The Constant Gardener (Người làm vườn kiên định) Từ châu Phi yêu dấu

Sự chênh lệnh giữa những nước thuộc quốc tế thứ 1 và quốc tế thứ 3 là chủ đề chính của The Constant Gardener ( Người làm vườn kiên cường ), bộ phim phỏng theo tiểu thuyết cùng tên của John Le Carre. Phim đề cập về sự thông đồng giữa cơ quan chính phủ Anh và 1 công ty dược phẩm đa quốc gia đề bóc lột người dân châu Phi, những người đã vô tình trở thành vật thí nghiệm dùng thử một loại thuốc chống bệnh lao có tên Dypraxa. Quy mô tham nhũng trên khoanh vùng phạm vi toàn thế giới cho tất cả chúng ta thấy sự bất bình đẳng giữa phương Tây và châu Phi ngay từ đầu phim, và càng trở nên rõ nét hơn ở cuối phim. ẩn sau những cảnh phim này là một câu truyện hình sự phức tạp do 2 quốc tế con người tạo nên .( TGĐA ) – Trong cảnh đầu của bộ phim The Constant Gardener ( Người làm vườn kiên trì ) của đạo diễn Fernando Meirelles, với góc quay từ trên vai người Giao hàng hắt xuống, người xem được dõi mắt theo chân người ship hàng đi từ căn nhà bếp quay quồng, mù mịt hơi ra giữa phòng tiệc sang chảnh của Cao ủy Anh tại Nairobi .

Âm nhạc được chuyển từ nhịp trống cuồng nhiệt sang điệu nhạc cổ xưa du dương. Không cần đổi khác trường quay, chỉ với một động tác đung đưa nhanh của chiếc cánh cửa, những hoạt động giải trí đã nhẹ nhàng chuyển từ châu Phi sang châu Âu.

Poster phim City of god Meirelles và La Carre không có vẻ như giống một bộ đôi trời sinh. Meirelles là một đạo diễn mới nổi của Brazil với bộ phim City of God ( Thành phố của Chúa trời ) – một bức chân dung phức tạp, tinh xảo về quốc tế tội phạm ở Rio de Janeiro. Còn Le Carre sinh tại Dorset, là một cựu trinh thám được học tập chuyên nghiệp. Các tiểu thuyết về thời kỳ cuộc chiến tranh lạnh của Le Carre nổi tiếng với lối miêu tả tỉ mỉ đầy chất Anh về những tác động ảnh hưởng xã hội. Meirelles không hề giấu giếm sự hờ hững của mình so với những tiểu thuyết trinh thám của La Carre, cũng như việc ông không thích thể loại hình sự nói chung. Meirelles không ngần ngại bỏ đi những sắc thái khác nhau trong mạng lưới hệ thống giai cấp ở Anh mà ông vẫn nói với người ngoài rằng chúng giống như “ mật mã bí hiểm ”. Tuy nhiên, Le Carre cho rằng phim chỉ là sự phóng tác từ tiểu thuyết và như thế là ông đã thực sự niềm hạnh phúc rồi. Điều này hoàn toàn có thể càng trở nên quá bất ngờ hơn, khi mà nhà biên kịch Geoffrey Caine, với cách viết phóng khoáng, đã có những kiểm soát và điều chỉnh, cắt bớt đáng kể diễn biến : những cụ thể được coi là quan trọng trong tiểu thuyết như những nhân viên cấp dưới công an tìm hiểu và nhóm nhà khoa học đứng sau loại thuốc Dypraxa đều được thuận tiện cắt khỏi phim. Đó là sự tự do trong cách biểu lộ mà Le Carre đặc biệt quan trọng nhìn nhận cao và ông đống ý bởi đó là phim của phim, chứ không phải của phim của tiểu thuyết. Cấu trúc không liền mạch của tiểu thuyết vẫn được giữ nguyên trải qua những lớp cảnh hồi tưởng được dàn dựng trau chuốt, rất tương thích với cách nhìn đứt đoạn của Meirelles. Đối với Le Carre, điều quan trọng là bộ phim vẫn giữ được “ cảm hứng ” – phần cốt yếu của tiểu thuyết. Cảm xúc đó được bộc lộ qua nhân vật Justin Quayle, một nhà ngoại giao có tính cách ôn hòa, không có gì điển hình nổi bật, người có hành vi bị coi là chống đối khi tổ chức triển khai lễ cưới giật mình với nhà hoạt động giải trí tươi tắn, xinh đẹp Tessa. Khi phát hiện Tessa bị giết hại tại miền Bắc xa xôi ở Kenya, Justin đã thôi việc ở Bộ Ngoại giao để đi tìm thực sự về cái chết của vợ. Và đây cũng trở thành cuộc hành trình dài của riêng Justin. Tessa và Justin có một thỏa thuận hợp tác chung là không được chuyện trò về việc làm của cô, nhưng sau khi Tessa chết, Justin phát hiện ra rằng Tessa đã tham gia vào một chiến dịch chống Dypraxa và đến lúc này thì anh đã trọn vẹn hiểu cô và chính bản thân anh. Theo Le Carre, Justin khởi đầu nhận ra rằng anh đã cưới được 50% của mình. Bởi vậy, đây cũng là một câu truyện tình yêu, được kể lại qua sự hồi tưởng, người xem thấy tình yêu Jusin dành cho vợ được hồi sinh và còn sâu đậm hơn. Dù ở 2 quốc tế trái chiều nhau, nhưng Meirelles và Le Carre đều có chung một ý thức nghĩa vụ và trách nhiệm lớn lao so với sự bất công trong xã hội. Nếu so với thể loại hình sự mẫu mực thì cả tiểu thuyết và phim đều có rất ít cảnh hành vi và âm thanh thì ít hoảng sợ, can đảm và mạnh mẽ mà phần lớn là sâu lắng. Không giống Jack Ryans thuộc cùng thể loại phim, Justin không dùng vũ lực để đấu tranh. Giống như ở City of God, Meirelles không tôn vinh đấm đá bạo lực. Chỉ có một cảnh nguy hại, rình rập đe dọa thực sự. Đó là sau khi Justin đến gặp Brigit, một người bạn của Tessa cùng tham gia chiến dịch chống Dypraxa, anh đã bị tiến công tại khách sạn Đức. ống kính máy quay theo sát Justin từ phía sau, một kỹ thuật quay gợi cho người theo dõi nhớ đến những phim kinh dị, và trong suốt cuộc tiến công này người xem thấy được quan điểm của Justin, không khi nào được cho phép nhìn trực diện vào những kẻ tiến công mình. Còn những trường đoạn khác của phim chỉ bộc lộ sự lo ngại, bồn chồn theo bản năng. Khi Justin đến nhận diện thi thể đã bị cháy đen của Tessa trong nhà xác, người xem được tiến gần đến clipboard cứ như thể họ là Justin : ở cảnh này và nhiều cảnh phim đầy xúc động khác, tất cả chúng ta thấy như thể chính Rafph Fiennes đang cầm chiếc máy camera để quay. Ở 1 số ít trường đoạn, bộ phim bị chỉ trích khi miêu tả người da đen phải chịu đựng những ánh mắt của những nhân vật chính người da trắng. Thực sự là phim không có nhân vật người châu Phi nào, ngay cả Arnold Bluhm, bác sĩ người da đen sinh ra tại Bỉ từng bị đồn là người tình của Tessa và sau này trở thành nghi can số 1 trong vụ án giết Tessa, cũng chỉ là nhân vật thứ yếu. Chủ ý này là để Giao hàng cho diễn biến chứ không phải là việc thêm tuyến nhân vật cho vừa đủ. Tuy nhiên, Meirelles lại thực sự thành công xuất sắc khi đưa ra những câu hỏi về truyền thống dân tộc bản địa – một yếu tố đã được đặt ra trong tiểu thuyết. Không thể phủ nhận vai trò quan trọng của yếu tố châu Phi trong tác phẩm. Meirelles xem Kenya như một yếu tố quan trọng thứ 3 và ông muốn truyền tải đến khản giả một hình ảnh sinh động, đầy sức sống về Kenya mà người xem không hề tìm thấy trong tiểu thuyết. Meirelles cố gắng nỗ lực không miêu tả một châu Phi chung chung. Đó không phải là lục địa đen hoang dã của Joseph Conrad, cũng không phải là những đồng bằng phủ bóng hoàng hôn của Out of Africa ( Xa mãi Châu Phi ). Meirelles sốt sắng đến Kenya để quay những thước phim chân thực. Ông từ bỏ dự tính quay phim ở Nam Phi theo như kế hoạch bắt đầu. Theo nhu yếu của Meirelles, những nhà phân phối phải đi xin giấy phép để được làm phim ở Kenya, nơi mà cuốn tiểu thuyết bị cấm lưu hành do những lời chỉ trích, lên án về sự tham nhũng ở Kenya.

Poster phim The Constant gardener Meirelles bị điệu đàng bởi sự giao hòa giữa con người và vạn vật thiên nhiên. Vùng đất đỏ tự nhien của hồ Turkana, nơi Tessa chết, có màu giống với màu mái nhà ổ chuột của Kibera. ở những cảnh phim làm rung động lòng người khi Tessa và Arnold đến thăm những người bệnh ở Kibera, người xem không chỉ thấy những khu nhà ở tạm và đường ray xe lửa cắt ngang khu nhà ổ chuột mà còn được ngắm nhìn lớp sóng sắc tố sặc sỡ được tạo nên bởi hàng trăm con người và động vật hoang dã, cho thấy một sự sống ở nơi đây. Sức sống trong những cảnh miêu tả về châu Phi không phải là sở trường của Le Carre bởi ông thường tập trung chuyên sâu miêu tả con người chứ không phải cảnh vật. Chính điều này đã tạo đất cho Meirelles hoàn toàn có thể tự tin khẳng định chắc chắn cái nhìn thẩm mỹ và nghệ thuật của riêng mình. Việc quay cho phim The Constant Gardener ( Người làm vườn kiên cường ) nhiều lúc còn sợ là đi quá xa so với diễn biến của Le Carre. Các hành vi được quay thường có tính hoảng sợ hơn so với tiểu thuyết : cuộc hành trình dài tẻ nhạt trên xe lửa từ London đến Berlin của Justin được quay như thể đây là một cảnh rượt đuổi. ở The Constant Gardener ( Người làm vườn kiên cường ), Meirelles vẫn liên tục duy trì sự cộng tác lâu bền với nhà quay phim Cesar Charlone, tuy lần này ít phô trương hơn so với sự cộng tác lần trước trong phim City of God ( Thành phố Chúa trời ) nhưng vẫn tràn trề nhiệt huyết. Một cái tên nữa cùng cần được khen ngợi đó là nhà chỉnh sửa và biên tập Claire Simpson, lần tiên phong cộng tác với Meirelles nhưng đã có nhiều kinh nghiệm tay nghề thao tác với đạo diễn Oliver Stone và Ridley Scott trong thập niên 80. Những đoạn phim có tiết tấu nhanh được ngắt quãng bởi những khoảnh khắc trì trệ dần : rời bỏ khoảng chừng khắc tươi cười, niềm hạnh phúc của đôi tình nhân Justin và Tessa, chuyển nhanh sang sự yên lặng lạnh lẽo của nhà xác nơi đặt thi thể của Tessa. Việc tập trung chuyên sâu vào giải pháp gợi hình cũng đồng nghĩa tương quan với việc để hình ảnh luôn Open sau lời thoại và âm nhạc thì nhanh hơn một nhịp : người theo dõi nghe thấy Justin thủ thỉ “ Ghita, cảm ơn em đã đến ” trong khi vẫn thấy cô đang trên hành trình dài đến gặp anh. Hình ảnh được sắp xếp sum sê một cách giống nhau – một trong những cảnh nghệ thuật và thẩm mỹ nhất được quay khi Justin ở trong khu vườn bỏ không của Tessa ở London : màn hình hiển thị tràn ngập những tán lá xanh tươi tốt, còn đầu của Justin chỉ như một chấm nhỏ ở góc. Thêm vào đó, phim để người xem chỉ dõi mắt nhìn qua một ô kính của cánh hành lang cửa số hay qua một hàng rào dây thép gai. Tất cả đều rất tương thích với những ẩn dụ về hình ảnh mà qua đó Justin mở màn hiểu ra rằng bức tranh vừa đủ về một thủ đoạn sẽ không khi nào được mở ra trọn vẹn. Ở phim City of God, Meirelles vẽ ra 3 hướng kể chuyện với 3 mật mã màu khác nhau. Việc xếp từng lớp màu như vậy cũng đóng vai trò quan trọng trong phim The Constant Gardener. Châu Phi tràn ngập nhiều sắc tố sặc sỡ. Kibera thì toàn ánh vàng cam, bờ hồ Turkana nơi Tessa chết ngập một màu hồng. Ngược lại, khung cảnh bên trong Cao ủy Anh lại toàn một màu xanh giá lạnh, ánh lên những dải sáng huỳnh quang. Justin và Tessa cũng được phối những màu riêng. Màu dành cho Justin gồm toàn những màu xanh thoáng mát, còn với Tessa thì là những màu đỏ ấm cúng. Từ đây, người xem thuận tiện có sự so sánh về sắc tố. Tessa với nước da trắng là hiện thân của niềm tin châu Phi. ở cuối phim, mối liên hệ sâu đậm giữa Justin và Tessa và cảnh rời xa nước Anh của Justin được bộc lộ rõ nét của chiếc áo phông thun màu hồng mà Justin mặc. Những xúc cảm trái chiều nhau giữa châu Phi và nước Anh luôn song hành trong suốt bộ phim, nhưng sau cuối thì cách nhìn nhận của Meirelles đã thắng lợi. Quay trở lại Cao ủy Anh, giữa những khung cảnh quen thuộc, với buổi tiệc đông vui, sinh động nhưng sao ta vẫn thấy lạc lõng. Không cần theo dõi câu truyện diễn ra như thế nào thì sự trung thành với chủ với phương Tây cũng bị lay chuyển và châu Phi đã trở thành một phần trong chính tất cả chúng ta. Trương Lê Quân

(Theo Sight and Sound)