Giáo trình Thị trường chứng khoán – ĐH Kinh tế Quốc dân

pdf

290

3 MB

28

418

4 (
3 lượt)

2903 MB28

Nhấn vào bên dưới để tải tài liệu

Đang xem trước 10 trên tổng 290 trang, để tải xuống xem vừa đủ hãy nhấn vào bên trên

Chủ đề tương quan

Tài liệu tương tự

Nội dung

Ch−¬ng 1: Tæng quan vÒ ThÞ tr−êng chøng kho¸n

Ch−¬ng 1

Tæng quan vÒ thÞ tr−êng chøng kho¸n
1.1. §¹i c−¬ng vÒ thÞ tr−êng tµi chÝnh
1.1.1. Kh¸i niÖm thÞ tr−êng tµi chÝnh
Nhu cÇu vÒ vèn ®Ó tiÕn hµnh ®Çu t− vµ c¸c nguån tiÕt kiÖm cã thÓ ph¸t
sinh tõ c¸c chñ thÓ kh¸c nhau trong nÒn kinh tÕ. Trong ®ã, th−êng x¶y ra
t×nh huèng: nh÷ng ng−êi cã c¬ héi ®Çu t− sinh lêi th× thiÕu vèn, tr¸i l¹i
nh÷ng ng−êi cã vèn nhµn rçi l¹i kh«ng cã c¬ héi ®Çu t− hoÆc kh«ng biÕt ®Çu
t− vµo ®©u. Tõ ®ã h×nh thµnh nªn mét c¬ chÕ chuyÓn ®æi tõ tiÕt kiÖm sang
®Çu t−. C¬ chÕ ®ã ®−îc thùc hiÖn vµ ®iÒu chØnh trong khu«n khæ mét thÞ
tr−êng ®ã lµ thÞ tr−êng tµi chÝnh. Trªn thÞ tr−êng tµi chÝnh, nh÷ng ng−êi
thiÕu vèn huy ®éng vèn b»ng c¸ch ph¸t hµnh ra c¸c c«ng cô tµi chÝnh nh−
cæ phiÕu, tr¸i phiÕu…. Nh÷ng ng−êi cã vèn d− thõa, thay v× trùc tiÕp ®Çu t−
vµo m¸y mãc thiÕt bÞ, nhµ x−ëng ®Ó s¶n xuÊt hµng hãa hay cung cÊp dÞch vô,
sÏ ®Çu t− (mua) c¸c c«ng cô tµi chÝnh ®−îc ph¸t hµnh bëi nh÷ng ng−êi cÇn
huy ®éng vèn.
VËy, thÞ tr−êng tµi chÝnh lµ n¬i diÔn ra sù chuyÓn vèn tõ nh÷ng ng−êi
d− thõa vèn tíi nh÷ng ng−êi thiÕu vèn. ThÞ tr−êng tµi chÝnh còng cã thÓ
®−îc ®Þnh nghÜa lµ n¬i ph¸t hµnh, mua b¸n, trao ®æi vµ chuyÓn nh−îng c¸c
c«ng cô tµi chÝnh theo c¸c quy t¾c, luËt lÖ ®· ®−îc Ên ®Þnh.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng tµi
chÝnh lµ tÊt yÕu kh¸ch quan. Ho¹t ®éng trªn thÞ tr−êng tµi chÝnh cã nh÷ng
t¸c ®éng, hiÖu øng trùc tiÕp tíi hiÖu qu¶ ®Çu t− cña c¸c c¸ nh©n cña c¸c
doanh nghiÖp vµ hµnh vi cña ng−êi tiªu dïng, vµ tíi ®éng th¸i chung cña
toµn bé nÒn kinh tÕ.
1.1.2. Chøc n¨ng cña thÞ tr−êng tµi chÝnh
– Huy ®éng vµ dÉn vèn tõ n¬i thõa vèn sang n¬i thiÕu vèn
ThÞ tr−êng tµi chÝnh cã chøc n¨ng c¬ b¶n lµ dÉn vèn tõ nh÷ng ng−êi d−
thõa vèn sang nh÷ng ng−êi cÇn vèn. Víi nh÷ng ng−êi d− thõa vèn, thu nhËp
lín h¬n chi tiªu, nh÷ng ng−êi nµy cã thÓ lµ ChÝnh phñ, c¸c tæ chøc hoÆc c¸
nh©n. Trong khi ®ã, do chi tiªu lín h¬n thu nhËp, chÝnh phñ, c¸c tæ chøc vµ
Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n

5

Gi¸o tr×nh ThÞ tr−êng chøng kho¸n

c¸ nh©n kh¸c l¹i cÇn vèn. Sù chuyÓn dÞch vèn nµy ®−îc thùc hiÖn theo s¬ ®å
sau:
S¬ ®å: Chøc n¨ng dÉn chuyÓn vèn cña thÞ tr−êng tµi chÝnh
tµi TRî gi¸n tiÕp

vèn

vèn

Ng−êi cho vay vèn
1. Hé gia ®×nh
2. Doanh nghiÖp
3. ChÝnh phñ
4. N−íc ngoµi

vèn

c¸c
trung
gian tµi
chÝnh

vèn

thÞ
tr−êng
tµi
chÝnh

vèn

Ng−êi ®i vay vèn
1. Hé gia ®×nh
2. Doanh nghiÖp
3. ChÝnh phñ
4. N−íc ngoµi

tµi TRî trùc tiÕp

Qua s¬ ®å trªn ta thÊy, sù chuyÓn dÞch vèn ®−îc thùc hiÖn qua hai con
®−êng, tµi trî trùc tiÕp vµ tµi trî gi¸n tiÕp. Trong tµi trî trùc tiÕp, nh÷ng
ng−êi cÇn vèn huy ®éng trùc tiÕp tõ nh÷ng ng−êi cã vèn b»ng c¸ch b¸n c¸c
chøng kho¸n cho hä. C¸c chøng kho¸n nµy lµ c¸c c«ng cô tµi chÝnh, nã cung
cÊp quyÒn yªu cÇu vÒ thu nhËp vµ tµi s¶n vµ c¸c quyÒn kh¸c cho chñ së h÷u
®èi víi ng−êi ph¸t hµnh. C¸c chøng kho¸n ®−îc mua b¸n réng r·i trªn thÞ
tr−êng cÊp mét vµ thÞ tr−êng cÊp hai. C¸ch thøc thø hai ®Ó dÉn vèn lµ tµi trî
gi¸n tiÕp th«ng qua c¸c trung gian tµi chÝnh. C¸c trung gian tµi chÝnh nh−
c¸c ng©n hµng, c¸c tæ chøc tÝn dông, c¸c tæ chøc b¶o hiÓm vµ c¸c trung gian
kh¸c cã vai trß cùc kú quan träng trong viÖc tÝch tô, tËp trung vµ ph©n phèi
vèn trong nÒn kinh tÕ, ®ång thêi c¸c tæ chøc nµy còng cã vai trß quan träng
trong viÖc cÊp vèn vµ hç trî cho dßng tµi chÝnh trùc tiÕp nh− th«ng qua c¸c
ho¹t ®éng: ®¹i lý, b¶o l·nh, thanh to¸n v.v..
Nh− vËy, th«ng qua viÖc dÉn chuyÓn vèn, thÞ tr−êng tµi chÝnh cã vai trß
quan träng trong viÖc tÝch tô, tËp trung vµ ph©n phèi vèn trong nÒn kinh tÕ,
trªn c¬ së ®ã lµm t¨ng n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ cña toµn bé nÒn kinh tÕ. ThÞ
tr−êng tµi chÝnh trùc tiÕp c¶i thiÖn møc sèng cho c¶ nh÷ng ng−êi cã vèn vµ
nh÷ng ng−êi cÇn vèn.
6

Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n

Ch−¬ng 1: Tæng quan vÒ ThÞ tr−êng chøng kho¸n

– X¸c ®Þnh gi¸ c¶ cña c¸c tµi s¶n tµi chÝnh.
Th«ng qua quan hÖ gi÷a ng−êi mua vµ ng−êi b¸n (quan hÖ cung cÇu
trªn thÞ tr−êng) gi¸ c¶ cña c¸c tµi s¶n tµi chÝnh ®−îc x¸c ®Þnh, hay nãi c¸ch
kh¸c, lîi tøc yªu cÇu cña tµi s¶n tµi chÝnh ®−îc x¸c ®Þnh. V× vËy, thÞ tr−êng
tµi chÝnh lµ n¬i h×nh thµnh nªn gi¸ c¶ cña c¸c tµi s¶n tµi chÝnh – c¸c “hµng
ho¸” trªn thÞ tr−êng.
– T¹o tÝnh thanh kho¶n cho tµi s¶n tµi chÝnh.
ThÞ tr−êng tµi chÝnh cung cÊp mét mét c¬ chÕ ®Ó c¸c nhµ ®Çu t− cã thÓ
trao ®æi, mua b¸n c¸c tµi s¶n tµi chÝnh cña m×nh trªn thÞ tr−êng thø cÊp, nh−
vËy thÞ tr−êng tµi chÝnh t¹o ra tÝnh thanh kho¶n cho c¸c tµi s¶n tµi chÝnh.
NÕu thiÕu tÝnh thanh kho¶n, ng−êi ®Çu t− sÏ buéc ph¶i n¾m gi÷ c¸c c«ng cô
nî cho tíi khi ®¸o h¹n, hoÆc n¾m gi÷ c¸c c«ng cô vèn cho tíi khi c«ng ty
ph¸ s¶n hoÆc gi¶i thÓ ph¶i thanh lý tµi s¶n.
Møc ®é thanh kho¶n cña c¸c thÞ truêng tµi chÝnh lµ kh¸c nhau, nã phô
thuéc vµo sù ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng.
– Gi¶m thiÓu chi phÝ cho c¸c chñ thÓ tham gia trªn thÞ tr−êng
§Ó cho c¸c giao dÞch cã thÓ diÔn ra, nh÷ng ng−êi mua vµ nh÷ng ng−êi
b¸n cÇn ph¶i bá ra c¸c chi phÝ nh− chi phÝ t×m kiÕm ®èi t¸c vµ t×m kiÕm
th«ng tin trong qu¸ tr×nh tr−íc, trong vµ sau khi ra c¸c quyÕt ®Þnh ®Çu t−.
Nhê tÝnh tËp trung, c¸c th«ng tin phôc vô qu¸ tr×nh ®Çu t− ®−îc cung cÊp ®Çy
®ñ, chÝnh x¸c vµ nhanh chãng trªn thÞ tr−êng tµi chÝnh, tõ ®ã cho phÐp gi¶m
thiÓu nh÷ng chi phÝ ®èi víi c¸c bªn tham gia giao dÞch vµ gãp phÇn t¨ng hiÖu
qu¶ ®èi víi c¸c chñ thÓ trªn thÞ tr−êng còng nh− ®èi víi toµn bé nÒn kinh tÕ.
– KhuyÕn khÝch c¹nh tranh vµ t¨ng hiÖu qu¶ kinh doanh
ThÞ tr−êng tµi chÝnh lµ thÞ tr−êng ®Þnh gi¸ c¸c c«ng cô tµi chÝnh, v× vËy,
sÏ khuyÕn khÝch qu¸ tr×nh ph©n phèi vèn mét c¸ch cã hiÖu qu¶, gãp phÇn
t¨ng tÝnh c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp vµ tõ ®ã ®Æt ra cho c¸c doanh
nghiÖp ph¶i t¨ng hiÖu qu¶ kinh doanh ®Ó cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn.
– æn ®Þnh vµ ®iÒu hoµ l−u th«ng tiÒn tÖ.
ThÞ tr−êng tµi chÝnh cã mét chøc n¨ng quan träng lµ æn ®Þnh vµ ®iÒu
hoµ l−u th«ng tiÒn tÖ, ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn lµnh m¹nh cña nÒn kinh tÕ. Chøc
n¨ng nµy ®−îc thÓ hiÖn th«ng qua viÖc mua b¸n c¸c tr¸i phiÕu, tÝn phiÕu vµ
c¸c giÊy tê cã gi¸ kh¸c cña Ng©n hµng Trung −¬ng trªn thÞ tr−êng tµi chÝnh
vµ thÞ tr−êng tiÒn tÖ. Th«ng qua ®ã, ChÝnh phñ cã thÓ huy ®éng ®−îc nguån
vèn lín ®Ó bï ®¾p th©m hôt ng©n s¸ch vµ kiÓm so¸t l¹m ph¸t. Ngoµi ra, Ng©n
hµng Trung −¬ng còng cã thÓ mua b¸n ngo¹i tÖ trªn thÞ tr−êng ngo¹i hèi ®Ó
Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n

7

Gi¸o tr×nh ThÞ tr−êng chøng kho¸n

®iÒu chØnh l−îng cung vµ cÇu ngo¹i tÖ nh»m gióp ChÝnh phñ æn ®Þnh tû gi¸
hèi ®o¸i.
Nh− vËy, thÞ tr−êng tµi chÝnh cã chøc n¨ng hÕt søc quan träng kh«ng
nh÷ng ®èi víi nÒn kinh tÕ mµ c¶ ®èi víi tõng c¸ nh©n, tæ chøc kinh tÕ. ThÞ
tr−êng tµi chÝnh t¹o ®iÒu kiÖn cho phÐp vèn ®−îc chuyÓn tõ ng−êi cã tiÒn
nhµn rçi vµ kh«ng cã c¬ héi ®Çu t− hiÖu qu¶ sang cho ng−êi cã c¬ héi ®Çu t−,
cã kh¶ n¨ng s¶n suÊt, gióp n©ng cao n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ toµn bé nÒn kinh
tÕ. Ngoµi ra, thÞ tr−êng tµi chÝnh còng trùc tiÕp c¶i thiÖn møc sèng cña ng−êi
tiªu dïng b»ng c¸ch gióp hä chän thêi ®iÓm cho viÖc mua s¾m tèt h¬n. ThÞ
tr−êng tµi chÝnh ho¹t ®éng hiÖu qu¶ sÏ trùc tiÕp c¶i thiÖn ®êi sèng kinh tÕ x·
héi.
1.1.3. CÊu tróc cña thÞ tr−êng tµi chÝnh
C¨n cø vµo c¸c tiªu thøc kh¸c nhau, ng−êi ta ph©n lo¹i thÞ tr−êng tµi
chÝnh thµnh c¸c thÞ tr−êng bé phËn.
* ThÞ tr−êng nî vµ thÞ tr−êng vèn cæ phÇn.
C¨n cø vµo ph−¬ng thøc huy ®éng vèn cña tæ chøc ph¸t hµnh, thÞ
tr−êng tµi chÝnh ®−îc ph©n thµnh thÞ tr−êng nî vµ thÞ tr−êng vèn cæ phÇn.
ThÞ tr−êng nî lµ thÞ tr−êng mµ hµng ho¸ ®−îc mua b¸n t¹i ®ã lµ c¸c
c«ng cô nî. Thùc chÊt cña viÖc ph¸t hµnh c¸c c«ng cô nî nµy lµ nhµ ph¸t
hµnh ®øng ra ®i vay theo ph−¬ng thøc cã hoµn tr¶ c¶ gèc vµ l·i. Ng−êi cho
vay kh«ng chÞu bÊt cø tr¸ch nhiÖm nµo vÒ kÕt qu¶ ho¹t ®éng sö dông vèn
cña ng−êi vay vµ trong mäi tr−êng hîp, nhµ ph¸t hµnh ph¶i cã tr¸ch nhiÖm
hoµn tr¶ theo c¸c cam kÕt ®· ®−îc x¸c ®Þnh trong hîp ®ång vay. C¸c c«ng cô
nî cã thêi h¹n x¸c ®Þnh, cã thÓ lµ ng¾n h¹n, trung h¹n hay dµi h¹n. TÝn
phiÕu vµ tr¸i phiÕu lµ hai vÝ dô ®iÓn h×nh cña c¸c c«ng cô nî.
Kh¸c víi thÞ tr−êng nî, thÞ tr−êng vèn cæ phÇn lµ n¬i mua b¸n c¸c cæ
phiÕu, giÊy x¸c nhËn cæ phÇn ®ãng gãp cña cæ ®«ng. Cæ ®«ng lµ chñ së h÷u
cña c«ng ty vµ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm trong phÇn ®ãng gãp cña m×nh. Cæ
phiÕu sÏ cho phÐp hä cã quyÒn yªu cÇu ®èi víi lîi nhuËn sau thuÕ cña c«ng
ty còng nh− ®èi víi tµi s¶n cña c«ng ty. Cæ phiÕu lµ v« thêi h¹n v× chóng
kh«ng x¸c ®Þnh cô thÓ ngµy m·n h¹n. Ng−êi së h÷u cæ phiÕu chØ cã thÓ lÊy
l¹i tiÒn b»ng c¸ch b¸n l¹i cæ phiÕu ®ã trªn thÞ tr−êng thø cÊp hoÆc khi c«ng
ty tuyªn bè ph¸ s¶n.
* ThÞ tr−êng tiÒn tÖ vµ thÞ tr−êng vèn.
8

Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n

Ch−¬ng 1: Tæng quan vÒ ThÞ tr−êng chøng kho¸n

C¨n cø vµo thêi h¹n lu©n chuyÓn cña vèn, thÞ tr−êng tµi chÝnh ®−îc
chia thµnh thÞ tr−êng tiÒn tÖ vµ thÞ tr−êng vèn.
ThÞ tr−êng tiÒn tÖ lµ thÞ tr−êng tµi chÝnh trong ®ã c¸c c«ng cô ng¾n h¹n
(cã kú h¹n d−íi mét n¨m) ®−îc mua b¸n, cßn thÞ tr−êng vèn lµ thÞ tr−êng
giao dÞch, mua b¸n c¸c c«ng cô tµi chÝnh trung vµ dµi h¹n (gåm c¸c c«ng cô
vay nî dµi h¹n vµ cæ phiÕu). Vèn ng¾n h¹n chñ yÕu do c¸c ng©n hµng cung
cÊp, cßn thÞ tr−êng chøng kho¸n lµ ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña thÞ tr−êng vèn.
C¸c hµng ho¸ trªn thÞ tr−êng tiÒn tÖ cã ®Æc ®iÓm lµ thêi gian ®¸o h¹n
ng¾n h¹n nªn cã tÝnh láng cao, ®é rñi ro thÊp vµ æn ®Þnh. ThÞ tr−êng tiÒn tÖ
bao gåm: thÞ tr−êng liªn ng©n hµng, thÞ tr−êng tÝn dông, thÞ tr−êng ngo¹i hèi.
* ThÞ tr−êng s¬ cÊp vµ thÞ tr−êng thø cÊp.
C¨n cø vµo tÝnh chÊt cña viÖc ph¸t hµnh c¸c c«ng cô tµi chÝnh, thÞ tr−êng
tµi chÝnh ®−îc chia thµnh thÞ tr−êng s¬ cÊp vµ thÞ tr−êng thø cÊp.
ThÞ tr−êng s¬ cÊp. ThÞ tr−êng s¬ cÊp hay cßn gäi lµ thÞ tr−êng ph¸t hµnh
lµ thÞ tr−êng trong ®ã c¸c c«ng cô tµi chÝnh ®−îc mua b¸n lÇn ®Çu tiªn. Do lµ
thÞ tr−êng ph¸t hµnh lÇn ®Çu nªn thÞ tr−êng nµy cßn ®−îc gäi lµ thÞ tr−êng
cÊp mét.
ThÞ tr−êng s¬ cÊp Ýt quen thuéc víi c«ng chóng ®Çu t− v× viÖc b¸n chøng
kho¸n tíi nh÷ng ng−êi mua ®Çu tiªn ®−îc tiÕn hµnh theo nh÷ng ph−¬ng thøc
vµ ®Æc thï riªng, th«ng th−êng chØ giíi h¹n ë mét sè thµnh viªn nhÊt ®Þnh.
ThÞ tr−êng thø cÊp. ThÞ tr−êng thø cÊp lµ thÞ tr−êng giao dÞch c¸c c«ng
cô tµi chÝnh sau khi chóng ®· ®−îc ph¸t hµnh trªn thÞ tr−êng s¬ cÊp. ThÞ
tr−êng thø cÊp cßn ®−îc gäi lµ thÞ tr−êng cÊp hai.
Ho¹t ®éng trªn thÞ tr−êng thø cÊp diÔn ra trong ph¹m vi réng h¬n víi
tæng møc l−u chuyÓn vèn lín h¬n nhiÒu so víi thÞ tr−êng s¬ cÊp. Tuy nhiªn,
viÖc mua b¸n chøng kho¸n trªn thÞ tr−êng nµy kh«ng lµm thay ®æi nguån
vèn cña tæ chøc ph¸t hµnh mµ thùc chÊt chØ lµ qu¸ tr×nh chuyÓn vèn tõ chñ
thÓ nµy sang chñ thÓ kh¸c hay nãi c¸ch kh¸c trªn thÞ tr−êng thø cÊp diÔn ra
viÖc trao ®æi, mua b¸n c¸c “quyÒn së h÷u c«ng cô tµi chÝnh”.
ThÞ tr−êng thø cÊp lµm cho c¸c c«ng cô tµi chÝnh cã tØnh láng vµ tÝnh
sinh lîi cao h¬n vµ do ®ã t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc ph¸t hµnh trªn thÞ
tr−êng s¬ cÊp. V× vËy, cã thÓ nãi thÞ tr−êng thø cÊp lµ ®éng lùc thóc ®Èy sù
ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng s¬ cÊp.
Mèi quan hÖ gi÷a thÞ tr−êng tµi chÝnh s¬ cÊp vµ thø cÊp lµ mèi quan hÖ
Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n

9

Gi¸o tr×nh ThÞ tr−êng chøng kho¸n

néi t¹i, h÷u c¬ vµ biÖn chøng. ThÞ tr−êng s¬ cÊp ®ãng vai trß lµ c¬ së, tiÒn ®Ò
cho thÞ tr−êng thø cÊp vµ ng−îc l¹i thÞ tr−êng thø cÊp ®ãng vai trß lµ ®éng
lùc, thóc ®Èy thÞ tr−êng s¬ cÊp ph¸t triÓn.
1.1.4. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c thÞ tr−êng bé phËn cÊu thµnh thÞ
tr−êng tµi chÝnh.
C¸c bé phËn cña thÞ tr−êng tµi chÝnh (thÞ tr−êng bé phËn) cã mèi quan
hÖ t−¬ng hç kh«ng thÓ t¸ch rêi. Mèi quan hÖ cña chóng ®−îc h×nh thµnh tõ
c¸c luång chu chuyÓn vÒ vèn gi÷a c¸c bé phËn, biÕn ®éng trªn thÞ tr−êng nµy
sÏ t¹o ra c¸c luång vèn chu chuyÓn, tõ ®ã t¸c ®éng ®Õn quan hÖ cung cÇu,
lµm thay ®æi nh÷ng chØ sè ph¶n ¸nh ho¹t ®éng cña thÞ tr−êng kh¸c.
VÒ mÆt thêi gian, thÞ tr−êng tiÒn tÖ xuÊt hiÖn tr−íc thÞ tr−êng vèn nh−ng
chóng ®Òu lµ nh÷ng m¾t xÝch trong mét d©y chuyÒn hoµn chØnh – hÖ thèng
tµi chÝnh quèc gia vµ quèc tÕ. Theo sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, thÞ tr−êng
tµi chÝnh ngµy cµng trë nªn linh ho¹t, tinh vi vµ phøc t¹p h¬n, ranh giíi gi÷a
c¸c c«ng cô, gi÷a c¸c thÞ tr−êng bé phËn ngµy cµng mang tÝnh t−¬ng ®èi.
C¸c c«ng cô tµi chÝnh ®−îc l−u th«ng ®an xen gi÷a c¸c lo¹i thÞ tr−êng vµ
®−îc chuyÓn ho¸ lÉn nhau. Nh÷ng c«ng cô míi xuÊt hiÖn liªn tôc, trong ®ã
cã nh÷ng c«ng cô mang tÝnh hçn hîp víi nh÷ng ®Æc tÝnh vèn tån t¹i t¸ch rêi
nhau. C¸c thÞ tr−êng bé phËn do ®ã cµng trë nªn g¾n bã víi nhau chÆt chÏ
h¬n.
Mèi quan hÖ gi÷a c¸c thÞ tr−êng bé phËn th«ng qua c«ng cô l·i suÊt vµ
®−îc ph¶n ¸nh bëi sù biÕn ®éng cña c¸c chØ sè kh¸c nh− gi¸ chøng kho¸n, tû
gi¸ hèi ®o¸i. Sù thay ®æi cña l·i suÊt ch¾c ch¾n sÏ dÉn ®Õn nh÷ng biÕn ®éng
vÒ gi¸ chøng kho¸n vµ tû gi¸ hèi ®o¸i. Ng−îc l¹i, nh÷ng biÕn ®éng nµy sÏ
c©n b»ng trë l¹i d−íi t¸c dông cña viÖc ®iÒu chØnh l·i suÊt. Cã thÓ nãi, l¹m
ph¸t vµ l·i suÊt lµ hai nh©n tè vÜ m« ¶nh h−ëng tíi gi¸ c¶ trªn thÞ tr−êng
chøng kho¸n, trong ®ã l·i suÊt lµ nh©n tè g©y t¸c ®éng trùc tiÕp tíi gi¸ chøng
kho¸n th«ng qua viÖc thay ®æi lîi suÊt yªu cÇu cña nhµ ®Çu t−. Khi thÞ
tr−êng tiÒn tÖ cã dÊu hiÖu thay ®æi l·i suÊt chiÕt khÊu vµ t¸i chiÕt khÊu tõ
NHTW, lËp øc sÏ ¶nh h−ëng tíi gi¸ chøng kho¸n.
Tãm l¹i, c¸c thÞ tr−êng bé phËn cã mèi quan hÖ kh¨ng khÝt, biÖn chøng
vµ t¸c ®éng lÉn nhau, ¶nh h−ëng vµ chi phèi ®Õn nhau. §©y chÝnh lµ mét yÕu
tè t¹o nªn tÝnh ®ång bé cña thÞ tr−êng tµi chÝnh.

10

Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n

Ch−¬ng 1: Tæng quan vÒ ThÞ tr−êng chøng kho¸n

1.1.5. C¸c c«ng cô cña thÞ tr−êng tµi chÝnh
1.1.5.1. C¸c c«ng cô cña thÞ tr−êng tiÒn tÖ
Do cã thêi gian ®¸o h¹n lµ ng¾n h¹n, nh÷ng c«ng cô tµi chÝnh trªn thÞ
tr−êng tiÒn tÖ cã ®Æc ®iÓm lµ cã tÝnh rñi ro, møc ®é dao ®éng gi¸ thÊp vµ do
®ã ®Çu t− vµo c¸c c«ng cô nµy sÏ cã Ýt rñi ro nhÊt.
– TÝn phiÕu kho b¹c
Lµ c«ng cô vay nî ng¾n h¹n cña ChÝnh phñ th−êng ®−îc ph¸t hµnh víi
kú h¹n thanh to¸n lµ 3, 6 vµ 12 th¸ng. Chóng ®−îc tr¶ l·i víi møc l·i suÊt cè
®Þnh vµ ®−îc hoµn tr¶ vèn khi ®Õn h¹n thanh to¸n hoÆc ®−îc thanh to¸n l·i
do viÖc b¸n lÇn ®Çu cã gi¶m gi¸, tøc lµ, víi gi¸ thÊp h¬n so víi kho¶n tiÒn ®·
®Þnh ®−îc thanh to¸n khi hÕt h¹n (h×nh thøc chiÕt khÊu).
TÝn phiÕu kho b¹c lµ lo¹i cã tÝnh láng vµ an toµn nhÊt trong tÊt c¶ c¸c
c«ng cô trªn thÞ tr−êng tiÒn tÖ, do vËy, chóng ®−îc −a chuéng vµ mua b¸n
nhiÒu nhÊt trªn thÞ tr−êng. Së dÜ tÝn phiÕu kho b¹c lµ lo¹i c«ng cô an toµn
nhÊt trong tÊt c¶ c¸c lo¹i c«ng cô ë thÞ tr−êng tiÒn tÖ v× ®−îc sù b¶o ®¶m chi
tr¶ cña ChÝnh phñ.
TÝn phiÕu kho b¹c lµ c«ng cô ®−îc n¾m gi÷ chñ yÕu bëi c¸c ng©n hµng
th−¬ng m¹i, ngoµi ra còng cã mét l−îng nhá c¸c hé gia ®×nh, c¸c c«ng ty vµ
c¸c trung gian tµi chÝnh kh¸c n¾m gi÷ tÝn phiÕu kho b¹c. C¸c ng©n hµng
th−¬ng m¹i n¾m gi÷ tÝn phiÕu kho b¹c ngoµi môc ®Ých ®Çu t− nguån vèn
®ang bÞ ®ãng b¨ng ®Ó h−ëng lîi tøc cßn sö dông tÝn phiÕu kho b¹c nh− lµ
kho¶n tiÒn dù tr÷ cÊp hai.
Ngoµi ra, NHTW cã thÓ sö dông c«ng cô tÝn phiÕu kho b¹c ®Ó thùc hiÖn
nghiÖp vô thÞ tr−êng më nh»m ®iÒu chØnh l−îng tiÒn cung øng ra l−u th«ng
vµ kiÓm so¸t thÞ tr−êng tiÒn tÖ.
– GiÊy chøng nhËn tiÒn göi cña ng©n hµng
GiÊy chøng nhËn tiÒn göi (CDs) lµ mét c«ng cô vay nî do ng©n hµng
th−¬ng m¹i b¸n cho ng−êi göi tiÒn. Ng−êi göi ®−îc thanh to¸n l·i hµng n¨m
theo mét tû lÖ nhÊt ®Þnh vµ khi ®Õn kú h¹n thanh to¸n, th× hoµn tr¶ gèc theo
gi¸ mua ban ®Çu. HiÖn nay, c«ng cô nµy ®−îc hÇu hÕt c¸c ng©n hµng th−¬ng
m¹i lín ph¸t hµnh vµ thu ®−îc thµnh c«ng to lín, víi tæng sè d− gÇn ®©y
v−ît qu¸ tæng sè d− cña tÝn phiÕu kho b¹c. C¸c chøng chØ tiÒn göi cã thÓ
®−îc b¸n l¹i trªn thÞ tr−êng thø cÊp.
– Th−¬ng phiÕu
Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n

11

Gi¸o tr×nh ThÞ tr−êng chøng kho¸n

Th−¬ng phiÕu hay cßn gäi lµ kú phiÕu th−¬ng m¹i lµ c«ng cô vay nî
ng¾n h¹n do c¸c ng©n hµng lín vµ c¸c c«ng ty ph¸t hµnh. Tr−íc ®©y c¸c
c«ng ty th−êng vay vèn ng¾n h¹n ë c¸c ng©n hµng th−¬ng m¹i, nh−ng sau ®ã
hä dùa chñ yÕu vµo viÖc b¸n th−¬ng phiÕu cho c¸c trung gian tµi chÝnh vµ
c¸c c«ng ty kh¸c ®Ó vay vèn tøc thêi. Th−¬ng phiÕu bao gåm:
* Hèi phiÕu: Lµ mét giÊy ghi nî do ng−êi b¸n ký ph¸t trao cho ng−êi
mua, trong ®ã yªu cÇu ng−êi mua ph¶i tr¶ mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh khi ®Õn h¹n
cho ng−êi b¸n hoÆc bÊt kú ng−êi nµo thô h−ëng hèi phiÕu.
* LÖnh phiÕu: Lµ mét giÊy nhËn nî do ng−êi mua ký ph¸t trao cho
ng−êi b¸n, trong ®ã ng−êi mua cam kÕt tr¶ mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh khi ®Õn h¹n
thanh to¸n cho ng−êi thô h−ëng lÖnh phiÕu.
– Hèi phiÕu ®−îc ng©n hµng chÊp nhËn
Hèi phiÕu ®−îc ng©n hµng chÊp nhËn lµ mét hèi phiÕu ng©n hµng (sù
høa hÑn thanh to¸n t−¬ng tù mét tÊm sÐc) do mét c«ng ty ph¸t hµnh, ®−îc
thanh to¸n trong t−¬ng lai vµ ®−îc ng©n hµng b¶o ®¶m víi mét kho¶n lÖ phÝ
b»ng c¸ch ng©n hµng ®ãng dÊu “®· chÊp nhËn” lªn hèi phiÕu. C«ng ty ph¸t
hµnh hèi phiÕu ph¶i göi mét kho¶n tiÒn b¾t buéc theo tho¶ thuËn vµo tµi
kho¶n cña m×nh t¹i ng©n hµng ®ñ ®Ó tr¶ cho hèi phiÕu. NÕu c«ng ty kh«ng
cã kh¶ n¨ng thanh to¸n ng©n hµng buéc ph¶i thanh to¸n theo sè tiÒn ®· ghi
trªn hèi phiÕu cho ng−êi thô h−ëng.
C¸c hèi phiÕu “®· chÊp nhËn” nµy th−êng ®−îc mua ®i b¸n l¹i ë thÞ
tr−êng thø cÊp vµ nh− vËy, nã cã t¸c dông t−¬ng tù nh− tÝn phiÕu kho b¹c.
Ngoµi ra, ng−êi së h÷u hèi phiÕu còng cã thÓ chiÕt khÊu l¹i trªn thÞ tr−êng
®Ó thu tiÒn tr−íc. §Æc ®iÓm cña lo¹i c«ng cô nµy lµ l·i suÊt thÊp vµ cã ®é an
toµn cao.
1.1.5.2. C¸c c«ng cô trªn thÞ tr−êng vèn
C¸c c«ng cô trªn thÞ tr−êng vèn lµ c¸c c«ng cô nî vµ c«ng cô vèn víi
thêi gian ®¸o h¹n (kú h¹n thanh to¸n) trªn mét n¨m hay v« h¹n.
Kh¸c víi c¸c c«ng cô trªn thÞ tr−êng tiÒn tÖ, c¸c c«ng cô trªn thÞ tr−êng
vèn cã møc ®é biÕn ®éng gi¸ m¹nh h¬n vµ tÝnh thanh kho¶n thÊp h¬n so víi
c¸c c¸c c«ng cô trªn thÞ tr−êng tiÒn tÖ, do vËy c¸c c«ng cô nµy cã møc ®é rñi
ro do lín vµ lîi tøc th−êng cao h¬n.
– Cæ phiÕu

12

Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n

Ch−¬ng 1: Tæng quan vÒ ThÞ tr−êng chøng kho¸n

Cæ phiÕu lµ giÊy chøng nhËn quyÒn së h÷u vµ lîi Ých hîp ph¸p ®èi víi
thu nhËp rßng vµ tµi s¶n cña c«ng ty cæ phÇn.
Cæ phiÕu cã thÓ ®−îc chia lµm hai lo¹i:
• Cæ phiÕu th«ng th−êng (cæ phiÕu phæ th«ng) lµ lo¹i cæ phiÕu cã thu
nhËp kh«ng cè ®Þnh, cæ tøc biÕn ®éng tuú theo sù biÕn ®éng lîi nhuËn cña
c«ng ty. Tuy nhiªn, thÞ gi¸ cæ phiÕu l¹i rÊt nh¹y c¶m trªn thÞ tr−êng, kh«ng
chØ phô thuéc vµo lîi nhuËn c«ng ty mµ cßn rÊt nhiÒu nh©n tè kh¸c nh−: m«i
tr−êng kinh tÕ, thay ®æi l·i suÊt, hay nãi c¸ch kh¸c tu©n theo quy luËt cung
cÇu. Cô thÓ h¬n n÷a, thÞ gi¸ cæ phiÕu th«ng th−êng phô thuéc vµo t¨ng
tr−ëng kinh tÕ nãi chung vµ biÕn ®éng theo chiÒu ng−îc l¹i víi biÕn ®éng l·i
suÊt tr¸i phiÕu chÝnh phñ, c¸c c«ng cô vay nî dµi h¹n l·i suÊt cè ®Þnh vµ l·i
suÊt huy ®éng tiÒn göi cña ng©n hµng.
• Cæ phiÕu −u ®∙i: lµ lo¹i cæ phiÕu cã quyÒn nhËn ®−îc thu nhËp cè
®Þnh theo mét tû lÖ l·i suÊt nhÊt ®Þnh, kh«ng phô thuéc vµo lîi nhuËn cña
c«ng ty. Tuy nhiªn, thÞ gi¸ cña cæ phiÕu nµy phô thuéc vµo sù thay ®æi l·i
suÊt tr¸i phiÕu kho b¹c vµ t×nh h×nh tµi chÝnh cña c«ng ty.
Nh− vËy, viÖc ®Çu t− vµo cæ phiÕu kh«ng chØ ®¬n gi¶n lµ nhËn ®−îc cæ
tøc, mµ quan träng h¬n chÝnh lµ chªnh lÖch gi¸ cæ phiÕu trªn thÞ tr−êng (l·i
vèn). Khi cæ phiÕu cña c«ng ty ®−îc nhiÒu ng−êi mua, chøng tá thÞ tr−êng
tin t−ëng vµo hiÖn t¹i vµ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn cña c«ng ty trong t−¬ng lai vµ
ng−îc l¹i.
Mét nhµ ®Çu t− chøng kho¸n kh«ng chØ x¸c ®Þnh thêi ®iÓm vµ møc gi¸
mua b¸n mét lo¹i chøng kho¸n, mµ cßn ph¶i biÕt trung hoµ rñi ro b»ng c¸ch
®a d¹ng ho¸ th«ng qua viÖc x©y dùng ®−îc danh môc chøng kho¸n cã c¸c
møc ®é rñi ro kh¸c nhau hoÆc chu kú giao ®éng lÖch nhau.
– C¸c kho¶n tÝn dông cÇm cè
Lµ c¸c kho¶n vay cho vay ®èi víi c¸c c¸ nh©n hoÆc c¸c c«ng ty kinh
doanh vay ®Ó ®Çu t− vµ nh÷ng c«ng tr×nh kiÕn tróc, nhµ, ®Êt ®ai vµ dïng
chÝnh c¸c tµi s¶n nµy lµm vËt thÕ chÊp cho c¸c mãn vay. H×nh thøc nµy
chiÕm mét phÇn lín trong nguån tµi trî cña c¸c c«ng ty, thËm chÝ cßn chiÕm
mét tû träng lín t¹i c¸c n−íc ph¸t triÓn.
– C¸c kho¶n tÝn dông th−¬ng m¹i
Lµ c¸c kho¶n cho vay trung vµ dµi h¹n cña c¸c ng©n hµng th−¬ng m¹i
hoÆc c¸c c«ng ty tµi chÝnh cho ng−êi tiªu dïng hoÆc c¸c doanh nghiÖp cã
Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n

13

Gi¸o tr×nh ThÞ tr−êng chøng kho¸n

nhu cÇu vay vèn. Th«ng th−êng, c¸c kho¶n tÝn dông nµy kh«ng ®−îc giao
dÞch, mua b¸n trªn thÞ tr−êng thø cÊp do ®ã chóng cã tÝnh thanh kho¶n thÊp.
– Tr¸i phiÕu c«ng ty
Tr¸i phiÕu lµ giÊy chøng nhËn viÖc vay vèn cña mét chñ thÓ (ng−êi ph¸t
hµnh) ®èi víi mét chñ thÓ kh¸c (ng−êi cho vay – ng−êi së h÷u tr¸i phiÕu).
Tr¸i phiÕu quy ®Þnh tr¸ch nhiÖm hoµn tr¶ gèc vµ l·i cña tæ chøc ph¸t hµnh
cho ng−êi së h÷u tr¸i phiÕu khi ®Õn thêi ®iÓm ®¸o h¹n.
Tr¸i phiÕu c«ng ty lµ lo¹i tr¸i kho¸n dµi h¹n, do c¸c c«ng ty ph¸t hµnh
víi l·i suÊt kh¸ cao, gióp c«ng ty huy ®éng khèi l−îng vèn lín trong mét
thêi gian ng¾n. Ngoµi ra, tr¸i phiÕu c«ng ty cßn cã kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi vµ
mét sè lo¹i cã thÓ chuyÓn thµnh cæ phiÕu. Do vËy, tr¸i phiÕu c«ng ty lµ mét
c«ng cô ®−îc l−u hµnh réng r·i trªn thÞ tr−êng vèn.
– C¸c lo¹i chøng kho¸n chÝnh phñ: Lµ c¸c c«ng cô vay nî do ChÝnh
phñ ph¸t hµnh nh−: Tr¸i phiÕu ChÝnh phñ; TÝn phiÕu kho b¹c; C«ng tr¸i quèc
gia…
1.2. Tæng quan vÒ thÞ tr−êng chøng kho¸n
1.2.1. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng chøng
kho¸n
ThÞ tr−êng chøng kho¸n ®−îc xem lµ ®Æc tr−ng c¬ b¶n, lµ biÓu t−îng
cña nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i. Ng−êi ta cã thÓ ®o l−êng vµ dù tÝnh sù ph¸t triÓn
kinh tÕ qua diÔn biÕn trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n. Lµ mét bé phËn cÊu
thµnh cña thÞ tr−êng tµi chÝnh, thÞ tr−êng chøng kho¸n ®−îc hiÓu mét c¸ch
chung nhÊt, lµ n¬i diÔn ra c¸c giao dÞch mua b¸n, trao ®æi c¸c chøng kho¸n
– c¸c hµng ho¸ vµ dÞch vô tµi chÝnh gi÷a c¸c chñ thÓ tham gia. ViÖc trao ®æi
mua b¸n nµy ®−îc thùc hiÖn theo nh÷ng quy t¾c Ên ®Þnh tr−íc.
H×nh thøc s¬ khai cña thÞ tr−êng chøng kho¸n ®· xuÊt hiÖn c¸ch ®©y
hµng tr¨m n¨m. Vµo kho¶ng thÕ kû 15, ë c¸c thµnh phè trung t©m th−¬ng
m¹i cña c¸c n−íc ph−¬ng T©y, trong c¸c chî phiªn hay héi chî, c¸c th−¬ng
gia th−êng tô tËp t¹i c¸c qu¸n cµ phª ®Ó th−¬ng l−îng mua b¸n, trao ®æi
hµng ho¸. §Æc ®iÓm cña ho¹t ®éng nµy lµ c¸c th−¬ng gia chØ trao ®æi b»ng
lêi nãi víi nhau vÒ c¸c hîp ®ång mua b¸n mµ kh«ng cã sù xuÊt hiÖn cña bÊt
cø hµng ho¸, giÊy tê nµo. §Õn cuèi thÕ kû 15, “khu chî riªng” ®· trë thµnh
thÞ tr−êng ho¹t ®éng th−êng xuyªn víi nh÷ng quy −íc x¸c ®Þnh cho c¸c cuéc
th−¬ng l−îng. Nh÷ng quy −íc nµy dÇn trë thµnh c¸c quy t¾c cã tÝnh chÊt b¾t
14

Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n

Source: https://laodongdongnai.vn
Category: Thị Trường