Người Cơ Ho
Với dân số không đông, nhưng cư trú không mấy tập trung chuyên sâu, người Cơ Ho được chia thành nhiều nhóm, dựa trên địa phận, ngôn từ và tập quán hoạt động và sinh hoạt .
– Cơ Ho Srê là nhóm đông nhất, tiếp đến là Cơ Ho Chil. Trước đây, Cơ Ho Chil cư trú rải rác trên vùng núi cao, thuộc thượng lưu sông Krông Knô ( Bắc và Tây Bắc cao nguyên Lang Biang ). Sau này, do thực trạng du canh, du cư, họ chuyển về phía Nam – vùng Bắc và Ðông Bắc Ðà Lạt – kề cận với địa phận cư trú của nhóm người Cơ Ho Lạt, người Chu Ru và Raglai. Hiện nay, họ cư trú trên địa phận Ðức Trọng, Lâm Hà, Lạc Dương, Ðôn Dương – những huyện phụ cận của Thành phố Ðà Lạt .
– Cơ Ho Lạt cư trú tập trung ở xã Lát và một số thung lũng quanh thành phố Ðà Lạt. Do có điều kiện giao lưu, tiếp xúc với người Kinh nhiều thế hệ, nên đời sống kinh tế nhóm này có những tiến bộ đáng kể so với nhiều nhóm Cơ Ho khác.
Bạn đang đọc: Người Cơ Ho
– Cơ Ho Nộp cư trú ở phía Nam Di Linh, ven đường Di Linh – Phan Thiết. Họ sống sen cài với người Chăm nên một số ít phong tục có sự tiếp biến, đó là ăn trầu, trồng trầu, cau xung quanh nơi ở .
– Cơ Ho Cờ Ðôn cư trú ở miền núi phía Ðông – Nam Di Linh ( Gia Bắc ) – kế cận với nhóm Cơ Ho Nộp, tập trung chuyên sâu đông nhất tại xã Ðình Trang Hòa, huyện Di Linh .
– Cơ Ho T’ring cư trú tập trung chuyên sâu ở hai tỉnh Khánh Hòa, Lâm Ðồng .
Người Cơ Ho nói tiếng Cơ Ho, thuộc ngữ chi Bana và ngữ hệ Nam Á. Ảnh : internet
Kinh tế sản xuất nông nghiệp là mũi nhọn của người Cơ Ho. Tuy nhiên, ở mỗi nhóm, dựa vào thổ nhưỡng và khí hậu, họ có những phương pháp canh tác khác nhau. Người Cơ Ho Srê, trồng lúa nước trong những thung lũng hẹp. Các nhóm khác thì làm nương rẫy với những khu công trình như lúa nương, ngô, sắn. Nhóm Cơ Ho làm rẫy thường sống du canh, du cư, để lại nhiều hệ lụy về sự bạc mầu của nương rẫy, phá rừng và bào mòn độ phì nhiêu của đất .
Ngoài lúa, ngô, sắn, họ còn trồng xen trong nương rẫy của mình bầu, bí, mướp, đậu … Người Cơ Ho cũng biết làm vườn với những loại cây ăn trái như mít, chuối, đu đủ, bơ …
Chăn nuôi gia súc cũng là một mặt trong đời sống kinh tế tài chính của ngươi Cơ Ho. Họ nuôi trâu, bò, lợn, dê, gà, vịt … theo phương pháp thả rông. Những thực phẩm ấy tương hỗ cho bữa ăn hàng ngày và Giao hàng cho những dịp tiệc tùng với những nghi lễ hiến tế tiếp tục trong năm .
Ngoài nông nghiệp trồng lúa nước và nương rẫy, người Cơ Ho cũng giống rất nhiều dân tộc khác, có kinh tế tài chính săn bắt, hái lượm những của cải từ rừng, với sự khai thác triệt để. Ðó là nguồn thực phẩm tương hỗ đắc lực cho kinh tế tài chính nông nghiệp rất bấp bênh của họ, khi vạn vật thiên nhiên thất thường rình rập đe dọa. Nghề thủ công bằng tay như đan lát, rèn, gốm, dệt … chỉ là để tự cấp. Không phải tổng thể những nhóm Cơ Ho đều có những nghề thủ công bằng tay nêu trên. Người Cơ Ho Chil có nghề dệt và một vài nhóm khác có nghề làm gốm rất nguyên thủy, không bàn xoay, không nung trong lò. Ðó là những tài liệu vô cùng quý giá cho những nhà nghiên cứu khảo cổ học tham chiếu .
Công cụ sản xuất của người Cơ Ho truyền thống cuội nguồn rất thô sơ, lỗi thời : rìu, chà gạc để chặt cây. Ðó là đoạn tre già làm cán và một đầu tra lưỡi sắt. Gậy chọc lỗ tra hạt. Người Cơ Ho chil còn có thêm chiếc gậy vừa có công dụng chọc lỗ, vừa có tính năng tra hạt, có tên là P’hal. Ðó là công cụ cán gỗ, lưỡi sắt dài 28 cm, rộng 3-4 cm. Người Cơ Ho Srê, do canh tác ruộng nước, nên bộ công cụ của họ có cuốc, cầy, bừa, Koc ( trang gỗ để mặt ruộng phẳng phiu ). Cuốc, cầy, bừa truyền thống cuội nguồn của người Cơ Ho Srê trọn vẹn bằng gỗ, sau này được tra lưỡi sắt. Sức kéo cầy, bừa đều bằng trâu đôi ( 2 con kéo cho một chiếc cầy hoặc một chiếc bừa ) .
Ðơn vị tổ chức xã hội thường thấy của người Cơ Ho và Bon, đó là đơn vị tương đương với một làng, một bản. Nó vừa đảm trách là một đơn vị tổ chức xã hội, vừa đảm trách là đơn vị kinh tế tự túc, tự cấp của dân tộc này. Bon chính là một làng truyền thống theo kiểu một công xã nông thôn mang đậm dấu ấn của thị tộc mẫu hệ dựa trên cơ sở cư trú trong những căn nhà dài, kề cận nhau theo nhóm dòng họ. Ðứng đầu Bon là già làng. Già làng cũng giống như các thành viên khác trong làng về quyền lợi kinh tế, nhưng về tinh thần, họ có uy tín gần như tuyệt đối. Già làng là hiện thân của truyền thống và là yếu tố gắn kết cộng đồng trong xã hội cổ truyền của người Cơ Ho. Già làng, chủ rừng, thầy cúng và các gia trưởng hợp thành tầng lớp trên của xã hội Cơ Ho truyền thống, kề từ đây, xã hội Cơ Ho đã có sự phân biệt giàu nghèo, dẫu rằng không sâu sắc, gay gắt. Tầng lớp trên có tôi tớ, con ở trong nhà, có chiêng, ché, nồi đồng, mặc dù, không thấy rõ sự bóc lột lao động giữa người giàu và kẻ nghèo. Ở những vùng tập trung, giữa các Bon có sự liên minh với nhau trên cơ sở tự nguyện, để tạo nên một tổ chức xã hội lớn hơn, đó là M’đrông.
Xem thêm: Bình Phước: Sau 13 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 7 khóa X về nông nghiệp, nông dân, nông thôn
Ảnh : internet
Trong xã hội truyền thống lịch sử của người Cơ Ho đã từng sống sót hai hình thức mái ấm gia đình : mái ấm gia đình theo chính sách mẫu hệ, mái ấm gia đình lớn và mái ấm gia đình nhỏ. Người phụ nữ đứng vai trò dữ thế chủ động trong hôn nhân gia đình. Chồng ở nhà vợ, con cháu lấy họ mẹ, con gái là người thừa kế. Người Cơ Ho cấm tuyệt đối hôn nhân gia đình cùng huyết thống. Con chú, con bác, con dì không được lấy nhau, nhưng con cô, con cậu lại được kết hôn theo luật tục. Sau khi vợ chết, người chồng hoàn toàn có thể kết hôn với em gái vợ và ngược lại, người vợ góa hoàn toàn có thể kết hôn với em trai của chồng, nếu đôi bên ưng thuận .
Sinh hoạt nhà hàng của người Cơ Ho theo chính sách 3 bữa mỗi ngày. Họ thường ăn bốc, lương thực chính là gạo, thức ăn là cá, thịt, rau. Các món ăn thường chế biến khô để tiện cho việc bốc. Người Cơ Ho hút những loại cây thuốc phơi khô cuốn lại, uống rượu làm từ gạo, ngô, sắn với men từ cây rừng .
Trang phục của đàn ông là khố bằng vải rộng, dài 1,5 m – 2 m, có hoa văn trải dọc. Phụ nữ cuốn vải quanh người rồi giắt cạp, tạo thành váy. Váy có nền đen, có diềm hoa văn trắng. Nếu trời lạnh, họ khoác thêm chăn ra ngoài. Phụ nữ đeo vòng cổ, vòng tay, cườm và khuyên căng tai làm đồ trang sức đẹp .
Nhà ở của người Cờ Ho là nhà sàn dài bằng gỗ, hai mái uốn cong, lợp bằng cỏ tranh, có liếp nghiêng ra phía ngoài và cũng thưng cỏ tranh để chống lạnh. Trước cửa ra vào là cầu thang lên xuống, vách đối lập với cửa để ché, giỏ đựng đồ vật và bàn thờ cúng. Mọi hoạt động và sinh hoạt như nhà hàng siêu thị, nghỉ ngơi, tiếp khách đều diễn ra quanh nhà bếp lửa trong nhà .
Người Cơ Ho tin vào sức mạnh siêu nhiên, thờ đa thần. Vị thần tối cao là Nđu, sau đó là thần Mặt trời, Mặt trăng, thần Núi, thần Sông. Giờ đây, hội đồng Cơ Ho cũng có bộ phận theo công giáo Rôm và Tin lành. Kinh thánh và tài liệu truyền giáo được dịch ra chữ Cơ Ho để tiện cho việc giảng đạo .
Người Cơ Ho viết theo mạng lưới hệ thống chữ La Tinh, gia nhập vào hội đồng này, đâu đó vào thế kỷ trước, nhưng không hề phổ cập .
Văn học nghệ thuật và thẩm mỹ của người Cơ Ho khá đa dạng chủng loại. Thơ ca đậm chất trữ tình. Vũ khúc truyền thống được trình diễn trong những tiệc tùng. Nhạc cụ truyền thống lịch sử như cồng, chiêng, kèn ống bầu, đàn ống tre, trống … tạo thành những dàn hòa âm hoặc độc tấu .
Linh mục Giáo sư Ka La huyện Di Linh, tỉnh Lâm Ðồng là ông Nguyễn Huy Trọng đã sưu tầm được 400 truyện cổ tích, 30 trường ca, sử thi của người Cơ Ho, trong đó có Trường ca Gơ Plom Kòn Yồi dài hơn 6000 câu.
Xem thêm: Bình Phước: Sau 13 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 7 khóa X về nông nghiệp, nông dân, nông thôn
Hàng năm, người Cơ Ho tổ chức triển khai ăn Tết khi mùa màng đã thu hoạch xong. Ðó là tết đón lúa về nhà. Theo tập quán, những mái ấm gia đình thay phiên nhau, mỗi năm hiến một con trâu để cả Bon tổ chức triển khai lễ đâm trâu. Sau lễ, thịt trâu được chia cho từng mái ấm gia đình, còn máu trâu bôi vào trán mỗi người dự lễ như một sự cầu phúc. Lễ tết lê dài từ 7 đến 10 ngày .
Trên đây là đôi nét chấm phá về người Cơ Ho. Dân tộc này còn quá nhiều điều để nói với những nền văn hóa truyền thống vật thể và phi vật thể vô cùng nhiều mẫu mã và huyền bí của họ. Giờ đây, đã có nhiều giá trị bị phôi pha bởi nhiều nguyên do khách quan và chủ quan, theo đó, việc làm bảo lưu, gìn giữ và phát huy rất cần được Ðảng, Nhà nước, chính quyền sở tại địa phương và hội đồng chăm sóc, để những giá trị ấy ngày càng được tôn vinh trong một Ðông Nam Á đa sắc màu đang hội nhập .
Ngọc Trân
Source: https://laodongdongnai.vn
Category: Nông Thôn
