

Nỗ lực bảo tồn văn hóa truyền thống dân tộc Thái

Cái tên Mường Đán cũng mở màn được hình thành từ ngày lập bản. Trải qua thời hạn, hội đồng người Thái đã biến Mường Đán thành bản làng phong phú với những ngôi nhà khang trang, những khu rừng quế bạt ngàn và những thửa ruộng bậc thang phì nhiêu .Cùng với trồng trọt và chăn nuôi, từ lâu phụ nữ Mường Đán nổi tiếng bởi nghề trồng bông, dệt vải. So với những mẫu sản phẩm cùng loại, mẫu sản phẩm dệt thổ cẩm của Mường Đán thường mịn, bền, đường nét hoa văn tinh xảo hơn .Điều ấy bắt nguồn từ vật liệu bảo vệ, tích hợp sự tỉ mẩn, siêng năng và đôi bàn tay khôn khéo, tinh xảo của những người phụ nữ Mường Đán .Những nếp nhà sàn của người Thái ở Mường Đán có nét đặc trưng riêng không liên quan gì đến nhau. Mái nhà sàn ở Mường Đán được lợp bằng những tấm gỗ pơ mu từ rất lâu rồi đến nay vẫn vĩnh cửu với thời hạn và thơm mùi gỗ quý : Ảnh : Cảnh ThắngBao đời nay, trước hiên nhà sàn không khi nào vắng bóng chiếc khung cửi, hằng đêm vang lên tiếng thoi đưa lách cách, tiếng cười nói rộn ràng .Anh Hà Văn Huy, cán bộ xã Hạnh Dịch cho biết : Ở Mường Đán nói riêng và những bản làng khác của xã Hạnh Dịch, ngoài việc lưu giữ nghề dệt thổ cẩm truyền thống lịch sử, những bà, những chị ở Mường Đán giữ gìn được cả những làn điệu dân ca, dân vũ của dân tộc Thái .Mỗi khi bản làng đón Tết hay vui hội, điệu khắp – lăm – nhuôn – xuối lại vang lên ; hòa cùng tiếng cồng, chiêng, khèn, pí ; hòa cùng tiếng reo vui của dòng Nậm Việc, tiếng vi vu của đại ngàn Pù Hoạt tạo ra sự bản giao hưởng rộn ràng .Rồi khách và chủ cùng chung vui rượu cần, say điệu lăm vông điệu đàng, tiếng hát càng vang xa …Những cô gái Thái ở Mường Đán trong bộ quần áo đặc trưng của dân tộc mình. Ảnh : Cảnh ThắngTrao đổi với Báo Dân Việt ông Lô Văn Chiến – Bí thư Chi bộ bản Hủa Mương cho rằng : ” Mường Đán nằm sâu giữa Khu bảo tồn vạn vật thiên nhiên Pù Hoạt, gần như là tách biệt với bên ngoài. Người dân chúng tôi, trải qua hàng trăm năm vẫn còn lưu giữ được những nét truyền thống văn hóa truyền thống dân tộc Thái. Từ khoảng trống sống sót đến ngôn từ, phục trang, âm nhạc và phong tục, tập quán … ” .” Đây những yếu tố rất là thuận tiện để tăng trưởng du lịch hội đồng, giúp người dân Mường Đán có thêm nguồn thu nhập, cải tổ đời sống và góp thêm phần tiếp thị nét đẹp quê nhà “, ông Chiến nói .Hiện nay, Ủy Ban Nhân Dân huyện Quế Phong ( tỉnh Nghệ An ) đang có kế hoạch bảo tồn khoảng trống văn hóa truyền thống Thái cổ ở hai bản Na Xái và Hủa Mương để tăng trưởng du lịch. Hiện nay có nhiều đoàn hành khách tìm về Mường Đán mày mò nét hoang sơ, chiêm ngưỡng và thưởng thức cảnh sắc, tắm thác Bảy tầng và thưởng thức những nét văn hóa truyền thống độc lạ của hội đồng người Thái .Những tấm vải dệt rực rỡ của những người phụ nữ người Thái ở Mường Đán, xã Hạnh Dich, huyện Quế Phong ( tỉnh Nghệ An ) : Ảnh : Cảnh Thắng

Bên cạnh đó, bà con hai bản Na Xái và Hủa Mương đang nỗ lực khôi phục lại giống cây quế Quỳ – loài cây trồng từng là đặc trưng của vùng đất Quế Phong. Đến nay có tới 2/3 số hộ ở Mường Đán đã chuyển sang trồng quế Quỳ với số lượng khá lớn.

So với các loại gỗ nguyên liệu, thời gian sinh trưởng và thu hoạch của cây quế Quỳ lớn gấp đôi nhưng cho giá trị kinh tế lớn và thu nhập cao hơn. Và điều quan trọng hơn là việc mở rộng diện tích quế Quỳ góp phần bảo tồn, phát triển giống cây quý bản địa, hứa hẹn một hướng đi và triển vọng mới, phù hợp với chủ trương phát triển của địa phương, nâng cao thu nhập cho bà con dân tộc Thái ở thung lũng Mường Đán.

Source: https://laodongdongnai.vn
Category: Nông Thôn