Sài Gòn – những vòng xoay ký ức – Kỳ 8: Ngã sáu “Nỏ thần” và ngã bảy ‘Bình dân’

Sài Gòn - những vòng xoay ký ức - Kỳ 8: Ngã sáu “Nỏ thần” và ngã bảy Bình dân - Ảnh 1.Ngã sáu An Dương Vương đã thấm vào ký ức nhiều thế hệ dân TP HCM – Ảnh : TỰ TRUNGBa vòng xoay này nằm liền kề nhau, tạo thành một tam giác như kết nghĩa ” vườn đào ” lý thú .

“Ngã sáu Nỏ thần” – đường vào Chợ Lớn

Tôi thích gọi đó là “ngã sáu Nỏ thần” vì mỗi lần qua đây dù đi đường nào cũng trông thấy từ xa chiếc cột trắng cao vút, nơi đặt tượng An Dương Vương mặc giáp trụ hiên ngang, cầm một cây cung lớn. Ông như vừa bước ra từ quyển tập đọc sử ký lớp 1 thời của chúng tôi. Quyển sử có kể chuyện và vẽ hình An Dương Vương xây thành Cổ Loa và chế tạo nỏ thần để chống quân Tần xâm lược. Chúng tôi mê những trang sử Việt đầu đời qua những câu chuyện và hình ảnh hào hùng như thế.

Sau này đến châu Âu, tôi nhận ra tượng đài An Dương Vương được phong cách thiết kế đồng dạng tượng đài Trafalgar ở London và Vendome, Paris. Tuy nhiên, tượng đài anh hùng nỏ thần ở TP HCM vẫn mang ấn tượng và câu truyện độc lạ. Nó được đặt ở một giao lộ, giáp ranh giữa Hồ Chí Minh và Chợ Lớn. Khi ” trấn giữ ” những giao lộ chính yếu ở TP HCM, tượng đài An Dương Vương cùng những tượng đài Phù Đổng Thiên Vương, Trần Hưng Đạo, Trần Nguyên Hãn, Phan Đình Phùng … đã làm ngày càng tăng niềm tự hào dân tộc bản địa quật cường và nhắc nhở bài học kinh nghiệm cẩn trọng trước những kẻ ngoại xâm hung hãn .Thuở nhỏ, từ xóm Bàn Cờ tôi thường theo mẹ vào Chợ Lớn để mua hàng đều qua bùng binh ngã sáu. Ngồi trên xích lô máy, tôi hớn hở nhìn cảnh hai bên đường khác lạ. Khắp nơi treo la liệt những bảng hiệu vừa ghi chữ Việt, vừa ghi chữ Tàu .Trên đường Nguyễn Tri Phương có hẳn một dãy phố chuyên bán trái cây những loại, điển hình nổi bật là sầu riêng. Mẹ tôi gọi đó là khu ” La Cai “, cái tên nghe là lạ. Hóa ra đó là từ biến âm của ” Lacaze ” – tên đường từ thời Pháp. Về đêm, từ ngã sáu ra đến La Cai là khu nhậu nhẹt món ăn hải sản và ăn khuya .Đến mùa Trung thu và tết, từ đường Đồng Khánh ( nay là Trần Hưng Đạo, Q. 5 ) đổ về đây là hai dãy sạp hàng sáng đèn lộng lẫy. Người Hồ Chí Minh thích dạo chợ đêm ” La Cai ” để mua bánh kẹo, lồng đèn, trà sen và đủ loại quà khuyến mãi sản xuất ở ” Hong Kong … bên hông Chợ Lớn ” !

“Đặc khu bệnh viện” và “xóm sinh viên”

Từ ngã sáu Nguyễn Tri Phương, những con đường tỏa ra khá nhiều bệnh viện và cơ sở y tế. Có lẽ vùng này là nơi có tỷ lệ người đi chữa bệnh cao nhất Hồ Chí Minh. Phía La Cai nằm san sát bên nhau là những nhà thương tư của những bang hội người Hoa như Y viện Quảng Đông ( nay là Bệnh viện Nguyễn Tri Phương ), Triều Châu ( An Bình ) và Phúc Kiến ( Nguyễn Trãi ). Trong những nhà thương này đều có đền miếu cổ cầu an bình cho những người quá vãng .Trong khi ấy, trên đường Nguyễn Chí Thanh, Bệnh viện Chợ Rẫy đồ sộ là cơ sở y tế lớn nhất ở miền Nam cho đến tận giờ đây. Đi về phía nhà thời thánh ngã sáu – tên chính thức là nhà thời thánh Thánh Jeanne d’Arc, gặp Bệnh viện lao Hồng Bàng ( Phạm Ngọc Thạch ), Trung tâm Truyền máu và Bảo sanh viện Hùng Vương. Đối diện bên kia đường, những năm gần đây có thêm Bệnh viện Đại học Y Dược rất bề thế .Sài Gòn - những vòng xoay ký ức - Kỳ 8: Ngã sáu “Nỏ thần” và ngã bảy Bình dân - Ảnh 2.Ngã bảy Lý Thái Tổ là nơi tỏa về những phố phường tầm trung – Ảnh : TỰ TRUNG

Ngã bảy “bình dân” và hàng phố dân dã

Kể ra ” xóm sinh viên ” còn tỏa ra nhiều nhánh quanh khu Ngã bảy Lý Thái Tổ. Bản thân giao lộ ngã bảy là nơi tiếp giáp những Q. 1, 3, 5, 10 rất thuận tiện cho đi lại. Tại đây có hằng hà những xóm lao động và con hẻm để sinh viên và người nghèo tá túc giá rẻ .

Những năm 1960, trước khi dọn về Bàn Cờ, gia đình tôi thuê nhà trong một con hẻm nhỏ ở đường Vĩnh Viễn. Đầu hẻm có một cây si cổ thụ trông rất cổ quái nên mỗi lần vào hẻm tôi lại nổi da gà. Sau Tết Mậu Thân 1968, vùng này có thêm các xóm lao động “nhà lầu” là chung cư Sư Vạn Hạnh, Ấn Quang, Minh Mạng, Nguyễn Kim, Nhựt Tảo, Nguyễn Thiện Thuật.

Trong khi ấy, ngã bảy Lý Thái Tổ còn là cửa ngõ ra vào thuận tiện nhiều chợ búa lớn nhỏ. Phần lớn là chợ vỉa hè hay chợ lòng đường như chợ Nguyễn Tri Phương, Bà Hạt, Nhựt Tảo, Bàn Cờ, Vườn Chuối. Khoảng trước năm 2000, từng có một chợ cá khổng lồ nằm ở giao lộ Lý Thái Tổ và Trần Quốc Toản ( giờ đây là đường 3-2 ). Đi cách chợ nửa cây số, mọi người vẫn ngửi thấy mùi tôm cá hừng hực khó quên ! Những năm 1980, trên đường Lý Thái Tổ sinh ra chợ hoa Hồ Thị Kỷ, nguyên là khu tạm cư của dân tị nan từ Campuchia trở lại .Nói chuyện thức ăn, phải kể khu ngã bảy có nhiều phố ẩm thực ăn uống sinh động của người TP HCM. Các loại chè xôi dân dã, bún nước lèo, bánh canh, bánh xèo và hủ tiếu, mì bò viên, cháo Quảng … đều xuất hiện ở những chợ và ngõ hẽm. Sau năm 1954, người Bắc di cư vào mở ra những hàng quán nổi tiếng như phở Tàu Bay, Tàu Thủy, Nghi Xuân và bánh mì Hòa Mã, bánh mì Thành Phố Hà Nội, thạch chè Hiển Khánh …Mặt khác, ngã bảy còn là thành phố chuyên bán những loại sản phẩm gia dụng và dịch vụ mái ấm gia đình. Trước nhất là ba con phố ” cặp kè ” nhau, gồm có ” phố đồ gỗ, giường tủ ” trên đường Ngô Gia Tự, ” phố mành cửa và sơn nhà ” ở đoạn Lý Thái Tổ – Sư Vạn Hạnh. Và rồi ” phố màn cửa, chăn gối ” ở đầu đường Phan Thanh Giản ( nay là Điện Biên Phủ ) .Xoay quanh ngã bảy còn có ” phố vỏ xe hơi ” và ” phố photocopy – đánh máy ” ở đoạn Lý Thái Tổ, gần cư xá Đường sắt. Có lẽ ” phố vỏ xe hơi ” là cánh tay nối dài của bến xe Petrus Ký, hay còn gọi bến xe Đà Lạt nay không còn nữa, từng nằm ở đoạn Lê Hồng Phong hướng ra Nước Ta quốc tự. 30 năm trước, ở góc Nguyễn Đình Chiểu – Nguyễn Thiện Thuật đã mọc thêm ” phố hàng cưới ” rất khét tiếng .

Rạp hát, bệnh viện một thời vang bóng

Ngã bảy Lý Thái Tổ còn là nơi quy tụ nhiều bệnh viện, rạp hát, trường học rộn ràng nhiều năm tháng. Gần gũi với xóm tôi là Bệnh viện Nhi Đồng trên đường Sư Vạn Hạnh và Bệnh viện Bình Dân ngay cạnh cư xá Đô Thành đều là những cơ sở y tế sinh ra cuối những năm 1950. Ở góc đường Nguyễn Thiện Thuật – Phan Thanh Giản thuở xưa còn có một tòa nhà mang tên Viện Bài lao. Riêng con đường Cao Thắng ở đoạn hướng ra Bệnh viện Từ Dũ có một loạt nhà bảo sanh tư mang tên Đức Chính, Đức Huệ, Cô Mười. Hơn 70 năm qua, bao nhiêu đứa trẻ đã chào đời từ những cơ sở y tế này ?Gần Viện Bài lao là rạp hát Long Vân khá lớn nhưng đều toàn ghế gỗ. Giống như rạp Đại Đồng ở góc Cao Thắng – Phan Thanh Giản, rạp Long Vân thường chiếu ” pẹcmanăng ” hai phim một lúc. Giá vé hai rạp thuộc loại xoàng, khách vào xem khi nào cũng được. Rạp Long Vân những năm gần đây đã bị phá bỏ, xây mới thành Nhà văn hóa Sinh viên. Còn rạp Đại Đồng thì hóa thành sân khấu kịch TP HCM hay diễn kịch ma. Về phía đường Trần Nhân Tôn có rạp hát xưa mang tên Thanh Chung, giờ đây gọi là rạp Vườn Lài. Xóm Vườn Lài nằm sau Nhà máy giày Bata ( Hiệp Hưng ), từng là ” xóm đèn đỏ ” nơi nhiều khách ” mua hoa ” tìm đến .Cuộc sống vật đổi sao dời, bút mực nào viết hết được những góc yêu dấu của Hồ Chí Minh từ những phố phường sang chảnh đến những xóm nghèo, tầm trung …Cả bệnh viện Đại học Y Dược và Trường Y khoa Hồ Chí Minh đều được xây trên đất của Tòa thị chính Chợ Lớn thời Pháp. Hai ký túc xá Ngô Gia Tự ( khi xưa là Đại học xá Minh Mạng ) và ký túc xá Nguyễn Chí Thanh đều ở gần đó. Thuở sinh viên, những năm 1980, tôi có không ít lần ” đi học ké ” trường Y và thường la cà vào gặp bè bạn trong những ký túc xá. Khi làm báo Tuổi Trẻ, là phóng viên báo chí giáo dục, tôi càng năng lui tới cái ” xóm sinh viên ” đông nhất và cũng ” nghịch ” nhất ngay giữa nội thành của thành phố .——————–

Lâu nay, người ta hay viết về hồ Con Rùa theo tư tịch “đầy mùi” chiến tranh và đô hộ, nhưng thật ra còn có một có một hồ Con Rùa khác của tình yêu lãng mạn.

Kỳ tới: Hồ Con Rùa, chiến tranh và hoa hồng tình yêu

Sài Gòn - những vòng xoay ký ức - Kỳ 7: Ngã sáu Cộng Hòa và Sài Gòn – những vòng xoay ký ức – Kỳ 7: Ngã sáu Cộng Hòa và ‘con đường Áo trắng’ TTO – Hiếm thấy nơi nào ở TP HCM có ba giao lộ kế cận, tạo thành một tam giác xếp thứ hạng gần nhau, giống như ba đồng đội ruột thịt.