Khái niệm trẻ em là gì? Quyền được bảo vệ của trẻ em là gì?

Khái niệm trẻ em là gì ? Ở mỗi góc nhìn của mỗi ngành khoa học lại có một cách khái niệm về trẻ em khác nhau. Quyền được bảo vệ của trẻ em là gì ?

1. Khái niệm trẻ em là gì?

Tùy vào góc nhìn tiếp cận của từng khoa học cụ thể, khái niệm trẻ em được hiểu ở nhiều cách khác nhau.

Theo triết học xem trẻ em là một “khâu” tất yếu trong mối quan hệ biện chứng với tiến trình phát triển của xã hội. Con người sáng tạo ra lịch sử và trẻ em là con đẻ của thời đại, của xã hội. Sự phát triển của xã hội, tương lai của một quốc gia, dân tộc tùy thuộc và việc chăm sóc, bảo vệ và giáo dục trẻ em. 

Dưới góc độ tâm lý học, trẻ em là khái niệm được dùng để chỉ giai đoạn đầu của sự phát triển tâm lý, nhân cách của con người. Sự phát triển tâm lý, nhân cách của trẻ em giai đoạn từ lúc lọt lòng đến tuổi dậy thì là một trong những nội dung quan trọng trong nghiên cứu của các nhà tâm lý học. Theo đó, tâm lý học phân chia lứa tuổi trẻ em thành các giai đoạn khác nhau, ứng với sự phát triển và tiếp thu nhận thức khác nhau: Tuổi sơ sinh, tuổi mẫu giáo nhỏ, tuổi mẫu giáo lớn, tuổi nhi đồng, tuổi thiếu niên, tuổi thành niên mới lớn. 

Xã hội học lại xác lập trẻ em là người có vị thế, vai trò xã hội khác với người trường thành. Trẻ em là người chưa đạt đến sự tăng trưởng khá đầy đủ về mặt sức khỏe thể chất và ý thức để được coi là người lớn. Do đó, trẻ em được xã hội chăm sóc, tạo điều kiện kèm theo sinh thành, bảo vệ, nuôi dưỡng, chăm nom để tăng trưởng một cách tổng lực. Dưới góc nhìn pháp lý, khái niệm trẻ em thường được tiếp cận theo độ tuổi. Trên cơ sở độ tuổi, pháp lý xác lập năng lượng hành vi dành cho chủ thể đó. Điều này cũng đồng nghĩa tương quan với việc, một cá thể được xem xét là người lớn hay trẻ em nhờ vào vào ngày tháng năm sinh của người đó tại thời gian phát sinh quan hệ pháp lý. Tuy nhiên, ở mỗi vương quốc lại xác lập độ tuổi của trẻ em khác nhau do nhờ vào và vào điều kiện kèm theo văn hóa truyền thống, xã hội, kinh tế tài chính của mỗi nước. Công ước của Liên hợp quốc về quyền trẻ em năm 1989 xác lập “ Trẻ em là người dưới 18 tuổi ”. Tương tự, hầu hết những vương quốc Châu Âu, Bắc Mỹ đều xác lập độ tuổi dưới 18 tuổi là trẻ em. Hiện nay trên quốc tế chỉ còn 11 nước, trong đó có 4 nước ở khu vực châu Á vẫn lao lý về tuổi pháp lý của trẻ em thấp hơn 18 tuổi ( Nepal, Bắc Triều Tiên pháp luật 17 tuổi, Iran lao lý 9 tuổi so với nữ và 15 tuổi so với nam ). Các vương quốc trên quốc tế và trong khu vực đều kiểm soát và điều chỉnh tuổi pháp luật pháp lý về trẻ em ở tuổi 18. Ở châu Á, những vương quốc như Bangladesh, Lào, Campuchia, … đều pháp luật tuổi trẻ em cao hơn Nước Ta. Quốc gia châu Á gần đây nhất kiểm soát và điều chỉnh lao lý pháp lý vương quốc về tuổi trẻ em tương đương với lao lý pháp lý quốc tế là Bangladesh. Khái niệm trẻ em được quốc tế sử dụng tương đối thống nhất và được đề cập trong nhiều văn kiện quốc tế, như Tuyên ngôn Giơ – ne – vơ về quyền trẻ em năm 1924 cho đến Công ước của Liên hợp quốc tế về quyền trẻ em ( CRC ) năm 1989. Trong luật nhân quyền quốc tế, quyền trẻ em được chế định đa phần trong Công ước về quyền trẻ em năm 1989 và 2 nghị định thư không bắt buộc bổ trợ CRC được trải qua năm 2000 ( Nghị định thư về kinh doanh trẻ em, mại dâm trẻ em và văn hóa truyền thống phẩm khiêu dâm trẻ em, Nghị định thư về sự tham gia của trẻ em trong xung đột vũ trang ). Trong những văn kiện trên khái niệm “ trẻ em ” đều được xác lập là những người dưới 18 tuổi. Tuy nhiên, đây là một điều luật mở cho những vương quốc thành viên. Theo đó, những vương quốc thành viên hoàn toàn có thể pháp luật độ tuổi được coi là trẻ em thấp hơn 18 tuổi so với lao lý của CRC.

Việt Nam là một trong những quốc gia đầu tiên tham gia ký Công ước quốc tế về quyền trẻ em CRC (ngày 28/02/1990). Quyền trẻ em được quy định trong Hiến pháp năm 1959, năm 1980, năm 1992, và năm 2013. Quyền trẻ em cũng được thể chế hóa trong nhiều bộ luật và luật, quy định cụ thể và tập trung nhất vào Luật trẻ em năm 2016, sửa đổi bổ sung năm 2018. 

Ở Việt Nam, khái niệm trẻ em chính thức được đề cập trong Pháp lệnh Bảo vệ chăm sóc sức khỏe gia đình trẻ em năm 1979: “Trẻ em nói trong Pháp lệnh này gồm các em từ mới sinh đến 15 tuổi” (Điều 1). Sau khi Việt Nam phê chuẩn Công ước quốc tế về quyền trẻ em (CRC), Quốc hội đã thông qua Luật Bảo vệ chăm sóc trẻ em năm 1991, trong đó quy định trẻ em là công dân Việt Nam dưới 16 tuổi. So với Pháp lệnh năm 1979, độ tuổi của trẻ em đã được nâng từ 15 lên 16 tuổi và không xác định trẻ em chỉ được tính từ khi mới sinh ra mà được xác định sớm hơn. Luật Bảo vệ chăm sóc giáo dục trẻ em năm 2004 tiếp tục xác định trẻ em là công dân Việt Nam dưới 16 tuổi. Theo quy định này, những trẻ em dưới 16 tuổi là công dân Việt Nam mới được hưởng đầy đủ các quyền cả bổn phận của trẻ em. 

Luật trẻ em năm năm nay, sửa đổi bổ trợ năm 2018 lao lý : “ Trẻ em là người dưới 16 tuổi ”. Qua khái niệm này, tất cả chúng ta thấy có sự biến hóa so với trước đây, đó là tổng thể trẻ em dưới 16 tuổi, không phân biệt là công dân Nước Ta hay người có quốc tịch, người không có quốc tịch ở chủ quyền lãnh thổ Nước Ta đều được bảo vệ chăm nom và giáo dục như nhau. Qua lao lý về độ tuổi trẻ em cho thấy, pháp lý Nước Ta ngày càng hài hòa hơn với pháp lý quốc tế trong toàn cảnh hội nhập .

Xem thêm: Vai trò của quyền khai sinh và các trách nhiệm của Nhà nước

Trong mạng lưới hệ thống pháp lý Nước Ta, có nhiều văn bản đề cập tới trẻ em thì thường dùng từ “ người ” hoặc “ người chưa thành niên ” và xác lập độ tuổi rất khác nhau. Bộ luật Dân sự năm năm ngoái pháp luật người chưa thành niên là người lao động dưới 18 tuổi ( Điều 18 ) ; Bộ luật Hình sự năm ngoái, sửa đổi bổ trợ năm 2017 pháp luật người từ đủ 14 tuổi đã phải chịu nghĩa vụ và trách nhiệm hình sự ( Điều 12 ) ; Bộ luật Lao động năm 2019 pháp luật người lao động chưa thành niên là người lao động dưới 18 tuổi ( Điều 143 ) ; Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2012 lao lý tuổi chịu nghĩa vụ và trách nhiệm hành chính là người từ đủ 14 tuổi trở lên ( Điều 5 ) …. Những pháp luật này cho thấy, độ tuổi của người chưa thành niên theo pháp luật của pháp lý Nước Ta trùng với lao lý về độ tuổi của trẻ em theo Công ước quốc tế về quyền trẻ em ( CRC ). Trẻ em theo Công ước quốc tế về quyền trẻ em CRC và người thành niên theo pháp lý Nước Ta đều là những người chưa trưởng thành, còn non nớt cả về sức khỏe thể chất và trí tuệ, cần nhận được bảo vệ đặc biệt quan trọng. Vì vậy, trong một chừng mực nhất định, thuật ngữ người chưa thành niên và thuật ngữ trẻ em có cùng một ý nghĩa dùng để chỉ những người chưa trưởng thành. Nhưng nếu xét dưới góc nhìn tuổi thì khái niệm người chưa thành niên rộng hơn khái niệm trẻ em, tức là người chưa thành niên gồm có cả trẻ em và những người từ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi. Để phân phối những nhu yếu đặt ra trong công tác làm việc bảo vệ trẻ em, khắc phục dần những khoảng trống ” trong thực tiễn vận dụng pháp lý để tương thích với pháp lý quốc tế, Quốc hội đã trải qua Luật Thanh niên 2020, trong đó pháp luật nhà nước triển khai điều ước quốc tế về quyền trẻ em ( CRC ) so với người trẻ tuổi từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi tương thích với điều kiện kèm theo Nước Ta. Dù pháp luật như vậy nhưng tất cả chúng ta thấy rằng, ở lứa tuổi này tâm ý đang trong thời kỳ tăng trưởng nhanh gọn và chưa không thay đổi, dễ bị tổn thương, dễ đổi khác, dễ uốn nắn và còn phụ thuộc vào ; những em ham tò mò, học hỏi, ham hoạt động giải trí và ấp ủ đầy tham vọng, tham vọng nhưng cũng rất hay tự ái, có tính tò mò, háo thắng, thiếu tự tin, thiếu kiên trì và thiếu thưởng thức, kinh nghiệm tay nghề thực tiễn, nhất là ở quá trình từ 13 tuổi đến dưới 18 tuổi. Vì vậy, trẻ em vẫn rất cần được bảo vệ và chăm nom đặc biệt quan trọng hơn, chu đáo hơn để xu thế những em tăng trưởng thông thường.

Tuy nhiên, trong luận văn này, thuật ngữ “trẻ em” được áp dụng cho tất cả những người dưới 16 tuổi theo quy định Luật Trẻ em. 

2. Quyền bảo vệ của trẻ em là gì?

Khái niệm “ quyền ” hiểu theo nghĩa tiếng Việt, là cái mà pháp lý, xã hội, phong tục hay lẽ phải được cho phép tận hưởng, vận dụng, thi hành … khi thiếu được nhu yếu để có, nếu bị tước đoạt hoàn toàn có thể yên cầu để giành lại. Về khái niệm khoa học, “ Quyền ” là nguyên tắc đạo đức xác lập và thừa nhận sự tự do hành vi của con người trong một xã hội nhất định. Khái niệm “ Quyền ” chỉ tương quan đến hành vi – mà đơn cử là tương quan đến tự do hành vi, nghĩa là thoát khỏi những cưỡng chế về mặt thể xác, thoát khỏi thực trạng bị ép buộc hay bị can thiệp bởi những người khác. Đối với mỗi cá thể, quyền là sự thừa nhận về mặt đạo đức đổi một sự lựa chọn tích cực – được tự do hành vi theo lý trí, vì những tiềm năng riêng, do sự lựa chọn riêng tự nguyện, không bị cưỡng ép. Đối với những người xung quanh, những quyền của cá thể đó không áp đặt nghĩa vụ và trách nhiệm nào lên những người xung quanh ngoại trừ một quyền phủ quyết, họ không được vi phạm những quyền của cá thể đó.

Quyền là một khái niệm được dùng để miêu tả một nguyên tắc có liên quan đến những lợi ích cơ bản mà con người được hưởng, không phân biệt đặc điểm hay hoàn cảnh cá nhân đó. Việc công nhận quyền của một cá nhân hay một nhóm cá nhân đồng nghĩa với trách nhiệm của những người khác trong việc hành động để thực hiện của một cá nhân hay một nhóm cá nhân. 

Trước đây, ý niệm cho rằng, trẻ em do còn non nớt về sức khỏe thể chất và ý thức, nên quyền trẻ em gồm có những giải pháp nhằm mục đích che chở, bảo vệ khỏi mọi sự xâm hại, trẻ em cần phải được bảo vệ và chăm nom một cách đặc biệt quan trọng. Tuy nhiên, cách tiếp cận này không xuất phát từ góc nhìn “ quyền trẻ em ” mà việc chăm nom, bảo vệ trẻ em như một sự bao dung, che chở, sự thương hại, ban ơn. Hiện nay, quan điểm về quyền của trẻ em mang tính tân tiến và tích cực hơn. Trẻ em được nhìn nhận là một chủ thể trong những mối quan hệ xã hội, mỗi trẻ em là một thành viên được xã hội công nhận, do đó trẻ em cũng có quyền cơ bản của con người, những quyền của trẻ em được pháp lý tôn trọng và bảo vệ một cách khá đầy đủ hơn. Bên cạnh đó, trẻ em được hưởng một số ít quyền đặc trưng mà chỉ trẻ em mới có như quyền được khai sinh, được vận dụng những giải pháp giải quyết và xử lý nhẹ hơn khi vi phạm hành chính hay được vận dụng mức hình phạt nhẹ hơn người đã trưởng thành khi có cùng một hành vi phạm tội. Trẻ em cũng có nhiều quyền ưu tiên hơn người lớn như quyền được chăm nom sức khỏe thể chất bắt đầu, được chăm nom, được học tập, được bảo vệ, được tạo điều kiện kèm theo để đi dạo … Như vậy, quyền trẻ em chính là quyền con người được cụ thể hóa cho tương thích với nhu yếu, đặc trưng tăng trưởng và đặc thù đời sống trẻ em. Đó là những độc quyền tự nhiên của trẻ em được hưởng, được làm, được tôn trọng và triển khai nhằm mục đích bảo vệ sự sống còn, tham gia và tăng trưởng tổng lực. Quyền trẻ em chính là giải pháp nhằm mục đích bảo vệ cho trẻ em không những được hưởng những quyền mà còn trở thành chủ thể của chính những quyền đó .

Xem thêm: Quyền khai sinh và quyền có quốc tịch của trẻ em khi sinh ra

Theo những văn kiện quốc tế về quyền trẻ em thì, quyền trẻ em là quyền con người của trẻ em, gồm có bốn nhóm quyền cơ bản là nhóm quyền sống còn, nhóm quyền tăng trưởng, nhóm quyền bảo vệ và nhóm quyền tham gia … Cụ thể : Nhóm quyền sống còn : Quyền sống còn là quyền cơ bản của mỗi cá thể, tiền để cho việc bảo vệ tổng thể những quyền khác của con người. Bảo vệ quyền này của trẻ em cần dựa trên nguyên tắc vì quyền lợi tốt nhất của trẻ. Các quyền này cần phải được thực thi ngay không chậm trễ vì trẻ rất dễ bị tổn thương. Khi những rủi ro tiềm ẩn rình rập đe dọa quyền sống còn của trẻ như : gây ra những tai nạn đáng tiếc thương tích, những tổn thương do người lớn đem lại, thiếu sự chăm nom yêu thương và tương hỗ của mái ấm gia đình, bị phân biệt đối xử. Những rủi ro tiềm ẩn rình rập đe dọa tới sự sống còn của trẻ em là rất nhiều và hoàn toàn có thể xảy ra bất kể nơi nào, hội đồng và vương quốc nào, kể cả ngay tại mái ấm gia đình. Tất cả tất cả chúng ta phải có nghĩa vụ và trách nhiệm bảo vệ quyền được sống ở mức cao nhất hoàn toàn có thể được. Nhóm quyền bảo vệ : Quyền bảo vệ là bảo vệ trẻ em tránh mọi sự phân biệt đối xử, thoát khỏi sự bóc lột về kinh tế tài chính, sự lạm dụng, xâm hại về thể xác và niềm tin, bị thiếu cẩn trọng và bỏ rơi, bị đối xử tàn tệ, bảo vệ trước những tệ nạn xã hội như kinh doanh trẻ em, nghiện ma túy, lạm dụng khi vi phạm pháp luật hình sự, không bị buộc phải tham gia vào những cuộc xung đột vũ trang, lao động nặng nhọc, ô nhiễm, nguy hại, những em phải được bảo vệ trong thực trạng khẩn cấp, khủng hoảng cục bộ. Nghiêm cấm lạm dụng trẻ em, bất kể một hành vi hoặc yếu tố trường hợp có chủ ý của cá thể, tổ chức triển khai hay của hội đồng như xâm phạm đến sức khỏe thể chất, tình cảm, nhân cách, lạm dụng tình dục, ngược đãi, xao nhãng, bỏ rơi, sử dụng quá mức sức lao động hoặc khai thác thương mại, tước đoạt quyền và sự tự do của trẻ em, gây nguy cơ tiềm ẩn đến sự tăng trưởng sức khỏe thể chất, ý thức, xã hội của trẻ. Khi trẻ bị lâm vào thực trạng khủng hoảng cục bộ khẩn cấp như thực trạng rối loạn, thiếu vắng, mất cân đối nghiêm trọng do những yếu tố bên ngoài ảnh hưởng tác động có ảnh hưởng tác động xấu đến sự tăng trưởng sức khỏe thể chất, niềm tin, xã hội của trẻ em. Nhóm quyền tăng trưởng : Bao gồm mọi hình thức giáo dục và quyền được có mức sống không thiếu cho sự tăng trưởng về thể lực, trí tuệ, niềm tin, đạo đức và xã hội của trẻ. Quyền được chăm nom sức khỏe thể chất, được học tập và tăng trưởng năng khiếu sở trường. Quyền đi dạo, vui chơi, hoạt động giải trí văn hóa truyền thống, nghệ thuật và thẩm mỹ, thể dục thể thao, du lịch. Nhóm quyền tham gia : Bao gồm quyền được bày tỏ quan điểm trong mọi yếu tố có tương quan tới bản thân, quyền được lắng nghe và được kết giao hội họp. Quyền được tiếp cận thông tin bày tỏ quan điểm và tham gia hoạt động giải trí xã hội. Nước Ta là một trong số những vương quốc chú trọng đến bảo vệ quyền trẻ em. Bởi Nước Ta là vương quốc tiên phong tại Châu Á Thái Bình Dương và là nước thứ hai trên quốc tế phê chuẩn Công ước quyền trẻ em CRC. Các quyền trẻ em được Nước Ta ghi nhận khá không thiếu, tổng lực và cụ thể hóa trải qua nhiều lao lý trong nhiều văn bản quy phạm pháp luật khác nhau và được cụ thể hóa bằng nhiều chương trình hành vi, gồm có những quyền : Quyền có quốc tịch và được khai sinh, quyền được chăm nom, nuôi dưỡng, quyền sống chung với cha mẹ, quyền được tôn trọng, bảo vệ tính mạng con người, thân thể, nhân phẩm và danh dự, quyền được chăm nom sức khỏe thể chất, quyền được học tập, quyền đi dạo, vui chơi, hoạt động giải trí văn hóa truyền thống, thẩm mỹ và nghệ thuật, thể dục, thể thao, du lịch, quyền được tăng trưởng năng khiếu sở trường, quyền có gia tài, quyền được tiếp cận thông tin, bày tỏ quan điểm và tham gia hoạt động giải trí xã hội. Mỗi nhóm quyền lại được cụ thể hóa tại nhiều chế định pháp lý riêng nhằm mục đích cụ thể hóa những quyền đó trải qua việc lao lý quyền của trẻ hoặc những hành vi cấm triển khai để bảo vệ quyền của trẻ em. Ví dụ, so với quyền được tôn trọng, bảo vệ tính mạng con người, thân thể, nhân phẩm và danh dự của trẻ em như ngược đãi, đánh đập, bạo hành về sức khỏe thể chất và ý thức trẻ ; cấm sử dụng lao động trẻ em làm những việc làm nặng nhọc, ô nhiễm, nguy hại …. So sánh giữa cách hiểu về quyền trẻ em ở Nước Ta là tương đối tương thích và hòa giải với quyền trẻ em được lao lý tại những công ước quốc tế. Đánh giá yếu tố này, tổ chức triển khai UNICEF tại Nước Ta nhận định và đánh giá : “ Nước Ta đã có những nỗ lực đáng kể trong việc tạo khuôn khổ pháp lý thực thi những quyền trẻ em, pháp luật và chủ trương tương quan của Nước Ta ngày càng thích hợp với những chuẩn mực quốc tế … ” .

Xem thêm: Vấn nạn bạo lực trẻ em trong gia đình hiện nay tại Việt Nam

Luật trẻ em năm 2016, sửa đổi bổ sung năm 2018 đã cụ thể hóa các nhóm quyền của trẻ em trong Công ước thành 25 điều luật về quyền của trẻ em trong đó có 7 điều luật quy định về quyền được bảo vệ của trẻ em (từ Điều 25 đến Điều 31) cụ thể các quyền bảo vệ của trẻ em như: không bị xâm hại tình dục, không bị bóc lột sức lao động; không bị bạo lực, bỏ rơi, bỏ mặc; không bị mua bán, bắt cóc, đánh tráo, chiếm đoạt; bảo vệ khỏi chất ma túy; trong tố tụng và xử lý vi phạm hành chính; khi gặp thiên tai, thảm họa, ô nhiễm môi trường, xung đột vũ trang.

Trong Luật Trẻ em và những tài liệu trình độ thường sử dụng thuật ngữ quyền được bảo vệ của trẻ em là những lao lý trẻ em phải được bảo vệ chống toàn bộ những hình thức bóc lột lao động, bóc lột và xâm hại tình dục, lạm dụng ma túy, sao nhãng và bị bỏ rơi, bị bắt cóc, kinh doanh. Khi đó, trẻ em là chủ thể bị động nhận được sự bảo vệ của những chủ thể khác nhưng trong Luận văn này, tác giả mong ước nhấn mạnh vấn đề trẻ em là vừa là chủ thể nhận được sự bảo vệ từ những chủ thể khác đồng thời trẻ em cũng là chủ thể của những quyền bảo vệ trẻ em, những em hoàn toàn có thể tự mình lên tiếng, bảo vệ của quyền lợi và nghĩa vụ chính đáng của mình khi bị những chủ thể khác vi phạm. Vì vậy, thuật ngữ “ quyền được bảo vệ của trẻ em ” có nội hàm tương đương thuật ngữ “ quyền bảo vệ của trẻ em ”. Từ đó nên tác giả sử dụng thuật ngữ “ quyền bảo vệ của trẻ em ” thay thuật ngữ “ quyền được bảo vệ của trẻ em ”.

Vì vậy, quyền bảo vệ của trẻ em những quy định pháp luật ghi nhận các biện pháp nhằm đảm bảo cho trẻ em được sống an toàn, lành mạnh khỏi bị gây tổn hại về thể chất tinh thần.