Người Việt với văn hóa làng xã

Hồ Nguyên Kha ( thực thi )

2018 – 06-18 T09 : 11 : 35 + 07 : 00

2018-06-18T09:11:35+07:00

http://ubmttqvn.quangtri.gov.vn/thi-dua-khen-thuong/nguoi-viet-voi-van-hoa-lang-xa-707.htmlhttp://ubmttqvn.quangtri.gov.vn/uploads/news/2018_06/kha84048.jpg

Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh Quảng Trị

http://ubmttqvn.quangtri.gov.vn/uploads/banner_3.png

( QT ) – Làng xã là nơi từ bao đời nay dân cư người Việt cư trú, lao động, sản xuất và tổ chức triển khai những hoạt động và sinh hoạt văn hóa truyền thống, niềm tin. Văn hóa làng xã đã đi vào ký ức người Việt với những giá trị vật chất và niềm tin rất thân thiện, thân thương. Để có một cái nhìn chi tiết cụ thể và tổng lực hơn về những đặc trưng cơ bản của văn hóa truyền thống làng xã đã làm nên văn hóa truyền thống Nước Ta, phóng viên báo chí Báo Quảng Trị có cuộc trao đổi với Thạc sĩ LÊ ĐÌNH HÀO, Giám đốc Bảo tàng tỉnh Quảng Trị .- Thưa ông ! Khi khám phá về văn hóa truyền thống Nước Ta, những nhà nghiên cứu đặc biệt quan trọng quan tâm đến văn hóa truyền thống làng xã. Phải chăng đó là những nét đặc trưng và phong phú của một dân tộc bản địa gắn với nền văn minh lúa nước ?- Đúng như vậy ! Sự hình thành làng xã gắn với việc tăng trưởng của sản xuất nông nghiệp, đặc biệt quan trọng là nông nghiệp lúa nước. Bởi vì khi con người sống du canh du cư thì xóm làng chưa thể ra đời. Xét về phương diện xã hội thì con người chuyển từ quan hệ huyết thống sang quan hệ láng giềng – địa vực, đây chính là nguyên tắc cơ bản hình thành nên làng xã Nước Ta. Vì thế giáo sư Trần Quốc Vượng đã chứng minh và khẳng định : “ Trong quá khứ và thậm chí còn đến gần đây văn minh – văn hiến Nước Ta vẫn thuộc phạm trù văn minh lúa nước, văn hóa truyền thống Nước Ta là văn hóa truyền thống xóm làng ” .Hai đặc trưng cơ bản bao trùm xuyên suốt của văn hóa truyền thống làng xã truyền thống cuội nguồn Nước Ta chính là : tính hội đồng và tính tự trị. Biểu tượng truyền thống cuội nguồn của tính hội đồng là sân đình, bến nước, cây đa. Bất cứ làng nào cũng có một ngôi đình bởi đó là TT hành chính, nơi diễn ra mọi việc làm quan trọng như hội họp, bàn việc làng, việc nước, thu sưu thuế. Sau đó, đình làng là một TT văn hóa truyền thống, nơi tổ chức triển khai những cuộc hội hè, trình diễn chèo, tuồng hay ẩm thực ăn uống … Nhưng quan trọng nhất đình làng chính là TT về tôn giáo, tâm linh. Thế đình, hướng đình được xem là yếu tố quyết định hành động đến vận mệnh của cả làng. Và ở đầu cuối đình làng là TT tình cảm, nói đến làng người ta nghĩ ngay đến ngôi đình với nhiều tình cảm gắn bó thân thương nhất, “ Qua đình ngả nón trông đình / Đình bao nhiêu ngói thương mình bấy nhiêu ” .Tuy nhiên do ảnh hưởng tác động của văn hóa truyền thống Trung Quốc ( tư tưởng Nho gia ), đình làng từ chỗ là nơi tập trung chuyên sâu của tổng thể mọi người dần chỉ là nơi lui tới của cánh đàn ông. Khi bị đẩy ra khỏi đình, phụ nữ thường quần tụ nơi bến nước ( những làng không có sông thì giếng nước ), nơi hằng ngày chị em thường gặp nhau chuyện trò, giặt giũ. Ngoài ra còn có cây đa cổ thụ nằm ở đầu làng, dưới gốc đa có một miếu thờ, đó là nơi quy tụ của thần thánh, “ sợ thần sợ cả cây đa ”. Cây đa gắn liền với quán nước, là nơi nghỉ chân, gặp gỡ những người làm đồng, khách qua đường. Do vậy gốc đa trở thành cánh cửa link làng với quốc tế bên ngoài .Biểu tượng truyền thống lịch sử của tính tự trị là lũy tre. Rặng tre bảo phủ quanh làng trở thành một thứ thành lũy bền vững và kiên cố, bất khả xâm phạm. Lũy tre là một đặc thù quan trọng làm cho xóm làng độc lạ hẳn ấp lý Trung Quốc, có thành quất bằng đất phủ bọc .- Văn hóa làng xã đã tạo nên những đức tính tốt đẹp của con người Nước Ta, ông nghĩ thế nào về đánh giá và nhận định này ?- Chính văn hóa làng xã đã tạo nên những đặc trưng văn hóa truyền thống, những đức tính tốt đẹp của người Nước Ta. Từ quan hệ láng giềng “ bán bà con xa, mua láng giềng gần ” nên người Việt có truyền thống lịch sử đoàn kết, gắn bó yêu thương xóm làng. Tình yêu xóm làng, quê nhà được đẩy lên cao là tình yêu vương quốc, quốc gia. Cặp đôi làng – nước là cặp khái niệm thường trực trong tư duy và đời sống của người Việt. Công cuộc chống giặc ngoại xâm yên cầu phải có ý thức đoàn kết toàn dân và lòng yêu nước. Hai điều kiện kèm theo này là loại sản phẩm sẵn có của tính hội đồng và tính tự trị làng xã. Khởi nguồn từ đời sống nông nghiệp, tính hội đồng của mọi người trong làng đã chuyển thành ý thức hội đồng trong khoanh vùng phạm vi vương quốc “ Nhiễu điều phủ lấy giá gương / Người trong một nước phải thương nhau cùng ” .

Làng quê yên bình. Ảnh: PHƯƠNG HOAN Xem thêm: Bộ sưu tập những mẫu nhà nông thôn châu âu đẹp kiểu nghĩ dưỡng

Tính hội đồng trong khoanh vùng phạm vi làng xã là cơ sở tạo nên tính giống hệt trong hàng loạt nghành như đồng tộc, đồng niên, đồng hương, đồng nghiệp và tất yếu dẫn đến sự như nhau trong khoanh vùng phạm vi vương quốc : Đồng bào ( sinh ra từ một bọc trứng ). Tính đồng nhất ( cùng hội, cùng cảnh ngộ ) đã giúp cho người Việt có tính đoàn kết, gắn bó rất cao, luôn yêu thương, giúp sức nhau, coi người trong hội đồng như đồng đội trong nhà .Truyền thống văn hóa truyền thống nông nghiệp là trọng tình, trọng văn, trọng đức nên trong xã hội kẻ sĩ ( văn sĩ ) được coi trọng, đứng đầu hạng mục những nghề trong xã hội : sĩ, nông, công, thương. Nông dân tuy đứng hàng thứ hai nhưng suy cho cùng nó vẫn là nghề cơ bản nuôi sống tri thức, nuôi sống cả hội đồng và xây đắp nên truyền thống lịch sử văn hóa truyền thống nông nghiệp .Văn hóa làng xã lấy hương ước, dư luận xã hội kiểm soát và điều chỉnh hành vi đạo đức con người. Do đó, nạn bạo hành, đấm đá bạo lực trong mái ấm gia đình, dòng họ, làng xã rất hiếm xảy ra .- Thế giới đầy sắc tố của văn hóa truyền thống làng xã được quy ước thành lệ làng, đúc rút trong hương ước làng. Vậy phải hiểu như thế nào về những bản hương ước làng, thưa ông ?- Trước Cách mạng Tháng 8, đa phần những làng xã người Việt đều có những bản lệ làng thành văn với những tên gọi riêng tùy theo cách ghi chép của người soạn thảo : hương ước, khoán ước, hương biên, hương khoán, hương lệ … Nhưng mặc dầu gọi bằng tên gọi gì thì nội dung của nó chính là những quy ước / quy định / lệ làng tương quan đến đời sống mọi mặt của làng mà tổng thể mọi thành viên trong làng phải tuân thủ triển khai. Vì vậy hương ước là công cụ trực tiếp để kiểm soát và điều chỉnh những mối quan hệ hội đồng làng xã và cũng là công cụ trực tiếp để quản trị làng. Hương ước trực tiếp trấn áp thế ứng xử của những thành viên để giúp cỗ máy quản trị làng nắm những cá thể, lao lý nghĩa vụ và trách nhiệm, chính sách thưởng phạt so với cá thể trong việc triển khai những việc làm của hội đồng .Hương ước là bộc lộ đơn cử của văn hóa truyền thống làng xã nhằm mục đích góp thêm phần quan trọng vào việc củng cố tính hội đồng làng xã và những thành viên trong làng với nhiều đức tính và truyền thống lịch sử quý báu. Hương ước của làng thường nêu ra những tiềm năng chế định rõ ràng như : mọi người phải ăn ở hòa thuận, giữ đúng đạo hiếu, gìn giữ tình làng nghĩa xóm … ; pháp luật những giải pháp cứu trợ, tương hỗ, thiết kế xây dựng quỹ xã hương. Từ ý thức nghĩa vụ và trách nhiệm so với hội đồng làm cho người nông dân có ý thức dân chủ làng xã. Mọi thành viên trong làng đều có quyền lợi và nghĩa vụ ( vật chất, đất công, ý thức ) giống nhau nên phải có nghĩa vụ và trách nhiệm và nghĩa vụ và trách nhiệm so với xóm làng. Khi vi phạm điều cấm, đất công đều bị lên án và phải bồi thường thiệt hại. Nếu là chức sắc vi phạm nặng thì bị không bổ nhiệm. Điều này giúp ngăn ngừa bớt sự lũng đoạn, sách nhiễu của những chức sắc trong làng, giữ sự không thay đổi một cách tương đối. Hương ước chú trọng đến công tác làm việc sản xuất nông nghiệp, việc bảo vệ, thiết kế xây dựng những khu công trình công cộng ; pháp luật về trật tự làng xóm, pháp luật khuyến khích niềm tin hiếu học ( chính sách học điền ) ; ruộng đất giành cho học trò nghèo học giỏi .Ở tỉnh ta, bản khoán ước làng Phú Kinh, xã Hải Hòa, huyện Hải Lăng là bản khoán ước khắc gỗ, in năm Giáp Ngọ, niên hiệu Cảnh Hưng, tháng 6 năm 1774 hiện còn lưu giữ được. Đây là bản hương ước nổi bật nhất của tỉnh nên trong tiến trình điều tra và nghiên cứu, chúng tôi đã hoàn thành xong hồ sơ trình nhà nước công nhận là Bảo vật vương quốc .- Chúng ta đang khẳng định chắc chắn văn hóa truyền thống làng xã là cốt lõi, là truyền thống của văn hóa truyền thống dân tộc bản địa. Từ bao đời nay, chính đặc trưng văn hóa truyền thống này đã hun đúc nên những giá trị niềm tin, những mối quan hệ bền chặt và khăng khít. Tuy nhiên khi đi sâu vào tìm hiểu và khám phá về văn hóa truyền thống làng xã vẫn thấy có một số ít hạn chế. Trong thời đại thời nay, đặc biệt quan trọng là trong toàn cảnh hội nhập toàn thế giới, theo ông tất cả chúng ta nên làm gì để khắc phục những hạn chế của văn hóa truyền thống truyền thống lịch sử, đồng thời liên tục phát huy và có những đổi khác thế nào để văn hóa truyền thống làng xã, nét đặc trưng của văn hóa truyền thống Nước Ta được sống sót một cách vững chắc ?- Những hạn chế đó xuất phát từ những đặc trưng của văn hóa truyền thống làng xã như tính hội đồng là nhấn mạnh vấn đề vào sự như nhau, cho nên vì thế mà ý thức con người, ý chí cá thể bị thủ tiêu, luôn hòa tan vào những mối quan hệ xã hội ; xử lý xung đột theo hướng “ hòa cả làng ”. Tính đồng nhất dẫn đến thói phụ thuộc, ỷ lại “ nước nổi, bèo nổi ” kéo theo tư tưởng cầu an, cả nể, sợ “ rút dây động rừng ” nên thường chủ trương đóng cửa dạy nhau. Tiếp nữa là thói cào bằng, đố kỵ không muốn ai hơn mình ( xấu đều hơn tốt lõi ; khôn độc không bằng ngốc đàn ). Tính tự trị nhấn mạnh vấn đề vào sự độc lạ do đó mà sinh ra tư hữu, ích kỷ. Bè nhà ai người ấy chống ; ai có thân thì lo, “ của mình thì giữ bo bo, của người thì để cho bò nó ăn ” ; “ Trai làng ở quá còn đông, cớ sao em lại lấy chồng ngụ cư ” … Tiếp nữa là óc gia trưởng, tôn ty. Tính tôn ty, loại sản phẩm của nguyên tắc tổ chức triển khai nông thôn thôn theo huyết thống tự thân nó không phải là xấu nhưng khi gắn với tính gia trưởng tạo nên tâm ý quyền huynh thế phụ, áp đặt ý muốn của mình vào người khác ; tạo nên thế lực vô lý “ sống lâu ra lão làng ” …Đặc điểm môi trường tự nhiên sống lao lý đặc tính tư duy đời sống nông nghiệp lúa nước và lối sống trọng tình, tư suy biện chứng dẫn đến sự hình thành nguyên tắc âm khí và dương khí và lối ứng xử nước đôi. Người Việt vừa có tính đoàn kết, tương hỗ lại vừa có óc tư hữu, ích kỷ, cào bằng. Vừa có tính tập thể hòa đồng lại vừa có óc bè phái địa phương. Vừa có nếp sống dân chủ bình đẳng, vừa có tính gia trưởng, tôn ty. Vừa có tính chịu khó, tự cung tự túc tự cấp, vừa có thói lệ thuộc, ỉ lại. Tùy nơi, tùy lúc mà điều kiện kèm theo tốt xấu được thể hiện. Khi nguy hiểm, khó khăn vất vả, rủi ro tiềm ẩn rình rập đe dọa sự sống thì đoàn kết, gắn bó ; khi rủi ro tiềm ẩn qua rồi thì quay trở lại với tư hữu, bè đảng địa phương .

Chính từ những hạn chế nêu trên nên lúc bấy giờ trong quy trình hội nhập tất cả chúng ta phải đổi khác một cách triệt để trong tư duy và trong hành vi. Phát huy những đặc tính nhân văn, nhân bản, truyền thống của văn hóa truyền thống Việt, con người Việt. Khắc phục những điểm yếu kém của tư tưởng sản xuất nhỏ, chuẩn bị sẵn sàng hội nhập, tiếp thu tinh hoa văn hóa thời đại. Văn hóa làng xã một lần nữa trở thành thành trì, pháo đài trang nghiêm bảo vệ truyền thống văn hóa truyền thống dân tộc bản địa. Trên cơ sở tiếp thu một cách có tinh lọc, đào thải những yếu tố văn hóa truyền thống trái với thuần phong mỹ tục của dân tộc bản địa để đưa quốc gia hội nhập sâu trong công cuộc kiến thiết xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa .- Xin cảm ơn ông !

Source: https://laodongdongnai.vn
Category: Nông Thôn